Dil Araştırmaları Sayı: 12 Bahar 2013, 31D-5îv7â snsü. Lügati’t-Türk’te Geçen Her Kelime Türkçe Kökenli midir? On Taraftaki Bodhisattva’nın Buddha’ya Methiyesi: Altun Yaruk Sudur: X. Tegzinç, XXVII. Bölök [R–M 644/18–649/08]*1 Tükel bilge biliglig ulug bahşi Reşit Rahmetî ARAT’ka ... Erdem Uçar**2 Özet: Altun Yaruk Sudur, Beş Balıklı Şiŋko Şeli Tutuŋ tarafından Çinceden Uygurcaya tercüme edilmiştir. Türk Budizmini anlama noktasında bize büyük katkı sağlayan Al- tun Yaruk, ihtiva ettiği Türkçe dil malzemesiyle de paha biçil- mez bir hazine niteliğindedir. Uygurca tercümenin iki versi- yonu vardır: St. Petersburg yazması ve Berlin versiyonu. St. Petersburg nüshası Altun Yaruk’un mevcut en sağlam ve tam yazması olarak kabul edilmektedir. Makalede, Altun Yaruk’un St. Petersburg nüshasındaki XXVII. bölümünün yazıçevrimi yapılmış ve Uygurca orijinal metin Türkçeye aktarıldıktan son- ra neşir açıklamalarla birlikte incelenmiştir. Anahtar sözcükler: Altun Yaruk, XXVII. Bölök, Uygurca, Budist Uygur Edebiyatı. The Praise for Buddha from Bodhisattvas of Ten Sides: Altun Yaruk Sudur: Book X, Chapter XXVII [R–M 644/18–649/08] Abstract: Altun Yaruq Sudur was translated from Chinese to Uighur by Šiŋko Šeli Tutuŋ. There are two versions of Altun Yaruq: St. Petersburg manuscript and Berlin fragments. Altun Yaruq, especially its almost complete and most trustworthy text – St. Petersburg manuscript, contributes much to un- derstanding of Turkish Buddhism and should be also valued as invaluable treasure of Turkish. In St. Petersburg version Chapter XXVII of Altun Yaruq are transliterated into Turkish, explained and analysed. Key words: Altun Yaruk, Chapter XXVII, Uighur, Uighur Buddhist Literature. * Makale, 2010 yılında, Georg August–Göttingen Üniversitesi, Seminar für Turkologie und Zentralasienkunde’deki çalışmam için kazandığımız “2219 Yurt Dışı Doktora Sonrası Araştırma Bursu” desteği ile hazırlanmıştır. * Yard. Doç. Dr., Gediz Üniversitesi, Fen–Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, [email protected] veya [email protected]. 31 Erdem Uçar I. Giriş Uyguristiğin erken dönem temsilcilerinin hazırladıkları Uigurica, Türkische Turfan–Texte ve Berliner Turfan–Texte serilerindeki eserler, öncelikli olarak metinlerin doğru yazıçevrimini ve sağlıklı tercümelerini yapmayı hedeflemiştir. Bunun için pek çok bilinmeyen kelime ve yapıyla meşgul olunmuş ve bunların çözüme kavuşturulması için gayret sarfedimiştir. Bununla birlikte, Uygurca metinlerin Almancaya tercümesine de epey önem verilmiştir. Alman Uyguristler, Çin ve Hint kültürlerine ait Budist metinlerin Almanca tercümelerinden faydalanarak Budist Uygur metinlerin tercümesinde geçerli olabilecek, Annamarie von Gabain’in tabiri ile bir ‘Türkoloji Almancası’ yaratmıştı. Türkiye’deki Uyguristik çalışmalarına bakıldığında da benzer bir durumla karşılaşmak mümkündür. Reşit Rahmetî Arat’ın Uygurca metinleri Türkiye Türkçesi ile ifade ederken bugünkü Türkçeye nazaran daha ‘ağır’ bir dil kullandığına şâhit oluyoruz. Benzer aktarma tekniğini, Arat’ın öğrencisi Şinasi Tekin de eserlerinde tatbik etmişti. Gerek Arat’ın gerekse Tekin’in Uygurca tercümeleri, anlaşılmaları bakımından neredeyse problemsiz görünmektedir. Buradan hareketle, günümüzde Türkiye Uyguristiğinin en önemli problemlerinden birini de Uygurca metinlerin anlaşılır bir dille Türkiye Türkçesine aktarılması olarak göstermek kanaatimizce yanlış olmayacaktır. Bunun için de ülkemizde Uygurca neşir meselesine daha fazla gayretle eğilmek gerekmektedir. Makalemizde, şimdiye değin Türkiye Türkçesinde aktarımı yapılmayan Altun Yaruk’un XXVII. bölümünün yeni bir neşrini sunacağız. Kelimelerin okunuşunda ve boşluk tamamlamalarda daha önceki neşirden (AYKAya) farklı olan yerler bulunmaktadır. Ayrıca, daha önceki neşirden farklı olarak, çalışmamızda Uygurca metinle Çince metnin mukâyesesi yapılacaktır. Ancak, çalışmamızdaki temel gaye Altun Yaruk’un XXVII. bölümünün Türkiye Türkçesine anlaşılır ve anlamlı bir aktarımını yapıp metne dair gerekli açıklamaları sunmaktır. Daha önce yayınlanan Uçar 2012a ve 2012b, sahaya bu noktada katkısı düşünülen çalışmalarımız olarak değerlendirilebilir. II. Neşirde Uygulanan Yöntem Uygurcaya tercüme edilen Altun Yaruk Sudur’un iki versiyonu vardır: St. Petersburg yazması ve Berlin versiyonu (yazmaları), ancak eserin tam hâline en yakın ve eksiksiz olanı St. Petersburg nüshasıdır. Bu nedenle, St. Petersburg nüshasını ‘rehber metin’ (Röhrborn 2012: 8) olarak kabul ettik. St. Petersburg nüshasından farklı olan Berlin versiyonundaki kısımları, rehber metnin dipnotuna aktardık ve yıpranmış kısımlardaki boşluk tamamlamalarda Berlin versiyonu ile Çince metinden faydalandık. Berlin versiyonundaki fragmanlar St. Petersburg nüshası ile büyük oranda paralellik gösterdiği için bunların ayrıca neşrine (Alm. 32 On Taraftaki Bodhisattva’nın Buddha’ya Methiyesi: Altun Yaruk Sudur: X. Tegzinç, XXVII. Bölök Edition) lüzûm görülmemiştir. Uygurca neşirde, koyu siyah ile yazılan kısımlar metne kaynaklık ettiği düşünülen Çince JiYing versiyonunda olmayan kısımları göstermektedir. Çince metinle Uygurca metnin mukayesesinin kolayca yapılabilmesi için Çince metin, Uygurca neşrin sağ tarafına yerleştirilmiş, Çince metnin Johannes Nobel tarafından yapılan Almanca tercümesi de (NobelChin) dipnota konmuştur. Çince metinde tercüme edilmeyen kısımlar, Çince metnin üzerinde altı çizili ve koyu siyah olarak vurgulanmıştır. Çince metindeki Taishō numarası (665 16 454 b26–c27), Çince metne karşılık gelen Uygurca neşirdeki satır numaraları ve şiir numaraları ile birlikte neşirde, Çince metnin sağ tarafına konmuştur. Çince metin ile Uygurca neşrin metin tekâbülleri (Alm. Konkordanz) neşir içinde verildiği için, bunların ayrıca metin tekâbül listesi verilmemiş, ama Berlin fragmanlarının metin tekâbülleri neşre dâhil edilmediğinden ötürü, bunlar VI. bölümde “Berlin Fragmanlarının Metin Tekâbülü” başlığı altında listelenmiştir. Ayrıca, orijinal Uygurca metindeki manzum kısım, neşirden sonra, Çin. metindeki aslına uygun olarak, okuyucunun şiirleri ve şiirdeki ahenk unsurlarını bütün olarak görebilmesi amacıyla şiir biçiminde verilmiştir. Bunun dışında diğer teknik husûsiyetler için bkz. Uçar 2012a: 166–168 ve Uçar 2012b: 84–85. III. Uygurca Metnin İçeriği Üzerine Budizmde kâinat, yön itibariyle on kısma ayrılır (Skr. daśa–diś). Sekiz yön, pusuladaki yönler olup bunlara ilâveten iki yön de kâinatın yukarısı ve dibidir. Altun Yaruk’un XXVII. bölümünde, kâinatın on tarafından gelen sayısız bodhisattvadan müteşekkil topluluk, Gṛdhrkūṭa dağına gelip Buddha’ya bir methiye sunmuştur. Bu bölümdeki methiyede, Buddha’nın fizikî vasıflarından ziyâde Budizmdeki faaliyetleri övülmüştür. Giriş ve sondaki küçük kısım hariç, metin şiir (Skr. gāthā) biçiminde yazılmıştır. Metinde toplam 11 şiir mevcuttur. XXVII. bölümün içeriği hakkında daha geniş bilgi için bkz. NobelChin: LVI ve 352–354. IV. Neşir IV.1. St. Petersburg Nüshası [= Rehber Metin] X. 23b (R–M 644) 001 (18) altun öŋlüg y(a)ruk yaltrıklıg kopta ’’ltwn ’wynklwk yrwq y’ltryq lyq qwp t’ 002 (19) kötrülmiş nom éligi atl(ı)g nom bitigte kwytrwlmyş nwm ’ylyky ’’tlq nwm pydykt’ 33 Erdem Uçar 003 (20) ondın sıŋarkı bodis(a)t(a)vlar [t(e)ŋri]1 ’wndyn synk’r qy pwdystv l’r ///// 004 (21) t(e)ŋrisi burhan[ıg]2 ögmek atl(ı)g yéti tnkry sy pwrq’n// ’wykm’k ’’tlq yyty 005 (22) otuzunç bölök [:: :: ol üdün]3 ’wtwz wnç pwylwk // // /// ////// (001–005) Altın renkli, parıltılı, her şeyden yüce, dharma şâhı adlı dharma kitabında (Skr. sūtra), on taraftaki Bodhisattvaların tanrılar tanrısı Buddha’ya methiyesi adlı yirmi yedinci bölüm. 006 (23) tükel bilge biliglig t(e)ŋ[ri t(e)ŋrisi]4 twyk’l pylk’ pylyklyk tn/// ///// // X. 24a (R–M 645) 007 onunç tört otuz .. ’wnwnç twyrt ’wtwz .. 008 (01) burhan bo nom erdinig nomlayu y(a)rlıkamış pwrq’n pw nwm ’rdynyk nwm l’yw yrlyq’myş 009 (02) üdte ötrü ondın sıŋar yértinçüdeki ’wydt’ ’wytrw ’wndyn synk’r yyrtynçw d’ky 010 (03) ülgüsüz üküş yüz miŋ tümen kolti ’wylkwswz ’wykwş ywz mynk twym’n kwlty 011 (04) bodis(a)t(a)vlar kuvragı öŋin öŋin k(e)ntü pwdystv l’r qwvr’q y ’wynkyn ’wynkyn kntw 012 (05) k(e)ntü öz öz uluşlarıntın5 kelip sabloka– kntw ’wyz ’wyz ’wlwş l’ryn tyn k’lyp s’plwk’ (005–012) Bir vakit, tam hikmet sahibi tanrılar tanrısı Buddha, işbu dharma hazinesini (Altun Yaruk) vaaz etmeyi lûtfettiği sırada, yeryüzünün on tarafından, sayısız yüz bin koṭi [adet] bodhisattva topluluğu ayrı [taraftaki], kendi öz 2 2 2 2 2 ülkelerinden gelip 013 (06) [da]tu6 atl(ı)g yértinçü yér suv içinde //tw ’’tlq yyrtynçw yyr swv ’yçynd’ 014 (07) [çam]budivip7 uluşta grtirakut8 tagka 454 b26–c02 金光明 1 R–M ve AYKaya (335): [tnkry]. 2 R–M ve AYKaya (335): pwrq’n[yq]. 3 R–M ve AYKaya (335): [:: :: ’wl ’wytwn]. 4 R–M: tn[kry tnkry sy]. 5 Krş. U 840 r05+ U 859 r05 ve U 886 r05+U 2836 r04+U 889 r05: kntw ’wyz ’wlwş l’ryntyn. 6 R–M ve AYKaya (335): s’plwk’[t’]tw. 7 R–M ve AYKaya (335): [ç’m]pwdyvyp. 8 Zit. DTS: 194b. 34 On Taraftaki Bodhisattva’nın Buddha’ya Methiyesi: Altun Yaruk Sudur: X. Tegzinç, XXVII. Bölök ///pwdyvyp ’wlwş (P) t’ krtyr’kwt t’q q’ 最勝王經十方菩 015 (08) [bar]ıp9 tükel bilge t(e)ŋri t(e)ŋrisi burhan 薩讃歎品第二十 ///yp twyk’l pylk’ tnkry tnkry sy pwrq’n 七爾時釋迦牟尼 016 (09) [ada]kınta10 béş tilgenin11 yinçürü töpön 如來説是經時於 ////q ynt’ pyş tylk’n yn yynçwrw twypwn 十方世界有無量 017 (10) [yü]kündiler12 .. yükünü tüketip bir uçlug 百千萬億諸菩薩 //kwndy l’r .. ywkwnw twyk’dyp pyr ’wçlwq 衆各從本土詣鷲 018 (11) [s]üzök13 köŋülin14 ayaların kavşurup öŋi 峯山至世尊所五 /wyswk kwynkwl yn ’’y’l’ryn q’vşwrwp ’wynky 輪著地禮世尊已 019 (12) öŋi tilin bir ünin t(e)ŋri t(e)ŋrisi 一心合掌異口同 ’wynky tylyn pyr ’wynyn tnkry tnkry sy 音而讃 020 (13) burhanıg öge küleyü inçe tép ötündiler :: 歎曰 15 (001–020) pwrq’n yq ’wyk’ kwyl’yw ’ynç’ typ ’wytwNdy l’r :: (012–020) Sahā–loka–dhātu adlı dünyadaki Jambudvīpa ülkesinde [bulunan] 2 Gṛdhrkūṭa dağına giderek tam hikmet sahibi tanrılar tanrısı Buddha’nın huzurunda beş uzuv (Skr. pañca–maṇḍala) ile eğilip secde etmek suretiyle hürmetlerini sunmuş. [Bodhisattva topluluğu] hürmetlerini sunduktan sonra, en içten duygularıyla ayalarını birleştirip hep bir ağızdan tanrılar tanrısı Buddha’yı methetmek üzere şöyle arzda bulunmuş: 2 021 (14) t(e)ŋrim siziŋ etözüŋüz .. şopag altun tnkrym syz ynk ’t’wyz wnkwz .. şwp’q ’’ldwn 022 (15) öŋi16 teg .. körüp idi kanınçsız .. ’wynky t’k .. kwyrwp ’ydy q’nynçsyz .. 023 (16) altunlug tagka17 ogşatı .. kopdın ’’ltwn lwq t’q q’ (P) ’wqş’dy .. qwpdyn 454 c03–04 佛身微 024 (17) sıŋar y(a)rutur18 .. arıg süzök yup19 yumşag .. 妙眞金色其光 synk’r yrwtwr .. ’’ryq swyz wk ywp ywmş’q .. 普照等金山清 9 R–M: [p’r] ve AYKaya: [teg]ip (335). 10 R–M ve AYKaya (335): [’’d’]q ynt’. 11 Krş. U 840 v02+U 859 v02 ve U 886 v02+U 2836 v02+U 889 v02: tylk’n. 12 R–M ve AYKaya (335): [yw]kwndy l’r. 13 R–M ve AYKaya (336): [s]wyswk. 14 Krş. U 886 v02–03+U 2836 v02–03+U 889 v02–03: p//’wçlwq ////wlyn. 15 Zu jener Zeit, als der ŚĀKYAMUNI, der Tathāgata, dieses Sūtra verkündete, gab es in den Welten der zehn Himmelsgegenden unermesslich (viele) hunderttausend Milliarden von Bodhisattva–Scharen. Ein jeder von ihnen erhob sich von seiner eigenen Erde und begab sich zum Geiersberger. Sie kamen zum Erhabenen, und nachdem sie mit den fünf Kreisen die Erde berührt und dem Erhabenen gehuldigt hatten, legten sie aufrichtigen Herzens die hohlen Handflächen aneinander und preisen (der Erhabenen) mit einer Stimme, indem sie sprachen: (NobelChin: 352) 16 Zit. UW: 113b. 17 Zit. UW: 114b. 18 Krş. U 789 r02+U 788 r02: yrwtwr syz; U 2940 r02: yrwtwr ,, . 19 Zit. DTS: 281b. 35 Erdem Uçar 025 (18) lénhua çeçekke ogşatı .. ülgüsüz 淨柔軟若蓮華 lynqw ’ ç’ç’k k’ ’wqş’dy .. ’wylkwswz 無量妙彩而嚴 026 (19) [sansız]20 esriŋü .. étiglerin étilmiş erür .. 飾 21 [1](021–026) ////// ’srynkw .. ’ytyk l’ryn ’ytylmyş ’rwr .. (021–026) Efendimiz [Buddha], sizin bedeniniz som (?) altın rengi gibi [olup] asla bakılmaya doyulmaz. [Bedeniniz] altından dağa (Skr. Meru) benzer [ve] her tarafı aydınlatır, saf ve pek yumuşak lotus çiçeğini andırır, sayısız renkli 2 2 süslerle donanmıştır. [1] 027 (20) [otuz iki]22 lakşanın .. bir egsüksüz23 ///// //// l’kş’n yn .. pyr ’kswk swz 028 (21) [sekiz]24 on törlüg nayragın25 ///// ’wn twyrlwk n’yr’q yn 454 c05–06 三十二 029 (22) [kama]glıg26 .. y(a)rukuŋuz y(a)rutur .. 相遍莊嚴八十種 ////qlyq .. yrwq wnkwz yrwdwr .. 好皆圓備光明27 030 (23) [tüzgerinçsiz]28 y(a)rukın .. kkirtin öŋi 昞著無與等離垢 //////////// yrwq yn .. kkyr tyn ’wyny 猶如淨 X. 24b (R–M 646) 031 (01) üdrülmiş siz29 .. tolun ay teg arıgın .. süz– 滿月 30 [2](027–031) ’wytrwlmyş syz .. twlwn ’’y t’k ’’ryq yn .. swyz (027–031) Otuziki lakṣana (Skr. dvātriṃśan mahā–puruṣa–lakṣaṇāni) ve seksen tâli âlamet (Skr. aśīty–anuvyañjanāni) ile parlaklığınız herkese ışık saçar. Kıyâs–ı kâbil olmayan parıltı ile kirden [tamamen] ârisiniz, tıpkı dolun ayın pâklığı misâli. [2] 032 (02) ök y(a)ruk yme31 etiŋkiri32 .. yaŋkulug körkle wk yrwq ym’ ’dynkkyry .. y’nkqwlwq kwyrkl’ 20 R–M: [s’nksyz] ve AYKaya: [sansız] (336). 21 “Des Buddha Körper ist ganz wunderbar (und hat) die Farbe von reinem Gold. Sein Glanz erhellt alles, wie der Goldberg. Er ist ganz rein und zart wie eine Lotusblume. Mit unermesslichen, wunderbaren Schönheitsmerkmalen ist er ausgeschmückt.” (1) (NobelChin: 352) 22 R–M: ... ve AYKaya: [iki kırk] (336). 23 Zit. UW: 361b. 24 R–M: ... ve AYKaya: [sekiz] (336). 25 AYKaya: ayrakın (336). 26 R–M ve AYKaya (336): ...YLYQ. 27 [13] 昞 ＝ 炳 ＜三＞ ＜宮＞. 28 R–M ve AYKaya (336): [kwyn tnkry t’k]. 29 Krş. U 789 v02+U 788 v02: kyr tyn ’wynky ’wydrwlmyş twlwn ’//... . 30 „Mit den zweiunddreißig Merkmalen ist er allenthalben geschmückt und mit den achtzig Schönheitsmerkmalen ganz erfüllt. Die Helle seiner Strahlen hat nicht ihresgleichen. Frei von Makel ist er wie der reine Vollmond. (2) (NobelChin: 352) 31 Krş. U 789 v03+U 788 v03: yrwq ’tyNkkyry. 32 Zit. DTS: 188a. 36 On Taraftaki Bodhisattva’nın Buddha’ya Methiyesi: Altun Yaruk Sudur: X. Tegzinç, XXVII. Bölök 033 (03) ünüŋüz33 ol .. arslan hanı kükremiş teg34 ’wyn wnkwz ’wl .. ’’rslan q’ny kwykr’myş t’k 034 (04) tolp yértinçüte tigilig .. sekiz törlüg twlp yyrtynçw t’ tykylyk .. s’kyz twyrlwk 454 c07–08 其聲清 035 (05) adrokka35 .. tükelligi üze yaraglıg .. 徹甚微妙如師子 ’’drwq q’ .. twyk’l lyky ’wyz ’ y’r’q lyq .. 吼震雷音八種微 036 (06) kalavıŋnıŋta ulatı .. kövşek ün– 妙應群機超勝 k’l’vynk nynk t’ ’wl’ty .. kwyvş’k ’wyn 迦陵頻伽 037 (07) lerte yégetmiş .. yüz buyanlıg 等 36 [3](031–037) l’rt’ yyk’tmyş .. (P) ywz pwy’n lyq (031–037) Safî ışığa ilâveten, sesiniz gür (?) sedâlı ve muhteşemdir, arslanlar hanının bütün yeryüzünde kükreyip [ortaya çıkan] sedâsı misâli. [Sesiniz] sekiz türlü mükemmeliyet ile tamamen donanmış [ve sekiz mükemmeliyetle] uyumlu [olup] kalaviṅka [kuşunun sesinden] yani yumuşak seslerden daha üstün [bir sestir]. [3] 038 (08) b(e)lgüg37 .. étilmiş körkle kırtışıg .. plkwk .. ’ydylmyş kwyrkl’ qyrtyş yq .. 039 (09) y(a)ruk yaltrıkka tükellig .. kkirsiz [mün–]38 yrwq y’ltryq q’ twyk’l lyk .. kkyr syz //// 040 (10) süz süp süzök .. süzülmiş y(a)ruk biligi– swz swyp swyz wk .. swyswlmyş yrwq pylykyn 454 c09–10 百福妙 041 (11) ŋiz .. taloy ügüz teg kéŋ teriŋ .. u[lsuz]39 相以嚴容光明具 kyz .. t’lwy ’wykwz t’k kynk t’rynk .. ’w//// 足淨無垢智慧澄 042 (12) tüpsüz edgüleriŋiz .. kök kalıg teg 明如大海功徳廣 twypswz ’dkw l’rynkyz .. kwyk q’lyq t’k 大若虚 043 (13) yétinçsiz .. tegirmi körkle y(a)rukuŋuz .. 空 40 [4](037–043) yytynçsyz .. t’kyrmy kwyrkl’ yrwq wnkwz .. (037–043) Yüz puṇyalı âlamet ile dış görünüşünüz mükemmelce süslenmiştir. [Dış görünüşünüz] parıltıyla tamamen donanmış [olup] kirsiz ve pek saftır. Saf 2 33 Zit. EtymDic: 949b. 34 Zit. EtymDic: 713b. 35 Zit. UW: 60a. 36 Seine Stimme ist ganz rein und außerordentlich wunderbar. Er lässt seine Donnerstimme ertönen wie Löwengebrüll. Die acht Arten der ganz wunderbaren (Stimme) entsprechen den Sinnesfähigkeiten der Geschöpfe und gehen (an Wohllaut) über (die Stimme) des kalabiṅka hinaus. (3) (NobelChin: 352–353) 37 Krş. U 801 r01+Mainz 544 r01: ywz pwy’n lyq y/k plkwn. 38 R–M: [çwyp]swz ve AYKaya: [mün]süz (336). 39 R–M ve AYKaya (336): [’wlswz]. 40 Mit den wunderbaren Merkmalen von hundert Verdiensten ist seine Erscheinung geschmückt, ist mit ganz klar wie das große Meer, und seine Tugenden sind weit ausgedehnt wie der Luftraum. (4) (NobelChin: 353) 37 Erdem Uçar ve âşikar bilginiz okyanus gibi geniş ve derindir. Dipsiz (ucu bucağı olmayan) 2 2 faziletiniz gökyüzü gibi geniştir. [4] 044 (14) ontın sıŋar tolu erür .. tıltagı éyin ’wndyn synk’r twlw ’rwr .. tylt’qy ’yyyn 045 (15) kutgarur siz .. kamag tınl(ı)glar oglanın .. qwtq’rwr syz .. q’m’q tynlq l’r ’wql’n yn .. 454 c11–12 圓光遍 046 (16) nizvanilıg bodulmakıg .. yıdı yuk– 滿十方界隨縁普 nyz v’ny lyq pwdwl (P) m’q yq .. yyt y ywq 濟諸有情煩惱愛 047 (17) ı41 birle tarkardıŋız .. ürüg uzatı [y(a)rutur]42 染43習皆除法炬 y pyrl’ t’rq’rdynkyz ..’wyrwk ’ws’ty ////// 恒然不休 048 (18) siz .. nomlug y(a)rukın tınmaksız .. asıg tusu 息 44 [5](043–048) syz .. nwm lwq yrwq yn tynm’q syz .. ’’syq twsw (043–048) Çepeçevre [saran] muhteşem ışığınız [hâleniz] (Skr. prabhā– maṇḍala) [yeryüzünün] on tarafını dolduruyor. Bütün varlıkları (Skr. sarva– 2 sattva) sebepleri doğrultusunda (Skr. yathā–pratyata) kurtarırsınız. Kleśanın boyasını (Skr. rakta) artıklarıyla (Skr. vāsanā) [birlikte tamamen] ortadan 2 kaldırdınız. Daima dharmanın meşâlesiyle [bizleri] aydınlatırsınız. [5] 2 049 (19) kılur siz .. tınl(ı)glarıg érinçkep .. közünür– qylwr syz .. tynlq l’ryq ’yrynçk’p .. kwyzwnwr 050 (20) te kénki üdde .. meŋi ögrünç [kılur]45 t’ kynky ’wytd’ .. m’nky ’wykrwnç ///// 454 c13–14 哀愍利 051 (21) siz .. yég yörügüg körkitü .. [nomlayur]46 益諸衆生現在未 syz .. yyk ywrwkwk kwyrkytw .. //////// 來能與樂常爲宣 052 (22) siz uzatı .. énçgü nirvan [meŋisin]47 説第一義令證涅 syz ’ws’dy .. ’ynçkw nyrv’n //////// 槃眞寂 053 (23) bulturur siz bir yaŋlıg .. [t(e)ŋrim]48 靜 49 [6](048–053) pwltwrwr syz pyr y’nklyq .. ////// (048–053) Canlılara merhamet edip [onlara] fayda temin edersiniz. Şimdiki ve gelecek zamanda [canlılara] mutluluk bahşedersiniz. En üstün hakikâti (Skr. 2 41 AYKaya: yiti yokı (336). 42 R–M: [’ydyk] ve AYKaya: [kılur] (336). 43 [15] 習 ＝ 集 ＜三＞ ＜宮＞. 44 Seine Aureole erfüllt weithin die Welten der Zehn Himmelsgegenden. Den Umständen gemäß erlöst er die Wesen. Die Befleckungen der Leidenschaften und des Begehrens beseitigt er alle, und die Leuchte des dharma kommt niemals zum Aufhören. (5) (NobelChin: 353) 45 R–M ve AYKaya (336): [qylwr]. 46 R–M: [qydyq] ve AYKaya: [nomlayur] (336). 47 R–M: ... ve AYKaya: [mengisin] (336). 48 R–M ve AYKaya (336): ... . 49 In seinem Erbarmen hilft er den Wesen und spendet (ihnen damit) jetzt und in Zukunft Freuden. Beständig verkündet er das höchste Prinzip und lässt (so die Wesen) der wahren, höchsten Ruhe des Nirvāṇa teilhaft werden. (6) (NobelChin: 353) 38 On Taraftaki Bodhisattva’nın Buddha’ya Methiyesi: Altun Yaruk Sudur: X. Tegzinç, XXVII. Bölök paramârtha), her zaman izah ederek vaaz edersiniz. Huzur dolu (Skr. śānti) nirvāṇayı da aynı şekilde [canlılara] sağlarsınız. [6] 2 X. 25a (R–M 647) 054 onunç beş otuz .. ’wnwnç pyş ’wtwz .. 055 (01) baştınkı .. yég nomlarıg nomlayu .. noş p’şdynqy .. yyk nwm l’ryq nwm l’yw .. nwş 056 (02) tatıglıg sukançıg .. nom meŋisin t’tyq lyq swq’nçyq .. nwm m’nky syn 057 (03) bérür siz .. noş tatıglıg meŋülüg nirvan– 454 c15–16 佛説甘 pyrwr syz .. Nwş t’tyq lyq m’nkwlwk nyrv’n 露殊勝法能與甘 058 (04) lıg balıkka50 kigürüp .. noş tatıglıg 露微妙義引入甘 lyq p’lyq q’ kykwrwp .. nwş t’tyq lyq 露涅槃城令受甘 059 (05) étigsiz51 .. meŋgü meŋig aşatur siz52 .. 露無 ’ydyksyz .. m’nkkw m’nkyk ’’ş’dwr syz .. 爲樂 53 [7](053–059) (053–059) Efendim [Buddha], en üstün, mükemmel dharmaları vaaz edip harikulâde ilahî lezzet dolu tatları (Skr. amṛta) [ve] dharma mutluluğunu (Skr. nirvāṇa) bahşedersiniz. [Canlıları] ilahî lezzet dolu tada sahip ebedî nirvāṇanın şehrine ulaştırıp [onlara] şarta bağlı olmayan (Skr. asaṃskṛta) ilahî tadın ebedî mutluluğunu yaşatırsınız (ondan zevk almasını sağlarsınız). [7] 060 (06) ürüg uzatı tınmaksız .. sansarlıg ’wyrwk ’ws’dy tynm’q syz .. s’ns’r lyq 061 (07) taloy içinde .. ozgurur siz t’lwy ’yçynd’ .. (P) ’wsqwrwr syz 062 (08) [em]gektin54 .. kamag tınl(ı)glar oglanın .. //k’k tyn .. q’m’q tynlq l’r ’wql’n yn .. 454 c17–18 常於生 063 (09) [orn]atur55 siz olarnı .. énçgülük eseŋü– 死大海中解脱一 ////’dwr syz ’wl’r ny .. ’ynçkwlwk ’s’nkw 切衆生苦令彼能 064 (10) lüg kéŋ yolta .. uzun turkaru bérür siz .. 住安隱路恒與難 lwk kynk ywlt’ .. ’wz wn twrq’rw pyrwr syz .. 思如 50 Zit. UW: 190a. 51 Zit. DTS: 187b. 52 Zit. DTS: 63a; EtymDic: 257b; UW: 242a. 53 Buddha hat den äußert hervorragenden Nektar(–gleichen) dharma verkündet, hat das wunderbare Nektar(–gleiche) Prinzip gegeben, hat in die Nektar(–gleiche) Stadt des Nirvāṇa geführt und hat die Nektar(–gleiche) Freude des Gestaltungslosen empfangen lassen. (7) (NobelChin: 353) 54 R–Mve AYKAya (336): [’m]. 55 R–M: [’’ş]’dwr ve AYKaya: [il]etür (336). 39 Erdem Uçar 065 (11) yétinçsiz meŋilerig köŋülçe .. t(e)ŋrim 意樂 56　 [8](060–065) yytynçsyz m’nky l’ryk kwynkwl ç’ .. tnkrym (060–065) Saṃsāranın okyanusu içindeki ızdıraptan bütün varlıkları her zaman 2 durmaksızın kurtarırsınız. Onları huzur bulabilecekleri geniş yolda tutarsınız. 2 Devamlı ulaşılmaz mutlulukları [onlara] gönüllerince bahşedersiniz. [8] 2 066 (12) siziŋ edgülüg .. taloy ügüzüŋüz57 syz ynk ’dkwlwk .. t’lwy ’wykwz wnkwz 067 (13) kéŋ teriŋ erür .. arıtı boltukmaz kynk t’rynk ’rwr .. ’’ryty pwltwqm’z 068 (14) yüleşürügin .. yüleştülüp58 (düz. yüleştürüp) bilgeli .. ywl’şwrwkyn .. ywl’şdwlwp pylk’ly .. 069 (15) tolp tınl(ı)gka bir yaŋlıg .. twlp tynlq q’ pyr y’nklyq .. 454 c19–20 如來徳 070 (16) y(a)rlıkançuçı köŋülüŋüz evrilür .. 海甚深廣非諸 yrlyq’nçwçy kwnkwl (P) wnkwz ’vrylwr .. 譬喩所能知於 071 (17) al altagta tavranu .. ançaky– 衆常起大悲心 ’’l ’’lt’q t’ t’vr’nw .. ’’nç’qy 方便精勤恒不 072 (18) a yme tınmaz siz59 .. teriŋ 息 60 [9](065–072) ’ ym’ tynm’z syz .. t’rynk (065–072) Efendim, sizin faziletli deniziniz geniş ve derindir. [Faziletli denizinizin] mikyasının mukayesesi hiçbir sûretle anlaşılamaz. Bütün canlılara, aynı şekilde merhamet duyarsınız. Upāya uygulamanızda katiyetle durmak 2 bilmezsiniz. [9] 073 (19) [bil]ge61 eriglig62 .. taloy ügüzüŋüz ///k’ ’ryklyk .. t’lwy ’wykwz wnkwz 074 (20) [kıdıgsız]63 ol .. t(e)ŋrili yalaŋoklı //////// ’wl .. tnkry ly y’l’nkwq ly 075 (21) [kamagun teŋle]geli64 umazlar <..> /////// //////k’ly ’wm’z l’r 56 Immerdar erlöst er alle Wesen aus den Nöten im großen Meer des Samṣāra und lässt sie den Weg des Wohlseins gehen und gibt ihnen beständig schwer auszudenkende Freuden ihrem Wunsche gemäß. (8) (NobelChin: 353) 57 Zit. UW: 352a. 58 AYKaya: yöleştürüp (336). 59 Zit. UW: 133b. 60 Des Tathāgata Tugend–Meer ist sehr tief und weit; man kennt nichts, was mit ihm verglichen werden kann. Gegenüber den Wesen lässt er immerdar ein Herz der großen Barmherzigkeit erstehen, und seine Hilfsmittel und seine Energie hören niemals auf. (9) (NobelChin: 354) 61 R–M: [yn] ve AYKaya: [bil]ge biliglig (337). 62 Zit. UW: 429a. 63 R–M: ... ve AYKaya: [kıdıgsız] (337). 64 R–M: ... ve AYKaya: [kamagun tengle]geli (337). 40