Omgaan met bloosangst Van A tot ggZ De boeken in de reeks Van A tot ggZ beschrijven niet alleen oorzaak, verloop en behandeling van de onderhavige problemen, maar geven ook antwoord op de vraag hoe men met het probleem om moet gaan. Door de prettig leesbare combinatie van beschouwingen, cartoons en citaten zijn de boeken niet alleen geschikt voor vertegenwoordigers van patiëntenverenigingen, behandelaren en mantelzorgers, maar vooral ook voor de cliënten zelf en de mensen in hun directe omgeving. Omgaan met bloosangst Corine Dijk Arnold van Emmerik Peter de Jong Houten, 2010 © 2010 Bohn Stafl eu van Loghum, onderdeel van Springer Media Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgesla- gen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet j° het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij Besluit van 23 au- gustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet, dient men de daarvoor wettelijk verschul- digde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezin- gen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uit- gave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor druk- fouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. De uitgever heeft bij het gebruik van illustratiemateriaal getracht alle rechthebbenden te achterhalen. Mocht u menen rechten te kunnen doen gelden, dan kunt u contact opnemen met de uitgever. ISBN 978 90 313 8399 3 NUR 777 Ontwerp omslag: Jos Peters, Huizen Cartoons: Marcel Jurriëns Bohn Stafl eu van Loghum Het Spoor 2 Postbus 246 3990 GA Houten www.bsl.nl Voorwoord Iedereen bloost weleens en bijna iedereen vindt blozen vervelend, maar sommige mensen vinden blozen zo erg dat ze er een heuse angst voor ontwikkelen. Kenmerkend voor blozen is dat je het niet onder controle hebt. Iemand die last heeft van bloosangst is voortdurend bang in sociale situaties een rood hoofd te krijgen. Meestal worden deze situaties dan ook vermeden of, wanneer vermijden niet lukt, met grote angst doorstaan. Dit boek is niet alleen bedoeld voor mensen die zelf last hebben van bloosangst, maar ook voor mensen in hun omge- ving die meer over bloosangst willen weten. In dit deel van de ‘Van A tot ggZ’-serie leggen we achtereenvolgens uit wat blozen is en hoe het kan dat iemand er angst voor ontwikkelt, wat deze angst in stand houdt, wat bloosangst betekent voor de omgeving van iemand met bloosangst en wat je tegen bloosangst kunt doen. De tekst is gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek, aangevuld met oefe- ningen en voorbeelden uit de praktijk. Sommige lezers zullen na het lezen van dit boek hun bloosangst willen aanpakken met behulp van professionele ondersteuning. Voor hen bevat dit boek een overzicht van nuttige websites en adressen. Bloosangst komt vaak voor in combinatie met andere psychische klach- ten, zoals sociale angst, depressie of problemen met alcohol. Bloosangst kan echter ook op zichzelf staan, zonder dat je last hebt van andere 5 klachten of problemen. Waarschijnlijk is dat zelfs heel vaak het ge- val. Dit boek gaat alleen over bloosangst, voor informatie over eventu- ele andere klachten en problemen verwijzen we naar de andere delen in de serie ‘Van A tot ggZ’. We bedanken de uitgever en de redactie van ‘Van A tot ggZ’ voor de gelegenheid om dit boek te schrijven. Tips of ideeën voor dit boek? Laat het de uitgever weten. Bij een her- druk maken we daar graag gebruik van. Corine Dijk Arnold van Emmerik Peter de Jong Amsterdam, juli 2010 6 Inhoudsopgave Voorwoord 5 1 Wat is er met me aan de hand? 11 Wat is bloosangst? 11 Hoeveel komt bloosangst voor? 14 Zelf de test doen 15 Wat is blozen? 15 Fysiologie van het blozen 18 Wanneer blozen we? 21 Functie van het blozen 23 Bloosangst is niet hetzelfde als blozen! 25 Onnodige angst 26 Samenvatting 27 2 Hoe heeft het zover kunnen komen? 29 Hoe ontstaat bloosangst? 29 Kwetsbaarheid 30 Leren 31 Hoe wordt bloosangst in stand gehouden? 32 Gedachten 33 Aandacht 38 Vermijdings- en veiligheidsgedrag 40 De bloosangstcirkel 42 Samenvatting 43 7 3 Wat staat me te wachten? 45 Onbehandeld verloop 46 Vroeg verloop 46 Latere consequenties 48 Behandeld verloop 48 Heb ik het nodig? 50 Werkt het (waarschijnlijk) voor mij? 51 Waar kan ik het vinden? 52 Wat kost het? 53 Samenvatting 53 4 Wat betekent bloosangst voor mijn omgeving? 55 Cultuur en regels 55 Sociale omgeving 56 Verwacht negatief oordeel 57 Aandacht 58 Veiligheidsgedrag 59 Onthullen van iets persoonlijks 59 Meest nabije omgeving 60 Samenvatting 64 5 Wat is er te doen tegen bloosangst? 65 Cognitieve gedragstherapie 65 Gedachten uitdagen 66 Sociale situaties aangaan 68 Een gedragsexperiment 72 Aandachtstraining 74 Een (aangepaste) sociale vaardigheidstraining 76 Groepsbehandeling of cursus 77 Zelfhulp en internettherapie 77 8 Medicatie 78 SSRI’s 79 MAO-remmers 79 Benzodiazepinen 80 Bètablokkers 80 Operatie 81 Wat vooral niet te doen! 82 Niet onderzochte therapieën 82 Onzintips 83 Samenvatting 84 6 Adressen en literatuur 87 Behandelingen 87 Nederlandse fora en verenigingen 88 Enkele buitenlandse sites en fora die veel bezocht worden en zeer compleet zijn 88 Informatieve en zelfhulpboeken 88 Literatuur 89 Over de auteurs 93 Reeds verschenen titels 95 9 1 Wat is er met me aan de hand? Blozen is een normale menselijke reactie. Iedereen kan zich wel een pijnlijke gebeurtenis herinneren waarbij zijn wangen verkleurden. Dat verkleuren lijkt zelfs een functie te hebben: andere mensen nemen het waar en daarmee is blozen een belangrijk onderdeel van de non-verba- le communicatie. Toch vinden de meeste mensen blozen erg vervelend. Sommige mensen vinden blozen zelfs zo vervelend dat ze er een ex- treme angst voor ontwikkelen. Dit noemt men bloosangst of erytrofo- bie (letterlijk: angst voor rood). Wat is bloosangst? Bloosangst kan iemands leven erg belemmeren, zoals duidelijk wordt uit het voorbeeld van Kim, een journaliste van 36 jaar. Elke woensdag zag Kim enorm op tegen haar werk. Die dag is er name- lijk altijd een redactievergadering. Alle journalisten van het blad waar- voor Kim werkt komen dan samen om ideeën voor het nieuwe nummer te bespreken. Eigenlijk vond Kim dat ze best goede ideeën had, maar ze durfde ze niet kenbaar te maken. Dat heeft ze een keer gedaan toen ze er pas werkte, en de hoofdredacteur complimenteerde haar in het bij- zijn van iedereen. Kim kreeg een kop als een boei. Toen ze later nog iets opperde, zei een (waarschijnlijk jaloerse) collega schertsend: ‘Goh Kim, 11