BOSNA I HERCEGOVINA MINISTARSTVO CIVILNIH POSLOVA -Radna grupa za izradu Strategije- N A C R T S T R A T E G I J E R A Z V O J A S P O R T A U B O S N I I H E R C E G O V I N I Septembar 2009. godine Puno ime dokumenta: STRATEGIJA RAZVOJA SPORTA U BOSNI I HERCEGOVINI Namjena dokumenta: Strategija razvoja sporta u Bosni i Hercegovini je dokument koji daje strateške smjernice i plan djelovanja za razvoj sporta u BiH za period 2010 – 2014. godina, u cilju prosperitetnog razvoja sporta, sportskih aktivnosti i sportske infrastrukture u BiH u skladu sa Bijelom knjigom za sport u Evropskoj uniji i drugim dokumentima koji uređuju oblast sporta. Oznaka dokumenta: Strategija razvoja sporta u BiH 2010 - 2014. Status: Nacrt Verzija: 1.0 Datum verzije: 01.09. 2009. godine Vlasnik: Ministarstvo civilnih poslova BiH Uredili: Ministarstvo civilnih poslova BiH – Sektor za sport Podgrupa za izradu Strategije razvoja sporta u BiH: 1. Izet Rađo (Olimpijski komitet BiH) –Predsjedavajući podgrupe 2. Mustafa Demir (Federalno ministarstvo kulture i sporta) 3. Dejan Travar (Ministarstvo porodice, omladine i sporta Republike Srpske) 4. Dejan Vračić (Olimpijski komitet BiH) 5. Nazif Hasanbegović (Olimpijski komitet BiH) 6. Snežana Bijelić (Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta – Univerzitet u Banja Luci) 7. Radenko Dobraš (Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta – Univerzitet u Banja Luci) 8. Ivan Hmjelovjec (Fakultet sporta i tjelesni odgoj – Univerzitet u Sarajevu) 9. Žarko Bilić (Fakultet prirodnomatematičkih i odgojnih znanosti – Sveučilište u Mostaru) 10. Suvad Džafić (Ministarstvo civilnih poslova BiH – Pomoćnik ministra za sport) 11. Velibor Lazarević (Ministarstvo civilnih poslova BiH – Sekretar podgrupe) 2 1. SADRŽAJ 1. SADRŽAJ ..................................................................................................................................................................... 3 2. APSTRAKT ................................................................................................................................................................. 6 3. UVOD .......................................................................................................................................................................... 7 4. STANJE SPORTA U BIH ......................................................................................................................................... 12 4.1 NADLEŽNOSTI MINISTARSTVA CIVILNIH POSLOVA BIH U OBLASTI SPORTA ....................................................................... 14 4.2 ULOGA OLIMPIJSKOG KOMITETA BIH ........................................................................................................................................ 14 EVALUACIJA STANJA U BOSANSKOHERCEGOVAČKIM SPORTSKIM SAVEZIMA ............................................................................. 15 4.3 ................................................................................................................................................................................................................... 15 5. PRAVNI AKTI U SPORTU ...................................................................................................................................... 18 5.1 MEĐUNARODNA ZASNOVANOST I OBAVEZE BIH PREMA MEĐUNARODNIM PRAVNIM AKTIMA IZ OBLASTI SPORTA ..... 18 5.1.1 Međunarodna konvencija protiv dopinga u sportu ..................................................................................................... 18 5.1.2 Evropski sporazum o nasilju i nedoličnom ponašanju gledalaca na sportskim priredbama ................. 20 5.1.3 Evropska povelja o sportu ......................................................................................................................................................... 21 5.1.4 Ostali međunarodni akti ............................................................................................................................................................ 22 5.1.5 Multilateralni i bilateralni sporazumi koji su u proceduri za zaključivanje .................................................. 22 5.2 ZAKON O SPORTU U BIH .............................................................................................................................................................. 23 5.2.1 Implementacija Zakona o sportu u BiH ............................................................................................................................. 23 5.2.1.1 Preregistracija sportskih saveza i reorganizacija saveza ............................................................................................. 24 5.2.1.2 Organizacija međunarodnih takmičenja ............................................................................................................................... 25 5.2.1.3 Poreske olakšice ............................................................................................................................................................................... 25 5.2.2 Vijeće za sport ................................................................................................................................................................................. 26 5.2.3 Agencija za antidoping kontrolu ........................................................................................................................................... 27 5.3 PODZAKONSKI AKTI ...................................................................................................................................................................... 27 5.3.1 Pravilnik o vođenju registra pravnih i fizičkih lica u oblasti sporta na nivou BiH ...................................... 27 5.3.2 Pravilnik o kategorizaciji sportista na nivou BiH ......................................................................................................... 28 5.3.3 Odluka o ustanovljenju državne nagrade za sport BiH ............................................................................................. 28 6. OPĆI CILJ, VIZIJA I STRATEŠKI CILJEVI ............................................................................................................ 29 6.1 OSNOVNA POLAZIŠTA I PRAVCI RAZVOJA SPORTA ................................................................................................................... 35 6.1.1 Aktivnost 1 – Poboljšanje sistema upravljanja sportskih organizacija ............................................................. 36 6.1.2 Aktivnost 2 – Unapređenje vrhunskog sporta................................................................................................................. 37 Aktivnost 3 – Unapređenje edukacije i organizacija takmičenja ............................................................................... 38 6.1.3........................................................................................................................................................................................................................ 38 6.2 SADRŽAJ I OBIM SPORTSKIH DJELATNOSTI KOJI SE FINANSIRAJU, ODNOSNO SUFINANSIRAJU IZ BUDŽETA BIH ............. 40 6.2.1 Aktivnost 1 - Podrška organizaciji sportskih takmičenja značajnih za BiH ................................................... 41 Aktivnost 2 - Razvoj i zadržavanje sportista sa vrhunskim rezultatima ............................................................... 41 6.2.2........................................................................................................................................................................................................................ 41 6.2.3 Aktivnost 3 - Razvoj i unapređenje najuspješnijih sportova .................................................................................. 42 6.2.4 Aktivnost 4 - Unapređenje sportske infrastrukture .................................................................................................... 43 6.3 RAZVOJNI I STRUČNI ZADACI U SPORTU I UPRAVLJANJE SPORTOM ........................................................................................ 44 6.3.1 Aktivnost 1 – Donošenje strategija na svim nivoima administrativnih organizacija u sportu BiH .... 44 3 6.3.2 Aktivnost 2 - Zadržavanje i unapređenje postojećih ljudskih potencijala u sportu .................................... 45 6.4 OKVIRNI KRITERIJI ZA VREDNOVANJE PROGRAMA I NJIHOVOG FINANSIRANJA U SPORTU ................................................. 46 6.4.1 Aktivnosti 1 - Sačinjavanje kriterija .................................................................................................................................... 46 6.4.2 Aktivnost 2 - Utvrđivanje budžeta ........................................................................................................................................ 49 7. SUFINANSIRANJE SPORTA U BIH ...................................................................................................................... 51 7.1 MODELI SUFINANSIRANJA SPORTA U BIH ................................................................................................................................. 52 8. PROVEDBA STRATEGIJE RAZVOJA SPORTA U BIH ....................................................................................... 54 8.1 NAČELA KOJIM SE TREBA RUKOVODITI PRILIKOM PROVEDBE STRATEGIJE ......................................................................... 54 8.2 PLAN ZA PROVEDBU STRATEGIJE ............................................................................................................................................... 55 8.2.1 Praćenje i procjena ....................................................................................................................................................................... 56 9. AKCIONI PLAN ........................................................................................................................................................ 57 10. NOMENKLATURA SPORTSKIH GRANA I GRANA SPORTA U BIH .......................................................... 63 GRAFIKONI GRAFIKON 1 DOBNA PIRAMIDA, POREĐENJE BIH I 25 ZEMALJA ČLANICA EVROPSKE UNIJE .................................................................... 8 GRAFIKON 2 BAVLJENJE MLADIH U DOBI IZMEĐU 15 I 29 GODINA REKREATIVNIM AKTIVNOSTIMA ...................................................... 9 GRAFIKON 4 BROJ SPORTSKIH SAVEZA U KANTONIMA FEDERACIJE BIH .................................................................................................. 13 GRAFIKON 3 BROJ SPORTSKIH SAVEZA U ENTITETIMA I BRČKO DISTRIKTU BIH .................................................................................... 12 GRAFIKON 5 BROJ SPORTSKIH KLUBOVA U ENTITIMA I BRČKO DISTRIKTU BIH ..................................................................................... 13 GRAFIKON 6 BROJ SPORTSKIH KLUBOVA U KANTONIMA FEDERACIJE BIH ............................................................................................... 13 TABELE TABELA 1 NOMENKLATURA SPORTSKIH GRANA I GRANA SPORTA U BIH ................................................................................................. 73 TABELA 2 STANJE SPORTA U BIH .................................................................................................................................................................... 77 4 SKRAĆENICE BiH – Bosna i Hercegovina EPAS – Enlarged Partial Agreement on Sports (Prošireni parcijalni sporazum o sportu) EU – Evropska unija EYOF – European Youth Olympic Festival (Evropski olimpijski festival mladih) FBiH – Federacija Bosne i Hercegovine GAISF - General Association of International Sports Federations (Generalna asocijacija internacionalnih sportskih federacija) GTZ – Deutsche Gesellschaft fuer Technische Zusammenarbeit (Njemačka organizacija za tehničku saradnju) KM – konvertibilna marka MCP BiH – Ministarstvo civilnih poslova Bosne i Hercegovine MOI – Male olimpijske igre MOK – Međunarodni olimpijski komitet OK BiH – Olimpijski komitet Bosne i Hercegovine PDV – Porez na dodatnu vrijednost POK BiH – Paraolimpijski komitet Bosne i Hercegovine RS – Republika Srpska SAD – Sjedinjene Američke Države UN – Ujedinjeni narodi UNESCO - United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization WADA – World Anti-Doping Agency (Svjetska antidoping agencija) 5 2. APSTRAKT Strategija razvoja sporta u BiH (u daljnjem tekstu: Strategija) omogućava svim sportskim subjektima u Bosni i Hercegovini (u daljnjem tekstu: BiH) da usvoje nove pristupe i metode u organizaciji svojih aktivnosti. Strategija daje projekciju strateškog pravca u sportu BiH i podržava razvijanje sličnih strategija i provedbenih planova na entitetskim, kantonalnim i općinskim nivoima u cilju ispunjenja zajedničke misije i vizije. Suštinske komponente Strategije su prikazane u narednom dijagramu: Opći cilj Strategije Opći cilj izrade Strategije razvoja sporta u BiH je da sačini sisteme i mehanizme koji će osigurati uspostavljanje i održavanje vrhunskog sporta, sporta za sve, te promovirati principe vrijednosti u sportu, pritom osiguravajući kontinuiranu edukaciju, adekvatnu infrastrukturu i redovna takmičenja. VIZIJA je postići više, graditi na sportskim uspjesima i održavati sport u BiH na način: Str ateški cilj 1: Strateški cilj 2: Strateški cilj 3: Gdje je sport Gdje se sportski Zemlja koja postiže dostupan svima talenti prepoznaju i i održava vrhunske zadržavaju rezultate u sportu Osnovni programi Aktivnosti · Poboljšanje sistema upravljanja sportskih organizacija Osnovna polazišta i pravci razvoja: · Unapređenje vrhunskog sporta · Unapređenje edukacije i organizacija takmičenja · Promocija sporta i vrijednosti u sportu Sadržaj i obim sportskih djelatnosti koji se · Podrška organizaciji sportskih takmičenja značajnih za finansiraju, odnosno sufinansiraju iz BiH · Razvoj i zadržavanje sportista sa vrhunskim rezultatima budžeta BiH: · Razvoj i unapređenje najuspješnijih sportova · Unaprjeđenje sportske infrastrukutre · Donošenje strategija na svim nivoima administrativnog Razvojni i stručni zadaci u sportu i organzovanja u BiH upravljanje sportom: · Zadržavanje i unapređenje postojećih ljudskih potencijala 6 Okvirni kriteriji za vrednovanje programa i · Sačinjavanje kriterija · Utvrđivanje budžeta njihovog finansiranja u sportu: 3. UVOD Sport je složena, javna društvena djelatnost kojoj se u svim razvijenim zemljama svijeta poklanja velika pažnja. Razlog za takav odnos je njegov izuzetno veliki uticaj na sve segmente života savremenog čovjeka. Najčešće se u prvi plan ističe pozitivno djelovanje sporta na psihofizičko zdravlje, ali mu se veoma često pripisuju i atributi propagandnog, finansijskog i političkog sredstva. Strategija razvoja sporta u BiH doprinosi ostvarivanju javnog interesa i ciljeva u sportu BiH, a njom se uređuju ključna pitanja vezana za organizaciju i funkicionisanje sporta u BiH. Strategija razvoja sporta je dio tekuće reforme u sportu. Ona se bavi ključnim slabostima u postojećem sistemu sporta i očekuje se da će pomoći nadležnim entitetskim i kantonalnim ministarstvima, ali i cjelokupnoj sportskoj zajednici da ostvare potrebna poboljšanja u reformi. Strategija se oslanja na prakse iz drugih zemalja, kao i iskustva u sportskom sistemu u BiH. Na njenu izradu utjecalo je nekoliko faktora, među kojima su analize postojećeg stanja, međunarodni standardi i domaće zakonodavstvo te prakse iz drugih zemalja prilagođene uspješnim pristupima i metodama u BiH. Međunarodni Prakse iz drugih zemalja Analize postojećeg prilagođene uspješnim standardi i domaće stanja pristupima i metodama u BiH zakonodavstvo u BiH Strategija razvoja sporta u BiH Tokom izrade Strategije uvažena su osnovna načela domaćeg zakonodavstva s posebnim osvrtom na Zakon o sportu u BiH, kao i entitetskim propisima koji reguliraju oblast sporta. U Strategiji su uzeti u obzir i međunarodni standardi kao i iskustvo i znanje o sportu drugih evropskih i svjetskih zemalja uključujući Veliku Britaniju, Njemačku, Francusku, Kanadu, Australiju, Sloveniju, Hrvatsku i Srbiju. Iskustva iz ovih zemalja su utjelovljena u ovu Strategiju i modificirana kako bi odgovarala okolnostima u BiH. Strategija bi trebala služiti entitetima i drugim nivoima administrativnog organiziranja u BiH u donošenju njihovih strategija i programa razvoja sporta. Iako se Strategija razvoja sporta u BiH donosi svake četiri godine (Olimpijski ciklus), trebalo bi je razmatrati na godišnjoj osnovi kako bi se procijenilo da li je, i u kojoj mjeri, potrebno napraviti promjene glede strateških pravaca predviđenih u Strategiji. 7 Sav proces formiranja sportskih saveza, naročito granskih saveza pojedinih sportova na nivou BiH bio je težak i opterećen političkim pritiscima. Problemi proistekli iz ovih odnosa značajno su utjecali na osjetno zaostajanje sportskih rezultata nacionalnih selekcija i pojedinaca na međunarodnim takmičenjima, ne samo u odnosu na vodeće sportske nacije već i u odnosu na sportiste bivših jugoslovenskih republika (sada samostalnih država). Sport, kao segment državne zajednice BiH, organiziran je po principu višeg i nižeg nivoa. Tako su entitetski savezi formirani kao sportske organizacije po teritorijalnom principu i predstavljaju dijelove sportskog saveza pojedinih sportova na nivou BiH kao krovne državne organizacije, koja je član međunarodnih asocijacija. Fizička neaktivnost djece, a pogotovo adolescenata, negativno utječe na njihov pravilan fizički i duhovni razvoj. To dugoročno može ugroziti zdravlje građana, dok istovremeno umanjuje regrutnu bazu za vrhunski sport. Otud djeca u sportu i jesu najvažniji prioritet Strategije razvoja sporta u BiH. Istraživanje koje je provela Komisija za mlade pri Vijeću ministara BiH pokazuje da je omjer mlađe populacije u BiH veći nego u zemljama Evropske unije. Naredni grafikon pokazuje dobnu piramidu u kojoj se porede dobni demografski podaci BiH i Evropske unije: Grafikon 1 Dobna piramida, poređenje BiH i 25 zemalja članica Evropske unije U okviru istog istraživanja izvršena je analiza bavljenja mladih rekreativnim aktivnostima. Zaključeno je da se svaka druga djevojka/žena i svaki treći muškarac ne bavi rekreativnim aktivnostima. 8 U navedenom istraživanju se navodi: “45% mladih se uopće ne bavi rekreativnim aktivnostima koje bi vodile održavanju tjelesne kondicije i očuvanju zdravlja, a isto toliko njih se bavi aktivnostima barem jedanput sedmično. Ostali upražnjavaju ovakve aktivnosti jednom dnevno (13%), jedanput do tri puta sedmično (28%) ili rjeđe (13%). Procenat neaktivnih je značajno veći kada su u pitanju žene (56%) nego muškarci (33%)”. Grafikon 2 Bavljenje mladih u dobi između 15 i 29 godina rekreativnim aktivnostima1 Činjenica je da su sportski objekti u BiH najvećim dijelom u lošem stanju i zapušteni. To umanjuje mogućnost djece i omladine za bavljenje sportom, za bavljenje vrhunskim sportom i za rekreativno vježbanje svih građana BiH. Bez odgovarajućeg prostora za igru i trening nema uspješnog razvoja sporta, a sportski objekti predstavljaju naslijeđe koje ostaje i budućim generacijama. U akciji INVENTA ΄88 do kraja 1989. godine u BiH je bilo ukupno 3.558 sportskih objekata koji su bili i preduvjet za ostvarenje izuzetnih sportskih rezultata i organizacije velikog broja međunarodnih sportskih takmičenja među kojima su svakako XIV Zimske olimpijske igre ΄84.2 Nakon Igara izgradnja objekata namjenjenih sportu u našoj zemlji gotovo je u potpunosti stala. Iako ukupan broj objekata djeluje impozantno, ni u kom slučaju ne možemo biti zadovoljni kvadraturom sportskih površina po stanovniku koji je 1988. godine isnosila 1,75 m²/st. Ukupan broj sportskih objekata i najčešće korišteni pokazatelji, odnos površine namjenjen sportu i broju stanovnika, kao i iznos kvadrata koji otpada na jednog stanovnika, svakako pokazuje da u BiH 1 Izvor: "Mladi trebaju omladinsku politiku - Analiza položaja mladih i omladinskog sektora u BiH", Vijeće ministara BiH, Komisija za koordinaciju pitanja mladih u BiH i GTZ, 2008. godina 2 Podaci Zavoda za fizičku kulturu BiH iz 1989. godine. 9 još uvijek nedostaje veliki broj sportskih objekata različite namjene. Prema istraživanjima o potrebama čovjeka utvrđeno je da je neophodno 7,40 m² sportskih površina po stanovniku. Bitan prioritet u Strategiji jeste i ulaganje u vrhunski sport. Vrhunski rezultati kao i odgovorno ponašanje vrhunskih sportista predstavljaju uzore mladima promovirajući rad, upornost, borbenost i poštenje. Na taj način sport dobija ne samo takmičarski, reprezentativni i zdravstveni značaj u društvu, već i širi odgojni razvojni značaj koji mu pripada. Rezultati u vrhunskom sportu često su proizvod entuzijazma i napora pojedinaca i njihovih porodica, stoga su podložni varijacijama. Veoma je značajno da i finansijski resursi ne budu podložni subjektivnim i slučajnim parametrima, već da budu investirani u društveno artikulisane vrijednosti u sportu, pa time i sistematski ulagani. Tako ćemo osigurati da vrhunska sportska dostignuća ne budu posljedica slučajnosti, već rezultat sistematski uređene oblasti društva i dugoročnog investiranja sportskih programa i planiranja. Sport osoba sa invaliditetom: Prema dosadašnjim naučnim saznanjima sport i sportska rekreacija imaju veoma značajnu ulogu za osobe sa invaliditetom, prije svega, u procesu rehabilitacije i resocijalizacije kao i ostvarivanja sportskih rezultata u sportskim takmičenjima. Sport i sportsko-rekreativne aktivnosti kod osoba sa invaliditetom treba provoditi od najranije mladosti ili od vremena nastanka invaliditeta jer utiče na očuvanje i jačanje psiho-fizičkog i općeg zdravlja ovih osoba. Sportsko-rekreativne aktivnosti imaju dalekosežan značaj za psiho-fizičko prilagođavanje i njihovu pobjedu nad osjećajem nesposobnosti i za socijalnu reintegraciju. Sport i sportska rekreacija su za osobe sa invaliditetom poseban izazov radi potvrđivanja sopstvene moći. Sport ima izuzetne efekte kao najprirodniji oblik liječenja osoba sa invaliditetom jer ih vraća u društvene tokove i omogućava da osjete radost vraćanja snage, sposobnosti i život, saznanja da invalidnost ne znači krajnju sposobnost za život. S obzirom da sport i sportska rekreacija imaju veliki značaj u cjelokupnom procesu rehabilitacije invalidnih osoba, kao i u periodu njihove socijalne adaptacije i reintegracije u sve društvene tokove, neophodno je omogućiti jednaka prava i mogućnosti osoba sa invaliditetom da se bave sportskim i rekreativnim aktivnostima i poticati sportske organizacije za njihovo aktivno uključenje u ovu društvenu djelatnost. Za razvoj sporta u BiH veliki značaj imala je Izjava iz Lozane (28.07.1999. godine) kojom su članovi tadašnjeg Predsjedništva BiH podržali učešće sportista sa cijele teritorije BiH u jednom zajedničkom timu, pod vodstvom Olimpijskog komiteta BiH (u daljnjem tekstu: OK BiH), na Olimpijskim igrama u Sidneju 2000. godine, a u skladu sa principima i pravilima Olimpijske povelje. Ono što je bitno naglasiti, jeste da je tom izjavom, a u vezi sa organizacijom sporta u BiH, data saglasnost da sport bude organiziran na dva principa: decentralizacija i organizacija sporta na nivou države, što je i regulirano Zakonom o sportu u BiH. Etika je nauka o moralu. Moral je, najkraće rečeno, sistem normi ili pravila ponašanja. Sport je usko povezan sa etikom (moralom) i određenim pravilima koja se moraju poštovati na svakoj sportskoj manifestaciji. Naime, ovdje se radi o moralnim principima tolerancije, humanosti te poštovanju potreba drugih. Sport je fizička aktivnost koja ima karakter igre i borbe pri čemu se moraju poštovati sportska pravila. To prije svega treba da bude "fer plej" (fair play) odnos (definicija 10