T.C. ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ YAYINI NO: 2665 AÇIKÖ⁄RET‹M FAKÜLTES‹ YAYINI NO: 1631 TÜRK‹YE’N‹N TOPLUMSAL YAPISI Yazarlar Doç.Dr. Zerrin SUNGUR (Ünite 1, 2) Yrd.Doç.Dr. Nadide KARKINER (Ünite 3) Yrd.Doç.Dr. Fuat GÜLLÜPINAR (Ünite 4) Doç.Dr. Özgür TONUS (Ünite 5) Yrd.Doç.Dr. Fatma SÜNDAL (Ünite 6) Doç.Dr. Yasemin ÖZGÜN (Ünite 7) Prof.Dr. Nadir SU⁄UR (Ünite 8) Editör Doç.Dr. Zerrin SUNGUR ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ Bu kitab›n bas›m, yay›m ve sat›fl haklar› Anadolu Üniversitesine aittir. “Uzaktan Ö¤retim” tekni¤ine uygun olarak haz›rlanan bu kitab›n bütün haklar› sakl›d›r. ‹lgili kurulufltan izin almadan kitab›n tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kay›t veya baflka flekillerde ço¤alt›lamaz, bas›lamaz ve da¤›t›lamaz. Copyright © 2012 by Anadolu University All rights reserved No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without permission in writing from the University. UZAKTAN Ö⁄RET‹M TASARIM B‹R‹M‹ Genel Koordinatör Doç.Dr. Müjgan Bozkaya Genel Koordinatör Yard›mc›s› Yrd.Doç.Dr. ‹rem Erdem Ayd›n Ö¤retim Tasar›mc›s› Ö¤r.Gör.Dr. Zekiye Rende Grafik Tasar›m Yönetmenleri Prof. Tevfik Fikret Uçar Ö¤r.Gör. Cemalettin Y›ld›z Ö¤r.Gör. Nilgün Salur Dil Yaz›m Dan›flman› Hatice Çal›flkan Grafikerler Ayflegül Dibek Aysun fiavl› Hilal Küçükda¤aflan Kitap Koordinasyon Birimi Uzm. Nermin Özgür Kapak Düzeni Prof. Tevfik Fikret Uçar Ö¤r.Gör. Cemalettin Y›ld›z Dizgi Aç›kö¤retim Fakültesi Dizgi Ekibi Türkiye’nin Toplumsal Yap›s› ISBN 978-975-06-1334-0 3. Bask› Bu kitap ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ Web-Ofset Tesislerinde 30.000 adet bas›lm›flt›r. ESK‹fiEH‹R, May›s 2014 ‹çindekiler iii ‹çindekiler Önsöz............................................................................................................ vii Toplumsal Yap›y› Aç›klayan Kavram ve Kuramlar.............. 2 1. ÜN‹TE TOPLUMSAL YAPI KAVRAMI....................................................................... 3 TOPLUMSAL YAPININ PARÇALARI............................................................. 4 Toplumsal Statü............................................................................................. 5 Toplumsal Rol............................................................................................... 5 Toplumsal Gruplar........................................................................................ 6 Toplumsal S›n›f.............................................................................................. 6 Toplumsal ‹liflkiler A¤›.................................................................................. 7 Toplumsal Kurum......................................................................................... 8 Kültür............................................................................................................. 8 TOPLUMSAL YAPIYI AÇIKLAYAN KURAMLAR.......................................... 8 Yap›salc›l›k ................................................................................................... 8 Yap›sal Fonksiyonalizm................................................................................ 9 Yap›sal Fonksiyonalizmin Elefltirisi........................................................ 11 Sosyal Al›flverifl Kuram›................................................................................. 11 Sosyal Al›flverifl Kuram›n›n Elefltirisi...................................................... 13 Çat›flma Kuram›............................................................................................. 14 Çat›flma Kuram›n›n Elefltirisi................................................................... 15 Evrimci Sentez Kuram›.................................................................................. 16 Evrimci Sentez Kuram›n›n Elefltirisi....................................................... 16 TÜRK‹YE’N‹N TOPLUMSAL YAPISI ‹LE ‹LG‹L‹ ARAfiTIRMALAR............... 17 Özet................................................................................................................ 22 Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 23 Okuma Parças›.............................................................................................. 24 Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›............................................................ 25 S›ra Sizde Yan›t Anahtar›.............................................................................. 25 Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar............................................... 26 Türkiye’de Kültür ve Kültürel De¤iflim................................. 28 2. ÜN‹TE KÜLTÜRÜN TANIMI VE KAPSAMI.............................................................. 29 KÜLTÜRÜN ÖGELER‹................................................................................... 31 Normlar.......................................................................................................... 31 De¤erler......................................................................................................... 32 ‹nançlar.......................................................................................................... 32 Semboller....................................................................................................... 32 Dil ................................................................................................................. 33 Türklerin Tarih Boyunca Kulland›klar› Alfabeler.................................. 33 KÜLTÜREL SÜREÇLER.................................................................................. 35 TÜRK KÜLTÜRÜ VE TÜRK‹YE KÜLTÜRÜ ................................................. 36 Türk Kültürünü Etkileyen Uygarl›klar.......................................................... 36 Türkiye Kültürünü Etkileyen Uygarl›klar..................................................... 37 TÜRK‹YE’DE KÜLTÜRLE ‹LG‹L‹ ARAfiTIRMALAR VE BAZI SONUÇLARI. 38 Özet................................................................................................................ 56 Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 57 Okuma Parças›.............................................................................................. 58 Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ........................................................... 60 iv ‹çindekiler S›ra Sizde Yan›t Anahtar›.............................................................................. 60 Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar............................................... 60 3. ÜN‹TE Türkiye’de Aile Kurumu ve Nüfusla ‹lgili Sorunlar.............. 62 A‹LEYE GENEL B‹R BAKIfi........................................................................... 63 Aileye Elefltirel Yaklafl›mlar.......................................................................... 65 TÜRK‹YE’DE A‹LE YAPISI............................................................................ 66 K›rsal Aile....................................................................................................... 67 Kentsel Aile.................................................................................................... 68 TÜRK‹YE’DE A‹LE VE NÜFUSLA ‹LG‹L‹ SORUNLAR................................. 70 Türkiye’de Nüfusla ‹lgili Temel Göstergeler............................................... 70 Evlilik............................................................................................................. 72 Do¤urganl›k................................................................................................... 73 Boflanma ....................................................................................................... 75 Yasal Düzenlemeler...................................................................................... 76 Özet ............................................................................................................... 79 Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 80 Yaflam›n ‹çinden ........................................................................................... 81 Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 81 S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 82 Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar............................................... 83 4. ÜN‹TE Türkiye’de E¤itim Kurumu ve Sorunlar›............................... 84 G‹R‹fi.............................................................................................................. 85 E⁄‹T‹MDE KURAMSAL TARTIfiMALARA KISA B‹R BAKIfi........................ 86 E⁄‹T‹MDE FIRSAT Efi‹TL‹⁄‹N‹N ANLAMI................................................... 88 TÜRK‹YE’DE E⁄‹T‹M‹N KISA TAR‹HÇES‹................................................... 89 Osmanl› ‹mparatorlu¤unun E¤itim Miras›.................................................... 89 Türkiye’de Cumhuriyet Dönemi E¤itim Sistemi.......................................... 90 TÜRK‹YE’DE E⁄‹T‹M S‹STEM‹N‹N GENEL YAPISI.................................... 93 Okullaflma Oranlar›....................................................................................... 93 TÜRK‹YE’DE E⁄‹T‹M S‹STEM‹N‹N ‹fiLEY‹fi‹ VE SORUNLARI................... 97 E¤itim Harcamalar›n›n Finansman›.............................................................. 97 Fiziksel Altyap› ve Donan›m ....................................................................... 101 Ö¤retmen Yetifltirme ve ‹stihdam› .............................................................. 101 Merkeziyetçilik ve Bürokrasi ....................................................................... 102 Ders Kitaplar›................................................................................................. 103 Dershaneler ve S›nav Odakl› E¤itim............................................................ 104 M‹LL‹ E⁄‹T‹M‹N ULUSLARARASI AÇIDAN DE⁄ERLEND‹R‹LMES‹............ 105 KÜRESELLEfiME VE E⁄‹T‹M ....................................................................... 106 E⁄‹T‹M S‹STEM‹NDE DE⁄‹fi‹M ‹HT‹YACI VE REFORMLAR..................... 109 SONUÇ........................................................................................................... 109 Özet................................................................................................................ 111 Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 113 Yaflam›n ‹çinden............................................................................................ 114 Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›............................................................ 115 S›ra Sizde Yan›t Anahtar›.............................................................................. 115 Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar.............................................. 115 5. ÜN‹TE Türkiye Ekonomisinin Kurumsal Yap›s› ve Dönüflümü.......118 G‹R‹fi.............................................................................................................. 119 SERBEST P‹YASA VE KURUMSAL YAPI...................................................... 120 TÜRK‹YE EKONOM‹S‹NDE YAPISAL DÖNÜfiÜM...................................... 124 ‹çindekiler v 1923-1980 Dönemi Türkiye Ekonomisi........................................................ 124 1980 Sonras› Yap›sal Dönüflüm.................................................................... 126 TÜRK‹YE EKONOM‹S‹NDE KURUMSAL YAPI............................................ 129 Kamu Kurulufllar›.......................................................................................... 130 Merkez Bankas› Baflkanl›¤›..................................................................... 131 Hazine Müsteflarl›¤›................................................................................. 132 D›fl Ticaret Müsteflarl›¤›........................................................................... 132 Gümrük Müsteflarl›¤›............................................................................... 133 Devlet Planlama Teflkilat› Müsteflarl›¤›.................................................. 133 Ekonomik ve Sosyal Konsey.................................................................. 134 Sosyal Güvenlik Kurulufllar›......................................................................... 135 Sosyal Güvenlik Kurumu........................................................................ 135 Türkiye ‹fl Kurumu ................................................................................ 135 Denetleyici ve Düzenleyici Kurumlar.......................................................... 136 Sermaye Piyasas› Kurulu......................................................................... 136 Rekabet Kurumu..................................................................................... 137 Bankac›l›k Düzenleme ve Denetleme Kurumu..................................... 137 Spesifik Piyasalara Yönelik Kurumlar.................................................... 138 Özel Sektör Kurulufllar›................................................................................. 139 Türkiye Odalar ve Borsalar Birli¤i......................................................... 139 Türkiye Sanayici ve ‹fladamlar› Derne¤i................................................ 139 Türkiye Esnaf ve Sanatkârlar Konfederasyonu..................................... 140 D›fl Ekonomik ‹liflkiler Kurulu .............................................................. 140 Sendikalar...................................................................................................... 141 ‹flçi ve Memur Sendikalar›...................................................................... 141 Türkiye ‹flveren Sendikalar› Konfederasyonu....................................... 141 Özet ............................................................................................................... 143 Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 145 Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 146 S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 146 Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar............................................... 147 Türkiye’de Din, Sekülerleflme ve Toplumsal Dönüflüm .....148 6. ÜN‹TE G‹R‹fi.............................................................................................................. 149 TAR‹HSEL ARKA PLAN................................................................................. 149 D‹N SOSYOLOJ‹S‹ AÇISINDAN ‹SLAM........................................................ 150 D‹N/DEVLET AYRILMA MODELLER‹, LA‹KL‹K VE SEKÜLERLEfiME......... 152 Türk Modeli................................................................................................... 155 TÜRK‹YE’DE D‹N VE D‹NSEL YAfiANTI..................................................... 157 TÜRK‹YE’DE D‹N VE TOPLUMSAL DÖNÜfiÜM......................................... 162 Özet ............................................................................................................... 166 Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 168 Yaflam›n ‹çinden ........................................................................................... 169 Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 170 S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 170 Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar............................................... 171 Türkiye’de Siyasal Kurumlar ve Demokratikleflme.............174 7. ÜN‹TE G‹R‹fi.............................................................................................................. 175 TÜRK‹YE’DE DEMOKRAS‹N‹N TAR‹HSEL GEL‹fi‹M‹.................................. 176 Osmanl›’dan Cumhuriyet’e Demokratikleflme Hareketleri......................... 176 Cumhuriyetin Kuruluflundan Sonraki Demokratikleflme Hareketleri......... 177 27 May›s 1960 Darbesi ve 1961 Anayasas›............................................ 178 vi ‹çindekiler 12 Eylül 1980 Darbesi ve 1982 Anayasas›............................................. 179 TÜRK‹YE’DE PARLAMENTER DEMOKRAS‹N‹N TEMEL ÖZELL‹KLER‹..... 181 Yasama........................................................................................................... 181 Yürütme......................................................................................................... 183 Yarg›............................................................................................................... 184 1982 Anayasas›’nda Yap›lan De¤ifliklikler................................................... 184 Cumhurbaflkanlar›m›z................................................................................... 185 M. Kemal Atatürk.................................................................................... 185 ‹smet ‹nönü............................................................................................. 187 Celal Bayar.............................................................................................. 188 Cemal Gürsel........................................................................................... 189 Cevdet Sunay........................................................................................... 189 Fahri Korutürk ........................................................................................ 190 Kenan Evren............................................................................................ 190 Turgut Özal............................................................................................. 191 Süleyman Demirel................................................................................... 192 Ahmet Necdet Sezer................................................................................ 192 Abdullah Gül........................................................................................... 193 TÜRK‹YE’DE S‹YASAL PART‹LER VE SEÇ‹M S‹STEMLER‹......................... 193 Seçimler ve Seçim Sistemleri ....................................................................... 194 Türkiye’de Seçim Sistemi Uygulamalar›n›n Tarihçesi........................... 195 Türkiye’de Günümüzde Uygulanan Seçim Sistemi............................... 197 Özet ............................................................................................................... 202 Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 204 Yaflam›n ‹çinden ........................................................................................... 205 Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 206 S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 206 Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar............................................... 207 8. ÜN‹TE Türkiye’de Çal›flma Yaflam› ve Sorunlar›..............................208 ÇALIfiMA YAfiAMINA ‹L‹fiK‹N TEMEL KAVRAMLAR.................................. 209 TÜRK‹YE’DE ÇALIfiMA YAfiAMININ DEMOGRAF‹K BOYUTLARI............ 210 Kad›n ve ‹stihdam......................................................................................... 211 ‹flsizlik ........................................................................................................... 212 Çal›flan Çocuklar............................................................................................ 213 ‹fl Gücüne Dahil Olmayanlar........................................................................ 213 Gelir Da¤›l›m› Eflitsizli¤i................................................................................ 214 TÜRK‹YE’DE ÇALIfiMA YAfiAMININ TEMEL SORUNLARI......................... 215 Enformelleflme............................................................................................... 215 Esneklik.......................................................................................................... 216 Örgütsüzlük................................................................................................... 217 Tafleronlaflma................................................................................................. 218 Ayr›mc›l›k....................................................................................................... 219 Özet................................................................................................................ 222 Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 223 Yaflam›n ‹çinden............................................................................................ 224 S›ra Sizde Yan›t Anahtar›.............................................................................. 225 Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ........................................................... 225 Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar............................................... 226 Sözlük ................................................................................... 227 Önsöz vii Önsöz Türkiye’nin Toplumsal Yap›s› adl› bu bas›l› çal›flma; Anadolu Üniversitesi Aç›- kö¤retim Fakültesi ö¤rencilerinin ders kitab› gereksinimlerinin karfl›lanabilmesi amac›yla haz›rlanm›flt›r. Konular ve içeri¤in belirlenmesi sürecinde ö¤rencilerin ders programlar› dikkate al›nm›flt›r. Bu kitapta öncelikle toplumsal yap› kavram› ve bu kavram› aç›klayan kuram- lar yer almaktad›r. Daha sonraki bölümlerde toplumsal yap›n›n parçalar› Türkiye ba¤lam›nda ele al›nmaktad›r. Kitab›m›z›n ö¤rencilerimize oldu¤u kadar, Türki- ye’nin toplumsal yap›s› ve güncel sosyal sorunlar›yla ilgilenenlere de faydal› ola- bilece¤ine inan›yoruz. Bu ders kitab› ilk olarak 2009 y›l›nda bas›ld›, daha sonra iki kez t›pk› bas›m yap›ld›. Bu y›l kitap yeniden haz›rlan›rken, taraf›mca yaz›lan “Toplumsal Yap›y› Aç›klayan Kavram ve Kuramlar” ve “Türkiye'de Kültür ve Kültürel De¤iflim” üni- teleri gözden geçirildi ve yenilefltirildi. “Türkiye’de Aile Kurumu ve Nüfusla ‹lgili Sorunlar” bafll›kl› ünite Yrd.Doç.Dr. Nadide KARKINER taraf›ndan gözden geçiri- lerek nüfusla ilgili sorunlar›n eklenmesiyle gelifltirildi. “Türkiye’de E¤itim Kurumu ve Sorunlar›” isimli dördüncü ünite Yrd.Doç.Dr. Fuat GÜLLÜPINAR taraf›ndan ye- ni kaleme al›nd›. “Türkiye Ekonomisinin Kurumsal Yap›s› ve Dönüflümü” bafll›kl› beflinci ünite Doç.Dr. Özgür TONUS taraf›ndan gözden geçirilerek, alt bafll›klar›n ilavesiyle geniflletildi. Yrd.Doç.Dr. Fatma SÜNDAL taraf›ndan yaz›lan “Türkiye’de Din, Sekülerleflme ve Toplumsal Dönüflüm” bafll›kl› alt›nc› ünite gözden geçirildi ve ilavelerle gelifltirildi. Doç.Dr. Yasemin ÖZGÜN’ün kaleme ald›¤› “Türkiye’de Siyasal Kurumlar ve Demokratikleflme” bafll›kl› yedinci ünite büyük ölçüde genifl- letildi. Prof.Dr. Nadir SU⁄UR’un yazm›fl oldu¤u “Türkiye’de Çal›flma Yaflam› ve Sorunlar›” bafll›kl› sekizinci ünitenin içeri¤i önceki bas›mdaki gibi korundu. Bu kitab›n haz›rlanmas› sürecinde birçok kifli katk› sa¤lam›flt›r. Öncelikle Ana- dolu Üniversitesi yönetimine, Aç›kö¤retim, ‹ktisat ve ‹flletme Fakülteleri yönetim- lerine, kitaba katk›da bulunan yazarlara, kitab›n elimize gelinceye kadar geçirdi¤i tüm aflamalar›nda eme¤i geçen Üniversitemiz çal›flanlar›na teflekkür ediyorum. Ki- tab›m›z›n ö¤rencilerimize ve bu kitaba baflvuracaklara faydal› olmas›n› diliyorum. Editör Doç.Dr. Zerrin SUNGUR TÜRK‹YE’N‹N TOPLUMSAL YAPISI 1 Amaçlar›m›z Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra; N Toplumsal yap› kavram›n› tan›mlayabilecek, N Toplumsal yap›y› oluflturan parçalar› aç›klayabilecek, N Toplumsal yap›y› farkl› kuramlar ›fl›¤›nda de¤erlendirebilecek, N Türkiye’nin toplumsal yap›s› ile ilgili çal›flmalar yapan bafll›ca araflt›rmac›la- r›n isimlerini listeleyebileceksiniz. Anahtar Kavramlar • Toplumsal Yap› • Kültür • Toplumsal A¤ • Çat›flma Kuram› • Yap›sal Fonksiyonalizm • Toplumsal S›n›f • Toplumsal Statü • Yap›salc›l›k • Toplumsal Kurum • Evrimci Sentez Kuram› • Sosyal Al›flverifl Kuram› • Toplumsal Grup • Toplumsal Rol ‹çindekiler • TOPLUMSAL YAPI KAVRAMI • TOPLUMSAL YAPININ PARÇALARI Türkiye’nin Toplumsal Yap›y› • TOPLUMSAL YAPIYI AÇIKLAYAN Aç›klayan Kavram Toplumsal Yap›s› ve Kuramlar KURAMLAR • TÜRK‹YE’N‹N TOPLUMSAL YAPISI ‹LE ‹LG‹L‹ ARAfiTIRMALAR SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE Toplumsal Yap›y› Aç›klayan DÜfiÜNEL‹M DÜfiÜNEL‹M Kavram ve Kuramlar S O R U S O R U D‹KKAT D‹KKAT TOPLUMSAL YAPI KAVRAMI ‹nsan, dünya üzerinde var oldu¤u ilk dönemlerden bu yana ShIReAp Sb‹ZirD Etoplulu¤un SIRA S‹ZDE üyesi olarak yaflam›n› sürdürmüfltür. Anadolu’dan örneklerine bak›l›rsa bir dö- nem, Nevflehir’e yak›n Kaymakl› yer alt› flehrinde oldu¤u gibi sald›r›lardan korun- N N mak için yer alt›nda kayalar› oyarak yapt›¤› flehirlerde yafladA›¤M›A gÇöLArRüIlMüIrZ. Eskiflehir AMAÇLARIMIZ civar›nda MÖ VII. yüzy›lda kurulmufl Yaz›l›kaya-Midas flehrini ve Frig Dönemi’nin en önemli eserlerini aç›k hava müzesinde incelemek mümkündür. ‹zmir Sel- K ‹ T A P K ‹ T A P çuk’taki Efes Antik Kenti ise Ege Bölgesi’nde yaflam›fl eski uygarl›klar›n en gör- kemli örneklerindendir. ‹stanbul’da Topkap› Saray› Müzesi’ni gezdikten sonra et- kilenmemek mümkün de¤ildir. Farkl› mekânlarda farkl› medeniyetler kursa da in- TELEV‹ZYON TELEV‹ZYON san sosyal bir varl›k olmas› nedeniyle hep bir topluluk içinde yaflayagelmifltir. Pe- ki toplum nedir? Anadolu topraklar›nda yaflam›fl medeniyetler hakk›ndaki daha detayl› bilgilere ‹NTERNET ‹NTERNET http://www.kultur.gov.tr ‹nternet adresinden ulaflabilirsiniz. Büyüklü¤ü, uygarl›k düzeyi, ekonomik u¤rafl›s›, dili, dini, inand›¤› de¤erler ve Toplum, insanlar› etkileyen uydu¤u kurallar ne olursa olsun, ortak bir yaflay›fla sahip her insan toplulu¤u bir gerçek iliflkiler bütünüdür. toplum meydana getirir. Toplum bir araya gelen insanlar›n basit bir toplam› de¤il- dir, toplumsal ve fonksiyonel olarak farkl›laflm›fl kifliler aras›nda efl güdümlü ey- lemlerin yer ald›¤› bir örgüt biçimidir. Do¤al olarak bu durum farkl› toplumlar›n ortaya ç›kmas›na olanak verir. Öte yandan her toplumda görülen iki evrensel özel- lik söz konusudur. Her toplum bir iç düzene yani belli bir yap›ya sahiptir. Ancak bu yap› dura¤an de¤ildir, de¤iflime aç›kt›r. Toplumlar›n iç düzeni ya da yap›s›, top- lumsal ve ekonomik koflullara ba¤›ml› olarak farkl› de¤iflim h›zlar›na sahiptir (Gök- çe, 1996: 1-2). Toplumsal yap› kavram›, toplum içinde olup biteni gözlemlemeye, aç›klamaya ve analiz etmeye yard›mc› olan bir araç olmas› aç›s›ndan önem tafl›- maktad›r (Billington, Hockey, Strawbridge, 1998: 25). Yaflad›¤›n›z bölgede ya da turist olarak gezdi¤iniz bölgelerde arkeoloji ve etnografya mü- SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE zelerini ziyaret ederek geçmifl dönemlerde Anadolu’da yaflam›fl toplumlar› ve yaflam biçim- 1 lerini de¤erlendirmeye çal›fl›n›z. DÜfiÜNEL‹M DÜfiÜNEL‹M S O R U S O R U D‹KKAT D‹KKAT SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE N N AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ K ‹ T A P K ‹ T A P TELEV‹ZYON TELEV‹ZYON ‹NTERNET ‹NTERNET 4 Türkiye’nin Toplumsal Yap›s› Herbert Spencer toplumsal Toplumsal yap› kavram›, çeflitli toplumlar›n yap›s›n›, toplumsal olaylar›, top- yap› kavram›n› ilk kullanan lumsal geliflmeleri, toplumsal iliflkileri ortaya koymaya ve bu konularda yasalara kifli olmas›na karfl›n, bu kavram o dönemde pek ulaflmaya çal›flan sosyolojinin en temel kavramlar›ndan biridir. Bu kavram, ilk kez aç›kl›¤a kavuflamam›flt›r. Herbert Spencer taraf›ndan kullan›lm›flt›r. Ancak, Spencer’in biyolojik benzetme- Toplumsal yap›, toplumda lerinin afl›r› etkisi ile pek aç›kl›¤a kavuflamayan bu kavram, sonraki y›llarda bir- sürekli ve örgütlü sosyal çok sosyolog ve antropolog taraf›ndan de¤iflik anlamlarda kullan›lm›flt›r. Radclif- iliflkilerin bütünüdür. fe-Brown, toplumsal yap›y› kifliler aras› tüm iliflkiler olarak görmektedir (Gökçe, 1996: 2). Baz› sosyologlar da toplumsal yap›y› toplumdaki Resim 1.1 sürekli ve örgütlenmifl iliflkiler olarak tan›mlamakta- Herbert Spencer d›r. Örne¤in Ginsberg’e göre toplumsal yap›, toplu- mu oluflturan temel grup ve kurumlardan meydana gelmektedir. Bu yaklafl›ma göre toplumsal yap› yal- n›zca kurumsal düzenlemeleri ve sosyal gruplar ara- s›ndaki iliflkileri kapsamaktad›r. Dura¤an bu yap› anlay›fl›na göre, toplumsal yap›n›n kurucu ögeleri nüfus, çevre ve yerleflim, ekonomi, toplumsal s›n›f- lar, e¤itim, siyaset, hukuk, aile ve dindir. Di¤er bir yaklafl›ma göre, toplumsal yap› rol fikriyle s›n›rlan- d›r›lmaktad›r. Nadel, toplumsal yap› kavram›n› so- mut nüfustan hareketle bireyler aras› davran›fllarda- ki roller çerçevesinde aç›klamaktad›r. Ayn› flekilde Gerth ve Mills de “kurum” kavram›n›n anahtar biri- Kaynak:http://herbertspencer.kimdir.com minin rol oldu¤unu ve kurumunda sosyal yap› kav- ram›ndaki temel birim niteli¤i tafl›d›¤›n› ileri sürmektedir. Toplum yaflam›n›n varl›- ¤› ve süreklili¤i için yerine getirilmesi zorunlu olan temel toplumsal fonksiyonlar vard›r; neslin sürdürülmesi, yeni üyelerin toplumsallaflt›r›lmas›, bireylerin yaflama bir anlam ve amaçla ba¤lanmas›, mal ve hizmetlerin üretimi,da¤›l›m› ve toplumda Resim 1.2 düzenin sa¤lanmas› gibi. Bu temel fonksiyonlar› ye- rine getirmek üzere oluflan ögeler, hep birlikte uyum- Robert K. Merton lu bir bütünlük hâlinde toplumsal yap›y› olufltururlar (Gökçe, 1996: 3). Merton ise kiflinin çevresini kültürel ve toplumsal olmak üzere iki farkl› yap›n›n oluflturdu¤unu ileri sürmektedir. Kültürel yap›, belli bir toplum ya da grup üyelerinin ortak davran›fllar›n› yöneten örgüt- lenmifl bir dizi normatif de¤erlerdir. Toplumsal yap› ise bir toplumun ya da grubun üyelerinin çeflitli fle- killerde içinde bulunduklar› örgütlenmifl bir dizi top- lumsal iliflkilerdir. Bu yaklafl›m ayn› zamanda yap› kavram›n›n insanlar›n yaflamlar›ndaki davran›fllar›- Kaynak: n›n nedenini anlamaya yönelik bir araç oldu¤unu da http://en.wikipedia.org/wiki/Robert_K._Merton.com ortaya koymaktad›r (Gökçe, 1996: 4). TOPLUMSAL YAPININ PARÇALARI Toplumsal yap›n›n parçalar›; Sosyologlar toplumu incelerken onun yap›s›ndan söz etmektedirler. Bu yap›, her toplumsal statü, toplumsal rol, toplumsal gruplar, bir parçan›n di¤erinden ba¤›ms›z olarak yer ald›¤› tesadüfen bir araya gelmifl in- toplumsal s›n›f, toplumsal sanlardan oluflmufl bir fley de¤ildir. Aksine, toplumsal yap› toplumdaki organize a¤, toplumsal kurumlar ve kültürdür. olmufl iliflkilerin bir bütünüdür ve toplumun bir çerçevesidir. Toplumsal yap›, kül-