Volume: 2, Issue: 2, June-July / Summer / 2017 Cilt: 2, Sayı: 2, Haziran-Temmuz / Yaz / 2017 MÜZE SERGİLEMELERİNDE İZLEYİCİ-SERGİ ETKİLEŞİMİ BAĞLAMINDA MEKÂN TASARIMI* Züleyha AYKUT * Özet 20. yüzyıl ile birlikte geleneksel müzecilik anlayışından uzaklaşarak birer eğitim merkezine dönüşen müzelerde, sergileme mekânlarının yeni bir gelişim sürecini başlattığı izlenmektedir. Koleksiyonların sergilemesini daha etkili gösterebilmek ve ziyaretçilere mesajı ulaştırabilmek amacıyla hikâyeleri ile birlikte anlatımın daha çok benimsendiği ve “nesne odaklı sergilemeden ziyaretçi odaklı sergilemeye” doğru geçişin olduğu görülmektedir. Müzelerde “sergileme mekân tasarımı” konusunun ele alındığı bu makale, ziyaretçilerin mekân ile etkileşime geçebilmesi ve bağ kurabilmesi için hikâyeye uygun mekân tasarlanmasının gerekliliğini ortaya koymaktadır. Bu araştırma çalışmasında, etkileşimli sergi mekânlarının tasarlanması için hikâye anlatımının bu etkileşimselliği sağlayacak özellikte tasarım öğeleri ile desteklenmesinin önemi vurgulanmaya çalışılmıştır. Ziyaretçi odaklı anlatım tekniklerinin kullanıldığı müze sergileme mekânlarının hikâye anlatımı bağlamında kurgulanmasında, “ilgi çekici”, “merak uyandırıcı” ve “ziyaretçiyi mekâna bağlayan” tasarımların gerçekleştirilmesi gerekliliği irdelenmiştir. Müzeler ziyaretçilerini mekân ile bağlantı kurmalarını sağlayacak tasarımları ile ve sergi boyunca etkileşimli ortamları sunarak meşgul edebilir ve daha çok mekâna çekebilir. Bu bağlamda, ilgi çekici ve etkileşimli sergi mekânlarının kurgulanması için gerekli olan hikâye anlatımı, konseptin geliştirilmesi, hedef kitlenin belirlenmesi, sergileme ve tasarım yaklaşımları, sergi tasarım öğelerinin belirlenmesi, sergi tasarımında insan faktörü, objelerin düzenlenmesi, ziyaretçi oryantasyonu ve dolaşım konuları incelenmiştir. Makalede, başarılı bir sergilemenin gerçekleştirebilmesi için, sergileme tasarımcısının izlemesi gereken aşamaların ve görevlerinin daha iyi kavranması amaçlanmaktadır. Anahtar Kelimeler: Etkileyici Sergileme Mekânı, Müzelerde Etkileşim, Hikâye Anlatımı, Sergi Tasarım Öğeleri, Sergileme Tasarımcısı DESIGN OF SPACE WITHIN THE CONTEXT OF AUDIENCE-EXHIBITION INTERACTION IN MUSEUM EXHIBITION Abstract Starting with the 20th century, museums have shifted from their traditional characteristics and turned into educational centers, leading to a new development process involving the exhibition spaces. In order to showcase the collections more effectively and send the message across to the visitors, story oriented narrative approaches are being adopted more frequently and there appears to be a transition “from object oriented exhibits to visitor oriented exhibits”. This paper, which studies the issue of “exhibition space design” underlines the importance of spatial designs that are compatible with the storylines to allow the visitors interact and connect with the venues. This research aims to highlight the importance of supporting the stories with design elements that provide interactivity when designing interactive exhibition spaces. When setting up museum exhibition spaces in terms of storytelling, in venues that use visitor oriented narrative techniques, the need for designs to be * MÜGSF, Güzel Sanatlar Enstitüsü, İç Mimarlık Anasanat Dalı’nda hazırlanan “Müze Sergilemelerinde İzleyici-Sergi Etkileşimi Bağlamında Mekân Tasarımı” başlıklı tezden Ağustos 2017 tarihinde oluşturulan bir makaledir. [email protected] Müze Sergilemelerinde İzleyici-Sergi Etkileşimi Bağlamında Mekân Tasarımı 219 Volume: 2, Issue: 2, June-July / Summer / 2017 Cilt: 2, Sayı: 2, Haziran-Temmuz / Yaz / 2017 “interesting” and “intriguing” and “to connect the visitor to the venue” is discussed. The museums may attract more visitors through engaging designs that allow the visitors to connect with the venue and by offering interactive spaces throughout the exhibitions. In this context, the paper focuses on topics such as storytelling, concept development, target audience selection, exhibition and design approaches, selection of exhibition design elements, the human factor in exhibition design, the arrangement of the objects, visitor orientation and navigation, all of which are required to establish engaging and interactive exhibition spaces. The paper aims to help the exhibition designers better understand their role and the stages they have to go through for a successful exhibition. Keywords: Engaging Exhibition Space, Interactive in Museums, Storytelling, Exhibition Design Elements, Exhibition Designer Giriş Müze sergilemelerinde ziyaretçi ile etkileşime geçecek ve bağlantı kuracak mekânın tasarlanması ve bunun için de bir hikâyenin olması gerekir. Sergilemelerin ziyaretçiler tarafından kolay anlaşılabilir, ilgi çekici ve merak uyandırıcı olabilmesi ve hikâyenin anlatılabilmesi için anlatının içeriğine göre mekân tasarımına ihtiyaç vardır. Mekânı oluşturan sergi tasarım öğelerinin ise bir bütün olarak hikâyenin anlatılmasına hizmet etmesi gerekir. Bu makalede, müzelerin ziyaretçilerini mekân ile bağlantı kurmalarını sağlayacak tasarımları ile sergi boyunca etkileşimli ortamları sunarak meşgul edeceği ve onları daha çok mekâna çekeceği etkenler araştırılmış ve konu bir iç mimar gözüyle değerlendirilmiştir. 1. Sergileme Mekânlarında Bir Hikâye Anlatımı Bilgiyi sergilemenin temel iki yöntemi vardır: Bunlardan birisi kronolojik, bilimsel ve biyolojik olarak bir düzen içerisinde sunularak gerçekleştirilir, diğeri ise son yıllarda temaların işlendiği sunumlarla gerçekleştirilen sergileme yöntemidir. Burada temanın seçilen ana konu etrafında bir hikâye olarak anlatılması sağlanmaktadır. Hikâye anlatımı ile düzenlenen sergilemelerin başlıkları; ilgi çekici ve merak uyandırıcı olduğu kadar aynı zamanda ziyaretçilerin konu üzerinde düşünmeleri açısından da oldukça etkileyicidirler (Velarde, 1988, s. 94). Dean’in de (1996, s. 106) belirtmiş olduğu gibi “Hikâyesi olmadan büyük bir sergileme açmaya çalışmak karışıklığı ve kopuk yorumlamayı davet etmek anlamındadır” ve hikâye anlatımı ile sunulan bir sergilemenin iletmek istediği mesajlar üzerinde insanların durup incelemelerine, düşünmelerine fırsat tanıdığını ve mekân ile bağlantı kurmalarına yardımcı olduğunu ortaya koymaktadır. Birçok müzecinin de kabul ettiği gibi, hikâye anlatımı ile müzeler anlatmak istediklerini sergiler aracılığıyla aktarmış olurlar. Sergileme, bir araya gelerek belli bir düzenin oluşumunu sağlayan ve nesneleri destekleyen etiketler, görseller ve bilgisayarlı cihazlar gibi birçok tasarım öğesi ile gerçekleştirilmektedir. Serginin konusunu anlatan mekânın girişine yerleştirilen büyük bir pano ile birlikte bazı küçük panolar ve her biri için bilgilendirici etiketlerin hazırlandığı özenle seçilmiş eserlerin olması gerekmektedir. Konuyu anlatmaya yardımcı olacaksa fotoğraf, harita ve şema gibi birtakım görsellerle anlatımın daha güçlü olması sağlanabilir (Burcaw, 1997, s. 136). Bu öğelerle desteklenen konu ise sergilemeyi daha geniş bir anlatımla ziyaretçi ile buluşturacaktır. Hikâyenin konusu sergi tasarım öğelerinin seçilmelerinde, tasarlanmasında ve sergileneceklerin yerlerinin belirlenmesinde yol gösterici olmaktadır. Serginin gelişimi için alınabilecek bütün kararlarda yönlendirici bir özelliğe sahiptir. Burada tasarımcının dikkat etmesi gereken önemli bir durum Müze Sergilemelerinde İzleyici-Sergi Etkileşimi Bağlamında Mekân Tasarımı 220 Volume: 2, Issue: 2, June-July / Summer / 2017 Cilt: 2, Sayı: 2, Haziran-Temmuz / Yaz / 2017 ortaya çıkmaktadır. Hedeflenen hikâye konusunu destekleyen bir sergileme mekânının oluşumundan emin olunmalı, eğer bu konuda bir tedirginlik yaşanıyorsa hikâyenin konusunu bir kez daha gözden geçirerek sergileme yeniden değerlendirilmelidir (Hughes 2010, s. 26). Sergi tasarımcısı hikâyeyi teknoloji ürünlerini, etkileşimli sergi öğelerini, görselleri ve diğer tasarım unsurlarını en etkili şekilde kullanabilmeli ve ilgili disiplinlerle koordineli olarak çalışmalarını sürdürmelidir (Lorenc vd., 2007, s. 104). Bir serginin planlanma aşamasında hedeflenen ziyaretçi kitlesi için iletilmek istenen mesaj mutlaka belirlenmeli ve hikâye konusu bir anlatı ile geliştirilmelidir (Lorenc vd., 2007, s. 104). Nasıl iyi bir hikâye ziyaretçilerin ilgisini uyandırabiliyorsa iyi bir anlatının sunulması da sergilemeyi iletişim ve öğrenme açısından daha çok başarılı gösterecektir. Anlatının güçlü olmasıyla mekân; ziyaretçilerin gözünde hikâyenin canlandırılması, içine çekmesi ve kendisine bağlaması anlamında etkileyiciliğini korumaya devam eder. Mekân içinde kullanılan öğeler anlatıyı destekleyecek özellikte tasarlanır. Anlatının içeriğine uygun olarak tasarlanan mekân ile ziyaretçi arasında etkileşim sağlanmış olur. Ziyaretçileri sergi boyunca ilgiyle gezdiklerini, heyecan duyduklarını, merak içinde anlamaya çalıştıklarını ve öğrendiklerinden daha fazlasını istediklerini görmek hikâyenin etkili bir şekilde iletildiğini anlamak için yeterlidir. Örneğin Walt Disney Aile Müzesi ziyaretçilere sergileme alanı içinde gördükleri her objeyi hikâyesi ile birlikte sunarak ilgi ve merakı uyandırıcı bir anlatımla, mekân ile ziyaretçi arasında bir bağın kurulmasını sağlamaktadır. Walt Disney Aile Vakfı (Walt Disney Family Foundation) tarafından geliştirilen Walt Disney Aile Müzesi (Walt Disney Family Museum)’nde Walt Disney’in kişisel eşyalarının da yer verildiği hikâyesini anlatan, ilham verici ve etkileyici bir sergileme mekân tasarımı ile ziyaretçiler buluşturulmaktadır. Walt Disney en büyük yeteneklerinden biri olan hikâye anlatma özelliğini kariyeri boyunca sanat, müzik ve teknoloji gibi araçları kullanarak göstermiştir. Müzede her galeri içinde yer verilen özel eşyaları ve sergilenmesine destek olan sergileme tasarım öğeleri ile birlikte kronolojik bir yaklaşımla Walt Disney’in hayatından hikâyeler sunulmaktadır. Ziyaretçilere Walt Disney’in kendi sesinden hikâyenin sunulması sergileme mekânına ve hikâyeye olan ilgiyi artırmaktadır. Bu ilginin çekiciliğini sağlayan bir diğer önemli ayrıntı ise Walt Disney’in iş birliği yaptığı insanların, arkadaşlarının ve ailelerinin seslerine de yer verilmiş olmasıdır (Jasmin Yu, 2012, s. 220-221). Plan: 1- Walt Disney Aile Müzesi Planı (Yu, J., 2012, s. 223) Müze Sergilemelerinde İzleyici-Sergi Etkileşimi Bağlamında Mekân Tasarımı 221 Volume: 2, Issue: 2, June-July / Summer / 2017 Cilt: 2, Sayı: 2, Haziran-Temmuz / Yaz / 2017 1. Başlangıçlar: Walt Disney’in Gençlik Yılları (1901-1923) 2. Başlangıçlar: Walt Disney’in Gençlik Yılları (1901-1923) 3. Müze Deposu 4. Kafe 5. Gösteri Öncesi 6. 1950‘ler ve 1960‘lar: Büyük Ekran ve Ötesi 7. Walt Disney Hatırlamak 8. Walt Disney’i Hatırlamak Fotoğraf: 1- Walt Disney Aile Müzesi, Sergi Başlangıcı (Yu, J., 2012, s. 220) Fotoğraf: 2- Walt Disney Aile Müzesi, Uzun Metrajlıya Geçiş (Yu, J., 2012, s. 221) Müze Sergilemelerinde İzleyici-Sergi Etkileşimi Bağlamında Mekân Tasarımı 222 Volume: 2, Issue: 2, June-July / Summer / 2017 Cilt: 2, Sayı: 2, Haziran-Temmuz / Yaz / 2017 Fotoğraf: 3- Walt Disney Aile Müzesi, Yeni Başarı ve Büyük Tutkular (Yu, J., 2012, s. 222) Fotoğraf: 4- Walt Disney Aile Müzesi, Yeni Ufuklar (Yu, J., 2012, s. 223) Müze Sergilemelerinde İzleyici-Sergi Etkileşimi Bağlamında Mekân Tasarımı 223 Volume: 2, Issue: 2, June-July / Summer / 2017 Cilt: 2, Sayı: 2, Haziran-Temmuz / Yaz / 2017 2. Konseptin Geliştirilmesi Bir sergilemenin konsept geliştirilme aşamalarında, öncelikli olarak anlatılmak istenen konu ile ilgili olarak görsel ve yazılı bilgilerden oluşan tüm veriler derinlemesine ele alınır. Konuya birçok açıdan yaklaşılarak çeşitli fikirler ve ifadeler türetilebilmektedir. Sergileme mekân tasarımlarının konsept geliştirilme sürecinde bilinen başlıca tasarımla ilgili yaklaşımlar değerlendirilmeye alınır ve geliştirilmesi sağlanır. Bu, her projenin temelinde yapılması gereken araştırmalardan çok farklı bir durum değildir. Tasarımla ilgili birçok konuya açıklık getirilen bu sürecin yeteri kadar önemsenmesi serginin ilerleyen aşamaları için faydalı olacaktır (Frey, 2006, s. 12). Bu süreçte öne sürülen birbirinden farklı fikirler ilk bakışta pek önemli gibi algılanmayabilir. Geliştirilmeye yakın bulunan bu fikirlerin not edilmesi çok önemlidir. Her fikir ve düşüncenin mekân içinde anlatılacak hikâyeyi destekleyebileceği ve geliştirilebilme olasılığı içerdiği unutulmamalıdır. Anlatılacak olan hikâyenin nasıl mekâna dönüştüğü ile ilgili yaşanan bu aşamada, sergi tasarımcısı birçok farklı fikir ve düşüncelerini birbirleriyle birleştirerek ve hayal güçlerini zorlayarak çözümler üretmeye çalışır. Tasarımcının ulaşmaya çalıştığı işleyiş biçimi için üretilen çok sayıdaki iki boyutlu, üç boyutlu çizimler ve eskiz çalışmaları, çözülmesi güç düşüncelerin yerlerini bulmasına yardımcı olur (Locker, 2013, s. 60). Kâğıt üzerinde henüz hiyerarşik olarak sıralaması yapılmayan bu düşüncelerin çizgiler ve yazılarla karışık olarak yer alması konseptin geliştirilmesinde atılan ilk adımlardır. Bazılarına gerek kalmadığı düşünülse de her çizgi ve her yazı sergilemeye giden bir adım olarak görülmeli ve önemsenmelidir. Tasarımcının araştırma ve analiz aşamalarının ilerlemesinde hedef kitlenin belirlenmesi, yapılan beyin fırtınaları ve diyagram çalışmalarının kullanımı süreç içinde gelişmelerin daha çok biçimlenmesini sağlayabilmektedir (Lorenc vd., 2007, s. 110). Beyin fırtınaları tasarımcıların yaratıcılıklarına ulaşmasında kullandıkları, fikir ve çözüm üretmek için başvurdukları önemli bir yöntemdir. Bunu yaparken tasarımcılar fikirden fikire atlayarak yaratıcılığını harekete geçirecek arayış içine girerler. Yapılan araştırmaların da desteğiyle oluşturulan yeni fikirler aslında serginin başlangıcıdır. Görsel araştırmaların yapıldığı bu süreçte temanın belirlenmesiyle, serginin niteliklerine bağlı olarak geliştirilen her düşünce bu eksen etrafında tasarımcılar tarafından eklenerek yorumlanmaya ve biçim almaya başlar (Locker, 2013, s. 63). Tasarıma doğru giden bu yolda izlenmesi gereken aşamalardan en önemlisi sayılabilecek konsept geliştirme sürecinde yaratıcı fikirler üretmek pek kolay bir iş değildir. Çok yoğun çalışmayı ve konuya odaklanmayı gerektirir. Bu sürecin başarılı bir şekilde tamamlanabilmesi ise düzenli bir çalışma, yoğun bir beyin fırtınası ve iyi bir araştırma ile gerçekleştirilebilir. 3. Hedef Kitlenin Belirlenmesi Müze sergilemelerinde mekân tasarımı gerçekleştirilirken ilk aşama olarak belirlenmesi gereken konulardan birisi de sergiyi kimlerin göreceğinin tespit edilmesidir. Hedef kitlenin belirlenmesiyle, tasarımı yapılacak mekânın fiziki ve karakteristik özelliklerinin oluşumuna etki eden bütün tasarım unsurlarının değerlendirmesi yapılmış olur. Bu da mekânın kurgusunda ziyaretçilerin özelliklerinin tasarımı ne kadar temelden etkilediğini göstermektedir. Müzeler daima mevcut ziyaretçileri dışında yeni hedef kitlelerini de belirlemek için çaba içerisinde olmalıdır. Var olan ziyaretçileri dışında farklı tipolojide kitlelere uzanabilmek, onları müzeye Müze Sergilemelerinde İzleyici-Sergi Etkileşimi Bağlamında Mekân Tasarımı 224 Volume: 2, Issue: 2, June-July / Summer / 2017 Cilt: 2, Sayı: 2, Haziran-Temmuz / Yaz / 2017 çekebilmek için gereksinim ve eğilimlerini çok iyi araştırmalıdır. Belli noktalarda birbirleriyle eğlence tercihleri, eğitim seviyeleri, ekonomik ya da başka konularda benzerlik gösteren kişilerin gruplarının tanımlanmasında, kişisel inceleme veya araştırmalar önem kazanmaktadır (Dean, 1996, s. 20). Ayrıca ziyaretçilerin müzeye duygusal, kültürel ve eğitimsel gereksinimler hissederek geldiği ve bu özelliklerinin öğrenme biçimlerini etkilediği bilinmelidir (Locker, 2013, s. 51). Ziyaretçilerin neyi öğrenmek istedikleri, nelere ilgi duydukları, nasıl bir ortamda ilgi duydukları konularla meşgul olmak istedikleri, nasıl bir sergileme mekânında keyifli vakit geçirmekten mutlu oldukları çok iyi anlaşılmalı ve bu yönde hareket edilmelidir. 4. Sergileme ve Tasarım Yaklaşımları Sergileme mekânı tasarlanmaya başlanmadan önce hikâye anlatımının ve iletilmek istenen mesajın alınabilmesinde en etkili yol bulunmaya çalışılır. Tasarım yaklaşımının, fikirlerin geliştirilmesi, bir araya gelerek yapının parçalarını oluşturan tasarım öğelerinin hikâyeyi anlatmaya başlaması ya da mekâna dönüştürülmesi aşamasında, mekânın tasarımına yön vereceği için çalışmanın en başında belirlenmesi gerekir. Tarihsel olarak oluş sırasına göre, bir hikâye anlatılmak istendiği durumlarda kronolojik yaklaşım benimsenerek tasarım gerçekleştirilebilir. Zaman çizelgesi üzerine kurulan böyle bir yaklaşımda serginin başından sonuna sıralama devam ettirilmiş olsa da sergi süresince ziyaretçilerin belirlenmiş tek bir güzergahı takip etmesi anlamına gelmemelidir. Ziyaretçilerin istedikleri yönü kullanarak deneyim kazanmalarına fırsat verilmelidir. Tematik yaklaşımda ise anlatılmak istenen hikâyenin tüm yönleriyle ziyaretçiler tarafından kavranması üzerinde yoğunlaşılır. Bu yaklaşımlardan herhangi birinin seçilmesi tasarımın gelişmesinde önemli bir adımdır. Hangisi üzerinden hareket edilirse edilsin bu yaklaşımların serginin başında benimsenmiş olması, sergi tasarımcısının mekânı nasıl görmek istediğinden, mekân içindeki tasarım öğelerinin yerlerinin belirlenmesine kadar birçok konuya ışık tutacaktır (Locker, 2013, s. 65-67). Sergileme mekânının tasarımına yön veren yaklaşımlar, çalışmaların ilerleyen aşamalarında karşılaşılabilecek karmaşanın giderilmesi açısından ayrı bir öneme sahiptir. Sergileme tasarımcısının mekânı tasarlamaya başlaması, mekânın fiziki koşullarının tespiti, anlatılmak istenen konunun ya da hikâyenin belirlenmesi, konseptin geliştirilmesi gibi konular bir tasarım yaklaşımına ihtiyaç duymasıyla birlikte gelişim gösterir. Kimler için serginin düzenleneceği, mesajın ziyaretçiye neyi anlatmak ve öğretmek istediği, sergi tasarım öğelerinin birbirleriyle olan ilişkilerinin düzenlenmesi ya da tasarlanması gibi aşamaların gerçekleştirilebilmesi için izlenmesi gereken bir tasarım yaklaşımının olması gerekir. İzlenecek bir yolun olması ve ne istediğini bilen bir anlayışın gelişmesi, karışık birçok sürecin yaşanabileceği bütün aşamaların daha kolay aşılmasına neden olacak ve tasarımın oluşmasındaki bütün çalışmaların daha keyifle sürdürülmesini sağlayacaktır. 5. Mekânda Sergi Tasarım Öğelerinin Belirlenmesi Müze sergi mekânlarında, mekânı oluşturan birçok bileşen ve tasarım öğeleri vardır. Sergi mekânının karakterini oluşturan ve bütünü sağlayan bu fiziki öğelerin belirlenmesiyle sergi alanı oluşmaya başlar. Burada önemli olan sergi türü ne olursa olsun, mesajın ziyaretçiye ulaşabilmesinde etkili olan öğelerin, mekân içindeki yerleşiminin ve birbirleri ile uyumunun sergileme tasarım unsurları dikkate alınarak tespit edilmesidir. Sergi alanının anlatılacak hikâyeye uygun ve öğelerin ziyaretçiyi mekân tasarımı ile etkileşime geçirecek şekilde düzenlenmesi gerekir. Bu nedenle müze sergileme Müze Sergilemelerinde İzleyici-Sergi Etkileşimi Bağlamında Mekân Tasarımı 225 Volume: 2, Issue: 2, June-July / Summer / 2017 Cilt: 2, Sayı: 2, Haziran-Temmuz / Yaz / 2017 mekânının tasarımı gerçekleştirilirken görsel-işitsel alanların ziyaretçiyi etkileşime geçirecek düzende tasarlanması önem kazanmaktadır. Bu doğrultuda tasarlanan sergileme mekânları ziyaretçinin bilgiyi toplayabilmesine ve mekân ile bağlantı kurarak daha keyifli vakit geçirebilmesinde etkili olmaktadır. Böyle bir sergileme ortamının ilgi çekici mekânlara dönüşmesine etki eden sergi grafikleri, aydınlatma, vitrinler, malzemeler, duvarlar, yer döşemeleri, tavan döşemeleri, askı sistemleri ve renklerin hikâye anlatımını destekleyecek şekilde ele alınması gerekmektedir. 5.1. Hikâye Anlatımı ve Sergi Grafikleri Sergi grafikleri, serginin hikâyesini ziyaretçiye iletmek için kullanılan mekânın önemli bir tasarım öğesidir. Sergi mekânlarında grafik, ziyaretçinin hikâye ile ilgili akıl yürütmesine ve net bir şekilde anlamasına destek olmaktadır (Locker, 2013, s. 124). Hikâyenin ziyaretçi ile buluşmasında ilk olarak başvurulan kısımlar sergileme alanında görülen yazılardır. Mekân tasarımının çekiciliğini daha etkili göstermesi ve merak uyandırması açısından güçlü bir araç olarak kullanılan sergi grafiklerinin, diğer sergi tasarım öğeleri ile uyumlu olması beklenir. Bir fikrin diğer insanların beğenisine sunmak için teşhir edilmesinin en doğru yöntemi, sergi düzenlemektir. Serginin başarıya ulaşabilmesi; yerinde kullanılan nesneler, görseller ve metinlerin birleşiminin ziyaretçileri kendisine çekebilmesi ve sergi hakkında gerekli bilgileri edinmelerini sağlayabilmesi ile gerçekleşmektedir (Warren, 1972, s. 4). Burada önemli olan müze sergilemelerinde grafik öğelerin ziyaretçinin ilgisini çekecek onların mekân ile bağlantı kuracak şekilde tasarlanması gerekliliğidir. İnsanların daha fazla bilgilenmesini sağlayan grafik çalışmaları, mekânı tamamlamakta ve onları okuyan insanlar da mekânın katmanlaşmasını sağlamaktadır (Velarde, 1988, s. 14). Sergilenen ürün ya da nesneleri ziyaretçiler ile buluştururken ayrıca onları daha çok öne çıkaracak ayrıcalıklar da katmaktadır. Diğer taraftan, grafik öğelerinin sergi tasarımından bağımsız olarak düşünülmesi ise son derece yanlış olur. Ziyaretçinin sergiye olan ilgisinin artması, öğrenmelerini etkin kılınması ve hikâyenin konusunu kusursuz algılayabilmesi için grafik anlatımı hassas bir çalışma gerektirir. Sergileme grafiği, nesnelerin sunumları dışında bilgi aktarımının gerçekleşmesi için kullanılan önemli bir alandır. Sergilemede grafik tasarımının rolü, bilgi alanları, sergileme panelleri ve etiketler konusunda hikâyeye uygun üretim gerçekleştirmektir (Frey, 2006, s. 126). Grafik panellerinin içeriğinin hazırlanmasında, yazı karakteri ile ilgili seçimlerin hikâyenin doğası ve hikâyenin izleyicisine göre yapılması gerekir (Locker, 2013, s. 117). Hikâyeyi anlatacak başlıkların seçilmesi, metnin genel içeriğini okumayı tercih etmeyen ziyaretçiler açısından önemlidir. Asıl metni okumaktan kaçınan birçok ziyaretçi sadece başlıkları okumakla yetinir ve metnin bütününü okumak yerine üçte birini okuma eğilimindedir (Weaver, 2007, s. 99). Görsel ve yazılı bilgilerin önemli bir parçasını oluşturan başlık için sıradan ve laf kalabalığı oluşturan kelimelerden kaçınılması sergiye olan ilgiyi artıracaktır (Dean, 1996, s. 109). Bu nedenle başlığın ziyaretçiyi sergi konusunun içine çekmesi ve bir süre durdurması sağlanmalı ve ziyaretçinin en azından paragraflardan ilkini okuyup bilgilendirilmesi için heyecanlandırmasını sağlayacak içeriği kuvvetli kelimelerin bulunmasına gayret gösterilmelidir. Sergileme mekânında etiketlendirme üzerine yapılacak tüm bu hassas çalışmaların, serginin başarılı olmasında çok önemli yeri vardır. Serginin hedefe ulaşabilmesi için tüm bu aşamaların çok dikkatli geliştirilmesi gerekmektedir. Bitgood (2011, s. 181-182), etiketlerin hedefleri için ilk sırada okurların ilgisini uyandırmak ve onları konunun içine çekmek olduğunu, etiketlerin okuyucuya Müze Sergilemelerinde İzleyici-Sergi Etkileşimi Bağlamında Mekân Tasarımı 226 Volume: 2, Issue: 2, June-July / Summer / 2017 Cilt: 2, Sayı: 2, Haziran-Temmuz / Yaz / 2017 doğrudan hitap eden bir dille yazılması gerektiğini ve bütün bunların ziyaretçiyi okumaya davet edeceğini belirtmektedir. Ziyaretçilerin sergileme mekânı ile daha fazla ilgilenmesi ve bilgiden faydalanabilmeleri için kullanılan etiketlemelerin sergiler için çok önemli birer iletişim aracı olduğu görülmektedir. Birbirine çok yakın paragrafların yazılması, okumayı çok fazla tercih etmeyen ziyaretçiler için hoş bir durum olmayabilir. Sadece başlıkları okumakla yetinmeye çalışanlar, sergilemenin hikâyesini tam anlayamadıkları için müzeden erken ayrılmak isteyebilirler. Metnin karakteristik özelliği, kullanılan renkler gibi ayrıntıların oluşumunda sergi tasarımcısının belirlemiş olduğu konsept ve serginin hikâyesi çok iyi kavranmalıdır. Grafik öğelerinin desteğiyle hikâyeye uygun mekânın tasarlanması, ziyaretçinin müze sergilemelerinde etkileşime geçmesine neden olacak ve sergi mekânı ile bağlantı kurmasını sağlayacaktır. Böylelikle ilgi çekici sergi mekânı tasarımları ziyaretçinin merak duyduğu konularla daha çok meşgul olmasına neden olacaktır. Fotoğraf: 5- Musevi Kültür Mirası Müzesi, New York (Locker, P., 2013, s. 113). Fotoğraf 5’te görülen Musevi Kültür Müzesi’nde olduğu gibi özenle seçilen yazı karakteri hikâyenin ziyaretçiye anlatmasında etkili olmaktadır. Tasarımcılar eski bir Çin oyunu olan Mah Jongg’un hikâyesini aktarırken 1920’li yılların makine çağına atıfta bulunarak o dönemi yansıtan Fregio Mecano fontunu tercih ettikleri görülmektedir (Locker, 2013, s. 113). Konunun bu şekilde yorumlanması ve serginin konusu ile bütünleşmesi ziyaretçinin ilgisini daha çok çekmeye yeterli olabilmektedir. Alttaki fotoğraf 6’da ziyaretçinin ilgisini çekebilmek için görsel ve yazıların ilişkilendirilmesinde kırmızı rengin tercih edildiği görülmektedir. Sergi hikâyesinin anlatımında kırmızı rengin kullanılması gözlerin kutulara odaklanmasını sağlamaktadır (Locker, 2013, s. 122). Renk seçiminin serginin hikâyesini iletmesindeki rolü büyüktür. Grafik panelleri üzerindeki görselleri destekleyen yazı ya da yazılarla vurgu yapılmak istenen detayların ziyaretçiyi merak uyandıracak yakınlıkta ilişkilendirilmesi hikâyenin mesajının iletilmesinde yardımcı olmaktadır. Grafik öğelerinin her birinin diğer tasarım öğeleri ile ilişkilendirilerek ele alınması, hikâye anlatımı bağlamında sergileme mekân tasarımını doğrudan etkileyecektir. Sergi grafiklerinin her bir öğesinin hikâye ile uyumlu karakteristik özellikte olması sergileme mekânında baştan sona sürükleyici bir ortamın doğmasına neden olacaktır. Müze Sergilemelerinde İzleyici-Sergi Etkileşimi Bağlamında Mekân Tasarımı 227 Volume: 2, Issue: 2, June-July / Summer / 2017 Cilt: 2, Sayı: 2, Haziran-Temmuz / Yaz / 2017 Fotoğraf: 6- “Yalnız Gözlerin İçin” James Bond Sergisi, İmparatorluk Savaş Müzesi, Londra (Locker, P., 2013, s. 122). 5.2. Aydınlatma Aydınlatma, müze sergilerinde mekânın diğer tasarım öğelerine vurgu yaparak hikâye anlatımını en iyi şekilde destekleyen, müzeler için önemli bir çalışma alanıdır. Hikâyenin konusunu ziyaretçilerin kavramasında ve mekân ile bütünleşerek büyüleyici atmosferin duyular ile bütünüyle hissedilmesinde en etkili yoldur. Aydınlatma müze sergileri için vazgeçilmez bir tasarım öğesidir ve bu aracı sergi tasarımcısı çok iyi kullanabilmelidir. Hikâyenin başarılı bir şekilde iletilmesi ve algılanmasının büyük bölümü aydınlatma tasarımının gücüne bağlıdır. Sergileme mekânlarında yeri büyük olan ve karmaşık bir yapıdan oluşan aydınlatma tasarımı, serginin etkili olabilmesini sağlayan ve sıkı bir düzen getiren önemli bir sanat dalıdır (Locker, 2013, s. 153). Karmaşık bir disiplin olması, algılama ve davranış psikolojisini de anlamayı gerektirmesi dışında ekipmanların nasıl kullanılacağı ve istenilen efektlerin nasıl mekâna kazandırılacağı ile yakından ilişkili bir durumdur. Bu nedenle sergi tasarımcısının teknik bir hesaplama gerektiren bu alanda aydınlatma mühendisleri ile koordineli olarak çalışmayı yürütmesi gerekir (Belcher, 1991, s. 125). Tasarımcı mekânda hikâyenin konusunu destekleyen aydınlatma tasarımını, hazırladığı planda ayrıntılı olarak belirtir. Hangi alanlarda hangi objeler için ne miktarda ve özelliklerde ışığa ihtiyacı olduğunu ziyaretçi gözüyle tespit eder. Bu istekler doğrultusunda bu konuda uzman kişilerden destek alarak yaratmak istediği ortamı sağlayabilir. Işığın gücü sergi anlatımını çok farklı yönden destekleyen bir unsurdur. Işığın çeşitli yöntemlerle kullanımı ile serginin hikâyesine vurgu yapılabilir ya da estetik olarak öne çıkması sağlanabilir. Mekânın aydınlatması, doğal ışık kaynakları ve yapay ışık kaynakları birlikte kullanılarak sağlanabilir ve çoğu zaman sergi tasarımcıları her iki aydınlatma yöntemini kullanmak zorunda kalabilir (Locker, 2013, s. 153). Ancak büyük bir oranda gün ışığı yerine müzelerde ve sergileme mekânlarında, kontrol altında tutulabilmesi nedeniyle yapay aydınlatma daha yoğun bir şekilde kullanılmaktadır (Bayer, 1961, s. 278-279). Müze Sergilemelerinde İzleyici-Sergi Etkileşimi Bağlamında Mekân Tasarımı 228