a TÜSTAV ;: � Türkiye Sosyal To rih ve Araştırma Vakfı Mi• LLi• AZADLIK SAVA SI ANILARI . ' AffaHni kmAehtm,e Cde vaEtm r�, KazıKmi pC,e miSleel Niemv şirvanova, Ziynetullah Nevşirvanov Derleyen: Erden Akbulut - .. .. ·- 1: ssj Anı MİLLİ AZADLIK SAVAŞI ANILARI Affan Hikmet - Ahmet Cevat Emre Cemile Selim ·Nevşirvanova M TUSTAV GeneSlı rNao :3 8 AnıD izi7s i: © TÜSTAV- TürkiSyoes yTaalr iAhr aştırmVaak fı Buy apıttıne lhiafk larTıÜ STAV'aiattir , izianl ınmadkaunl lanılamaz. l. BasıMmar t2 006 ISBN9 75-8683-49-7 TÜSTAVİk tisaİdşil etmesi KocateMpaeh .F eridCiayde. No:2 0 Taksi-mİ stanbul Tel: 0 212 237 98 92 Faks: 0 212 237 98 93 Url w:w w.tustav.org e-pos:tb ai [email protected] KapakT asarıSmeıl:iT ma lay OfseHta zırlEıKkO:L Tanıtım Baskı-CBialytr:a moğMlaut baaİssıt,a nbul Tel0:21 2.482 17 96 TÜSTAV( TürkiSyoes yTaalr ihA raştıVrmaak fı); ülkemiişzçv ies ohla rekettianriinhe iknsii kbsiiçzi mde kucaklambauyt ıa,r ibheilng veec antlaın ıklıklarıntıo plamayı, bua lanyaö nelaikr aştırmöazleanrdıi rmkeeynid ingeö rebvi liyBour . çerçevoeldueş turduğTuÜmSuTzA VY ayınloalrarıa kü,l kemiişzçv ies ol harekteatrii hiilngii lenbdeilrgeaenn, vı ea raştırmaltaraır ihseverlere ulaştırüalrkaekm iazyidnı ngleılke ceğkiantkeı dbau lunmauymıu yoruz. AçıktkıiTr,Ü STAVb ugündee kç alışmalabrıenndiam seomlidşu ğbuu tari"hoilnd ugğiub iy"a nsıtıalnmlaasyıı TşÜınSıT,A VY ayınlarıd'an da sürdürecBeukntaiu ry.g uonl arak, yayımlaadnıvığe ı belge, araştırmalartdeazgk,öi r üvşey aklaşıkmolnaru sunbdiraku ,rum olarak taraofl mamayöaz egnö sterecNeiktteikrai.ym n tıa rihdsöenle miel işkin olabildifğainrcktela ır afların göryüaşnlseırbtieanlnig a en,vı e araştırmaylaayrıan laryıenrvd ear meyçea lışacaktır. Mi• LLi• AZADLIK SAVAŞI ANILARI Affan Hikmet Ahmet Cevat Emre • Cemile Selim Nevşirvanova M Türkiye Sosyal Tarih Araştırma Vakfı İçindekiler Sunu 7 Türkiye Komünist Partisi Milli Azadlık Savaşı Devrinde -Affan Hikmet 9 Birinci dünya emperyalist savaşından evvel 11 Türkiye birinci dünya emperyalist savaşında 13 Büyük Oktobr Sosyalist İnkılabı ve Türkiye 16 Türkiye'de işçi hareketleri ve sosyalizm komünizm gruplarının doğuşu 21 Türkiye Komünist Partisinin Birinci Kongresi 28 Türkiye Komünist Partisi birinci kongreden sonra 29 Türkiye Komünist Partisinin İkinci Kongresi-Ankara Kongresi 34 Türkiye Komünist Partisi İkinci Ankara Kongresi'nden Sonra 36 1920 Moskova'sında Türk Komünistler: Ahmet Cevat Emre 45 İthal malları ve tüccarlar 4 7 Azerbaycan'd a Kızıl İnkılap 48 Mustafa Suphi'nin faaliyetleri 50 Teşkilat ve seçimler 51 Temizleme 53 Mustafa Suphi'nin hazırlıkları 53 1920 Moskovasında Türk Komünistler 55 Bir epizot 56 İsmail Hakkı yoldaş 56 Marksizmden edinilen hakikatler 57 Bakô Konferansı 58 Enver Paşa'nın da iştirak ettiği konferans 59 Yeni Dünya Gazetesi 60 "Ali bey" imzalı mektup 61 Halil Paşa'nın evinde 61 Mustafa Suphi'nin ve arkadaşlarının akıbeti 62 Nazım Hikmet, Va-Nu1 Şevket Süreyya... 63 1920 Moskova'sında Türk Komünistleri 65 Türk -Sovyet Dostluğu Devam Edecek 66 Mektebin kampında 67 Bir mühendisin kansı, baldızı 68 Tatyana Sergeyeva 69 Derslere hazırlanma 70 Kıtlık, Yamyamlık 71 San çıyan 73 İstanbul'a dönüş 74 Anılarım -Kazım Kip 79 Vanlı Kazını 'm Siyasi Mücadelesi 79 İstanbul' daki Sosyalistlerle Birleşmek 80 Hüseyin Hilmi'nin Sosyalist Partisi 82 Propaganda Beyannameleri 84 Komitecilerle Anlaşma 86 Askere Girmek Taktiği 86 Moskova'da Türk Komitesi 87 Göç Anıları -Cemile Selim Nevşirvanova 95 Üçüncü Göç 102 Türkiye İnkılapçı Hareketinin Tarihiyle İlgili Materyaller -Ziynetullah Nevşirvanov 107 1-Yakın Geçmiş 104 il-Sınıf Savaşına Doğru 109 fil-Zenginler Sınıfının Fakirler Sınıfına Karşı Birliği 120 EK-1 Acı ve ağır bir kayıp 130 Türkiye Komünist Partisinin ilk kurucularından Affan Hikmet 133 Sunu Milli Azadlık Savaşı Anılan adı, Affan Hikmet'i n kendi anılarına verdi­ ği Türkiye Komünist Partisi Milli Azadlık Savaşı Devrinde başlığından esinlenerek kondu. Affan Hikmet'in bu anılarından bir derleme ilk kez ölümünden sonra kısaltılarak \eni Çağ dergisinin Kasım-Aralık 1964 tarihli 11-12 numaralı sayısında yayımlandı. _Bu kitapta okurla ilk kez buluşan tam metin ise, Mete Tunçay hocamızın kopyasını Cemile Nev­ şirvanova'nın kızkardeşi Rahime hanımdan almış olduğu, 39 daktilo sayfalık, altı Affan Hikmet imzalı nüshadan aktarıldı. Kullandığı dip­ notlardan da anlaşılacağı üzere Affan Hikmet bu anıları yıllar sonra Sovyetler Birliği'nde kaleme almış. Affan Hikmet'in yaşamına ilişkin leni Çağ'ın yine aynı sayısında yayımlanan iki belgeyi Ek-1' de sunu­ yoruz. Ahmed Cevat Emre'nin aynı döneme ilişkin anılan, ilk kez, 920 Mos­ kova'sında Türk Komünistler başlığıyla Turih Dünyası dergisinin yine Aralık 1964'ten başlayarak, Ocak 1965 ve Şubat 1965 tarihli ilk 3 sayı­ sında yayımlanmıştır. Kazım Kip'in (Vanlı Kazım) anılan ise, İbrahim Sım Topçuoğlu tarafından Aralık 1977'de yayımlanan Savaş Yarası Anı l'de günyüzü görmüştür. Cemile Selim Nevşirvanova'nın Göç Anılan TKP'nin Sesi radyosunun 8 ve 9 Mart 1983 günlü yayınlarında ilk kez sözlü olarak aktarılmıştır. Yazılı hali TÜSTAV'ın arşiv belgeleri arasında radyo tapesi olarak var­ dır. Metnin orjinal haline ise henüz ulaşılmış değildir. Ziynetullah Nev­ şirvanov'un bizzat yaşadıklarını da kapsayacak tarzda kaleme aldığı Türkiye İnkılapçı Hareketinin Tarihiyle ilgili Materyaller TÜSTAV Komintern arşivi kopyalarında yer alıyor (Döküm 1, CD 33, Klasör 2_6, Belge 375-407): 7 Bugüne dek ulaşılması zor veya olanaksız olan bu anıları birarada okurken, Türkiye işçi ve sol hareketinin az bilinen bu dönemine ilişkin doğrudan tanıklıklara da ulaşmış oluyoruz. Bu tanıklıkların, TÜSTAV Yayınları'ndan önümüzdeki aylarda yayımlanacak olan Mete Tun­ çay'ın hazırladığı Türkiye Halk İştirakiyun Fırkası (1920-1923) adlı ki­ tapla birlikte Kurtuhış Savaşı yıllarında komünist hareket hakkındaki bilgilerimizi derinleştireceğini umuyoruz. Erden Akbulut Ocak2006 Türkiye Komünist Partisi Milli Azadlık Savaşı Devrinde Affan Hikmet* * Affan Hikmet' in özgeçmişi ile ilgili bilgiler Ek-1 'de yer almaktadır. 9 39 19y�!inÜ halkaa çarakm askeniziy ere ça�pmasında�nr ktugunuz­ dan,zaferdesno �a yapacagınızvıa dettiginizd ahilii slahatı istiyecekun slll'ları euaturmak istediginizdendir. Evet,bizi şçi. vek öylülerb iliriz,sizibnu jj'.tiralardan,hücua lardanm aksadınıbzu dur.Fakaat emino lunuz biz Tiil'kiyek om� nistleris usmuyacagız,daimbaa gıraacgız,maskenizdia imay ere qarpaoagız.Pırkamıdzaıi ma-daııaiı,resmen,kanuı:ı.ens,ı nıfı mevcut ztanı.acagız.Bhu.a ksız zaliııaıne hücum ve taarruzlarınızı kem.a� li şiddetv e nefretlep rotesto· ederiz. Kahrolsuny alancıv e gaddarb urjuva siyaseti. Yaşasıni şçi ve köylüs ınıflarıhna laskark etkuzesi. taşaaınk omünistp artisi! Yaşasıünç !incü enternasyonali . Imzalar: Komünisti nternasyona4l- cü Kızıl sendikalamre rkezi kongresinihne yetim uralıasa bürosuk atibi ve profenterde katibi Orhan. . ...__ murahhast 'ahmuAht met• Tür�iye komünistg ençler ittifakı Türkiyeh alk iştira­ bürosundan Nedim. kun uıı fırkası katibium umisi ve 4-cU komintern ko�greaiJi nin heyetim urahasar eisi Salih Hacı oglu. Türkiyek omünist kadınlıgım urahaeı Cereile Nuvşirvaonva. Bu. tarihteni tibare�Ur!tiye komUniııtp artisiT '1rlüyedea rtık gizlio laraki şlemegeb aşladı.Mahpuyso ldaşlarımna hkeweai ·1923 senesini�y aı:ı aylaı•ında oLıııştu.�ürlciye !rnuılt:ıiat partisi dördi.Jnc;J. ko..ıi.ııttll'll koııvı•esi•t:Jen soıu·a merkeziI atanbuldao l- mak üzere ıııerlpzkio utiteııin siyasib ürosui daresi altında �izl: olara!..: çalı:ıınas ına dev�rl e·liyoı'<'l.u.Dabhaun dan sonraT U.rkiyede �ft,� komlinist partisinea çıki şlemekb ugi.lne kadarm ümkün olmadı. AffanH ikmet. 10