Jaarrapport Milieu 2013 Juli 2014 Antoni van Leeuwenhoek Servicediensten, afdeling KAM Trudi Hengeveld, milieucoördinator Plesmanlaan 121 1066 CX Amsterdam Tel. (020) 512 1985 Hoewel bij het opstellen van dit Jaarrapport Milieu 2013 de grootst mogelijke zorgvuldigheid is betracht, bestaat altijd de mogelijkheid dat bepaalde informatie onvolledig is of na verloop van tijd verouderd of niet meer juist is. Het Antoni van Leeuwenhoek / Nederlands Kanker Instituut, is niet aansprakelijk voor gebruik van de inhoud van de teksten en de daaruit voortvloeiende feiten, omstandigheden en gevolgen. Voorwoord ................................................................................................................................... 5 Samenvatting ............................................................................................................................... 6 Inleiding ....................................................................................................................................... 7 1 Milieubeleidszaken .............................................................................................................. 8 1.1 Milieuzorg, plaats in de organisatie ............................................................................... 8 1.2 Duurzaam en verantwoord ondernemen ...................................................................... 8 1.2.1 Milieubeleidsverklaring ..................................................................................................... 8 1.2.2 Milieuthermometer Zorg ................................................................................................... 9 1.2.3 Duurzame inzetbaarheid ................................................................................................. 10 1.2.4 Duurzame bouw- en inrichting ........................................................................................ 10 1.2.5 Mobiliteit ......................................................................................................................... 10 1.2.6 Verantwoorde werkprocessen ........................................................................................ 10 1.3 Milieudruk en CO2 footprint ....................................................................................... 11 1.3.1 Milieubarometer en schaduwprijzen .............................................................................. 11 1.3.2 Milieubelasting en kengetallen ....................................................................................... 12 1.4 Informatievoorziening aan medewerkers .................................................................... 12 1.4.1 Website en intranet ......................................................................................................... 13 1.4.2 Opleiden en voorlichten .................................................................................................. 13 1.4.3 Advisering ........................................................................................................................ 13 1.4.4 Introductiedag veilig werken ........................................................................................... 13 1.4.5 Specifieke instructies stralingsaspecten .......................................................................... 13 1.4.6 BHV en EHV ...................................................................................................................... 13 1.4.7 LearningGuide en E-learning ........................................................................................... 14 1.5 Wet- en regelgeving ten aanzien van milieuzorg .......................................................... 14 1.5.1 Wet milieubeheer en activiteitenbesluit ......................................................................... 14 1.5.2 Zorgplicht ......................................................................................................................... 14 1.5.3 Landelijk afvalbeheersplan .............................................................................................. 14 1.5.4 Publicatiereeks gevaarlijke stoffen (PGS) ........................................................................ 14 1.6 Vergunningen en handhaving ..................................................................................... 15 1.7 Borging en controle .................................................................................................... 15 1.7.1 KAM inspectie / RI&E ....................................................................................................... 15 1.7.2 Meldingen milieu-incidenten .......................................................................................... 16 1.7.3 Stralingsbelasting mens en milieu ................................................................................... 16 2 Milieu en bedrijfsvoering .................................................................................................... 17 2.1 Energiebeheer ............................................................................................................ 17 2.1.1 Algemeen energiebeheer ................................................................................................ 17 2.1.2 Energieopslag / grondwateronttrekking ......................................................................... 17 2.1.3 Elektriciteit ....................................................................................................................... 17 2.1.4 Gas ................................................................................................................................... 18 2.2 Waterbeheer .............................................................................................................. 19 2.3 Afvalwater ................................................................................................................. 20 2.4 Afvalbeheer ............................................................................................................... 20 2.4.1 Afvalscheiding, instructie en registratie .......................................................................... 21 3 Jaarplan 2014-2105 ............................................................................................................ 25 3.1 Milieubeleid / milieuthermometer Zorg ...................................................................... 25 3.2 Vergunningaanvraag .................................................................................................. 25 3.3 Extra projecten milieuzorg en KAM ............................................................................. 25 3.3.1 Controles en borging ....................................................................................................... 25 3.3.2 Energiezorg ...................................................................................................................... 25 3.3.3 Afval: preventie en scheiding .......................................................................................... 25 3.3.4 Gevaarlijke stoffenregistratie .......................................................................................... 25 3.3.5 Legionella beheersplan .................................................................................................... 26 3.3.6 Mobiliteit ......................................................................................................................... 26 3.3.7 LearningGuide / E-learning .............................................................................................. 26 3.3.8 Duurzaam inkopen / duurzaam ondernemen ................................................................. 26 Bijlage 1 Gebruikte afkortingen .................................................................................................. 27 Bijlage 2 Milieubeleidsverklaring 2013 ........................................................................................ 28 Bijlage 3 Uit de milieubarometer ................................................................................................ 29 Bijlage 4 Milieugegevens ............................................................................................................ 31 Voorwoord Het milieu en de zorgen omtrent een gezonde samenleving worden steeds belangrijker. Ook in ziekenhuizen zijn afwegingen over duurzaamheid en CO2 besparing nodig. Zo hebben de Amsterdamse Ziekenhuizen met de Gemeente een Convenant gesloten met daarin de ambitie om de lat hoger te leggen op het gebied van milieu. Het AVL en NKI doen hierin volop mee. Vanuit dit duurzaamheidsperspectief zijn we veel kritischer geworden in het beoordelen van de gebouwen, het bouwen en beheer van installaties. Dit levert een nieuwe visie op techniek op. Anders beheersen van energie en warmte en op een andere manier bouwen. Het gaat om het vinden van de balans tussen wat nu kan, technisch haalbaar is en wat later moet gebeuren. Begin 2014 is deze visie gereed. Daarnaast werken we aan de bewustwording van de gevolgen van de maatregelen die we nemen. Wat kunnen we doen om verspilling te voorkomen? Op welke wijze kunnen we de schade die we op de leefomgeving veroorzaken beperken? Waar kunnen we stappen zetten die het verschil maken? Jaarrapportages van de afdeling Kwaliteit Arbo en Milieu gaan over de veiligheid op de werkplek en veiligheid voor de patiënt. Hier doen we geen concessies in. Wel vergen toepassingen in gemêleerde omstandigheden van het AVL en het NKI aanpassingen op maat. Dit milieujaarrapport 2013 vertelt het verhaal met cijfers, tabellen en legt uit hoe de stappen afgelopen jaar gezet zijn en hoe we de ontwikkeling voor ogen hebben naar een duurzame toekomst voor topzorg en onderzoek. Ik wens u veel leesplezier, Eric de Wilde, manager Servicediensten Jaarrapport Milieu 2013 5 Samenvatting Zorg voor het milieu en oog voor duurzaamheid heeft een eigen plaats binnen alle bedrijfsprocessen die het gevolg zijn van de doelstelling van het Antoni van Leeuwenhoek: het bestrijden van kanker door middel van patiëntenzorg, onderwijs en onderzoek. Met een vernieuwde milieubeleidsverklaring en de ondertekening van het convenant Milieuthermometer Zorg zijn de kaders aangegeven waarbinnen gewerkt wordt aan verantwoord milieubeleid. In dit jaarverslag is een opsplitsing gemaakt tussen milieubeleidszaken en milieubedrijfsvoering. Dit zet enerzijds de algemene richtlijnen uiteen en de vertaling naar effecten op de omgeving en brengt anderzijds verbruikscijfers in beeld van de hoeveelheid energie, gas, water en afval verbruikt en afgevoerd over 2013 in vergelijking met voorafgaande jaren. Planontwikkeling voor solide beheer van de installaties is continue aan de orde. Door alle uitbreidingen zal de vraag naar energie toenemen. Noodzaak dus om dit nauwkeurig te blijven volgen zodat efficiënte sturing mogelijk is. Voor de hoeveelheid afval die bij alle operationele werkzaamheden vrijkomt zijn aanpassingen op maat nodig om hergebruik in te passen waar dat kan. Het elektriciteitsverbruik per vloeroppervlak is afgenomen met 10% en het gasverbruik laat een stijging te zien van 8%. Omgerekend naar gebouw gebonden CO emissie per vloeroppervlak 2 betekent dit 134kg CO /m2. Dat is een mooie daling van 22% ten opzichte van vorig jaar. Het 2 branchegemiddelde voor ziekenhuizen voor 2013 is op 111 kg CO /m2 vastgesteld. Door de 2 combinatie van zorg en onderzoek bij het AVL is de vergelijking met algemene ziekenhuizen niet goed te maken. De eigen cijfers door de jaren heen moeten hier het verschil gaan maken. Registratie van die cijfers in tabellen en met beelden maakt voor iedereen zichtbaar wat het gevolg is van alle handelingen op de werkvloer. Voor de totale afvalstroom is een lichte 2% stijging waar te nemen, wat redelijk stabiel is gezien het groeiend aantal medewerkers binnen het Antoni van Leeuwenhoek. Voor de komende twee jaar zijn de ambities voor milieuzorg gericht op nadere uitwerking van de criteria van de Milieuthermometer Zorg. Dit vindt plaats in samenwerking met de afdelingen Inkoop, Gebouwbeheer, Hotel en de verschillende laboratoria. Met dit jaarrapport wordt voldaan aan de verplichting tot registratie die volgt uit de milieuvergunning (Wabo, Barim). De registraties t.b.v. de Wet verontreiniging oppervlaktewater (Wvo)-vergunning zijn deels in dit rapport opgenomen. Behalve dat hiermee de Gemeentelijke Omgevingsdienst en Waternet worden geïnformeerd over de uitvoering van het milieubeleid van het AVL, is dit rapport een naslagwerk voor de verschillende clusters en hun afdelingen. Het is beschikbaar voor een ieder die is geïnteresseerd in de wijze waarop het AVL omgaat met milieuzorg. Voor buitenlandse medewerkers zal een Engelse samenvatting uitgegeven worden. Jaarrapport Milieu 2013 6 Inleiding De hoeveelheid aan milieuonderwerpen die aan de orde zijn binnen een ziekenhuis en onderzoeksinstelling zoals het AVL vraagt om een nadere begripsbepaling. Termen als duurzaamheid, milieubeleid, goed voor het milieu, groene voorzieningen, worden vaak in opiniestukken door elkaar gebruikt. Dat dit al snel leidt tot spraakverwarring en misverstanden moge duidelijk zijn. De thema’s die leidraad zijn voor een goed milieubeleid zijn dezelfde thema’s die gelden bij goed ondernemerschap. Het gaat om mensen, het gaat om bedrijfsvoering en het gaat om de leefomgeving (Milieu). Het model dat hierbij handig is om te gebruiken staat bekend als het triple P model: People, Profit, Planet. De belangen die in deze context spelen en de mate van beïnvloeding zijn telkens wisselend. De kunst is nu om alle aspecten in de juiste verhouding tot z’n recht te laten komen. Aandacht voor kwaliteit van leven voor de patiënt en de hulpverlener. Zuinig gebruik van grondstoffen en niet alleen kosten baten analyses maar ook inzetten op integraal en duurzaam voorraadbeheer. Met dit model in het achterhoofd kan verbinding gemaakt worden tussen milieu en mensen om een stimulerende zorg en werkomgeving te creëren, waarin aandacht is voor de invloed van gebouwen, groen, voeding en licht op patiënten en personeel.1 Figuur 1: De invloedsferen: altijd in beweging op zoek naar de balans1 1Bron: Rapport MVO in de Zorg Jaarrapport Milieu 2013 7 1 Milieubeleidszaken 1.1 Milieuzorg, plaats in de organisatie Het AVL koos 100 jaar geleden al voor de grensverleggende weg door onderzoek en specialistische zorg samen te voegen met een scherp gedefinieerd doel: de beste behandelingen bieden aan kankerpatiënten. Daarvoor is doordringen tot in de kern van kanker de enige weg. In het jaardocument 20132 wordt door de Raad van Bestuur verantwoording afgelegd over de geleverde prestaties van het AVL. Milieu en duurzaamheid maken onderdeel uit van alle onderwerpen die in het jaardocument aan de orde moeten komen. Voor algemene informatie over de organisatie is het jaardocument 2013 het juiste naslagwerk. In het jaarrapport Milieu 2013 zijn alle milieuaspecten nog eens extra voor het voetlicht gebracht en wordt de context met duurzaamheid en de plaats in de maatschappij nader toegelicht. Het AVL beschikt over een afdeling KAM van waaruit advisering en ondersteuning met betrekking tot Kwaliteit, Arbo en Milieu plaatsvindt. De Arbo taken ten aanzien van het arbeidsomstandighedenbeleid zijn tussen de afdeling HR (Human Resources) en KAM verdeeld. Onderwerpen waar de afdeling KAM zich op richt zijn:  Het uitvoeren van de risico inventarisatie & evaluatie  De aanvraag en controle naleving van vergunningen  Incidenten-, calamiteiten- en crisismanagement  Bedrijfshulpverlening  Brandveiligheid  Biologische veiligheid  Arbeidshygiëne  Milieuzorg en duurzaamheid  Stralingszorg  Veiligheid, voorlichting en advisering Het Arbo jaarverslag 2013 gaat uitgebreid in op gezonde en veilige werkomstandigheden. Onderwerpen als verzuimbegeleiding, preventie maatregelen, brandveiligheid en bedrijfshulpverlening vormen vaste onderdelen. In aparte hoofdstukken zijn de risico’s voor de gezondheid opgenomen die spelen bij het omgaan met gevaarlijke stoffen zoals cytostatica en biologische agentia. Maatregelen die deze risico’s voorkomen en beperken zijn hier terug te vinden. Het jaarverslag Stralingszorg 2013 behandelt de onderwerpen met betrekking tot ioniserende straling en stralingshygiëne. 1.2 Duurzaam en verantwoord ondernemen 1.2.1 Milieubeleidsverklaring De doelstellingen voor Duurzaam en verantwoord ondernemen door het AVL zijn in 2013 opnieuw vastgesteld in de milieubeleidsverklaring 2013 (zie bijlage 2). 2 http://www.avl.nl/flipbooks/Jaardocument_2013/Jaardocument_2013/componenten/assets/basic-html/page8.html Jaarrapport Milieu 2013 8 Voor de komende jaren staan de volgende onderwerpen centraal:  Bouw  Duurzaamheid  Maatschappelijk verantwoord ondernemen  Milieuthermometer  Mobiliteit Voor de uitvoering van dit milieubeleid is een structuur gemaakt die moet leiden tot besluiten op momenten dat keuzes nog gemaakt kunnen worden. Kennis van de gevolgen van stappen die in het bedrijfsproces nodig zijn en tijd om belangen goed af te wegen zijn basisvoorwaarden. Inzet en bijdragen van alle medewerkers wordt gevraagd om tot duurzame besluiten te komen. In de volgende paragrafen wordt nader ingegaan hoe die inzet vorm kan krijgen, wat meetbaar is en op welke manier medewerkers actief betrokken kunnen worden. 1.2.2 Milieuthermometer Zorg De Milieuthermometer Zorg is de naam voor een milieumanagementsysteem dat binnen zorginstellingen en ziekenhuizen ingezet kan worden. Het biedt een goed houvast om de milieuprestatie en het milieumanagement structureel te verbeteren en om personeelsleden, cliënten, bezoekers en overheid inzicht te geven in de resultaten. In 2013 is samen met de andere Amsterdamse ziekenhuizen een convenant ondertekend met de afspraak om één of meerdere niveaus van certificering van de “Milieuthermometer Zorg” te behalen. Op deze manier kan een uitwisseling tot stand komen van kennis uit de zorgketen zodat concrete stappen naar verdere verduurzaming haalbaar zijn. Op 12 november 2103 vond in de ambtswoning van de burgemeester de ondertekening plaats van het convenant Amsterdamse ziekenhuizen voor verbetering van milieuprestaties. Milieucoördinatoren van deze ziekenhuizen tonen hier het officiële bord. Jaarrapport Milieu 2013 9 In het convenant is de bijdrage aan maatschappelijke en duurzaamheidsthema’s als volgt opgenomen:  Circulaire Economie; behoud van grondstoffen door deze in een kringloop te brengen  Duurzaam voedsel en terugdringing voedselverspilling  Duurzame inkoop; verduurzaming van de eigen en de hele zorgketen  Duurzaam (ver)bouwen  Minder CO -uitstoot door gebruik van zuinige voertuigen en efficiënt goederen en personen 2 vervoer  Terugdringen van CO uitstoot door minder energiegebruik 2  Mogelijke kostenbesparingen De afgelopen jaren is het schema van de Milieuthermometer Zorg voor het AVL al leidraad geweest waarmee de juiste accenten zijn gelegd in de bedrijfsvoering zodat milieu en duurzaamheid aspecten de nodige aandacht krijgen. Voor 2014 staat de officiële audit gepland. Aan de hand van meetbare criteria wordt dan beoordeeld of de verschillende bedrijfsonderdelen voldoen aan het niveau om te certificeren. 1.2.3 Duurzame inzetbaarheid Het project Duurzame inzetbaarheid is in 2013 door HR opgestart. In 2014 wordt er een projectvoorstel geschreven door HR en een werkgroep samengesteld om de verschillende onderdelen uit het project verder te ontwikkelen. 1.2.4 Duurzame bouw- en inrichting In 2013 zijn de plannen op het gebied van nieuwbouw verder uitgevoerd. Door duurzame keuzes voor verwarming, verlichting en indeling van de werkplekken zal het gebruik van energie verminderen binnen deze projecten. Steeds meer zoekt het AVL hoe het groen, naast en in de gebouwen, het best tot zijn recht komt. Dit is noodzakelijk nu door nieuwbouw en renovatie een aantal tuinen wegvallen. De mogelijkheid om daken met Sedum te bedekken maakt onderdeel uit van dit onderzoek. Samen met een externe organisatie wordt gekeken naar planologische oplossingen voor het buitengebied rondom alle gebouwen. Voorts loopt er een onderzoek naar de mogelijkheden van inzet van zonnepanelen op de talloze daken die het AVL inmiddels telt. Bij het ontwerp van het nieuwe parkeergebouw wordt veelvuldig gebruik gemaakt van bamboe, zowel als plant als ter decoratie. 1.2.5 Mobiliteit Mobiliteit en bereikbaarheid voor patiënten, bezoekers, medewerkers en leveranciers is essentieel. Voor al deze doelgroepen zet het AVL zich in om een efficiënte bereikbaarheid te garanderen. Naast goede parkeervoorzieningen stimuleert het AVL het gebruik van de fiets en het openbaar vervoer. Sinds 2012 werken de Amsterdamse ziekenhuizen samen aan een betere bereikbaarheid. In 2013 zijn voorbereidingen getroffen om de parkeerbehoefte te garanderen tijdens de bouw van een nieuwe parkeergarage. 1.2.6 Verantwoorde werkprocessen Het verankeren van duurzaamheid gebeurt door dit onderdeel te laten uitmaken van de kernprocessen zoals energiebeheer, waterbeheer, afvalbeheer en inkoop. Jaarrapport Milieu 2013 10