Bibliography İyi Tarım Uygulamaları: Baur, D. (2003). Testing For Contagion; Mean And Volatility Contagion, Journal of Migros Ticaret Anonim Şirketi Örneği Multinational Financial Management, 13, 405-422. Brooks, C. (2008). Introductory Econometrics For Finance, Cambridge: Cambridge University Received/Geliş: 05/04/2017 Gonca YAŞAR* Press. Accepted/Kabul: 30/10/2017 Cho, J. and Parhizgari, A. (2008). East Asian Financial Contagion Under DCC GARCH, International Journal of Banking and Finance, 6 (1), 17-30. Öz Dungey, M., Fry, R., Gonzalez-Hermosillo, B., and Vance, M. (2005). Empirical Modelling Of Bireyler için beslenme kadar sağlıklı beslenme de son derece önemlidir. Son yıllarda Contagion: A Review Of Methodologies, Quantitative Finance, 5 (1), 9-24. yaşanan çevresel ve kimyasal kirlilik artışı bireylerin temiz ve güvenilir tarımsal gıda Eıchengreen, B. (2010). Lessons of the Crisis for Emerging Markets, International Economics temin etmelerini zorlaştırmaktadır. Yaşam koşullarının değişmesiyle birlikte tarımsal and Economic Policy, 7 (1), 49-62. ürünlerde de kirliliğin önüne geçebilmek amacıyla güvenilir ve temiz uygulamalar Engle, R. and Sheppard, K. (2001). Theoretical And Empirical Properties Of Dynamic hayata geçmeye başlamıştır. Bu uygulamalardan biri de tarladan sofraya gelene kadar Conditional Correlation MVGARCH, Economic Working Paper Series, 8554, tarımsal üretimin her aşamada kontrol edilerek temiz ve güvenilir olduğunun garanti University of California. altına alınmasını ve bu hususta üreticilere sertifika verilmesini sağlayan “İyi Tarım Forbes, K. and Rigobon, R. (2002). No Contagion, Only Interdependence: Measuring Stock Uygulamaları”dır. İyi Tarım Uygulamaları ile üretilen ürünlerinin tüketicilere Market Co-Movements, Journal of Finance, 57 (5), 2223-2261. ulaştırılması perakendeci firmalar vasıtasıyla gerçekleştirilmektedir. Türkiye’de ise Kazi, I., Guesmi, K., and Kaabia, O. (2011). Contagion Effect Of Financial Crisis On OECD iyi tarım ürünlerini tüketiciler ile buluşturan ilk perakende firma Migros Ticaret Stock Markets, Discussion Paper, 2011-15, Universite Paris Quest. A.Ş.dir. Bu çalışmada öncelikle İyi Tarım Uygulamaları kavramına, Dünya’da ve Longstaff, F. (2010). The Subprime Credit Crisis And Contagion in Financial Markets, Journal Türkiye’de İyi Tarım Uygulamaları’na yer verilmiş; ardından Migros Ticaret A.Ş.’nin of Financial Economics, 97, 436-450. 2010 yılında başlattığı İyi Tarım Uygulamaları’nın üreticilere, Migros Ticaret A.Ş.’ye Manda, K. (2010). Stock Market Volatility During The 2008 Financial Crisis, Working Paper, ve tüketicilere etkilerine değinilmiştir. Çalışmanın amacı, İyi Tarım Uygulamaları’nın WP09, Glucksman Institute for Research in Securities Markets. üreticilere, Migros Ticaret A.Ş.’ye ve tüketicilere etkilerini araştırmaktır. Çalışmada Naoui, K., Khemiri, S., and Liouane, N. (2010). Crises And Financial Contagion: The Subprime Migros Ticaret A.Ş.’nin İyi Tarım Uygulamaları ile birlikte tarım ürünleri satışını Crisis, Journal of Business Studies Quarterly, 2 (1), 15-28. artırdığı ve bu artışa paralel olarak iyi tavuk ve iyi et uygulamalarını hayata geçirdiği, Rawdanowicz, Ł. (2010). The 2008-09 Crisis in Turkey: Performance, Policy Responses and tavuk ve et satışını da bu bağlamda artırdığı sonucuna ulaşılmıştır. Bu çalışmada Challenges for Sustaining the Recovery, OECD Publishing, 819, 1-24. betimsel araştırma yöntemlerinden faydalanılmıştır. Samarakoon, L. (2011). Stock Market İnterdependence, Contagion, And The U.S Financial Anahtar Kelimeler: İyi Tarım Uygulamaları, Temiz ve Güvenilir Gıda, Migros Crisis: The Case Of Emerging And Frontier Markets, International Financial Markets, Ticaret A.Ş. Institutions and Money, 21 (5), 724-742. Syllignakis, M. and Kouretas, G. (2011). Dynamic Correlation Analysis Of Financial Contagion: Evidence From The Central And Eastern European Markets, International Review of Economics and Finance, 20 (4), 717-732. Terazi, E. and Senel, S. (2011). The Effects Of The Global Financial Crisis On The Central And Eastern European Union Countries, International Journal of Business and Social Science, 2 (17), 186-192. Tse, Y. K., and Tsui, A. (2002). A Multivariate GARCH Model With Time-Varying Correlations, Journal Of Business And Economic Statistics, 20 (3), 351-362. * Öğ.Gör. Giresun Üniversitesi, Eynesil Kamil Nalbant Meslek Yüksekokulu, Menkul Kıymet ve Sermaye Piyasası Programı, [email protected], ORCID-ID: 0000-0003-2363-4797 503 Gonca YAŞAR İyi Tarım Uygulamaları: Migros Ticaret Anonim Şirketi Örneği Good Agricultural Practices: The Model of Migros Trade Incorporated Company Abstract Healthy nutrition is as important as nutrition for people. It is more difficult for people to have clear and reliable agricultural food due to environmental and chemical pollution in recent years. Clear and reliable applications are combined with lifestyle to stop pollution as a result of changing life situation. One of these applications is “Good Agricultural Practices” which is controlled all of its stage from field to table with the warranty of clearness and reliably. Good agricultural product which is produced with good agricultural practices is reached to people via retailer firms. Migros Trade Incorporated Company is the first retailer firm in Turkey which introduced people with good agricultural practices. Firstly, this study comprimes concept of good agricultural practices, good agricultural practices in the World and in Turkey. Secondly, the study comprimes impacts of good agricultural practices of Migros on the producers, on Migros and on the consumers. This study aims to discuss impacts of good agricultural practices of Migros on the producers, on Migros and on the consumers. The results are that Migros have risen its sales via Good Agricultural Practices on agricultural food, chicken and meat. Descriptive research methods are used on this study. Key Words: Good Agricultural Practices, Clear and Reliable Food, Migros Trade Incorporated Company. 504 KSBD, Sonbahar 2017, Y. 9, C. 9, S. 2, s. 503-524 Good Agricultural Practices: The Model of Migros Giriş Trade Incorporated Company İnsan yaşamın sürdürülebilmesi için tarımsal ürünler olan gıdalara daima ihtiyaç duyulmaktadır. Bu durum tarım sektörünün önemini Abstract koruduğunu ve bu sektörde çalışanların gelir ve refah düzeylerinin artması Healthy nutrition is as important as nutrition for people. It is more difficult for people to have clear and reliable agricultural food due to environmental and chemical pollution in recent years. gerektiğini göstermektedir. Dünya nüfusunun ve çevre kirliliğinin artması; Clear and reliable applications are combined with lifestyle to stop pollution as a result of ayrıca, eğitim seviyesinin ve dolayısıyla tüketim bilincinin artması da tarımsal changing life situation. One of these applications is “Good Agricultural Practices” which is controlled all of its stage from field to table with the warranty of clearness and reliably. Good ürünlere olan talebin öncelikle temiz, güvenilir, sağlıklı ürünlere doğru agricultural product which is produced with good agricultural practices is reached to people via kaymasına sebep olmuştur. Çünkü insanlar gıda talep ederken gıda retailer firms. Migros Trade Incorporated Company is the first retailer firm in Turkey which güvenliğine yani talep ettikleri gıdaların temizliğine ve sağlığa olumsuz introduced people with good agricultural practices. Firstly, this study comprimes concept of good agricultural practices, good agricultural practices in the World and in Turkey. Secondly, etkilerinin olup olmadıklarına da önem vermektedirler. Kısacası değişen the study comprimes impacts of good agricultural practices of Migros on the producers, on yaşam koşulları, bireylerin gıda taleplerindeki kaygılarının tarım Migros and on the consumers. This study aims to discuss impacts of good agricultural practices of Migros on the producers, on Migros and on the consumers. The results are that Migros have ürünlerindeki çeşitlilik ile beraber güvenilir gıda şekline dönüşmesine sebep risen its sales via Good Agricultural Practices on agricultural food, chicken and meat. olmuştur. Bunun doğal bir sonucu da gıda firmalarının satışa sunmuş oldukları Descriptive research methods are used on this study. tarımsal ürünlerin de güvenilir gıda kapsamına girmiş olmasıdır. Piyasadaki Key Words: Good Agricultural Practices, Clear and Reliable Food, Migros Trade Incorporated Company. rekabet ortamı ve günümüz tüketim koşulları düşünüldüğünde, firmaların arz ettikleri ürünler arasında güvenilir gıdaların yani İyi Tarım Uygulamaları kapsamında ürünler bulundurmalarının, firmaların satışlarını ve dolayısıyla karlılıklarını artıracağı bir gerçektir. Türkiye’nin önde gelen süpermarketlerinden olan Migros Ticaret A.Ş. de gıda ürünleri arasına “İyi Tarım İyi Gelecek” sloganıyla iyi tarım uygulamaları kapsamında üretilen tarım ürünlerini almıştır. Böylelikle diğer süpermarketlere göre gıda ürünleri pazarında rekabet gücünü yükselterek karlılığını artırmaya başlamıştır. Bu durum yalnızca Migros Ticaret A.Ş.‘nin amacı değil, aynı zamanda piyasada rekabet gücünün yüksek olmasını isteyen ve kar maksimizasyonuna göre hareket eden tüm tarımsal ürün satan perakendeciler için gerçekleştirilmesi gereken bir hedeftir. Literatür Taraması “İyi tarım” başlangıcından bu yana Dünya’da ve Türkiye’de hızla yayılmaya başlayan bir tarımsal uygulama olması sebebiyle bu alanda yapılan çalışmalar çoğunlukla üreticilerin İyi Tarım Uygulaması’nı nasıl yapmaları veya neden yapmaları gerektiğine dair kılavuz niteliğindeki bilgilerden oluşmaktadır. Bu çalışmaların çoğu Ziraat Mühendisleri gibi bu alanda uzmanlar ve konu üzerine çalışan benzer nitelikteki kişiler tarafından yapılmıştır. Bu araştırma kapsamında önemli görülen literatür çalışmaları aşağıda özetlenmektedir. 505 Gonca YAŞAR İyi Tarım Uygulamaları: Migros Ticaret Anonim Şirketi Örneği Hobbs(2003), İyi Tarım Uygulamaları’na uyum kapsamında verilen teşvikleri üreticiler, tüketiciler, tedarikçiler ve benzeri pek çok alandaki boyutuyla ele almıştır. Dişbudak(2008), İyi Tarım Uygulamaları’nın tanımını yaparak, Türkiye’de Avrupa Birliği Ortak Tarım Politikası’na uyum kapsamında İyi Tarım Uygulamaları ile ilgili çıkarılmış olan yönetmeliklere yer vermiştir. Ardından ise Türkiye için özel önlemler geliştirilen “İyi Tarımsal Uygulamalar Kodu”ndan bahsetmiştir. Gonzales-Rodriguez, Noguerol-Pato ve diğerleri(2011), yeni nesil mantar ilacı içeren üç yeni nesil ticari mantar ilacının İyi Tarım Uygulamaları altında deneysel üzüm bağlarındaki beyaz üzümlere uygulanması sonucu, üzümlerde oluşan tüylü küflerin kontrol altına alındığını belirtmişlerdir. Özercan(2011), İzmir ili süs bitkileri yetiştiriciliği potansiyelinin ve uygulanabilirliğinin belirlenmesi amacıyla 2010-2011 yılları arasını kapsayan bir çalışma yapmıştır. Bu çalışmada, İzmir ili süs bitkileri sektöründe faaliyette bulunan üreticilerin katılımıyla, bu sektörün güçlü ve zayıf yönleri, fırsat ve tehditlerini belirlemek üzere SWOT analizi gerçekleştirmiştir. Yapılan değerlendirme sonrasında İzmir ili süs bitkileri sektörünün en kuvvetli yönünün iklim koşullarının elverişli oluşu, lojistik konumu; zayıf noktaları olarak da pazarlamada yaşanılan sorunlar, üretim planı olmayışı, teknik bilgi eksikliği, geleneksel sera kullanım faaliyetleri olduğunu belirlemiştir. Hasdemir, Taluğ(2012), Afyonkarahisar’daki kiraz üreticilerinin bireysel ve işletme özellikleri incelenerek, İyi Tarım Uygulamaları’nı benimsemede etkili olan faktörler belirlenmeye çalışılmıştır. Bu amaçla, Afyonkarahisar’da kiraz üretimi yapan üreticiler arasından tabakalı örnekleme yöntemi ile belirlenen 136 üreticiye, anket çalışması yapılmak suretiyle elde edilen veriler analiz edilmiştir. İyi Tarım Uygulamaları yapan ve yapmayan gruplar arasında farklılığı anlamlı bulunan bağımsız değişkenlerin, lojistik regresyon çözümlemesi yapılarak İyi Tarım Uygulamaları yapma kararına olan etkileri oransal olarak belirlenmiştir Subaşı(2012), İyi Tarım Uygulamaları’nın kavramı ve kapsamıyla ilgili bilgiler vererek, İyi Tarım Uygulamaları’nın neden ve nasıl yapılması gerektiği, Türkiye’nin İyi Tarım Uygulamaları’ndaki yeri ile ilgili genel bilgilere değinmektedir. Aksoy, Dıvrak ve Sütlü (2013)’te yayınlamış oldukları el kitabına göre üreticilerin İyi Tarım Uygulamaları’na nasıl 506 KSBD, Sonbahar 2017, Y. 9, C. 9, S. 2, s. 503-524 Hobbs(2003), İyi Tarım Uygulamaları’na uyum kapsamında verilen geçeceği, hangi yolları izleyeceği, Gıda, Tarım ve Hayvancılık teşvikleri üreticiler, tüketiciler, tedarikçiler ve benzeri pek çok alandaki Bakanlığı’ndan ne tür destekler alacakları ile ilgili üreticilere yol gösterici boyutuyla ele almıştır. bilgiler verilmektedir. Dişbudak(2008), İyi Tarım Uygulamaları’nın tanımını yaparak, Güzel(2012), tarım ürünleri dış ticaretinin Türkiye ekonomisi için Türkiye’de Avrupa Birliği Ortak Tarım Politikası’na uyum kapsamında İyi öneminden ve Türkiye’nin yaş sebze meyve ihracatının büyük bir bölümünü Tarım Uygulamaları ile ilgili çıkarılmış olan yönetmeliklere yer vermiştir. Avrupa Birliği üyesi ülkelere gerçekleştirdiğinden bahsetmiştir. Avrupa Ardından ise Türkiye için özel önlemler geliştirilen “İyi Tarımsal Birliği üyesi ülkelerinde özellikle iyi tarım ürünleri sertifikasına sahip ürünleri Uygulamalar Kodu”ndan bahsetmiştir. talep ettiğini ve bu sebeple Türkiye’nin de özellikle iyi tarım ürünlerine Gonzales-Rodriguez, Noguerol-Pato ve diğerleri(2011), yeni nesil yönelmesini ve dış ticaretini bu yolla artırması gerektiğini belirtmiştir. mantar ilacı içeren üç yeni nesil ticari mantar ilacının İyi Tarım Uygulamaları Marine, David ve diğerleri(2016), Maryland ve Delaware isimli sebze altında deneysel üzüm bağlarındaki beyaz üzümlere uygulanması sonucu, üreticilerinin İyi Tarım Uygulamaları hakkında analiz yapmak amacıyla hasat üzümlerde oluşan tüylü küflerin kontrol altına alındığını belirtmişlerdir. öncesi üretim ile ilgili elektronik anket uygulamışlardır. 313 anketi probit Özercan(2011), İzmir ili süs bitkileri yetiştiriciliği potansiyelinin ve regresyon yöntemiyle analiz ederek, tarla ölçeğinin ortalama marjinal uygulanabilirliğinin belirlenmesi amacıyla 2010-2011 yılları arasını kapsayan etkilerini, yıllık üretimlerini ve piyasa kanallarıyla farklı tarla gıda güvenliği bir çalışma yapmıştır. Bu çalışmada, İzmir ili süs bitkileri sektöründe uygulamalarının kullanılabilme ihtimalini tahmin etmişlerdir. faaliyette bulunan üreticilerin katılımıyla, bu sektörün güçlü ve zayıf yönleri, Abdurahman(2016), Samsun ili Bafra ilçesinde İyi Tarım Uygulaması fırsat ve tehditlerini belirlemek üzere SWOT analizi gerçekleştirmiştir. (İTU) yapan ve yapmayan çiftçilerin Tarımsal Bilgi ve Enformasyon Yapılan değerlendirme sonrasında İzmir ili süs bitkileri sektörünün en Sistemleri (TBES)'ni karşılaştırmıştır. Araştırma sonucunda İTU uygulayan kuvvetli yönünün iklim koşullarının elverişli oluşu, lojistik konumu; zayıf ve uygulamayan çiftçiler arasında bazı sosyo-ekonomik, kişisel ve tarımsal noktaları olarak da pazarlamada yaşanılan sorunlar, üretim planı olmayışı, işletme özellikleri açısından farklılıklar belirlenmiştir. Öte yandan, İTU’yu teknik bilgi eksikliği, geleneksel sera kullanım faaliyetleri olduğunu benimseyen çiftçilerin en çok yararlandığı enformasyon kaynakları olarak ilçe belirlemiştir. tarım müdürlüğü ve elemanları, sebze üreticileri birliği (İTU) danışmanı ve Hasdemir, Taluğ(2012), Afyonkarahisar’daki kiraz üreticilerinin ilaç/gübre bayileri belirlemiştir. bireysel ve işletme özellikleri incelenerek, İyi Tarım Uygulamaları’nı Özetlemek gerekirse yapılan çalışmaların bir kısmı İyi Tarım benimsemede etkili olan faktörler belirlenmeye çalışılmıştır. Bu amaçla, Uygulamaları’nın nasıl yapılması gerektiği niteliğinde rehber çalışmalar olup, Afyonkarahisar’da kiraz üretimi yapan üreticiler arasından tabakalı örnekleme bir kısmı ise İyi Tarım Uygulamaları’nı benimseyen üreticilerin tarımsal yöntemi ile belirlenen 136 üreticiye, anket çalışması yapılmak suretiyle elde ürünlerdeki veriminin ve/veya bilgisinin ne ölçüde değiştiği ile ilgilidir. edilen veriler analiz edilmiştir. İyi Tarım Uygulamaları yapan ve yapmayan gruplar arasında farklılığı anlamlı bulunan bağımsız değişkenlerin, lojistik İyi Tarım Uygulamaları Kavramı ve Kapsamı regresyon çözümlemesi yapılarak İyi Tarım Uygulamaları yapma kararına İyi Tarım Uygulamaları kavramı, günümüzde yaşamın temposuna ve olan etkileri oransal olarak belirlenmiştir alım gücü artışına paralel olarak tüketim bilincinin gelişmesiyle ortaya Subaşı(2012), İyi Tarım Uygulamaları’nın kavramı ve kapsamıyla ilgili çıkmıştır. Tüketim bilincinin gelişmesi gıda ürünlerinin hijyen açısından bilgiler vererek, İyi Tarım Uygulamaları’nın neden ve nasıl yapılması güvenilirliği ve insan sağlığına zarar vermeyecek koşullarda üretilmesi gerektiği, Türkiye’nin İyi Tarım Uygulamaları’ndaki yeri ile ilgili genel gerekliliğini de beraberinde getirmiştir. Bunların sonucunda İyi Tarım bilgilere değinmektedir. Aksoy, Dıvrak ve Sütlü (2013)’te yayınlamış Uygulamaları kavramı ortaya çıkmış ve tüm tarımsal ürünleri içermese de oldukları el kitabına göre üreticilerin İyi Tarım Uygulamaları’na nasıl 507 Gonca YAŞAR İyi Tarım Uygulamaları: Migros Ticaret Anonim Şirketi Örneği yaygın olarak üretilen ve tüketilen tarımsal ürünlerde İyi Tarım Uygulamaları devreye sokulmuştur. Materyal Çalışmanın verilerini, İyi Tarım Uygulamaları, GLOBALGAP ve EUREPGAP gibi çalışma ile yakından ilgisi olan konular hakkındaki Türkiye ve Dünya’daki yayınlar, tezler, makaleler, bildiriler, faaliyet raporları, dergiler ve gazeteler gibi kaynaklar oluşturmaktadır. Ayrıca çalışmada Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı’nın verilerinden yararlanılmıştır. Kavramsal Tartışma Geçen yüzyılda tarım politikaları uygulamalarında esas amaç, tarımla uğraşan üreticilerin/çiftçilerin refah seviyesini artırmak, çiftçilerin gelirlerini istikrarlı hale getirmek ve sürdürülebilir gıda arzını sağlamak olmuştur. Bu ana amaçlar hem Avrupa Birliği Ortak Tarım Politikası’nın hem de tüm dünyada uygulanan tarım politikalarının ana hedefleri olmuştur. Avrupa Birliği Ortak Tarım Politikası Avrupa Birliği üyesi ülkelerin tarım politikalarını birleştiren ilk ortak politikadır. Avrupa Birliği’nin Ortak Tarım Politikasındaki ana amaçları; teknik ilerlemeyi geliştirmek, tarımsal üretimi rasyonel hale getirmek, tarımda çalışanların bireysel gelirlerinin artırılması yoluyla tarımsal nüfus için dengeli bir yaşam düzeyi sağlamak, tarımsal piyasalarda dengeyi sağlamak, tarımsal ürün arzını güvence altına almaktır (Europe’s Common Agricultural Policy,2017). Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO)’nün ana amaçları da kapsayıcı tarım ve gıda sistemini etkin hale getirmek, tarımı daha verimli ve sürdürülebilir bir hale getirmek, gıda güvenliğini sağlamaktır (FAO,2017). Sürdürülebilir gıda arzının sağlanmasıyla üretim artmasına rağmen tarımsal ürünlerde verimlilik sağlanamamıştır. Bu sebeple tarım politikalarında hedeflenen bu amaç tüketim bilincinin artması ve gıda kaynaklı ortaya çıkan hastalıkların meydana gelmesi ile birlikte yerini güvenilir gıda kavramına bırakmıştır. Tüketicilerin çevreyle dost, insan ve hayvan sağlığına zarar vermeyen güvenilir gıda talepleri “iyi tarım” kavramını ortaya çıkarmıştır. Çevre kirliliğinin ve tüketim bilincinin artması da aynı zamanda devleti, özellikle insan sağlığını doğrudan etkileyen ürünler olan gıda ürünlerinde müdahale etmeye ve önlem almaya yöneltmiştir. 508 KSBD, Sonbahar 2017, Y. 9, C. 9, S. 2, s. 503-524 yaygın olarak üretilen ve tüketilen tarımsal ürünlerde İyi Tarım Uygulamaları Çevreye zarar vermeyen bir tarımsal üretimin yapılması, doğal devreye sokulmuştur. kaynakların korunması, tarımda izlenebilirlik ve sürdürebilirlik ile gıda güvenliğinin sağlanması amacıyla yapılan tarımsal üretim modeline iyi tarım Materyal denilmektedir. İyi Tarım Uygulamaları, genellikle GAPs (Good Agricultural Çalışmanın verilerini, İyi Tarım Uygulamaları, GLOBALGAP ve Practices) olarak ifade edilen, kaliteli ve güvenli bir üretimi geliştirmeye EUREPGAP gibi çalışma ile yakından ilgisi olan konular hakkındaki Türkiye yardımcı olan birtakım tavsiyeleri ve zorunlulukları ifade etmektedir (Ersun ve Dünya’daki yayınlar, tezler, makaleler, bildiriler, faaliyet raporları, dergiler ve Arslan, 2011). Üretim yaparken, tarımsal faaliyetlerin doğaya ve canlı ve gazeteler gibi kaynaklar oluşturmaktadır. Ayrıca çalışmada Gıda, Tarım ve yaşamına olumsuz müdahale etmeyecek şekilde gerçekleştirilmesi ve üretim Hayvancılık Bakanlığı’nın verilerinden yararlanılmıştır. sonrasında elde edilen ürünlerin belgelendirilerek tarımda izlenebilirliği, sürdürebilirliği ve gıda güvenliğini sağlayan bir üretim biçimi.” olarak Kavramsal Tartışma tanımlanan İyi Tarım Uygulamaları üretici ile tüketicinin karşılıklı olarak birbirine güven duyduğu ortamda gelişmektedir (Gözen, 2010). Bu uygulama, Geçen yüzyılda tarım politikaları uygulamalarında esas amaç, tarımla önceden planlanmış ve üretim sürdürülürken üretimin her aşamasının düzenli uğraşan üreticilerin/çiftçilerin refah seviyesini artırmak, çiftçilerin gelirlerini olarak kayıt altında tutulması, araştırma-geliştirme çalışmalarının yapılması, istikrarlı hale getirmek ve sürdürülebilir gıda arzını sağlamak olmuştur. Bu ürünlerin piyasaya sunulması ve güvenli bir biçimde alıcılara ulaştırılmasıyla ana amaçlar hem Avrupa Birliği Ortak Tarım Politikası’nın hem de tüm ilgili tüm işlemler olarak tanımlanmaktadır (İçel, 2007). dünyada uygulanan tarım politikalarının ana hedefleri olmuştur. Avrupa FAO (Gıda ve Tarım Örgütü), İyi Tarım Uygulamaları’nı; “Tarımsal Birliği Ortak Tarım Politikası Avrupa Birliği üyesi ülkelerin tarım üretimin üretim ve pazarlama aşamalarının izlenilebilir, sürdürülebilir ve politikalarını birleştiren ilk ortak politikadır. Avrupa Birliği’nin Ortak Tarım kırsal bölgelerdeki kalkınmaya yarayışlı olarak uygulanması düşünülen Politikasındaki ana amaçları; teknik ilerlemeyi geliştirmek, tarımsal üretimi sistemlerdir.” şeklinde tanımlanmaktadır (Anonim, 2017). rasyonel hale getirmek, tarımda çalışanların bireysel gelirlerinin artırılması İyi Tarım Uygulamalarının amaçları; yoluyla tarımsal nüfus için dengeli bir yaşam düzeyi sağlamak, tarımsal • Çevre sağlığına zarar verilmeyen bir üretimin yapılması piyasalarda dengeyi sağlamak, tarımsal ürün arzını güvence altına almaktır (Europe’s Common Agricultural Policy,2017). Birleşmiş Milletler Gıda ve • Doğal kaynakların korunması Tarım Örgütü (FAO)’nün ana amaçları da kapsayıcı tarım ve gıda sistemini • Tarımda izlenebilirlik ve sürdürülebilirlik etkin hale getirmek, tarımı daha verimli ve sürdürülebilir bir hale getirmek, • Gıda güvenliğinin sağlanmasıdır. gıda güvenliğini sağlamaktır (FAO,2017). Sürdürülebilir gıda arzının İyi Tarım Uygulamaları’nın temel hedefi, üretimde kullanılan sağlanmasıyla üretim artmasına rağmen tarımsal ürünlerde verimlilik faaliyetlerin, yeni ve doğal çevreye zarar vermeyen tarım yöntemlerine, sağlanamamıştır. Bu sebeple tarım politikalarında hedeflenen bu amaç yenilenebilirlik ve sürdürülebilirlik kapsamında adapte etmektir tüketim bilincinin artması ve gıda kaynaklı ortaya çıkan hastalıkların meydana (Doğan,2017). gelmesi ile birlikte yerini güvenilir gıda kavramına bırakmıştır. Tüketicilerin İyi Tarım Uygulamaları’nın bu amaçları bilgi toplumunun ve nüfus çevreyle dost, insan ve hayvan sağlığına zarar vermeyen güvenilir gıda artışının paralelinde tarım ürünleri talebinde yaşanan değişikliği de gözler talepleri “iyi tarım” kavramını ortaya çıkarmıştır. önüne sermektedir. İçinde bulunulan dönem yalnızca bilinçli tüketicileri değil Çevre kirliliğinin ve tüketim bilincinin artması da aynı zamanda devleti, bilinçli üreticileri de oluşturmaktadır. Bu sebeple iyi tarım ürünleri üretimi özellikle insan sağlığını doğrudan etkileyen ürünler olan gıda ürünlerinde konusunda bilinç arttıkça, bilinçli tüketicilerin gıda güvenliğine olan talepleri müdahale etmeye ve önlem almaya yöneltmiştir. 509 Gonca YAŞAR İyi Tarım Uygulamaları: Migros Ticaret Anonim Şirketi Örneği arttığı için, İyi Tarım Uygulamaları’ndan yalnız tüketiciler değil üreticiler de fayda sağlayacaktır. İyi Tarım Uygulamaları tarımsal üretimin başlangıcından hatta başlangıcından da önce toprak, su, çevre ve benzer risk değerlendirmelerinin yapılmasını da içeren, üretimin her aşamasının üreticiler tarafından kayıt altına alınıp kontrollü olarak yapıldığı bir üretim aşamasını ifade etmektedir. Kısacası iyi tarım, tarladan sofraya kadar uzanan kontrollü ve güvenli tarım üretimini ifade etmektedir. İyi Tarım Uygulamaları ile çevre ve toprak korunduğu, gıda güvenliği ve tarım işçilerinin sağlığı ile ferahına ilişkin tedbirleri içerdiği için de güvenli tarım ürünleri üretimi gerçekleşmektedir. Bu durum da tüketicilerin iyi tarım ürünlerini güvenle ve alınan tedbirler sebebiyle daha çok talep edilmesini sağlayacaktır. İyi tarım ürünlerine olan talebin artması bu ürünlerle ilgili reklam ve benzer yollarla farkındalık ve bilinç oluşturulmasıyla da ilişkilidir. Üreticilerin iyi tarım ürünleri üretimindeki artış sürdürülebilir gıda ve gıda güvenliği temini sağlayacağı için, iyi tarım ürünleri üreten üreticilerin ürünlerine yönelik gerek yurt içi gerekse de yurt dışı talep artacak böylelikle üreticilerin tarım piyasasındaki rekabet koşulları iyileşecek ve karlılık oranları da değişecektir. Böylece tarım sektöründe önemli bir sorun olarak görülen düşük gelir düzeyi ortadan kalkacak ve tarım işçilerin gelir düzeyi artarak refah düzeyleri yükseltilmiş olacaktır. İyi Tarım Uygulamaları’na Genel Bakış İyi Tarım Uygulamaları kavramının ve kapsamının ayrıntılı olarak ele alınacağı bu bölümde Dünya’da ve Türkiye’de İyi Tarım Uygulamaları incelenmekte, ardından ise Türkiye’deki İyi Tarım Uygulamaları ile ilgili desteklerden bahsedilmektedir. Dünya’da İyi Tarım Uygulamaları Dünya Ticaret Örgütü(D.T.Ö.)’nün getirdiği Tarım Antlaşması ve Sağlık ve Bitki Sağlığı Antlaşması ile birlikte insan yaşamının ve sağlığının korunması amacı için belirlenen şartlar gıda güvenliği kavramını ortaya çıkarmıştır. Bu Antlaşma ile Türkiye'nin de aralarında bulunduğu D.T.Ö’ ye üye ülkeler, gıda güvenliği hakkında yerel önlemlerini uluslararası standartlara ve ilkelere uyumlu hale getirmek zorunda kalmışlardır. Bu zorunluluk İyi Tarım Uygulamaları (Good Agricultural Practices-GAP), Kritik Kontrol Noktalarında Tehlike Analizi (Hazard Analysis at Critical 510 KSBD, Sonbahar 2017, Y. 9, C. 9, S. 2, s. 503-524 arttığı için, İyi Tarım Uygulamaları’ndan yalnız tüketiciler değil üreticiler de Control Point-HACCP) ve İyi Üretim Uygulamaları (Good Manufacturing fayda sağlayacaktır. Pratice-GMP) gibi uygulamaların gerekçesini teşkil etmektedir. İyi Tarım Uygulamaları tarımsal üretimin başlangıcından hatta Bu bağlamda, 1990'lı yılların sonlarında Amerika Birleşik Devletleri başlangıcından da önce toprak, su, çevre ve benzer risk değerlendirmelerinin Tarım Bakanlığı (USDA) ile Gıda ve İlaç Dairesi (FDA) tarafından taze olarak yapılmasını da içeren, üretimin her aşamasının üreticiler tarafından kayıt tüketilen yaş meyve sebzelerde gıda güvenliğinin sağlanması amacıyla İyi altına alınıp kontrollü olarak yapıldığı bir üretim aşamasını ifade etmektedir. Tarım Uygulamaları (Good Agricultural Practices-GAP) başlatılmış ve yine Kısacası iyi tarım, tarladan sofraya kadar uzanan kontrollü ve güvenli tarım aynı dönemlerde Dünya Gıda Teşkilatı (FAO) da İyi Tarım Uygulamaları’nın üretimini ifade etmektedir. İyi Tarım Uygulamaları ile çevre ve toprak prensipleri üzerine çalışmalar başlatmıştır (Ersun ve Arslan, 2011). korunduğu, gıda güvenliği ve tarım işçilerinin sağlığı ile ferahına ilişkin İngiltere’de ise 1997 yılında EUREP (Euro Retailer Producer Group) tedbirleri içerdiği için de güvenli tarım ürünleri üretimi gerçekleşmektedir. Bu Avrupa Perakendeci Üreticiler grubu adı altında yaş meyve ve sebze üretimi durum da tüketicilerin iyi tarım ürünlerini güvenle ve alınan tedbirler yapan perakendecilerin inisiyatifiyle tüketicilere güvenilir, çevreye, insan ve sebebiyle daha çok talep edilmesini sağlayacaktır. İyi tarım ürünlerine olan hayvan sağlığına zarar vermeyen gıda arzı sunmak amacıyla bir talebin artması bu ürünlerle ilgili reklam ve benzer yollarla farkındalık ve perakendeciler grubu oluşturulmuştur (GlobalG.A.P.,2016). 1999 yılında ise bilinç oluşturulmasıyla da ilişkilidir. öncelikle yaş meyve sebzede dünyanın en kapsamlı İyi Tarım Uygulamaları Üreticilerin iyi tarım ürünleri üretimindeki artış sürdürülebilir gıda ve esasları belirlenerek EUREPGAP adı altında yayınlamışlardır (Subaşı,2012). gıda güvenliği temini sağlayacağı için, iyi tarım ürünleri üreten üreticilerin 10 yıl içinde özellikle Avrupa Birliği Ortak Tarım Politikası’na Gündem 2000 ürünlerine yönelik gerek yurt içi gerekse de yurt dışı talep artacak böylelikle belgesiyle birlikte getirilen Çapraz Uyum Yasası ile bu esasları benimseyen üreticilerin tarım piyasasındaki rekabet koşulları iyileşecek ve karlılık oranları üretici ve perakendeciler diğer Avrupa ülkelerine de yayılacak şekilde artış da değişecektir. Böylece tarım sektöründe önemli bir sorun olarak görülen göstermiştir. Gönüllülük esasına dayanan bir topluluk olmasına rağmen düşük gelir düzeyi ortadan kalkacak ve tarım işçilerin gelir düzeyi artarak zamanla Şili (ChileGAP), Kenya (KenyaGAP), Çin (ChinaGAP), Meksika refah düzeyleri yükseltilmiş olacaktır. (MexicoGAP) gibi ülkelerin de bu standartları benimsemesiyle birlikte dünya çapında kabul görmüş ve böylece 7 Eylül 2007 tarihinden itibaren ismi İyi Tarım Uygulamaları’na Genel Bakış GLOBALGAP olarak değiştirilmiştir (GlobalG.A.P.,2016). Tüm dünyada İyi Tarım Uygulamaları kavramının ve kapsamının ayrıntılı olarak ele kabul edilmiş olan gönüllülük esasına göre uygulanan ilkeleri bulunmasına alınacağı bu bölümde Dünya’da ve Türkiye’de İyi Tarım Uygulamaları rağmen her ülkenin farklı tarımsal ürün koşulları sebebiyle ülke içinde incelenmekte, ardından ise Türkiye’deki İyi Tarım Uygulamaları ile ilgili GLOBALGAP esasları ile uyumlu yönetmeliklerle de bir takım değişikler desteklerden bahsedilmektedir. yapılmıştır. Bugün dünyada başta İngiltere ve Hollanda olmak üzere toplam Dünya’da İyi Tarım Uygulamaları 19 ülkede oluşturulan “Ulusal ve Bölgesel Teknik Çalışma Grupları” Dünya Ticaret Örgütü(D.T.Ö.)’nün getirdiği Tarım Antlaşması ve ülkelerinin bu yönde tarımsal üretime adaptasyonuna yönelik faaliyetlerine Sağlık ve Bitki Sağlığı Antlaşması ile birlikte insan yaşamının ve sağlığının hızla devam etmektedirler (Özçatalbaş, Danış,2004). Sertifikalı üreticiler korunması amacı için belirlenen şartlar gıda güvenliği kavramını ortaya bazında değerlendirme yapıldığında Almanya ve İngiltere’nin bu konuda en çıkarmıştır. Bu Antlaşma ile Türkiye'nin de aralarında bulunduğu D.T.Ö’ ye fazla üreticiye sahip olduğu, bu ülkeleri Hollanda, A.B.D., Güney Afrika gibi üye ülkeler, gıda güvenliği hakkında yerel önlemlerini uluslararası ülkelerin takip ettiği görülmektedir (GLOBALGAP,2017). standartlara ve ilkelere uyumlu hale getirmek zorunda kalmışlardır. Bu İyi Tarım Uygulamaları yapmaya karar vermeden önce üretim alanında zorunluluk İyi Tarım Uygulamaları (Good Agricultural Practices-GAP), daha önce yetiştirilen ürün veya tarımsal faaliyetler bilinmeli, insan sağlığı ve Kritik Kontrol Noktalarında Tehlike Analizi (Hazard Analysis at Critical çevreye olan etkileri değerlendirilmeli, kontrol altına alınamayacak riskler söz 511 Gonca YAŞAR İyi Tarım Uygulamaları: Migros Ticaret Anonim Şirketi Örneği konusu ise bu alanlar İyi Tarım Uygulamaları’nda kullanılmamalıdır (T.C. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı,2016). Bu durum da tarımsal üretimin başlangıcından itibaren güvenilir olduğunu, çevre ve insan sağlığına zarar vermediğini göstermektedir. Üretimin başlangıcından itibaren sulamada kullanılan su, kullanılan kimyasallar, toprak yapısına uygun gübre ve benzer girdiler üreticiler tarafından kayıt altına alınmalıdır. Bu kayıtlar kontrol ve sertifikasyon kuruluşlarınca belirli dönemlerde kontrol edilmektedir. Türkiye’de İyi Tarım Uygulamaları Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından 2004 yılında yayınlanan Tüzük, İyi Tarım Uygulamaları’na ilişkin yasal zemin oluşturmuştur. Ülkemizde 8 Eylül 2004 tarih ve 25577 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren "İyi Tarım Uygulamaları Yönetmeliği" ile dünya ve Avrupa EUREPGAP kurallarına göre üretim yapılması sağlanmıştır (Ersun ve Arslan, 2011). Bu yönetmeliğin benimsenmesindeki en önemli sebep ise Türkiye’nin yaş sebze ve meyve ihracatının büyük bir bölümünün Avrupa Birliği ülkelerine yapılmasıdır. Türkiye’de üretilen yaş sebze ve meyvenin kimyasal kalıntılar ve benzer sebeplerle Avrupa’dan iade edilmesi güvenli tarım ürünlerine dolayısıyla İyi Tarım Uygulamaları’na yönelimi sağlamıştır. Türkiye’de İyi Tarım Uygulamaları; yaş meyve ve sebze, çiçek ve süs bitkileri, çay, fide ve fidancılık ile tarla bitkilerinde yetkili kontrol ve sertifikasyon kuruluşları mevcuttur(Ersun ve Arslan, 2011). Bu sebeple üreticiler uluslararası pazarlarda rekabet güçlerini arttırmak için İyi Tarım Uygulamaları’na; çevresel, fiziksel koşullarının el verdiği ölçüde geçmelidirler. İyi Tarım Uygulamaları’na geçmek yalnızca üreticilerin iç ve dış pazarda rekabet güçlerinin yükselmesini sağlamakla kalmayıp aynı zamanda hem Türkiye’deki hem de ihracat yapılan ülkelerdeki tüketicilerin sağlığına olumlu yönde katkı sağlayacaktır. İyi Tarım Uygulamaları yalnızca iyi tarım ürünlerini tüketen bireylerin sağlığını değil, iyi tarım ürünleri üretiminde çalışan personelin de hijyen kurallarına uygun üretim yapmasını sağlayarak, böylece personelin de sağlığını dikkate almaktadır. Ayrıca Türkiye’de Avrupa Birliği ülkelerinden farklı olarak İyi Tarım Uygulamaları’nı teşvik etmek amacıyla iyi tarım üretimi yapan üreticilere çok düşük faiz oranlı tarım kredileri kullandırılmak yoluyla destek de sağlanmaktadır. İyi tarım ürünleri üreticilerinin bu desteklerden yararlanabilmeleri için sağlamaları gereken teknik kriterler de yayınlanan 512