JAROSLAW MAREK RYMKIEWICZ DOROTA SIWICKA ALINA WITKOWSKA MARTA ZIELIÑSKA EDI A HORYZONT Grupa Wydawnicza Bertelsmann Media Ksiąžka powstata w Pracowni Literatury Romantyzmu Instytutu Badañ Literackich Polskiej Akademii Nauk - dzięki srodkom finansowym udzielonym przez Komitet Badañ Naukowych Redakcja naukowa i wybór ilustracji Helena Zytkowicz Projekt obwoluty i okladki Cecylia Staniszewska Na obwolucie Walenty Warikowicz, Adam Mickiewicz na Judahu Skale, 1828, ol. pi. (Archiwum Dokumentacji Fotograficznej Muzeum Literatury rm. Adama Mickiewicza w Warszawie) Na stronie drugiej Antoine Bourdelle, medal wykonany z okazji wzniesienia pomnika Adama Mickiewicza w Paryzu (awers), 1929 (Ze zbiordw Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza w Warszawie) Indeksy zestawila Teresa Winek Wykonanie map Waldemar Wieczorek Redaktor prowadzticy Tomasz Jendryczko Redakcja techniczna Alicja Jablonska-Chodzen Korekta Beata Paszkowska Copyright © by Jaroslaw Marek Rymkiewicz, Dorota Siwicka, Alina Witkowska, Marta Zielinska and Bertelsmann Media Sp. z o.o., Warszawa 2001 Grupa Wydawnicza Bertelsmann Media Horyzont Warszawa Dzial Handlowy ul. Rosola 10, 02-786 Warszawa tel. 0-22 645 82 41 faks 0-22 648 47 31 zamowienia @bertelsmann. de Sklad i lamanie FELBERG Druk i oprawa Lódzka Drukamia Dzielowa SA, Lodz ISBN 83-7311-012-7 Nr 3097 OD AUTOROW Ksiąžka nasza j ėst prabą stworzenia pierwszej w Polsce encyklopedii žycia i tworczo- šci jednego autora. Otwieramy tym samym drogę nowemu u nas gatunkowi tego typu kompendiow. Musielišmy więc zaprojektowač rowniež i wzor tej encyklopedii. W tym wypadku oznacza to przede wszystkim, že zdecydowališmy się na hasla autorskie. Každy z autoraw pisal swoje hasla zgodnie z wlasnymi preferencjami, ze swojego punktu widzenia i w swoim wlasnym stylu. Liczylišmy, že rozmaitošč naszych postaw badawczych wzbogaci obraz Mickiewiczowskiego šwiata, tak skomplikowanego i trad- nego do opisania. Granicą naszej swobody byla interpretacja, ktorej starališmy się unikač. Ješli pojawia się ona, to jako przytoczenie naukowe, czyjš pogląd wažny w dziejach sądow o utworze bądž biografu poety, a nie jako nasza interpretacja zjawiska. Tak wlašnie pojmowališmy rožnicę między historią literatury ujmowaną w sposobie encyklopedycznym, a historią literatury będącą domeną interpretacji. Hasla oparlišmy na anahzie materialow žrodlowych, studiach historykow literatury i badaczy dziedzin pokrewnych. Niejednokrotnie rawniež na dociekaniach wlasnych. Totež wiele hasel zawiera ustalenia dla istniejącej wiedzy o Mickiewiczu zupelnie nowe albo tež prostujące dotychczasowe blędy. W Encyklopedii znalazlo się kilka rodzajow hasel. Jedna ich częšč obejmuje utwory bądž grapy utworaw, ktore Mickiewicz napisal. Inna - bardzo wažna - to hasla dotyczące osob, ktore poetą znal, a ktorych obecnošč miala istotne znaczenie tak dla jego tworczošci, jak ksztaltu biografii. Nie są to jednak pelne biogramy, jak dzieje się to w slownikach osobowych. Wydobywališmy w nich aspekt Mickiewiczowski - rolę, znaczenie, typ więzi lączących bohatera hasla z osobą poety. Niestety, z uwagi na mnogošč kontaktow Mickiewicza, nie wszyscy ludzie, z ktorymi się zetknąl w žyciu, znaležli się w Encyklopedii. Groziloby jej bowiem gatunkowe zachwianie i zamiana w coš w rodzaju slownika polskich emigrant6w. Odmienny rodzaj tworzą hasla opisujące miejsca Mickiewiczowskie, a czasem cale obszary geograficzne: kraje, miasta i miejscowošci, ale takže gory, rzeki i jeziora oraz wszelkie inne wažne, porozrzucane po Europie zakątki z osobą poety związane. Grapa kolejna opowiada o wydarzeniach i przedsięvvzięciach, w ktorych Mickiewicz uczest- niczyl, oraz o instytucjach czy organizacjach, w ktorych przyszlo mu dzialač i praco- wač. Są tu tež hasla dotyczące dziejow Mickiewiczowskiego dorobku: wydari dziel, badaczy jego tworczošci, pozostalych po nim pamiątek czy wizerunkow. Istnieją 5 Od Autorow i hasla-niespodzianki, ktorych nie da się zaliczyč do žadnego z powyžszych dzialow, a ktore dla poznania osoby Mickiewicza zdają się wažne: jak wyglądal? со jadl? со mu się šnilo? Ma to byč bowiem Mickiewicz postrzegany rožnorako - pommkowo i zwyczajnie, w skali zwyczajnošci vvielkich ludzi, a więc tylko im wlašciwej. Encyklopedia sklada się z okolo czterystu hasel, opatrzonych selektywną bibliogra- fią, ktora ma dač czytelnikowi wyobraženie o stanie badan, a takže pomoc w dalszym samodzielnym zglębianiu tematu. W notach bibliograficznych pominięto kilka podsta- wowych dziel z zakresu mickiewiczologii, ktore - gdyby decydowač się na ich przywolanie - naležaloby wymienič niemal przy každym hašle. Chodzi tu o napisany przez Wladyslawa Mickiewicza Žywot Adama Mickiewicza, powstalą z inicjatywy Stanislawa Pigonia Kronikę tyčia i tworczošci Mickiewicza (siedem tomow wydanych w latach 1957-1996) oraz o dwa wydania utworow Mickiewicza - tzn. Wydanie Narodowe i Jubileuszowe, a takže opublikowane przez Czeslawa Zgorzelskiego tomy Dziel wszystkich (uwzględniono natomiast te wydania w wypadku, gdy tekst hasla nawiązywal do uwag edytorskich wydawcy). Encyklopedia zawiera ponadto spisy pomocnicze: listę hasel wraz z odsylaczami do innych hasel lączących się tematycznie z danym haslem, jak tež indeksy - osobowy, nazw geograficznych oraz omawianych lub wzmiankowanych utworow Mickiewicza. Czytač tę encyklopedię možna dla nauki, korzystając z niej, jak z každej innej encyklopedii, ale warto takže zaglądač do niej dla przyjemnošci i z zaciekawienia. Bardzo nam zaležalo na takiej wlašnie lekturze, ktora moglaby trochę poszerzyč krąg odbiorcow - Polakow zainteresowanych kultūrą wlasnego narodu. Z myšlą o tych odbiorcach starališmy się nadač haslom pewien tok narracyjny. Dzięki temų encyklo­ pedia nasza j ėst częstokroč raczej opowiešcią o wydarzeniach niž rejestracją fakto w, hasla zaš mają konieczną ku temų obszemošč, przekraczającą zwykle standardy encyklopedyczne. Rožnice w rozmiarach hasel mogą niekiedy zaskoczyč czytelnika, zdarza się bowiem, že tematom pozomie mniej istotnym pošwięcono więcej miejsca niž innym, z punktu widzenia obiegowej wiedzy o Mickievviczu - može wažniejszym. Такіе jest jednak prawo opowiešci. Przedsięvvzięcie nasze, wykonane w Instytucie Badan Literackich PAN, wspieral finansowo Komitet Badan Naukowych. Adresy paryskie Mickiewicza Middewicz, a pozniej Mickiewiczowie, podobnie jak inni polscy emigranci, czçsto zmieniali mieszka- nia. Nie zapuszczali korzeni, nie wi^zali siç sentymentami z miejscem, zazwyczaj szukali lokali tanich, a rodzina Mickiewiczow takze dostatecznie obszemych, aby pomiescic dzie- ci i zapewnic oddzielny k^t poecie. Wiçkszo- éci paryskich adresow Mickiewicza nie ma na wspoïczesnej mapie Paryza, miasta od tamte- go czasu gruntownie przebudowanego, znik- nçty po przebiciu przez Haussmanna nowych bulwarow, reprezentacyjnych arterii i placow oraz pochloniçciu przestrzeni „mickiewi- czowskiej” przez wielkie domy handlowe Au czas pobytu žony w klinice psychiatrycznej Printemps i Galerie Lafayette. (1839), raz jeszcze powrôcil na Saint-Nicolas- Dhiga listç adresow otwiera Hôtel de Stras­ -d’Antin, najmując tu malenką „stancyjkę”. bourg przy ulicy Richelieu 50, w ktorym poe- Najwyrazniej atutem tej uücy bylo jej polože- ta zamieszkal po przyjezdzie do Francji, jak nie w centram miasta. siç okazalo, na pobyt staly. Ulica istnieje, Po decyzji o oženku Mickiewicz wynająl laczac Luwr z Wielkimi Bulwarami, a jak mieszkanie „rodzinne”. Wybôr padl na ulicç przypuszcza Janusz Odrow^z-Pieniazek, stoi Pépinière 121, „daleko od šrodka miasta, rowniez dom, a w nim nadal miesci siç hôtel, w zaciszu, jak na wsi”, informowal brata choc pod inn^ nazw^. Franciszka. Klementyna z Tanskich Hoffma- Wyniöslszy siç z hotelu, zamieszkal Mic- nowa uzn^a to mieszkanie za ubogie i ciasne, kiewicz w tej samej dzielnicy przy Louis-le- gdzie poetą nie mial spokojnego kąta dla -Grand 24, ale nie zagrzal tu dhigo miejsca siebie. Pozniej przeniešh siç pod numer 60 tej i juz w marcu nastçpnego roku przeprowadzil samej ulicy. Patrząc na dzisiejszą ulicç Pépi­ siç do Ignacego Domeyki w okolice Ogrodu nière, trzeba dužej wyobrazni, aby odtworzyc Luksemburskiego, w poblize wystawionego sobie te zamiejskie domki z ogrôdkami. Tkwi przez Ludwika XIV gmachu Obserwatorium. bowiem ta ulica, zabudowana czynszôwkami, Nie ma sladu po tym domu, slynnym z prze- w oku cyklonu wielkomiejskiego ruchu, jaki ciqgow, z ktorego Mickiewicza nie tyle wy- ogniskuje Gare Saint-Lazare, najrachhwszy wialo, ile ponioslo na skrzydlach natchnienia bodaj dworzec paryski. ku wlasnej izbie, gdzie mögl „kropic” Pana Na dlužej zadomowili siç Mickiewiczowie Tadeusza. Osiadl przy Saint-Nicolas-d’An- przy ulicy Val-de-Grâce, w okohcach Ogrodu tin 73, zdaniem Niemcewicza „najciasniejszej Luksemburskiego. Bylo to jednak mieszkanie i najbrudniejszej ulicy Paryza”. W dodatku smutnej pamiçci, bowiem tu dopadla žonę mieszkanie bylo poïozone nad stajniami, sk^d poety choroba psychiczna. Trwające godzina- dochodzil odor zwierzçcy i parskanie koni, co mi krzyki chorej zmusily wlasciciela domu do Mickiewiczowi bylo dziwnie mile, gdyz przy- wypowiedzenia wynajmu. Tę trudną sytuacjç pominalo mu wies. Tarn wlasnie napisal Mickiewicz rozwiązal w ten sposôb, že za­ glown^ czçsc Pana Tadeusza i utwor ukon- mieszkal z žoną przy l’Allée des Vanves - na czyl. Kiedy na pocz^tku kwietnia 1834 roku koncu miasta, jak narzekal Niemcewicz - nie zaczçly z drukami nadchodzic arkusze ko- likwidując dotychczas zajmowanego lokalu. rektowe poematu, wzi^l na krotko pokoj Gdy uznano, že zona poety jest juž wyleczo- w hotelu przy rue de Seine 59, aby wspölnie na, cala rodzina powrôcila na Val-de-Grâce. z mieszkaj^cym tam Bogdanem Janskim za- Stąd tež wyjechali do Szwajcarii w czerwcu j^c siç ich czytaniem. Parç lat pozniej, pod- 1839 roku. 7 Adresy paryskie Mickiewicza Widok na Wyspę sw. Ludwika i katedrę Notre-Dame Po powrocie do Francji (listopad 1840) Wedlug Odrowąž-Pieniąžka dom stoi do dziš, wynajçli mieszkanie przy me d’Amsterdam 1 choč zmienily się numer i nazwa ulicy: rue i mieszkali w nim do polowy 1845 roku. Tu- d’Assas 76. Nie mieszkali tu nawet roku, taj wlasnie rozegral się caly spektakl towia- tym razem Mickiewicz sam wyszukal lokal, nistyczny: uzdrawianie žony poety przez To- o ktörym pani Celina pisala do corki z entu- wianskiego, zebrania braci-towianczyków, sta­ zjazmem, že dom položony w ogrodzie pel- le nawiedzanie brata Adama przez innych nym kwiatöw, skądinąd wiadomo, že nieda- braci i siostry. Na emigracji kpiąco trawesto- leko od Ogrodu Luksemburskiego, a więc wano nazwę ulicy: dam-ster-dam, robiąc alu- wygodnie i elegancko, bo juž wtedy pewną zję do mesjanistycznego „oblędu” poety. klasę miala ulica Notre-Dame-des-Champs, Bylo to mieszkanie wygodne, lecz stosun- gdzie osiedli pod numerem 76. kowo drogie, totež po odejšciu Mickiewicza Stąd w kwietniu 1853 przeprowadzili się z Collège de France malžonkowie poczęli do službowego mieszkania w Bibliotece Arse­ szukač tanszego locum i znaležli je oczywi- nalu. Gmach ten štai, tak jak dziš, przy ulicy šcie na „batiniolach”, w miejscowošci pod- Sully, obok alei Henri IV, dužego traktu miejskiej, gdzie dia taniošci byle jakiej zabu- komunikacyjnego lączącego plac Basty Iii dowy schronienia szukali Polacy. Przyszla z Wyspą šw. Ludwika. Na starych sztychach dzielnica paryska Batignolles ležala wtedy okna Mickiewiczöw wychodzą na rzekę i jest jeszcze poza obrębem aglomeracji miej- to szczegöl mylący. Byla to odnoga Sekwany, skiej. Zamieszkali przy rue du Boulevard 12, požniej zasypana i zamieniona na bulwar w domku z ogródkiem, gdzie dzieci mogly Morland. Ten wlasnie bulwar ogląda się dziš trzymač zwierzęta, a pani domu kury. W roku z dawnego mieszkania Mickiewiczöw, nielu- Wiosny Ludów znów nastąpila przeprowadz- bianego przez rodzinę poety. Niewygodne po- ka na pobliską ulicę de la Santé 42, takže do koje, bo w ukladzie amfiladowym, latem do- oddzielnego domku z ogródkiem. O tym mie- bijaly mieszkahcöw nieznošnym upalem. szkaniu wiemy stosunkowo dužo, opisal je Numer 1 rue Sully jest ostatnim paryskim bowiem Edward Chlopicki jako „dworkowe”, adresem poety. urządzone na wzór skromnych siedzib szla- checkich na Litwie. Poeta miai na górze dwie Edward Chlopicki, W dworku na Batignolles. Ze wspomnien, „Bluszcz” 1876, nr 27. — Maria Go- izdebki, w których pracowal, sypial i przyj- recka, Wspomnienia o Adamie Mickiewiczu opo- mowal gošci. wiedziane najmlodszemu bratu, wyd. 3, Kraköw Wreszcie w lutym 1851 Mickiewiczowie 1897. — Janusz Odrowąž-Pieniąžek, Szlakiem Mic­ porzucają Batignolles i wracają do „praw- kiewicza po Paryžu wspölczesnym, w: Mickiewi- dziwego” Paryža, na ulicę de l’Ouest 44. cziana zbierane po swiecie, Warszawa 1998. 8 Adresy rosyjskie Mickiewicza Adresy wilenskie Mickiewicza Adresy rosyjskie Mickiewicza Pierwszym wy maja 1827. Wöwczas Mickiewicz z Ma- rosyjskim adresem, pod ktörym zatrzymal się lewskim wyniešli się na przedmiešcie, na Go- Mickiewicz (wraz z przyjaciölmi: Jözefem rochowoje Pole, zajmując drewnianą oficynę Ježowskim i Onufrym Pietraszkiewiczem) po palacu Razumowskich. Tam cieszyli się wiej- przybyciu do Petersburga (9/21 listopada skim otoczeniem, ogrodem, rzeczką, ale narze- 1824), byl dom Warwaryna na Bolszoj Mie- kali na komary. Jesienne przymrozki wygnaly szczanskoj. Wskutek powodzi, ktöra nawie- ich w koncu do miasta. Okolo 10/22 pazdzier- dzila miasto dwa dni wczesniej, z trudem nika 1827 roku wynajęli kwaterę w domu kup- znaležli tę kwaterę, objechawszy najpierw ca Langa przy uücy Kislowka, na trzecim dwanascie innych hoteli. Zamieszkali na trze- piętrze, nad drukamią Akademii Medyko-Chi- cim piętrze („4 etaž”) z widokiem na kanai. rurgicznej. Nie by io tam tanio, za to wszędzie Placili 30 rubli tygodniowo. Kilkanašcie dni blisko: do Zinaidy Wolkonskiej, Piotrą Wia- požniej Mickiewicz i Franciszek Malewski ziemskiego i Bonawenturostwa Zaleskich. Za- wynajęli mieszkanie na tejže ulicy pod nume- placili z göry, więc musieh wytrzymac prze- rem 21, w domu Jochima, gdzie pozostali až szlo dwa miesiące, choč mieszkanie okazalo do wyjazdu z Petersburga. się zimne i siedzieü okryci kožuchami. 25 stycznia/7 lutego 1825 nocą wyruszyli W pierwszych dniach grudnia przybyli do wraz z Jezowskim na poludnie Rosji. W Odes- Petersburga. Zatrzymali się w domu Žrebina sie stanęli 17 lutego/1 marca. Mickiewicz z Je­ na placu Nowo-Michajlowskim 30 w kwate- zowskim jako przyszli nauczyciele liceum Ri­ rze Mariana Piaseckiego. Po dwöch miesią- chelieu otrzymali kwaterę na ostatnim piętrze cach Malewski otrzymal posadę, więc pozo­ starego gmachu szkoly; mogli tež korzystač stal w stolicy, Mickiewicz zaš 27 stycznia/ z obiadöw razem z innymi profesorami. Ma­ 8 lutego 1828 odjechal z powrotem do Mosk­ lewski, mający objąč posadę urzędnika, mūšiai wy, gdzie 30 stycznia/11 lutego stanąl u Cy- wynająč sobie stancję prywatnie. Mickiewicz priana Daszkiewicza, ktöry mieszkal przy kan- zajmowal swoje odeskie mieszkanie do korica torze Moskiewskiego Banku Asygnacyjnego pobytu w tym miešcie, poza dwumiesięczną na Nikitskim Bulwarze 12. Kiedy 22 kwiet- przenvą (sierpieri-wrzesieri 1825), gdy podrö- nia/4 maja 1828 poetą znöw zjawil się w Pe- žowal po Krymie. tersburgu, ponownie wynajęli z Malewskim Po przyježdzie do Moskwy 12/24 grudnia mieszkanie w domu Jochima na Bolszoj Mie- 1825 zamieszkal Mickiewicz wraz z Malew- szczanskoj 21. Byl to juž ostatni adres rosyj- skim, Wincentym Budrewiczem i Jezowskim ski Mickiewicza. Stąd wyruszyl w podrož na Malej Dmitrijewce (Dmitrowce) 7 w domu do Kronsztadu i Europy (w marcu i kwietniu Nowosilcowa u Lechtnera, prowadzącego męs- 1829 roku gošcil raz jeszcze w Moskwie ki pensjonat z obshigą i wyžywieniem. Zimno u Daszkiewicza). i niedobra kuchnia kazaly myšleč przyjaciolom o wlasnym gospodarstwie. Urządzili je po prze- Korespondencja Adama Mickiewicza, wyd. 4, Paryž 1877-1876, t. HI. — Samuel Fiszman, Mickiewicz nosinach w lutym (7/19) 1826 roku do do­ w Rosji, Warszawa 1949. — Leon Gomolicki, mu popa Iwanowa w Aleksiejewskim Pierieul- Dziennik pobytu Adama Mickiewicza w Rosji 1824- ku 47. Kiedy we wrzesniu tego roku Jezowski 1829, Warszawa 1949. — N. Aszukin, Moskwa dostal pracę i mieszkanie na uniwersytecie, w žyzni i tworczestwie A. S. Puszkina, Moskwa kwatera dla dwöch (Budrewicz mieszkal juž 1949. — Archiwum Filomatöw. Na zeslaniu, wtedy z Pietraszkiewiczem) okazala się za dro- red. Czeslaw Zgorzelski, Wroclaw 1973, 1.1. ga i okolo 18 wrzesnia przeprowadzili się na Pokrowski Bulwar (dom generalowej Jakow- Adresy wilenskie Mickiewicza Zaraz po lewej), za pocztą glowną. Stąd blisko miai przyježdzie do Wilna 12/24 wrzesnia 1815 ro­ Mickiewicz na Miasnicką, gdzie mieszkala ku Mickiewicz zatrzymal się w domu przy Karolina Jaenisch. Ježowski zwlekal z wypro- ulicy Wilenskiej u kogoš, kto nazywal się wadzką i pozostal z przyjaciölmi až do polo- Michniewicz i byl tarn, jak wtedy möwiono, 9 Adresy wileriskie Mickiewicza Zautek Bernardynski Rys. T Dmochowski murgrabią, czyli dozorcą. Dom ten, wöwczas W domu przy Skopowce Mickiewicz mieszkal pod numerem 408, sąsiadowal z tak zwanym niemal dwa lata i wyprowadzil się stamtąd tuž starym teatrem, ale möwiono zwykle: dom przed šmiercią dziekana, zapewne w kwietniu Bukszy przy Wilenskiej bramie, kiedysbowiem lub w majų 1817 roku. Zamieszkal wtedy, jak naležal on do wilenskiego piwowara tego na- twierdzono, u Jana Czeczota, ten zaš mial mie- zwiska (w Kronice ¿yda i twörczosci Mickiewi­ szkač w domu, ktory štai nie opodal dzwonnicy cza möwi się, biędnie, o domu Bukszty). Praw- katedralnej, a nazywany byl poseminaryjnym, dopodobnie juž po czterech czy pięciu dniach konsystorskim, kapitulnym, a takže kamienicą Mickiewicz przeniösl się do dziekana wydziaiu emerytalną. Klopot polega tu na tym, že bada- fizyczno-matematycznego, ks. Jozefą Mickie­ cze mylili się, umieszczając Czeczota w roku wicza, ktöry mieszkal w tak zwanym domu rek- 1817 w domu poseminaryjnym, gdyž zamiesz­ torskim przy Skopöwce. Okna tego mieszkania kal on tam dopiero we wrzešniu roku 1820. wychodzily, wedhig opinii badacza dziejöw sta- Mickiewicz nie mogl więc mieszkač z nim wte- rego Wilna, Lucjana Uziębly, „na Skopowkę dy w domu przy dzwonnicy i adres poety mię- w pobližu wylotu tej uliczki na Zamkową”. dzy majem roku 1817 a wrzešniem 1819, kiedy 10 Adresy wileriskie Mickiewicza wyjechal do Kowna, pozostaje nieznany. Ucząc mial jednak w tej sprawie žadnych dowodöw, w szkole kowienskiej, Mickiewicz kilkakrotnie a swiadkowie, starzy wilnianie, na ktörych się przyježdžal do Wilna, mieszkal tež w Wilnie powdywal, coš na ten temat slyszeli od ludzi w dragiej polowie roku 1821 i w pierwszej po­ jeszcze starszych, ale nie wiedzieli nie pewne- lo wie roku 1822, kiedy to uzyskal czasowe go. Po zwolnieniu z klasztom Bazylianöw, co zwolnienie od obowiązkow nauczycielskich. stalo się 21 kwietnia/3 maja 1824 roku, Mickie­ Wymienia się przynajmniej dwa, može nawet wicz zatrzymal się u Odynca, ktöry mieszkal trzy jego ówczesne adresy, ale dobrze poswiad- wtedy w domu Wažyriskiego, jak dowiadujemy czony jest tylko jeden z nich, odnoszący się do się ze Wspomnieri z przeszlosci, „za Ratuszo- pierwszej polowy roku 1822. Poeta wprowadzil wym placem”. Nie jest to jednak wystarczająca się wówczas do celi Czeczota w owej kamieni- wskazöwka, poniewaž w tej okolicy Wilna byly cy poseminaryjnej, która stala w pobližu kate- wöwezas trzy domy Wažyriskiego. Sądzi się dry. Byl to ogromny, dwupiętrowy (a licząc po jednak, že ten, ktöry mial na myšli Odyniec, wilensku - trzypiętrowy) budynek, który zbu- znajdowal się przy ulicy Niemieckiej, u jej wy- rzono podczas przebudowy placu Katedralnego lotu na plac Ratuszowy. W domu Wažynskiego w roku 1837 lub 1839. O domu poseminaryj- poetą mieszkal, wedle Odynca, „czas jakiš”, nym przy dzwonnicy mówi wydana w kwietniu zapewne tylko kilka dni, i przeniosl się stamtąd 1822 roku przez rektora Szymona Malewskie- do domu panstwa Macewiczöw, znöw wedlug go odezwa w sprawie przeprowadzanych wte- slöw Odynca, „gdzie byla Zielona Apteka”. Jo­ dy rewizji. Wskazany jest w niej ówczesny ad- anna Macewiczowa byla siostrą Karoliny Ko- res poety: „Adam Mickiewicz w domu emery- walskiej, ktöra przyjechala wtedy z Kowna, i to talnym pod katedrą”. W domu poseminaryjnym wlasnie bylo powodem ostatniej przeprowadzki mieszkali wtedy rowniež (choč nie wszyscy poety. Miejsce, w ktörym znajdowala się Zielo­ w tym samym czasie) Jan Czeczot, Józef Je- na Apteka, nie zostalo dotąd ustalone, prawdo- žowski, Tomasz Zan, Ignacy Domeyko oraz podobnie Macewiczowie mieszkali przy ulicy Antoni Edward Odyniec. Wyprowadziwszy się Wielkiej, gdzieš w pobližu kramöw zwanych w maju 1822 roku z kamienicy poseminaryj­ Imbarami. Tam wlasnie, w domu Macewiczöw, nej, poeta zamieszkal, jak się uwaza, w domu Mickiewicz otrzymal (jak napisal wtedy pod Byczkowskiego, który znajdowal się w zaulku sztambuchowym wierszem przeznaczonym dla Bemardynskim, wówczas pod numerem 147. Ludwiki Mackiewiczöwny) rozkaz „oddalenia Jak twierdzil Antoni Edward Odyniec, Mickie­ się z Polski”. jmr wicz przepisywal tam „na czysto do druku Gra- žynę”. Upamiętnia to tablica, umieszczona Antoni Edward Odyniec, Wspomnienia z przeszlo­ w zaulku, ale relacja Odynca budzi wiele wąt- sci opowiadane Deotymie, Warszawa 1884, pliwosci i wszystko wskazuje na to, že Mickie­ s. 283. — [Antoni Edward Odyniec, List z 1878 ro­ wicz w domu Byczkowskiego nigdy nie miesz­ ku do Mikolaja Pisaniego w art.] Poköj, w ktörym kal. Mògi tam jednak zatrzymywac się, przyjež- Mickiewicz w roku 1822 wykonczal „Gratynę”, džając z Kowna, gdyž u Byczkowskiego wy- „Tygodnik Dustrowany” 1885, nr 135. — Promie- nišei, filareci i zorzanie. Dokumenty urzędowe do- najmowal przez pewien czas mieszkanie Józef tyczące towarzystw tajnych na Litwie (1822-1827), Ježowski. Jeszcze jednym domem, w którym wyd. Zygmunt Wasilewski, „Archiwum do Dziejöw poeta mògi mieszkač między rokiem 1821 Literatury i OSwiaty w Polsce”, Kraköw 1897, a 1823, jest kamienica przy ulicy ówczesnie t. IX, s. 148. — Lucjan Uzięblo, Pamiątki po Mic- Swięto-Michalskiej U (požniej przemianowa- kiewiczu w Wilnie, w: Księga pamiątkowa na uez- nej na zaulek Literacki). Naležala ona do Ka- czenie setnej rocznicy urodzin Adama Mickiewicza, zimierza Piaseckiego i dlatego nazywano ją Warszawa 1898, t. H, s. 240-250. — Maria Duna- jöwna, Filomaci w Wilnie, Wilno 1935, passim. — Piasecką. Wedlug Lucjana Uziębly poeta za­ Michal Witkowski, Šwiat teatralny mlodego Mickie­ mieszkal w kamienicy Piaseckiego dopiero wicza, Warszawa 1971, s. 94, 247. — Jaroslaw Ma­ w sierpniu 1823 roku i tam tež, w paždziemiku rek Rymkiewicz, Kilka domow, okna, schody, tegož roku, zostal aresztowany. Uzięblo nie „Tworczošč” 1995, nr 12. 11