MICHEL FOUCAULT _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ İKTİDARIN GÖZİİ SEÇME YAZİLAB__ 4_ _______ _________ Seçme Yazılar 1 ■ Entelektüelin Siyasi İşlevi Seçme Yazılar 2 ■ Özne ve İktidar Seçme Yazılar 3 ■ Büyük Kapatılma Seçme Yazılar 4 ■ İktidarın Gözü Seçme Yazılar 5 □ Felsefe Sahnesi Seçme Yazılar 6 □ Sonsuza Giden Dil Michel Foucault Ayrıntı: 383 Seçme Yazılar: 4 İktidarın Gözü Michel Foucault Kitabın Özgün Adı Dits et écrits (1954-1988) Fransızca’dan Çeviren İşık Ergüden Yayıma Hazırlayan Ferda Keskin Son Okuma Mehmet Celep Işık Ergüden ve Tuncay Birkan’ın derlemiş olduğu Seçme Yazılar, orijinal metnin editörleri ve Foucault'nun asistanları olan Daniel Defert ve François Ewald tarafından onaylanmıştır. Gallimard/1994 basımından çevrilmiştir. © Éditions Gallimard Bu kitabın Türkçe yayım haklan Aynntı Yayınlarına aittir. Kapak Çağla Turgul Cet ouvrage, publié dans le cadre du programme d'aide à la publication, bénéficie du soutien du Ministère des Affaires Etrangères, de l'Ambassade de France en Turquie et du Centre Culturel et de Coopération Linguistique d'Istanbul. Çeviriye destek programı çerçevesinde yayımlanan bu yapıt, Fransa Dışişleri Bakanlığı’nm, Türkiye'deki Fransa Büyükelçiliği’nin ve İstanbul Fransız Kültür Merkezi' nin desteğiyle gerçekleştirilmiştir. Baskı Kayhan Matbaacılık San. ve Tic. Ltd. Şti. Davutpaşa Cad. Güven San. Sit. C Blok No.:244 Topkapı/İstanbul Tel.: (0212) 612 31 85 Sertifika No. 12156 Birinci basım 2003 İkinci basım 2007 Üçüncü basım 20/2 Baskı adedi 2000 ISBN 978-975-539-378-0 Sertifika No. 10704 AYRINTI YAYINLARI Hobyar Mah. Cemal Nadir Sok. No.: 3 Cağaloğlu - İstanbul Tel.: (0212) 512 15 00 Faks: (0212) 512 15 11 www.ayrintiyayinIari.com.tr & [email protected] Michel Foucault İktidarın Gözü U AYflNTl İçindekiler — Michel Foucault.....................................................................................7 — Sunuş: İktidarın Gözü Ferda Keskin..................................................................................11 I. HAPİSHANE ÜZERİNE SÖYLEŞİ: KİTAP VE YÖNTEMİ......................................................................21 II. İKTİDAR VE BEDEN......................................................................38 m. TIMARHANELER, CİNSELLİK, HAPİSHANELER...............47 IV. MİCHEL FOUCAULT, FİLOZOFUN CEVAPLARI................61 V. NORMUN TOPLUMSAL YAYILIMI..........................................76 VI. BAKIŞ AÇILARI...............................................................................82 VII. İKTİDARIN GÖZÜ............................................................................85 VIII. İKTİDAR İLİŞKİLERİ BEDENLERİN İÇİNE NÜFUZ EDER..................................................................................106 IX. KAPATILMA, PSİKİYATRİ, HAPİSHANE............................117 X. GÖZ KAMAŞTIRICI HAYVAN: İKTİDAR............................150 XI. İKTİDAR VE BİLGİ.......................................................................167 XII. ON DOKUZUNCU YÜZYIL ADLİ PSİKİYATRİSİNDE “TEHLİKELİ KİŞİ” NOSYONUNUN EVRİMİ.......................185 XIII. DELİLİK VE TOPLUM..................................................................210 XIV. CİNSELLİK VE SİYASET............................................................234 XV. DİSİPLİNCİ TOPLUM KRİZDE..................................................246 XVI. CEZALANDIRMAK NEYE DİYORUZ?..................................250 XVII. MICHEL FOUCAULT İLE SÖYLEŞİ........................................263 XVIII. MICHEL FOUCAULT, BİR SÖYLEŞİ: CİNSİYET, İKTİDAR VE KİMLİK SİYASETİ.......................277 — Dizin.....................................................................................................291 Michel Foucault Michel Foucault 1926’da Poitiers’de doğdu. 1946’da Fransa’nın en önemli eğitim kuramlarından École normale supérieure’e kabul edildi. Felsefe ve psi­ koloji okudu. 1948’de felsefe, 1949’da psikoloji dallarında lisans derecesi aldı. Bu yıllarda birçok ünlü ismin yanı sıra, Louis Althusser’in ve Hegel uzmanı Jean Hyppolite’in öğrencisi oldu. 1950’de girdiği Fransız Komünist Partisi’nden 1952’de ayrıldı. Bir süre hastanelerde psikolog olarak çalıştı. 1953’te Althusser’in yerine Ecole normale’de felsefe asistanı oldu ve psikoloji eğitimine devam etti. Paris Psikoloji Enstitüsü’nden psikopatoloji ve deneysel psikoloji diplomaları aldı. Marksist bir bakış açısıyla yazdığı ilk kitabı Maladie mentale et personnalité' den (1954, Akıl Hastalığı ve Kişilik) sonra Georges Dumézil’in tav­ siyesiyle İsveç Uppsala’daki Maison de France’a direktör oldu. Burada Histoire de la folie à l’âge classique (Klasik Çağda Deliliğin Tarihi) üzerine çalışmaya başladı. 1958’de İsveç’ten ayrılıp önce Varşova’ya, ardından 1959’da Hamburg’a gitti. Deliliğin Tarihi’m tamamlayıp Clermont-Ferrand Üniversitesi’nde psi­ koloji dersleri vermeye başladı. 1961’de Deliliğin Tarihi’m doktora tezi olarak savundu. Ardından Clermont-Ferrand’da felsefe bölümünün başına geçti. Aynı yıl Gilles Deleuze’le tanıştı. Bir yıl sonra Georges Bataille’ın kurmuş olduğu Critique dergisinin yayın kuruluna girdi ve Naissance de la clinique (Kliniğin Doğuşu) adlı kitabını yayımladı. 1966’da ilk baskısı bir ayda tükenen ve bü­ yük tartışmalara neden olan Les mots et les choses (Kelimeler ve Şeyler) çıktı. “lnsan”ın ölümünü ilan eden ve felsefe ile insan bilimlerindeki tüm hümanist geleneği karşısına alarak özellikle Jean-Paul Sartre’ın ve Komünist Parti’ye yakın entelektüellerin saldırısına uğrayan kitap çevresinde, o dönemin moda akımı yapısalcılıkla ilgili sert bir polemik yaşandı. Bu tartışmalardan ve Fransa’nın boğucu geleneksel ahlakından rahatsız olan Foucault, Tunus Üniversitesi’nde felsefe profesörü olarak çalışmak üzere Fransa’dan ayrıldı. 1960’lı yıllar aynı za­ manda, Foucault’nun edebiyat üzerine çeşitli türden önemli yapıtlar yayımladığı ve Tel Quel grubuyla yakın bir işbirliğine girdiği dönemdir. Tunus’ta anti-em- peryalist gösteriler yapan öğrencilerle işbirliği yapan ve Mayıs 1968 olaylarından sonra Tunus polisinin sürekli tacizi üzerine Paris’e dönen Foucault yeni kurulan deneysel Vincennes Üniversitesi’nde felsefe bölümünün başına geçti ve bura­ da bir yıl ders verdi. 1969’da Tunus’ta tamamladığı ve Kelimeler ve Şeyler’de kullandığı yöntemi açıklama denemesi olan L’Archéologie du savoir (Bilginin Arkeolojisi) yayımlandı. 1970’te Fransa’nın en prestijli kurumlanndan Collège de France’da kendisi için kurulan “Düşünce Sistemleri Tarihi” kürsüsüne seçil­ di. Bunun ardından Groupe d’information sur les Prisons (G.I.P-Hapishaneler Üzerine Enformasyon Grabu) adlı oluşumun kurucularından biri oldu. Gerek bu grup gerekse de adalet, tıp, psikiyatri ve cinsellikle ilgili bir dizi mücadele çevresinde yeni bir politik etkinlik biçiminin öncülüğünü yaptı. Geleneksel parti politikalarının dışına çıkan bu etkinlik biçimi yeni bir eylem anlayışı ile yeni bir entelektüel anlayışım da beraberinde getiriyordu. 1973’te Sartre ve Maurice Clavel’le birlikte Libération gazetesinin kuruluşuna katıldı. 1975’te Surveiller et punir: Naissance de la prison (Gözetleme ve Cezalandırma: Hapishanenin Doğuşu) yayımlandı. İktidar ilişkileri, teknikleri, stratejileri ve taktiklerinin; yani modem Batı toplumlannda öznelliği kurma biçimlerinin analizini yaptığı bu kitap olağanüstü bir ilgi gördü. 1976’da Histoire de la sexualité (Cinselliğin Tarihî) başlıklı ve altı cilt olmasını planladığı dizinin ilk kitabı La volonté de savoir (Bilme İstenci) çıktı. Cinselliğin bastınlmadığını, tam tersine modem biyo-iktidar tarafından üretilip bedene nüfuz etmek için bireylere dayatıldığım söylediği bu kitap, Sigmund Freud’dan Herbert Marcuse’ye kadar uzanan ve insanın hakikatini ve özgürlüğünü arzuların özgürleşmesinde bulan kuramın ağır bir eleştirisiydi. Özgürleşmenin yerine alternatif olarak kendini yaratmayı ve ar­ zunun özgürleşmesi yerine zevki yoğunlaştırmayı öne çıkaran bakış açısını bu son kitabının ardından geliştirdi. Altı yıl sonra yayımlanan Cinselliğin Tarihînin ikinci ve üçüncü ciltlerine kadar geçen süre içinde önde gelen Fransız entelektü­ elleriyle birlikte Ispanya’dan Polonya’ya çeşitli baskıcı rejimlere karşı yürütülen uluslararası kampanyalara katıldı. Bütün bu süreç içinde irili ufaklı birçok kitap, makale ve söyleşisi yayımlandı. Söz konusu makale ve söyleşilerinin yanı sıra, dünyanın çeşitli ülkelerinde verdiği dersler 1994’te dört cilt olarak ve Dits et écrits (Söylenmiş ve Yazılmışlar) başlığı altında bir araya getirilip kitaplaştırıldı. Collège de France'da. vermiş olduğu dersler halen kitaplaştınlmakta olan Fouca­ ult, gerek teorik çalışmaları gerekse de etkin politik yaşamıyla yirminci yüzyılın en etkili düşünürlerinden biri olmuştur. Bu çalışmalar edebiyattan felsefeye, in­