Kitabın künyesi VİNTAGE BOOKS ARE PUBLİSHED BY Alfred A. Knopf, Inc. And Random House, Inc. Copyright, 1937, by Macmillan and Co., Limited All rights reserved under International and Pan-Amerikan Copyright Convention. Published in Canada by Random House of Canada, Limited. FIRST VİNTAGE EDITION, MARCH, 1961 MANUFACTURED IN THE UNITED STATES OF AMERİCA (Yayıncıya Not: Kitap ve bölüm başlıklarına bakarak İÇİNDEKİLER bölümü sizin tarafınızdan hazırlanacak.) Mihail Bakunin E.H. Carr İngilizceden çeviren: Gün Zileli I. Kitap Genç Romantik "Karakterimde temel bir kusur var: fantastik olana, sýra dýþý olana, duyulmamýþ maceralara, sýnýrsýz ufuklara, kimsenin öngöremeyeceði hedeflere açýlmaya olan düþkünlüðüm." MİHAİL BAKUNÝN Çara Ýtiraf (Temmuz-Aðustos 1851) s.3 1. BÖLÜM Bir Asi Doðuyor Moskova'nýn yaklaþýk yüz elli mil kuzeybatýsýnda, Tver eyaletinde, uzun, geniþ, tek katlý bir onsekizinci yüzyýl evi bulunmaktaydý - hâlâ oradadýr-. Bu ev, Ýtalyan mimarlar tarafýndan Rusya'ya getirilen klasik stili taklit ederek inþa edilmiþti ve tipik bir Rus kýrsal bölgesi beyinin ikametgâhýydý. Evin içinde yer aldýðý Premukhino adýný taþýyan malikâne, oldukça geniþti. Burasý, "beþ yüz canlýk" bir malikâneydi; onsekizinci yüzyýlda ve daha sonralarý da, toprak, üstünde yaþayan çok sayýda erkek serf tarafýndan, Rusya'daki genel ölçülere göre iþleniyordu. Premukhino, büyük Rus düzlüðünün kesintisiz monotonluðundan ve verimliliðinden uzak, hoþ, hafifçe engebeli bir kýrsal alanda uzanýyordu. Ev, Premukhino peyzajýnýn önemli bir özelliðini oluþturan Osuga ýrmaðýnýn sularýyla birleþen çamurlu ve aðaçlýklý bir arazinin üzerinde bulunuyordu. Osuga, geniþ, aðýr aðýr akan bir ýrmaktýr. Volga'yla birleþen Tvertsa'ya boþalýr. Onsekizinci yüzyýlda ve ondokuzuncu yüzyýlýn baþlarýnda, Premukhino'da hayat, Osuga'nýn akýþýna benziyordu. Aðýr aðýr ve engin. Eyaletin baþkenti Tver'e, ya da - daha uzaða - büyük Moskof þehri Moskova'ya doðru. Petersburg ve ötesi, dýþsal, bir ölçüde uzak, yabancý ve kavranmasý güç bir dünyaydý. 1779 ilkbaharýnda, Premukhino, Moskova soylularýnýn vakayinamelerinde uzunca bir zamandýr saygýdeðer, ama dikkat çekmeyen bir yer iþgal eden bir ailenin üyesi olan Mihail Vasileviç Bakunin'in eline geçti. Mihail Bakunin, II. Katherina'nýn sarayýnda "Devlet Danýþmaný" mevkiine yükselmiþti. Premukhino'ya çekildiði zaman gücü kuvveti hâlâ yerindeydi; politik tutkularý ve entellektüel becerileri zayýf görünse de, zürriyetinden gelenler onun anýsýný þereflendirmekten geri kalmamýþlardýr. Ailevî efsaneler, onun devasa görünümünü, adalelerinin gücünü ve dizginlenmesi mümkün olmayan hiddetini öve öve bitiremezler. Elinde yalnýzca uzunca bir keresteyle, tek baþýna, bir soyguncu çetesini nasýl patakladýðý ve küstah bir araba sürücüsünü nasýl arabasýndan alýp ýrmaða fýrlattýðý kayýtlara geçmiþtir. s.4 Mihail Vasileviç Bakunin'in üç oðlu ve beþ kýzý vardý. Oðullarýnýn ilki memurluða, ikincisi ise askerlik mesleðine intisap etti. Üçüncüsü olan Alexander, pek babasýna çekmemiþti; içlerinde en kafalý olan oydu ve narin bir yapýya sahipti. Dokuz yaþýndayken -Premukhino'ya yerleþmeden hemen önce - ebeveynleri, saðlýk nedenleriyle, onu, bir özel hocanýn denetiminde, daha yumuþak bir iklime sahip olan Ýtalya'ya göndermeye karar verdiler. Tahsilini, bir Felsefe Doktoru olarak mezun olduðu Padua Üniversitesinde tamamladý; solucanlar üzerine yazdýðý, iftihara geçmesini saðlayan Latince tezi, aradan bir asýr geçmesine raðmen, aile arþivinde saklanmaktadýr. Bundan sonraki yýllarý hakkýnda fazla bilgi yoktur. Seyahat etti ve bir kaynaða göre, 1789 yýlýndaki Bastil'in ele geçirilmesinde bulundu. Bir süre, Floransa ve Turin'de Rus Elçisi olarak görev yaptý ve Turin Akademisinin üyesi oldu. Otuz yaþýna kadar Rusya'ya dönmedi. Döndükten kýsa süre sonra, yeni yüzyýlýn üçüncü yýlýnda, ihtiyar Mihail Bakunin öldü; dul karýsý, onun anýsýna inþa ettirdiði mükemmel bir kiliseyi, Premukhino'nun müþtemilatýna kattý.1 Hayat, birkaç yýl olaysýz bir þekilde akýp gitti. Alexander Bakunin, malikâneyi yönetti, Premukhino'da dul annesi ve evlenmemiþ üç kýz kardeþiyle sakin bir hayat sürdü, herkes onlarýn dindarlýklarýndan söz etmektedir. Ýki yeni kanat ekleyerek evi geniþletti ve Doric sütunlara dayanan bir sundurma çekerek ön tarafý süsledi. Henüz kýrkýný geçmiþti ki, beklenmedik bir geliþme meydana geldi. Komþu Bakhovkino malikânesinin sahibi Paul Poltoratski, eski, köklü ve soylu bir aile olan Muravyev ailesinin üyelerinden bir dulla evlendi ve 1810 yýlýnýn yazýnda, karýsýný ve on sekiz yaþýndaki üvey kýzý Varvara Muravyev'i Bakhovkino'ya getirdi. Çok güzel, neþeli, kibar bir kýz olan Varvara, Alexander Bakunin'in aklýný baþýndan aldý. Orta yaþlý, mazbut bir bekâr olan Alexander, hayatýnda ilk kez, romantik aþkýn acýsýný çekmeye baþladý. Aralarýndaki yirmi dört yýllýk yaþ farký, birbirlerine uygun olmalarına gölge düþüremedi. Sonbaharda evlendiler ve yeni evliler, kýþý, Çarýn kýz kardeþi Grand-Düþeþ Katherin'in kendi adýna minyatür bir saray yaptýrmýþ olduðu Tver'de geçirdiler. Böylece cemiyet hayatýna olan düþkünlüðünü kýsa bir dönem içinde gideren genç gelin, çocuklarýný doðurmak ve yetiþtirmek üzere (bu arada kocasýnýn annesi ve kýz kardeþleri, incelik gösterip oradan ayrýlmýþlardý) Premukhino'ya yerleþti. Bu, onun, hemen hemen kesintisiz on beþ yýlýný aldý. s.5 Ailenin ilginç bir bileþimi vardý. Ýlk iki kýz çocuðu, Lyubov ve Varvara, sýrasýyla anneannelerinin ve annelerinin adlarýný almýþlardý. Onlardan sonra gelen Mihail, 1 Kornilov, Molodye Gody, ss. 1-9, 83; Sobraine, ed. Steklov,i. 25-6. aile efsanesinin Samson'u olan büyükbabasýnýn adýný taþýyordu ve ardýndan Tatyana ile Alexandra adlarýnda iki kýz geldi. Kýsa bir aradan sonra, ardý ardýna gelen beþ oðlan çocuk daha: Nikola, İlya, Paul, Alexander ve Alexis. Bu durumda çocuklar, doðal olarak, beþer kiþilik iki gruba ayrýlýyorlardý; Mihail, bu gruplarda mükemmel bir stratejik konum iþgal ediyordu. Tek erkek olarak, büyükler grubunda hakim bir konumdaydý, öte yandan beþ erkekten oluþan küçükler grubunun üzerinde, onlardan büyük olmasý dolayýsýyla yine üstün bir yeri vardý. Kýsa sürede, kiþiliðinin, doðuþ sýrasýnýn ona yüklediði kumanda etme rolüne son derece uygun düþtüðü ortaya çýkacaktý.2 Bakunin ailesinin çocuklarý birbiri ardýndan dünyaya gelirken, Rusya'da ve Avrupa'da dramatik olaylar cereyan etmekteydi. Varvara doðalý daha üç hafta olmuþ ve Lyubov henüz bir yaþýný tamamlamamýþken, Napolyon, Büyük Ordunun baþýnda Moskova'ya doðru ilerliyordu. Mihail doðduðunda - Rus takvimine göre, 18 Mayýs 18143 - Napolyon, Elbe'deydi ve aralarýnda I. Alexander'ýn yönetimindeki Rusya'nýn da bulunduðu muzaffer müttefikler, Paris'i iþgal etmiþlerdi. Fakat kaderin destansý bir biçimde tersine döndüðü bu olay, Premukhino'da, Mihail on iki yaþýndayken Rus tarihinde meydana gelen diðer bir olaydan daha az etki yapmýþtýr. 1 Aralýk 1825'de I. Alexander öldü; bundan üç hafta sonra, Petersburg'da, sýradýþý sivillerin ve subaylarýn komplosu olan ve devrimdense, anayasayý hedefleyen Dekabrist ayaklanmasý meydana geldi. Muraviyev ailesi, bu olayda büyük ölçüde rol almýþtý. Daha sonra asýlarak idam edilen, 2 Kornilov, Molodye Gody, ss. 12-17, 30, 32. 3 Batý takvimine göre, 30 Mayýs, Paris Barýþ Anlaþmasýnýn imzalandýðý gün. darbenin beþ liderinden biri, Varvara Bakunin'in ikinci kuþaktan kuzeniydi. Birinci kuþaktan iki kuzeni ise (ki bunlar Premukhino'yu sürekli ziyaret ederlerdi) ayaklanmayý hazýrlayan gizli topluluklardan birinin kurucularýydýlar. s.6 Bu olaylar evin reisinde silinmez izler býraktý. Alexander Bakunin, hayatýnýn en deðerli yirmi yýlýný yurtdýþýnda geçirmiþti. Ýtalyan eðitimi, ona, artistik ve entellektüel rafinelikten çok, genellikle irade güçleri ve zevklerini daha kaba saba biçimde tatmin etmeleriyle bilinen günün Rus toprak sahibi soylularý içinde uyumsuz bir kiþilik kazandýrmýþ olmalýdýr. O, onsekizinci yüzyýl Avrupasý’nýn hümanist ve liberal geleneðinden bir þeyler kapmýþtý; Fransa ve Ýtalya'da tanýk olduðu devrimlere belli bir sempati beslediði yönündeki söylentiler yaygýndý. Fakat daha olgun yýllarýnda bu durum tamamen deðiþti. Alexander, Premukhino'nun çekiciliðine, orman ve tarlalarýna, fýrtýnalarýna, bahar aylarýndaki bülbül seslerine, vahþi güllerine, binbir renkli çiçeklerine çabucak kapýlýp gitti. Napolyon'un iþgalinin þanlý bir þekilde püskürtülmesi, yüreðinde yurtsever duygularýn harekete geçmesine yol açtý; ve Dekabrist ayaklanma, Çara karþý isyan etmek gibi korkunç bir þeyi asla aklýndan geçirmeyen, ýlýmlý liberal felsefeye sahip bu adamý þok edip korkuttu. Osuga nehrinin adýný verdiði uzun bir þiirinin ilk kýtasýnda, onun ardýndan, "Premukhino tarlalarýnýn ruhu, benim inançlý dostum, çocuklarýmý büyütüp besleyen" diye niyazda bulunarak, hayat görüþünü, çocuklarýn büyütülmesinde somutlaþtýrýr. Premukhino'daki hayatýn çok lirik bir þekilde tanýmlandýðý þiirin ortalarýnda, þair, ortodoksinin politik fikirlerini kusursuz bir þekilde ortaya koyar. "Dövüþ horozlarýnýn ülkesinde", gençliðinde iþittiði, "Ça ira eþekler korosu"nu öfkeyle hatýrlar. "O zamandan beri" diye özetleyerek baðlar, ""kaplanlarýn ve eþeklerin müziðinden nefret etmiþimdir." Serflik kurumuna, biraz endiþe, biraz da belli belirsiz bir vicdan sýzýsýyla yaklaþýr. Boyun eðdirme, "Kutsal Rusya'nýn yapýsý bu sarsýlmaz temele dayandýðý için" kaçýnýlmazdýr. Fakat çabucak geçiþtirdiði "kölelik" sözcüðünden hoþlanmaz. Karþýlýklý yükümlülükler söz konusudur ve toprak sahibi, "öksüzün koruyucusu"dur. Gerçek özgürlük, "her malikânenin kendi yaþam yolunda ilerlediði" yerde var olur. Nasýl Osuga'nýn, bir Volga olamadýðý için þikayete hakký yoksa, serfin de efendi olamadýðý için þikayete hakký yoktur.4 s.7 Mihail Bakunin'in babasýnýn portresi o kadar da çekicilikten uzak deðildir. Ýnsancýl, kültürlü, zeki, kendini evine ve ailesine adamýþ, ama hayal gücünden yoksun ve korkmuþ bir liberale uygun muhafazakâr bir fanatizme sahip bir insan olan Alexander Bakunin, isyankâr içgüdülere ya da gençliðin devrimci tutkularýna doðal olarak eðilim göstermeyecekti. Çocuklarýnýn üzerine titrer, görülmemiþ bir þefkat gösterirdi, en büyük oðlunun deyiþiyle, "her zaman için hoþgörülü ve nazik"ti. Fakat, onlarýn kendisinden farklý fikirlere ya da zevklere sahip olabileceklerini aklının köşesinden bile geçirmezdi. Ne var ki, bu 4 Kornilov, Molodye Gody, ss. 4, 8-11. hoþgörüsüz ve boyun eðmez sertliðe raðmen (onun bu tutumu, altmýþlarýna geldiðinde, çocuklarýnýn hiçbirinin ergenlik çaðýna gelmemiþ olmasýyla kýsmen izah edilebilir), çocuklarýnýn en isyankâr olanlarýna bile sonsuz bir saygý göstermesini bilmiþtir. Siz bizim öðretmenimizdiniz (diye yazýyordu uzun yýllar sonra ona, Mihail). Bizim içimizde güzellik duygusunu ve doða sevgisini uyandýrdýnýz, biz erkek ve kýz kardeþleri ayrýlmaz bir biçimde birleþtiren ve hâlâ yakýn tutan bu sevgidir. Siz olmasaydýnýz, bizler muhtemelen, kiþiliksiz ve boþ insanlar olurduk. Yüreklerimizde gerçek aþkýnýn kutsal kývýlcýmýný siz tutuþturdunuz, bizdeki baðýmsýzlýk ve özgürlük gururunu siz geliþtirdiniz. Bunu yaptýnýz, çünkü bizi seviyordunuz ve biz de size kalbimizle ve ruhumuzla baðlanmýþtýk.5 Mihail'in annesinin özellikleri daha az belirgin ve daha az etkilidir. En büyük çocuklarýyla yaþ farký, kocasýyla olandan daha az olan bir kadýnýn babalarýna karþý çocuklarýn safýnda yer almasý ya da en azýndan iki kuþak arasýnda arabulucu ve barýþçý bir rol oynamasý beklenir. Fakat kesinlikle böyle bir þey olmamýþtýr. Babayla çocuklar arasýndaki her çatýþmada, Varvara, duraksamadan ve gecikmeden kocasýnýn yanýnda yer almýþtýr. Kocasýnýn yanýlmazlýðýna olan inancý, onu bir an bile terketmemiþ gibidir. Çocuklarýnýn ruhsal ihtiyaçlarýna ve özlemlerine, kocasýna gösterdiði sempatiyi göstermediði gibi, onlardan þefkatini de esirgemiþtir. "Boþ, egoist bir kadýndý," diye yazar Mihail, yýllar sonra, "ve çocuklarýnýn hiçbiri onu sevmezdi." Bir tanýða göre, Mihail, ihtiyarlýðýnda, "özgürlüðe yönelik her sýnýrlamaya karþý önüne geçilmez bir nefret duymasýna yol açan annesinin despotik karakterinin etkisini yýkmak için büyük bir tutku duyuyordu." Mükemmel bir eþ olan 5 Sobranie, ed. Steklov, i.27; 11.189.