235 TÜRK - İSLAM DÜŞÜNÜRLERİNDE SEVGİ, BARIŞ VE HOŞGÖRÜ (MEVLANA, YUNUS EMRE, HACI BEKTAŞ VELİ, AHMET YESEVİ VS. ) DİNLERİN İNSANLIĞA GETİRDİĞİ BARIŞ (DİN VE BARIŞ) KAYADİBİ, Fahri TÜRKİYE/ТУРЦИЯ ÖZET İslam Dini insanlığa sevgiyi kardeşliği, yardımlaşmayı, dayanışmayı ve barışı tavsiye etmiştir. Kur’an ve Resulullah’ın sünnetinde düşmanlık ve insanlara sıkıntı vermek yoktur. Bütün ilahi dinler ve peygamberler de savaşan çekişen dünyaya barış için gelmişlerdir. İlahi dinler, insanın önce Allah ile sonra kendisiyle, sonra çevresiyle ve daha sonra da bütün insanlar ile barışık olmasını istemiştir. Peygamberler de bunun için uğraşmışlardır. Gelen ilahi dinler ve peygamberler arasında hiçbir tezat ve kavga da yoktur. Tezat ve kavgalar inandıkları dinlerinin tersine kendi aralarında olmuştur. Bu durum kendi hatalarından ve bencilliklerinden kaynaklanmıştır. Tek Allah’a inananlar her zaman bir araya gelerek barışı kurabilirler. Yeter ki bencilliklerinden ve şartlanmalarından vazgeçebilsinler. Geçmişteki çekişmelere dönmesinler. Dünya sevgi ve barışa susamıştır. İnsan insanın yardımcısı ve destekçisi olacağı yerde devamlı ezeni ve öldüreni olmuştur. Sadece silaha verdikleri para, dünyadaki açlara yetip artacak ölçüdedir. Aynı anne-babanın (Âdem ile Havva) çocuklarının kavga ve savaşlarla birbirlerini öldürmelerini anlamak çok zor. İnsanlık hâlen barışın rüştüne ermiş değildir. Bir masa etrafında toplanarak savaşmadan barışı kurma olgunluğunda değildir. Aslında nefislerini, şeytanlarını ve bencilliklerini yenebilirlerse barış hiç de zor bir şey değildir. Barışı bozan en önemli nedenlerden birisi de paylaşmaya bir türlü alışmamalarıdır. Dünyadaki hazinelerin hep kendilerinin olmasını istemişlerdir. Oysa Cenab-ı Allah bütün insanlığa yetecek kadar nimetlerle dünyamızı donatmıştır. Ama insanlar kendilerin yetecek kadarıyla kanaat 236 etmeyip diğerlerinin elindekini de zorla almaya çalışmışlardır. Bunun için savaşmışlardır. Paylaşmasını bilen için barış zor değildir. Adalet ve hakkaniyet bunun temelini oluşturur. Büyük Türk-İslam düşünürlerinden Mevlânâ Celaleddin Rûmî, Yunus Emre, Hacı Bektaş Veli, Ahmet Yesevî ve diğerleri Kur’an ve Hadis’ten aldıkları ilhamla hep sevgi, hoşgörü ve barışı terennüm etmişlerdir. Anadolu ve dünyada barışın yayılması için uğraşmışlardır. Bu düşünürler ömürlerini insanlığın her zaman muhtaç olduğu sevgi, hoşgörü ve barışı sağlamak için harcamışlardır. Eserlerinde bu konulara geniş yer verdikleri görülmektedir. Anahtar Kelimeler: Sevgi, hoşgörü, barış, birlik, kardeşlik. ABSTRACT Love, Peace and Tolerance in Turkish-Islamic Thinkers (Mevlana, Yunus Emre, Haci Bektas Veli, Ahmet Yesevi etc.) Islam recommends love, brotherhood, solidarity and peace. In Koran and Sunnah, there is neither hostility nor oppression towards the people. All revealed religions and prophets have been sent for bringing peace to the world. Religions give especially emphasis on peace between man and God, then with his surroundings and then with all human beings. The prophets particularly make effort on this subject. There is no contradiction and hatred between revealed religions, but only between the believers of these religions because of their own mistakes and egoism. Only who can believe God can establish the peace, discarding egoism and prejudices. The world longs for love and peace. Man is always cruel towards to man instead of helping and supporting him. The amounts of money which man spends for gun and weapons are enough to help hunger. It is hard to understand that people who are the offspring of the same father and mother (Adam and Eve) kill each others in struggle and war. Humanity couldn’t reach the age of maturity to build the peace yet. On the other hand, if they can defeat their egocentrism and malicious acts, it seems that it is possible to do that. Mevlana Celaleddin Rumi, Yunus Emre, Haci Bektas Veli, Ahmet Yesevi and others who among the most important Turkish-Islamic thinkers have uttered love, tolerance and peace with the inspiration from Koran and Hadith. They worked very hardly on establishing peace over Anatolia and the entire world and spent their life to that end. Key words: Love, tolerance, peace, unit, brotherhood. 237 Giriş İslâm Dîni’ne göre insan en üstün ve en mükemmel varlıktır. Kur’an-ı Kerîm’de: “Biz insanı en güzel biçimde yarattık”1 buyrulmaktadır. İnsan; aklı, bedeni, ahlâkı ve ruhu en mükemmel yeteneklerle donatılmış bir varlıktır. Bu sebeple insana sevgi, saygı ve onu bütün haklarıyla koruma en önemli görev olmalıdır. Bu görev gene insanın kendisine ait bir görevdir. Ne yazıktır ki, insan kendi cinsine karşı bu önemli görevini hakkıyla yerine getirememiştir. İnsanın en büyük düşmanı gene insan olmuştur. Geriye dönüp tarihi bir incelediğimizde insanın insana yaptığını hiçbir varlık birbirine yapmamıştır. Savaşlar, işkenceler, zulümler, gasplar, kanlı sahneler, haksızlıklar hep insanların kendi aralarında olmuştur. Oysa bütün insanlar bir anadan bir babadandırlar. Hepsi Hz. Âdem ile Havva’nın çocuklarıdır. Sevgi ve barışı kendilerine çok görmelerini anlamak zordur. Dinler, peygamberler, ilahi kitaplar hep tevhid akîdesi, sevgi ve barış için gelmiştir. Fakat ne acıklıdır ki, insanlık henüz sevginin doruğuna ve barışın rüştüne ermiş değildir. Hâlâ daha bencillikleri sebebiyle Allah’ın kendi hazinesinden verdiği nimetleri paylaşamamanın huzursuzluğunu yaşamaktadırlar. Bunun için dünya huzursuzdur. İnsanlık mutsuzdur. Bazıları çekişmelerin, savaşların kaynağının dinler olduğunu söylerler. Yanılıyorlar. Savaşan-çekişen dinler değil, insanlardır. Dinler arasında uyum vardır. İlahi dinler birbirinin tamamlayıcısıdır. Sonra gelen önce gelenin noksanlarını tamamlamıştır. Hiçbir peygamber diğerine zıt düşmemiştir. Çünkü onlar tek Allah tarafından aynı görevle gönderilmişlerdir. Hepsi sevgi ve barışla insanlığı tevhit inancı şemsiyesi altında toplamaya çalışmışlardır. İnananların çekişip-savaşması tevhid akîdesini getiren kendi dinlerine de ters düşer. Bunlar kendi aralarında savaşarak büyük bir yanılgıya düşmüşlerdir. Yanlışlık ve yanılgılarına kutsal savaş diyecek kadar da akıl-mantık dışı kalmışlardır. I. İslâm Dini Barış Dinidir Yüce Rabbimiz, Kur’an-ı Kerim’de: “Ey İman edenler! Hepiniz birden barışa girin. Şeytanın adımlarını takip etmeyin, çünkü o, sizin için apaçık bir düşmandır.”2 buyurmaktadır. Bir diğer âyette ise “Eğer onlar antlaşmaya yanaşırlarsa sen de ona yanaş ve Allah’a tevekkül et; çünkü O, işitendir, bilendir.”3 İşte bu âyetler Müslümanların barıştan yana olmalarını, bütün insanların 1 Tîn, 4. 2 Bakara, 208. 3 Enfâl, 61. 238 barış içinde yaşamasını ve bütün dünyanın barış ve esenlik içinde olmasını istemektedir. Tevhid inancı, insanların birlik, beraberlik ve barış içinde yaşamalarını gerektirir. Allah peygamberlerini tek Allah inancı etrafında toplamak ve yeryüzünü bir barış cenneti yapmak için göndermiştir. Çünkü insanlığın huzur ve mutluluğu ancak barışla temin edilebilir. Barışın olmadığı yerde adalet,özgürlük, eşitlik, mal ve can güvenliği gibi temel değerler asla olmaz. Bunun için barış, Müslüman’ın en baştaki hedefidir. Çünkü İslâm, yeryüzünde barış ve esenliği hâkim kılmaya çalışan bir dindir. Barışı hakim kılmaya çalışırken insanları Müslüman olmaya zorlamaz ve asla öldürme yolunu tutmaz. Çünkü öldürmek için değil, yaşatmak için gönderilmiş bir dindir. A. Barışın Temelinde Sevgi Yatar Müslüman, sevgi insanıdır. Hakiki Müslüman sever, sevdirir ve sevilir. Kur’an’ın tarif ettiği insan, aşk ve sevgi insanıdır. Maide sûresinin 54. âyetinde: “Allah onları, onlar da Allah’ı sever.” buyurulmakla, sevginin ve aşkın Müslüman’da bulunduğu takdirde Yüce Allah’ın mutlaka karşılık vereceği belirtilmektedir. Sevgili Peygamberimiz (s.a.s.) ise; “İman etmedikçe cennete giremezsiniz. Birbirinizi sevmedikçe gerçekten iman etmiş olamazsınız.”4 diyerek sevginin imanın gereği olduğunu açıkça belirtmiştir. Öyleyse sevgi imanın alametidir. Gene Peygamberimiz (s.a.s.): “Sizden biriniz kendisi için sevip istediğini, kardeşi için de sevip istemedikçe gerçek mü’min sayılmaz.”5 diyerek inananların kendileri için sevdiklerini kardeşleri için de sevmeleri gerektiğini vurguluyor. Hz. Peygamber bir diğer sözünde de Müslüman’ın barış insanı olduğunu şöyle belirtir: “Müslüman o kimsedir ki, diğer Müslümanlar onun elinden ve dilinden emin (güvenilir) olurlar.”6 Bunun için Yunus: “Gelin tanış olalım, sevelim sevilelim” diyor. Fizik âleminde yerçekimi kanunu ne ise, insanlık âleminde de sevgi öyledir. Sevgi birleştirir, kin ve düşmanlık ise ayırır. Mevlâna’nın dediği gibi sevgi; acıyı tatlıya, toprağı altına, hastalığı şifaya, zindanı saraya, belayı nimete ve efkârı rahmete dönüştürür. 4 Müslim, İman, Hadis No: 93. 5 Buhari, İman, 7. 6 Es-Seyyid Ahmed el-Haşimî, Muhtar-ül Ehadisi’n-Nebeviyye, Kahire, 1948, s. 237. 239 Kâinattaki düzen Allah’a itaat ve sevginin mahsulüdür. Kâinat bir sevgi yumağıdır. Hz. Peygamber’de insanlara ve tüm yaratılmışa karşı derin bir sevgi ve şefkat vardı. Bu konuda onun hayatında binlerce misal vardır. Bunlardan bir kaçını burada hatırlatmak isterim. Savaşlarda kadınların ve çocuklara dokunulmamasını özellikle emretmiştir.7 “İnsanlara merhamet etmeyene Allah’ta merhamet etmez”8 diyen Hz. Muhammed, hayatında barış ve huzuru hedef seçmiş; Müslümanlara da aynı şeyi tavsiye buyurmuştur. Aslında Peygamberimiz Hz. Muhammed, henüz risalet görevi kendisine gelmezden önce kendisine güvenilir; kendisine emanet edilir; cana, mala ırza kastetmez manasında “EL-EMİN” sıfatını almıştır. O, bu sıfatla cahiliye ve vahşet devrinde şahsında zaten “BARIŞ”ı temsil ediyordu. Risaletten önce Kâbe’yi tamir sırasında Hacer-ül Esved’in yerine konulması sırasında ortaya çıkan ihtilaf, neredeyse toplu bir kavga ile sonuçlanacaktı. Muhammed El Emîn, güvenilir kişi olarak ihtilâfı ortadan kaldırdı. Bu tarihî hadise, Muhammed El Emîn’in henüz daha Peygamber olmadan bile, Cenab-ı Hakk’ın kendisine nasîb buyurduğu olgunlukla, âdeta barışın teminatı olduğunu göstermektedir. Çocuklara ve gençlere derin bir sevgi ve şefkat besleyen Hz. Peygamber onların seviyelerine inerek sorunlarına eğilmiştir. Bir defasında bayram namazına giderken yolda arkadaşlarıyla oynamayarak ağlayan bir çocuğa yaklaşarak gönlünü almış ve evine götürerek karnını doyurmuş, üstünü giydirmişti. Bir defasında torunu Hz. Hasan’ı öperken yanında duran Akra bin Hâbis onu görür ve “Siz çocukları öper misiniz? Benim on çocuğum var, hiçbirini öpmedim.” der. Bunun üzerine Hz Peygamber ona: “Merhamet etmeyene merhamet olunmaz” der. Gene “Siz çocukları öper misiniz? Biz öpmeyiz.” diyen bir kişiye “Allah senin kalbinden merhameti kaldırdıysa ben ne yapabilirim.” diyerek tepkisini gösterir9. O, yetimlere, düşkünlere, yoksullara devamlı sevgi ve şefkatle bakarak yardımcı olmuştur. Bitkiler, hayvanlar ve diğer yaratıklara karşı hep sevgi ve şefkatini göstermiştir. B. İslâm’ın Koyduğu Barış Yolları (Esasları) 1. İman, İbadet ve İtaat yoluyla Hiç düşünebilir misiniz Tek Allah’a inanan kişinin O’na isyan edebileceğini? O’nun koyduğu ince düzeni bozacağını. O’nun rızasına uymayan hareketleri yapabileceğini. “Kim zerre miktarı hayır işlerse onun 7 Buhari, IV, 21. 8 Es-Seyyid Ahmed el-Haşimî, a.g.e. , s. 175. 9 Buharî, VII, 75; Tirmizî, IV, 318. 240 karşılığını mükâfat olarak görür; kim de zerre miktarı şer işlerse onun karşılığını ceza olarak görür”10 ilahi hatırlatmayı bilen kişi nasıl cezasını göreceği kötülüğü işleyebilir? İnanan bunu yapamaz. “Ey insanlar! Hep birden barışa girin”11 ilahi emrini duyan kişi barışı bozması düşünülemez. Allah’ın her yerde kendisini murakabe ettiğini bilen kişi cezasını çekeceği kötülüğü işleyemez. İşlese de hataen ve sehven işleyebilir. Fakat o zamanda arkasından af diler. İbadet eden Müslüman, ibadeti esnasında Allah’a iyi insan olmaya söz veren kişi nasıl olur da Allah’ın razı olmayacağı barışı bozabilir? Zaten ibadetlerimiz bizleri önce Allah ile sonra kendi iç dünyamızla ve sonra da çevremizle biz inananları barışık hâle getirir. Bunun için ibadet eden kişi barış içinde olmak durumundadır. Toplum barışının sağlanmasında ibadet ve itaatin önemini Nisa Suresinin 36. âyetinde “Allah’a ibadet edin ve O’na hiçbir şeyi eş koşmayın. Anaya, babaya, akrabaya, yetimlere, yoksullara, yakın komşulara, yolcuya ve kölelere iyilik ediniz. Allah kendini beğenen ve daima böbürlenen kimseleri sevmez.”12 buyuruluyor. Bu âyette iyilik yapılması emredilen gruplar, bir toplumda barışın ve kardeşliğin sağlanmasında önemli rol oynayacak sosyal unsurlardır. Bu sebeple Kur’an-ı Kerîm’in pek çok yerinde ibadet ve itaatın lüzumundan bahsedilmektedir. Bunun için Peygamberimiz (s.a.s.) önce Medine’de bir mescid inşa ettirmiştir. Bu mescid hem ibadet hem de ilim yapılan bir mekân olmuştur. Bunların her ikisi de barışın temelidir. Mescid, ibadet ve bilim için insanları buluşturarak barışı temin eden yer olmuştur. İbadetler toplum barışını gerektirir. Namaz, oruç, hac ve zekât gibi ibadetlerin toplum barışının sağlanmasında çok olumlu etkileri vardır. Birbirlerinin yüzlerini görmeyen, isimlerini bilmeyen ve dillerini konuşmayan insanlar, namaz, oruç ve zekât gibi ibadetlerle sanki gök kubbenin altında bir arada yaşıyormuş gibi karakter, niyet ve hissiyat benzerliğine sahip kılınacak kesinlikte eğitime tabi tutuluyorlar. Böylece Müslüman toplumlarda düşünce, ideal, niyet, his, heyecan ve zevk birliği tahakkuk ediyor, dolayısıyla toplum barışı gerçekleşmiş oluyor.13 Ebu Hüreyre (r.a.) den rivayet olduğuna göre, Peygamberimiz (s.a.s.) in üç defa: 10 Kur’an-ı Kerim, Zilzal Sûresi, 7-8. 11 Kur’an-ı Kerim, 2/208. 12 Kur’an-ı Kerîm, 4/90. 13 Halit Güler, “Toplum Barışında İslâmın Rolü”, Diyanet Dergisi, cilt:27, Sayı: 4, s. 26. 241 – Vallahi Müslüman olamaz! diye tekrarladığını işittim. – Ya Resulullah! Kim mü’min olmaz! diye sordular. – Şerrinden komşusu emin olmayan kimsedir.”14 buyurdular. Böylece komşularıyla barış içinde yaşamayı imanın gereği olarak görmüştür. 2. Bilim ve Hikmet Yoluyla İslâm Dini cehalet karanlığını bilim ve hikmet ışığıyla aydınlatmıştır. Böylece cehalet devrinin vahşet ve kavgalarının yerine bilim ve hikmetle barışı getirmiştir. “OKU”15 emri cehaletin başına bir balyoz gibi inmiştir. “Hiç bilenlerle bilmeyenler bir olur mu?”16 denilerek bilenler ön plana geçirilerek bilginlere değer verilmiştir. Barış da bilim ve bilim adamıyla temin edilir. Hz. Peygamber: “Allah beni size bir muallim (öğretici) olarak gönderdi.” diyerek kendisinin eğitim yoluyla barışı sağlayan bir barış adamı olduğunu vurgulamıştır. Nitekim 23 yıllık peygamberliğinde insanları eğitip öğreterek aralarındaki barışı temin etmeye çalışmıştır. Hz. Muhammed hicretle Medine’ye varır varmaz burada bir mescid inşa ettirdi. Bu mescitte ibadet için bir bölüm, eğitim için de Suffa denilen ayrı bir bölüm ve kendi ailesi için de üçüncü bir bölüm yaptırdı. Burası barış için bir merkez olmuştur. İslam’ın tanıtılması, barış ruhunun Arabistan topraklarının dışına taşınması burada ibadet ve ilim işbirliği sayesinde mümkün olmuştur. Burada yetiştirilen öğretmenler çeşitli bölgelere gönderilmiştir. Öğreterek barışı temin etmişlerdir. Bedir savaşında esir olarak karşı taraftan ele geçirilen kişilerin, en az 10 müslümana okuma-yazma öğretmeleri şartıyla serbest bırakılmaları formülünü getirmesi, savaşı dahi öğretimle barışa dönüştürmesine en güzel örnektir. Hz. Muhammed: “Beşikten mezara kadar ilim tahsil ediniz.”17 diyerek ömür boyu eğitimi ve öğrenmeyi insanın hayatını ölene kadar bilim aydınlığında barışa çevirmiştir. “İki günü birbirine eşit olan zarardadır.”18 ifadesiyle de insanın sürekli çalışma hayatıyla meşgul edilmesi sayesinde, ona barışı bozan kötülükleri düşünmesi için zaman bırakılmamıştır. Aynı zamanda “Ya bilgin ol, ya öğrenci ol veya dinleyici ol; dördüncü olma helak olursun.”19 sözüyle de bu vurgulanmıştır. 14 Riyaz’us-salihin, DİB Yayınları, Cilt 1, s.341, Hadis No: 303. 15 Alak,1-5. 16 Zümer, 9. 17 Tac Tercümesi, Şeyh Mensur Ali Nasır, Mısır 1971, C. 1/65. 18 El-Firdevs Eddeylemi, Beyrut 1986, C.3/611. 19 İbn-i Mace, 229. 242 3. Kardeşlik Yoluyla Kur’an-ı Kerîm inananları kardeş ilan ederek aralarındaki ihtilafların kaldırılmasını ve böylece barış içinde yaşamalarını istemiştir. “Şüphesiz mü’minler birbirleri ile kardeştirler, öyle ise dargın olan kardeşlerinizin arasını düzeltin. Allah’tan sakının ki, size acısın.”20 Diğer bir âyet-i kerimede de: “Ey iman edenler! Hepiniz toptan Allah’ın ipine sarılın ve ayrılığa düşmeyin.”21 buyrulmuştur. Hicretten sonra Medine’de Muhacir ve Ensar arasında kurulan kardeşlik, dünyada bir daha eşine rastlanmaz bir barış hamlesidir. Evini, bağını, imkânlarını muhacir kardeşleri ile bölüşen Ensâr’ın bu eşsiz kardeşlik duyguları, dünya insanlığına toplum barışı açısından örnek olacak bir uygulamadır. Evs ve Hazreç kabileleri İslam’a girmezden önce birbirini gördükleri yerde öldüren tarihi ve ezeli kan düşmanlarıydı. Fakat İslam’a girerek Müslüman olmaları bu düşmanlığı bitirmiş ve kardeşçe yaşamışlardır. İslam öncesi birbirine düşman olan bütün kabileler İslam Dini’ne girdikten sonra barış içerisinde kardeşçe yaşamışlardır. Hz. Muhammed (s.a.s): “Mü’minler, birbirini sevmekte, birbirine acımakta ve yekdiğerini korumakta bir vücut gibidir. Vücudun herhangi bir uzvu rahatsız olursa, diğer azaları da bu yüzden humma ve uykusuzluğa tutulurlar.”22 buyurmuştur. 4. Yardımlaşma ve Dayanışma Yoluyla İslâm Dini’nin temelinde yardımlaşma, dayanışma ve birlik-beraberlik vardır. Kur’an-ı Kerim iyilik konusunda yardımlaşmamızı, kötülük konusunda ise yardımlaşmamamızı istiyor: “İyilikte ve fenalıktan sakınmakta yardımlaşın, günah işlemek ve aşırı gitmekte yardımlaşmayın. Allah’tan sakının. Allah’ın cezası şiddetlidir.”23 denilmektedir. İslam Dini, yardımlaşmayı, dayanışmayı, düşkünleri gözetmeyi bir ibadet tarzında değerlendirmiştir. Zekât, sadaka-i fıtr, fidye gibi malî ibadetler bunun en açık örneğidir. İslam Dini aldığı tedbirlerle toplumun her kesimini korumayı amaçlamıştır. Yoksullar, düşkünler, köleler, borçlular, zayıflar hep korunmuştur Sosyal dayanışma ilkelerinin üzerinde önemle durulmuştur. “Hayırlı işlerde yarışınız.”24 denilerek toplumun 20 Hucurat, 10. 21 Âl-i İmran, 103. 22 Riyaz’us-salihin, DİB Yayını, Cilt: 1, s. 271, Hadis No:222. 23 Maide: 2. 24 Bakara, 2; Maide 48. 243 tümü hayırda ve iyilikte yarışa teşvik edilmiştir. Barışın temeli de bu değil midir? Paylaşım, barışın esasını oluşturur. Dünyadaki kavga ve çekişmeler insanların bencilliğinden dolayı Allah’ın verdiği nimetleri paylaşamamaktan kaynaklanmaktadır. Allah (c.c.) dünyadaki nimetleri bütün canlılara yetecek şekilde bol olarak yaratmıştır. Çeşitli nimetler dünyanın çeşitli yerlerine yetecek şekilde konulmuştur. Ekonominin gereği değişim usulüyle bu nimetler olmayan yerlere ulaştırılır. Fakat insanlar ihtiraslarından kurtulamayarak hepsinin kendilerinin olmasını isterler. Böylece kendilerine verilene razı olamadıklarından savaşlar çıkararak barışı bozarlar. Paylaşmasını bir bilseler barış kendiliğinden gelecektir. Aslında paylaşamadıklarından dolayı zaman zaman çeşitli bölgelerde kıtlık olmasına da sebep olurlar. 5. Ahlâk Yoluyla Toplum barışını sağlayan en önemli hususlardan birisi ahlaktır. Bu nedenle İslam Dini ahlaka, ahlaklı olmaya çok önem vermiştir. Başta bu dini tebliğ eden Hz. Muhammed topluma bir ahlâk numunesi olmuştur. Onun ahlâkı, Kur’an-ı Kerim’de: “Hiç şüphesiz sen büyük bir ahlâk üzerindesin.”25 şeklinde övülmüştür. Kendisi de: “Ben ancak güzel ahlâkı tamamlamak için gönderildim.”26 diyerek görevinin güzel ahlâkı tamamlamak olduğunu belirtmiştir. Günümüz toplumunda en önemli sıkıntılardan birisi güvenirliğin azalmasıdır. Oysa ki, Hz. Muhammed “el-EMİN” lakabını alarak topluma güvenirlik ve emniyet yönünde örnek olmuştur. “Emanete riayeti olmayanın imanı yoktur.”27 “Kişinin kalbinde iman ile küfür bir arada durmaz. Güvenirlik ve hainlik de bir arada olmaz”.28 “Mü’min, insanların kendisine güvendiği kimsedir. Müslüman dilinden ve elinden diğer insanların emin olduğu kişidir. Nefsim kudret elinde bulunan Allah’a and olsun ki, kötülüklerden komşusunun emîn olmadığı kişi cennete giremez.”29 “Emanete riayet, bolluk; hâinlik ise fakirlik getirir.”30 buyurmuştur. Hz. Muhammed (s.a.s.) in güvenirliği, kanaatkârlığı, hayat sadeliği, cömertliği, insanlara güzel davranışları, nazikliği, muhtaçları ve düşkünleri gözetmesi, doğruluğu, insanlara hizmeti, ahlakı, barışa hasret insanlık için daima örnek teşkil edecektir. 25 Kalem,4. 26 Ahmed B. Hanbel, Müsned, C. 2, s. 381; Buharî, Edebül Müfred, s. 78. 27 İbn Hanbel, III, 135-154. 28 İbn Hanbel,II, 349. 29 İbn Hanbel, III, 54. 30 Buharî, Kitabu Emanet. 244 6. Çalışma Barışını Sağlamayla İslam dini daima çalışma barışını sağlanmasını istemiştir. İş ve ticaret hayatında dürüstlük, işini sağlam yapma, işi zamanında bitirmek, helal kazanç, işçinin hakkını vermek, üretkenlik gibi konularda titizlikle durulmuştur. Kur’an-ı Kerim’de: “İnsan için ancak çalıştığının karşılığı vardır. Çalışması da ileride görülecektir. Sonra ona karşılığı tam olarak verilecektir.”31 denilmiştir. Hz. Muhammed de: – “İnsanların en hayırlısı, insanlara en faydalı olandır.”32 – “Allah kulunu helal kazanç talebinden yorgun düşmüş görmeyi sever.”33 – “İnsanın yiyip içtiklerinin en helal ve bereketli olanı, çalışıp kazanarak aldığıdır.”34 – “Kişinin sırtında odun taşıyarak geçimini sağlaması, versin veya vermesin birisinden bir şey istemesinden daha hayırlıdır.”35 – “Allah’ım tembellikten, korkaklıktan, ihtiyarlığın verdiği düşkünlük ve cimrilikten sana sığınırım.”36 – “Hiçbir kimse kendi elinin emeği ile kazandığından daha hayırlı bir lokma asla yiyemez.”37 diyerek çalışmanın ve helal kazancın önemine dikkati çekmektedir. Tembellik, haksız kazançlar, hileli işler, işinin ve sanatının hakkını vermeme çalışma barışını bozar. Diğer taraftan “Emredildiğin gibi dosdoğru ol.”38 âyeti yapılan her işin doğru-dürüst yapılmasını gerektirmektedir. Bunun için Peygamberimiz: “Bizi aldatan bizden değildir.”39 diyerek toplum barışını bozan aldatma olayını Müslüman’ın yapamayacağını belirtmiştir. “Müslüman, diğer in- sanların elinden ve dilinden güvende oldukları kimsedir.”40 sözüyle de Müslüman’ın kimseyi incitemeyeceğini belirtmiştir. 31 Necm, 39-41. 32 250 Hadis, DİB yayınları, Hadis No: 152. 33 Tac,II/35. 34 İbn Mace, H. No: 2137. 35 Buharî, III, 224. 36 Ebu Davut, Edeb 101. 37 Buharî, II/9. 38 Hûd, 112. 39 Müslim, I, 99. 40 Müslim, Kitab’ul-İman, Bab: 14, H. No: 41.