Mehmed Emin Zeki Be Kürd ve Kürdistan Ünlüleri (MEŞAHIR-I KURD U KURDISTAN) a Mehmed Emin Zeki Bey MEŞAHİR-İ KURD U KURDISTAN (Kürd ve Kürdistan Ünlüleri) Mehmed Emin Zeki Bey MEŞAHIR-I KURD U KURDISTAN (Kürd ve Kürdistan Ünlüleri) BirinciBasım : 1945 (l.Cilt), 1947 (2.Cilt) İkinciBasım: 1998 Apec Yayınları : 145 Çevirenler: M. Baban, M. Yağmur, S. Kutlay Redaksiyon : İkramettinOğuz Dizgivemizanpaj: İkramettinOğuz Baskı : Apec-Tryck Cilt : LenngrensBokbinderiAB ISBN: 91-89014-45-6 Apec & Öz-Ge Yayınları İsteme adresi: Apec Box: 3318 SE -163 03 Spa°nga/Sweden ÖNSÖZ "MEŞAHİR-I KURD U KURDISTAN"IN ÖNEMİ MehmetBayrak MehmetEminZeki Bey Kimdir? Meşahir-i Kurd u Kürdistan (Kürt ve Kürdistan Ünlüleri) adlı eserin yazarı Mehmet Emin Zeki Bey, tanınmış bir subay ve Kürdologdur. 1880 yılında Gü¬ ney Kürdistan'ın Süleymaniye şehrinde doğan M.E.Zeki Bey, babasının yakın il¬ gisiyle gördüğü özel eğitimin ardından Süleymaniye'de Askeri Rüştiye'yi, Bağ¬ dat'ta Askeri İddadi'yi İstanbul'da Harp Akademesi'ni ve daha sonra birincilikle Yüksek Harp Akademisi'ni bitirmiş. Osmanlı Ordusu'nda birçok önemli görevlerde bulunmuş ve çeşitli savaşlara katılarak madalyalar almış. M.E.Zeki Bey'in Osmanlı Devleti'ndeki son görev yeri, İstanbul'da Harp Tarihi Dairesi. 23 Temmuz 1923'te bu görevden ayrılarak Bağdat'a gitmiş. 1924'ten itibaren Bağdat Harp Okulu'nda ders vermeye başla¬ mış; 1925'ten sonra Irak Hükümeti'nde İskan ve Ulaştırma Bakanhğı ve Eğitim Bakanlığı görevlerinde bulunmuş. Daha sonra Milli Savunma Bakanlığı yapmış. Nuri Said PaşaHükümetlerinde de Ulaştırma ve Ekonomi Bakanlıkları yapmış. Osmanlı Devletinde subay olarak görev yaptığı sıralarda daha çok askeri harb tarihini ilgilendiren kitaplaryazıyor. Hemen tamamı Osmanlıca yazılan bu eserlerden başlıcalan şunlar: 1-Osmanlı Ordusu 2-IrakSeferi veHatalanmız 3-Salman-ıPakMeydanMuharebesi veZeyli 4-Harb-ı Umumi'de Osmanlı Cepheleri ve Vekayii 5-Tarih-iHarb-ı Osmani Tedkikatı 6-Bağdat ve sonHadise-iZiyaı 7-Irak Tarih-iHarb-ıMuhtasarı 8-Irak'ıNasılKaybettik? Mehmet Emin Zeki Bey, Irak'ta bulunduğu sırada ise dahaçok Kürdoloji ala¬ nındaçalışarak Kürtdiliyle şu eserleri veriyor: 1-XulasayekîTarixeKurdûKürdistan 2-MuhasebeyîNiyabet 3-TarixîSüleymaniye 4-Dû TegelayBesûd 5-MeşahiriKurdûKürdistan (2Cilt) MehmetEminZeki Bey, 1948 yılındaölüyor. Mezan, memleketi Süleymani- ye'dedir. BueserinÖnemi Yazarın, son önemli eseri olanAfcpbr-ifiırfölûıdisön'ı, sonradan kızı tarafın¬ dan Arapça'yaçevrilerek 1. cildi 1945'te, 2. cildi 1947'de yayımlanıyor. Günümüzün toplu biyografi çalışmalanndan önce, Osmanlı dönemindebu iş¬ levi gören Tezkireler, Tarihler ve Ansiplopedik Lugatlar vardı. Belirlemelere göre, sayısı 30'u aşan ve yalnızca şairlere yer veren bu Tezkireler ile devlet adamlarına, yazarlara ve diğer sanatçılarayer verenTarihlerve kimi iller üzerin¬ de yoğunlaşan onlarcabiyografik eserbulunuyor. 16. yüzyıldabaşlayan bu eser¬ lerde; milliyet ve bölge ayırımı yapılmadan önemli görülen tüm şahsiyetlere yer veriliyordu. Bu ünlü tarihler arasında îdris-i Bidlisi'nin "HeştBehişt" (Sekiz Cennet) adlı eseri ile Şerefxan-ıBidlisi'nin ünlü eseri "Şerefiıame" de bulunu¬ yor. Kürt kökenli bir devlet adamı olan Şahİsmail (Hatayi)'nin öncülüğünde im¬ paratorluğadönüşen Safevi Devleti'nde Farsça'nın daha da kurumlaşması ve Os¬ manlı Devleti'nde de moda edebiyat ve yazı diline dönüşmesinden dolayıdır ki; bu yüzyıldan itibaren Farsça edebiyat dili olarak Kürtçe'nin önüne geçiyor. Öte yandan, bu yüzyıldan itibaren eğitim-öğretim görmüş Kürt şairlerinin, diğer dil¬ lerin yanısıra yoğun biçimde Osmanlıca'ya da yöneldiklerini görüyoruz. Fuzuli, Nefi ve Nabi gibi bugün de okullardaokutulan Kürt kökenli ünlü şairlerin yanı¬ sıra, bugün adı bilinmiyen Şükri-i Kürdistani gibi 6 dilde gazel yazıp-söyleyen şairlerde vardı. 19. yüzyılın ikinci yansından sonra iller ve eyaletlertemelinde tarihsel ve bi¬ yografik nitelikte eserlere bir yöneliş görülüyor. Bu türün önemli eserlerinden biri de, Diyarbekirli şair ve bibliyografya uzmanı Ali Emiri'nin "Tezkire-iŞua- ra-yı Amid"idir. Bu eser, salt Diyarbekir'li 200'ü aşkın şairin biyografyasını ve¬ riyor. 1878 yılında hazırlanan ve yalnızca 73 şairi kapsayan I. bölümü basılan (İst. 1328/1912,424s) eserin tamamının bugüne kadar yayımlanmamış olması kuşkusuz büyük bireksikliktir. Bu alandaki yayınlarda, genelden bölgesele, bölgeselden ulusala bir yöneliş gözleniyor. Nitekim 1930-1940 yılları arasındaTürkTarihEncümeni'nce "Son AsırTürk Şairleri", Saadettin NüzhetErgün tarafından 1935 yılından itibaren "Türk Şairleri" gibi eserler yayımlandığı gibi İbrahim Alaaddin Gövsa tarafın¬ dan da 1946'da "TürkMeşhurlan Ansiklopedisi" yayımlanmıştır. İşte, MehmetEmin 2^ki Bey de tam bu aşamada kuşkusuz ulusal duygu ve düşüncelerle "Meşahir-i Kurdu Kürdistan" adlı bu ünlü eserini hazırlayıp Kürt¬ çe ve ardında da Arapça olarak yayımlıyor. Bu yönüyle, Kürt ve Kürdistan ünlü¬ lerini biraraya getiren ilk antolojik ve ansiklopedik çalışma olma niteliğini kaza¬ nıyor. Bu niteliği bile, eserin ne denli önemh olduğunu ortaya koymayayetersa¬ nırız. Eserde; İslamlıktan sonraki süreç esas alınarak gerek yönetim, gerek düşünce ve bilim, gerekse sanat ve edebiyat alanında ünlenmiş olup belirlenebilen Kürt ve Kürdistanlı ünlüler, tarihin tozlu raflanndan çekilerek günyüzüne çıkarılıyor. Zamanında iki cilt olarak yayımlanan eseri, biz tek ciltte toplamayı uygun bulduk. Eserde; yöneticilerle diğer ünlülerin yanısıra ünlükadınlar'a da özel bir bölüm aynhyor. Bu ise, esere ayrı birönem kazandınyor. Eserin çeşitli bölümleri üç kişi tarafından Arapça basımından çevrildi. Çevi¬ ride görülen kimi anlatım bozukluklarının redaksiyonla düzeltilmeye çalışılma¬ sına rağmen yine de kimi kusurlar bulunabilecektir. Yazılışı 50 yıla, çeviri geç¬ mişi neredeyse 8 yıla ulaşan ve çeşitli nedenlerle bugüne kadar okurlara ulaştı¬ rılmayan eserin; Latin alfabesiyle ve Türkçe olarak yayın dünyasına girmesinin artık ertelenemezbirgörev olduğuna inanıyoruz. Bu vesileyle, eserin Kürdoloji bilimindeki önemini algılayarak gerekli duyar¬ lığı gösterenAPECYayınlan'nateşekkürediyorum.