MEDYADAKİ DİN ADAMI İMAJI ÜZERİNE BAZI DÜŞÜNCELER İbrahim TURAN∗ ABSTRACT SOME COMMENTS ON THE IMAGE OF RELIGION MEN ON TV The scientific developments especially media have a great effects on the people’s understanding, behavior and daily lives. However, TV is the most influential product in terms of affecting people either positively or negatively depending on its usage. Although there are many studies regarding with the effects of media on people in the world today, there is very few research in relation to the effects of the media on the religious lives of people in our country. In fact, TV has a tremendous im- pact on the religious thinking and behavior of people as well as all other aspects of life. This study, first, examines the shaping power of TV of people. Secondly, it deals with the images of religion men on the TV programs. Thirdly and lastly, it focus- es on the effects of these programs on individual and people. Kew Words: Religion man, Media, TV Programs, Turkey, Religious Education. ABSTRACT SOME COMMENTS ON THE IMAGE OF RELIGION MEN ON TV The scientific developments especially media have a great effects on the people’s understanding, behavior and daily lives. However, TV is the most influential product in terms of affecting people either positively or negatively depending on its usage. Although there are many studies regarding with the effects of media on people in the world today, there is very few research in relation to the effects of the media on the religious lives of people in our country. In fact, TV has a tremendous im- pact on the religious thinking and behavior of people as well as all other aspects of life. This study, first, examines the shaping power of TV of people. Secondly, it deals with the images of religion men on the TV programs. Thirdly and lastly, it focus- es on the effects of these programs on individual and people. Kew Words: Religion man, Media, TV Programs, Turkey, Religious Education. ∗ O.M.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Öğrencisi 294 Arş. Gör. İbrahim TURAN Giriş Kitle iletişim araçları içinde televizyon, yapısı itibariyle birey ve toplum üzerindeki etkisi her geçen gün daha fazla artan ve hayatımızı farklı şekillerde organize eden en önemli iletişim aracı olarak karşımızda durmaktadır. Bu nedenledir ki televizyon yayınları, etkileri üzerinde sü- rekli tartışmaların yaşandığı bir alan haline dönüşmüştür. Bunun da nedeni büyük ölçüde televizyonun, bireylerin hem gözüne hem de kula- ğına hitap etmesi ve olayları canlı olarak yaşıyormuş gibi göstermesi ve sonuçta bireyler üzerindeki etkisinin çok daha yüksek olmasıdır. Şüphesiz ki televizyonun birey ve toplum üzerindeki etkilerinin ba- şında yönlendirme faaliyeti ve kamuoyu oluşturma gücü gelmektedir. Yönlendirici olarak televizyon, yiyeceğimizden giyeceğimize kadar her şeyi bizim yerimize düşünüp karar veren, duygularımıza yön veren, ka- muoyu oluşturma gücü sayesinde de bizim yerimize düşünüp olaylar karşısında bize nasıl hareket etmemiz gerektiğini söyleyen bir araç ol- muştur. İşte burada üzerinde durulması gereken husus, televizyonun birey ve toplum üzerindeki etkisinin ne yönde olduğu ve hangi boyutlara ulaştığıdır. Biz bu çalışmamızda, ilk olarak televizyonun birey ve toplumu yön- lendirme gücünden bahsedeceğiz. Ardından televizyonda yayınlanan programlarda ( sinema, dizi, açık oturum vb.) din adamı imajını tarihsel süreci içerisinde ele alıp, olumlu ve olumsuz yapıtları bir değerlendirme süzgecinden geçireceğiz. Daha sonra da bu tür yapıtların birey ve top- lum üzerindeki etkileri üzerinde duracağız. Son olarak da, televizyona hem medya boyutundan hem de din adamları boyutundan bakarak, kısa bir değerlendirme yapmaya çalışacağız. Televizyonun Yönlendirme Gücü Günlük yaşantısı içerisinde insanı çeşitli şekillerde etkileyen ve onu yönlendiren pek çok araç vardır. Ancak bu araçların etki dereceleri kişinin ne kadar çok duyu organına hitap ettiği ile alakalıdır. Çünkü bir araç ne kadar çok duyu organına hitap ediyorsa insan üzerinde o kadar çok etkili olmaktadır.1 Televizyonun birden çok duyu organına hitap etmesi ve olayları canlı olarak tüm açıklığı ile sunması insanı yönlen- dirmesinde önemli rol oynamaktadır. Televizyon programlarının içeriğine bakıldığında, hepsinin bireyi etkilemek ve belirli bir yöne doğru sürük- lemek gibi bir amaç taşıdığı görülmektedir. Televizyonun bireyleri yönlendirme biçimi çok farklı şekillerde ce- reyan etmektedir. Özellikle siyasal, toplumsal ve dini yaşam içinde med- 1 Leyla Küçükahmet, Öğretimde Planlama Ve Değerlendirme, Nobel Yay., Ankara, 2003, s. 45 Medyadaki Din Adamı İmajı Üzerine Bazı Düşünceler 295 yanın takındığı tavır, zaman içinde toplumun ortak tavrı haline gelebil- mektedir. Bunlardan siyasal alanda televizyonun yönlendirme gücünden oldukça yararlanılmaktadır. A. Zahid Akman, televizyonun yönlendirme gücünden siyasal anlamda faydalanılması ile ilgili olarak şunları söyle- mektedir: “Kitle iletişim araçları toplulukları etkileyebilmenin, onları istenildiği gibi yönlendirebilmenin imkanlarını vermektedir. Yönetimde söz sahibi olmak isteyenler, toplum içinde itibar ve ilgi toplayabilmek için haberleşme araçlarını kullanmaktalar; bu araçlarla iktidarlar üze- rindeki etkilerini devam ettirerek, toplumu diledikleri gibi yönlendirebil- mektedirler.”2 Siyasetçiler ya da iktidarlar, medya üzerinde etkili olmak- la birlikte medya, siyasetçiler üzerinde daha fazla etkilidir. Çünkü med- yadaki özelleşme neticesinde büyük sermaye sahiplerinin aynı zamanda birer televizyon sahibi olmaları, onları toplumun önemli birer bilgilendi- ricisi ve yönlendiricisi durumuna getirmiştir. Bu yönüyle ekonomik gücü elinde bulunduranlar aynı zamanda medya gücünü de ellerine alarak, siyasette etkili olup ülke gündemini kendi çıkarları doğrultusunda belir- lemeye çalışmaktadırlar.3 Yönlendirmenin diğer bir çeşidi, toplumsal yaşamın şekli açısın- dan birey ve toplumun yönlendirilmesidir. Sosyal hayatta kabul gören duygu, düşünce ve davranış kalıplarının öğretilmesi ve yaşantı alanına katılmasında televizyonun yönlendirme gücü etkili bir biçimde kullanıl- maktadır. Belirli bir kurumun, ürünün veya grubun hoşa giden bir ta- kım özellikleri sayılarak ona olan rağbetin artması sağlanabilirken, diğer taraftan beğenilmeyen veya eksik olan yönü ön plana çıkarılarak toplu- mun ondan uzaklaşması sağlanabilmektedir. Örneğin tüketiciler, rek- lamlar vasıtasıyla tanıtılan bir ürüne yönlendirilerek, ürünün çok sat- ması sağlanabilir. Bu olumlu bir yönlendirmedir. Yine başka bir ürünün hatalı veya sakıncalı olduğu vurgulanarak, tüketicilerin onu alması en- gellenebilir. Bu ise olumsuz bir yönlendirmedir. Televizyonun sosyal kurumlar üzerindeki en önemli etkilerinden birisi de hiç şüphesiz aile üzerine olan etkisidir. Önemli bir sosyal ku- rum olan aile, televizyonun etkisiyle değişmeye ve bozulmaya uğramak- tadır. Aile bireylerinin birbirlerine karşı olan tutum ve davranışlarının şekli genellikle televizyonla belirlenmekte, anne-babanın çocuğuna, ço- cuğun anne-babasına karşı sözleri ve davranışları televizyon tarafından şekillendirilmektedir. Ayrıca bireyler, eş seçme konusundaki tercihlerin- de bile televizyondan etkilenmektedirler. Çünkü televizyon bireylere ideal 2 A. Zahid Akman, “Gerçek Demokrasiye Ulaşmak İçin”, Yeni Türkiye Dergisi, Sayı: 11, Yıl: 1996, s. 543. 3 Akman, a.g.m., s. 543. 296 Arş. Gör. İbrahim TURAN bir insan portresi çizmekte ve onları adeta çizdiği bu modele uygun eşler bulmaya zorlamaktadır.4 Yönlendirmenin bir diğer şekli ise, dini hayata aittir. Her toplu- mun kendine has bir takım temel dinamikleri vardır. Bu dinamikler bo- zulmaya başladığında toplumsal yapıda da bozulmalar başlar. Toplum- sal dinamiklerin en önemlilerinden birisi de dindir. Din, insanın doğumu ile başlayıp devam eden bir süreçtir. Din, toplumsal hayatın içinde özel- likle ahlaki değerlerin korunmasında ve sağlıklı bir toplumsal yapının devamı için çok önemli bir görev üstlenmektedir. Ancak televizyon yön- lendirme gücü sayesinde, dini kurumlar üzerinde de önemli ölçüde etki- li olmaktadır. Dinin ve onun getirdiği mesajların topluma aktarılmasında en önemli unsur din görevlileridir. Bu nedenledir ki toplumdaki din adamı, dinin ve onun getirdiği mesajların öğrenilmesi ve yaşanmasını doğrudan etkilemektedir. Toplumdaki din adamı imajı ne kadar olumlu ise söyle- yecekleri şeyler de toplumda o derece yankı bulacaktır. Buna karşılık televizyonun yönlendirme gücü sayesinde bireylerin hafızalarında oluşan olumsuz bir imaj da yine tam tersi bir durumun yaşanmasına neden olacaktır. Televizyon Programlarındaki Din Adamı İmajının Kronolojik Tahlili Her toplumun kendine has bir takım temel dinamikleri vardır. Bu dinamikler bozulmaya başladığında, toplumsal yapıda da bozulmalar başlar. Toplumsal dinamiklerin en önemlilerinden birisi de dindir. Dinin getirdiği mesajların topluma aktarılmasında en önemli unsur ise, şüphe- siz din adamlarıdır. Bu nedenle toplumdaki din adamları, dinin ve onun getirdiği mesajların öğrenilmesi ve yaşanmasını doğrudan etkilemekte- dir. Toplumdaki din adamı imajı, ne kadar olumlu ise din adamı sıfatıyla konuşan kimselerin söyleyecekleri şeyler de toplumda o derece yankı bulacaktır. Buna karşılık, bireylerin hafızalarında olumsuz bir imaj da yine tam tersi bir durumun yaşanmasına neden olacaktır. Televizyonun, olayları tüm açıklığı ile izleyiciye sunması, bireylerin onun etkisi altında kalmasına ve olaylara onun bakış açısıyla tepki vermesine neden olmak- tadır. Yani bireylerin olaylara bakışı televizyonun bakış açısı ile paralel- lik göstermektedir. Televizyonda yayınlanan sinema ve dizilerde iki tip din adamı mo- deli görmekteyiz. Bunlardan birincisi, din adamlarının her türlü kötü- lüklerle eşleştirildiği örneklerin yer aldığı olumsuz yapıtlar, ikincisi ise dinin ve onun temsilcisi konumundaki din adamlarının saygınlığını az 4 Sedat Cereci, Televizyonun Sosyolojik Boyutu, Şule Yay., İstanbul 1996, s. 56. Medyadaki Din Adamı İmajı Üzerine Bazı Düşünceler 297 da olsa ortaya koyma çabasının görüldüğü olumlu yapıtlardır. Şimdi bu olumlu ve olumsuz yapıtlarla ilgili bazı örnekler vermeye çalışalım. Olumsuz Yapıtlar: Türkiye’de öteden beri televizyon programları oluşturulurken, dine ve din adamına karşı pek olumlu bir yaklaşım ser- gilenmemiştir. Gerek sinema filmlerinde gerekse televizyon dizilerinde din adına söylenen ve yapılan şeyler genellikle kötü, çirkin, aşağılık ve hakir gösterilmiş veya alay konusu edilmiştir. Filmlerde genel olarak din adamları gerici, yobaz, çıkarcı, menfaat elde etmek için her şeyi yapabi- len ve çirkin yüzlü insanlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Dine ait olan birçok şeyin artık kullanılmaz olduğu imajı vurgulanmaya çalışılmıştır. Türk sinemasının ilk ürünlerinin ortaya çıkmaya başladığı 1920’lerden başlayarak Türk filmlerindeki din ve din adamı imajının bir tahlili yapı- lacak olursa şöyle bir tablo ortaya çıkmaktadır: 1930’lu yıllarda çekilen filmler genellikle eskiyi hicveden bir tutum sergilemiştir. Örneğin Muh- sin Ertuğrul tarafından 1938’de çekilen Musahipzâde Celal’in aynı adlı eserinden sinemaya uyarlanan Aynaroz Kadısı, 1939’da çekilen Bir Ka- vuk Devrildi adlı filmlerde, Osmanlı adalet kurumu ve bu kurumu temsil eden din adamları hicvedilmişlerdir.5 Milli mücadele yıllarını konu alan filmlerde de yine din adamları vatan haini veya mücadelenin önünde engel teşkil eden tipler olarak gösterilmişlerdir. 1923 yılında Muhsin Ertuğrul’un yaptığı Ateşten Göm- lek adlı filmde Kuvâ-yi Milliyecilerle Hilafetçiler arasındaki mücadele konu edilir. Burada din adamlarının yeri hilafetçilerin yanıdır ve vatan bunların elinden kurtarılır. Yine Halide Edip’in aynı adlı romanından sinemaya uyarlanan Vurun Kahpeye adlı filmde Hacı Fettah efendi tip- lemesi öyle bir çizilmiştir ki, bunu seyreden kimse ondan daha aşağılık bir kimse olamayacağını düşünür.6 Bu tür filmlerde din, belli bir ideolo- jinin etkisiyle sürekli kötülenmiştir. Oysa milli mücadele döneminde din adamları büyük bir rol üstlenmişlerdir. Örneğin Mehmet Akif Ersoy’un Kastamonu Nasrullah camiinde verdiği vaazlar çoğaltılarak Anadolu’ya dağıtılmıştır. Bunun yanında Ankara müftüsü Rıfat Börekçi, Denizli Müftüsü Ahmet Hulusi Efendi vb. birçok din adamı milli mücadelede aktif rol almışlar, milletimizin milli ve manevi duygularının imarında önemli görevler üstlenmişlerdir.7 Bu kadar açık örnekler ortada durur- ken, münferit olaylardan hareketle tüm dindar insanları ve din adamla- rını bu tür yapıtlarla itham etmek tarihi gerçeklerle uyuşur görünme- mektedir. 1950’li yıllarda ortaya konan yapıtlarda da (1959 yılında Nejat 5 Ömer Menekşe, “Türk Sinemasında Din ve Din Adamı İmajı, II. Uluslararası Dini Ya- yınlar Kongresi Tebliğ ve Müzakereleri, Diyanet İşleri Başkanlığı Yay., Ankara 2005, s. 47. 6 Menekşe, a.g.m, s. 50. 7 Bu konuda geniş bilgi için bkz. Ali Sarıkoyuncu, Milli Mücadelede Din Adamları, I II,, Diyanet İşleri Başkanlığı Yay., Ank. 1997. 298 Arş. Gör. İbrahim TURAN Saydam tarafından çekilen Kalpaklılar, yine aynı yıl Osman Fehmi Se- den tarafından çekilen Düşman Yolları Kesti) yine aynı temalar işlenmiş- tir.8 Devam eden yıllarda da yine benzer türden filmler yapılmaya devam edilmiştir. Din ve din adamlarını rencide edici filmler sadece geçmiş dönem- lerle sınırlı değildir. Günümüzde yapılan filmlerde de dini değerler ve din adamları bireyleri eğlendirmek için bir güldürü unsuru olarak kullanıl- maktadır. Örnek olarak yakın zamanda çekilen Vizontele filminde köyün imamı yeniliklere kapalı, geri kafalı ve kekemeliği ile de alay konusu yapılan bir tip olarak karşımıza çıkmaktadır. Yine Hayat Bilgisi adlı dizi- de kendisine ‘hocam’ diye hitap eden öğrencilerine, sürekli olarak ‘Hoca Camide’ diyen, bu sözüyle ‘Hoca’ kavramını aşağılayan ve hocayı camiye hapseden bir öğretmen portresini görmekteyiz. Tüm bu yapıtları bir ara- ya getirdiğimizde, halkın kafasındaki din ve din adamı imajının olumlu olması beklenemez. Medyanın dine bakışı sadece filmlerde kendini göstermemektedir. Bazı televizyon kanallarındaki dini programlara konuk olarak çağırılan kimseler, özellikle çok kolay bir şekilde gülünç duruma düşürülebilir ve aşağılanabilir kişilerden seçilmektedir. Bu durum da toplumun dine bakışı noktasında olumsuz bir etki meydana getirmektedir. 9 Yine son yıllarda İslam dini ile ilgili konuların revaçta olması basının bu konu üzerine yoğunlaşmasını sağlamıştır. Ticari kaygılar nedeniyle televizyon kanallarında dinle ilgili konular tartışma platformlarına taşınarak ilgili kanalın izlenme oranının yükselmesi sağlanmaya çalışılmaktadır. Tele- vizyon dışından da olsa konunun ticari boyutunu ifade etmesi bakımın- dan şu örnek dikkat çekicidir: Bir dergide genel yayın yönetmenliği ya- pan bir kişi, İslam’la ilgili kapak yaptıklarında satışlarının 4500-5000 arasında fazlalaştığını söylerken, bir başkası da yönetmenlerin konu bulmada sıkıntıya düştüklerinde, İslam’ı kapak konusu yaptıklarını belirtmektedir.10 Televizyon programlarındaki din adamı imajının yanlış algılanma- sının elbette tek müsebbibi televizyon değildir. Yanlış din adamı imajının biraz da din adamlarının kendilerinden kaynaklandığını belirtmek gere- kir. Örneğin, 1992 yılında –ki bu dönemde ülkemizde özel televizyon kanalları yeni yeni açılmaya başlamıştı.- Hamdi Uygun’un halktaki din adamı imajına ilişkin yaptığı çalışmada dini ibadetlere karşı ilgisizliğin sebebini sorduğu soruya verilen cevap ilginç bir sonucu ortaya koymak- 8 Menekşe, a.g.m, s. 49. 9 Ulviye Ezerbolatoğlu, İletişimin Kitlesel Etkisi Bağlamında Türkiye’de Basının Dine Bakışı, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Ondokuz Mayıs Üniversitesi S.B.E. Samsun 1996, s. 22 10 Bkz. Ezerbolatoğlu, a.g.t., s. 23 Medyadaki Din Adamı İmajı Üzerine Bazı Düşünceler 299 tadır. Katılımcıların % 19.62’si ilgisizliğin sebebini basın-yayına bağlar- ken, % 16.67’si bu ilgisizliğin nedenini din görevlilerinin tutum ve dav- ranışlarına bağlamaktadırlar.11 Burada her ne kadar medyanın etkisin- den söz edilebilirse de, olumsuz kanaatin bir kısmının da din adamı ve dindar insanlardan kaynaklandığı görülmektedir. Ramazan Buyrukçu da din görevlilerinin yeterlilikleri ile ilgili çalışmasında, benzer sonuçlara ulaşmıştır. Ankete katılanlar, din görevlilerinin özellikle mesleğini temsil etmede ve eğitim-öğretim faaliyetlerinde yetersiz kaldığını, din görevlile- rinin çevrelerindeki insanlarla diyaloglarının zayıf olduğunu ve kendile- rini caminin dört duvarı arasına hapsettiğini belirtmektedir.12 Bu sonuçlara göre, televizyon programlarında olumsuz din adamı imajının ön plana çıkmasında medyanın ve din görevlilerinin belirli oranda sorumlulukları vardır. Yayıncı kuruluşlar yaptıkları programlar- da gerek ticari, gerekse ideolojik kaygılarla din görevliliği gibi kutsal bir görevi olumsuz yapıtlarla özdeşleştirmek suretiyle bireylerin hafızaların- da dini değerlere ve din görevlilerine karşı olumsuz bir kanaatin oluşma- sına neden olurken, diğer taraftan din görevlileri de kendilerinden kay- naklanan bazı eksiklikler neticesinde bu tür yapıtların ortaya çıkmasına zemin hazırlamaktadırlar. Olumlu Yapıtlar: Genel olarak, 1970’li yılların sonuna kadar med- yada din ve din adamı imajını düzeltmeye yönelik filmler ya da program- lar yapılmazken, 1980’lere gelindiğinde, kötü örneklerin yanı sıra bazı iyi örnekler de ortaya çıkmaya başlamıştır. Örneğin Tarık Buğra’nın aynı adlı romanından sinemaya aktarılan Küçük Ağa, milli mücadeleyi ve bu mücadelenin içinde din adamlarının fonksiyonunu daha gerçekçi bir biçimde anlatması bakımından bir ilk sayılır.13 Bunun yanı sıra Türk sinemasındaki dini karakterli Minyeli Abdullah, ve Reis Bey gibi filmler toplumdaki din ve dindar imajına olumlu katkıda bulunmuştur. Özellikle 1980’li yıllarda sinemalarda dini içerikli filmler arka ar- kaya gösterime girmiştir. Ancak bunların çoğu dindar insanları sinema- ya çekmek ve daha fazla kazanmak için bir araç olarak düşünüldüğün- den, toplumdaki din adamı imajını düzeltmede pek etkili olamamıştır. Son dönemlerde, televizyonda olumsuz din adamı imajından duyu- lan rahatsızlığın giderilmesi için bazı çalışmaların yapıldığı bilinmekte- dir. Örneğin TRT Ankara televizyonu drama bölümü prodüktörlerinden Hilmi Akyalçın’ın yapımcı ve yönetmen olarak çekimini yaptığı Fırtına 11 Hamdi Uygun, Halktaki Din Adamı İmajı ve Din Görevlilerinden Beklentileri, (Ba- sılmamış Yüksek Lisans Tezi), Ondokuz Mayıs Üniversitesi S.B.E. Samsun 1992, s. 54 12 Ramazan Buyrukçu, Din Görevlisinin Mesleğini Temsil Gücü, Türkiye Diyanet Vakfı (T.D.V.) Yay., Ankara, 1995, s. 271 13 Bkz. Tarık Buğra, Küçük Ağa, M.E.B. Yay., İstanbul 1992. 300 Arş. Gör. İbrahim TURAN Hayatlar adlı dizide, köyün imamı için dizüstü bilgisayar kullanan, öğ- retmeni olmayan köyde çocukların eğitimi ile uğraşan, öğretmen gelince de ona yardımcı olan aydın bir din adamı portresi çizilmektedir.14 Yine bir gazetede “Camiden Bir Yıldız Yükseldi” başlığı ile verilen haberde, bir cami imamının tasavvuf müziğine gönül veren, ney üfleyen ve İngilizce hutbe okuyan sıra dışı bir din adamı olduğundan bahsediliyordu.15 Bü- tün bunlar din adamlarının imajının düzeltilmesinde önemli birer örnek- tirler. Ancak genel olarak televizyonlarda olumlu bir din adamı profilinin çizildiği programlara maalesef pek rastlayamıyoruz. Dini programlar yayınlayan bazı televizyon kanalları da, genellikle dini mesajları kendi çıkarlarıyla örtüştüğü takdirde yayınlamaktadırlar. Özellikle dindar ke- simi televizyon başına çekmek ve daha fazla pazar payı oluşturabilmek için, dini gün ve gecelerde araya sıkıştırılmış birkaç programa rastlanıl- sa da16 bunlar toplumun bakış açısında pek fazla farklılık meydana ge- tirmemektedir. Televizyon Programlarındaki Din Adamı İmajının Birey ve Top- lum Üzerindeki Etkileri Ülkemizde yapılan televizyon programlarında yukarıda da belirtti- ğimiz gibi din adamı imajıyla ilgili olarak pek olumlu yapıtlara rastla- mamaktayız. Dini asli kaynaklarından incelemeden, yalan yanlış bilgi ve belgelerle hazırlanan programlar, özellikle gençlerin ve çocukların din adamına bakış açısını da tayin etmektedir. Bu programlar neticesinde çocuklar ve gençlerde, olumsuz din adamı imajının neticesinde dini ya- şantıdan da bir uzaklaşma meydana gelmekte ve dinin güzellikleri, ye- rini olumsuz bir anlayışa bırakmaktadır Günümüzde gerek T.R.T.’de ve gerekse özel kanallarda kontrolsüz olarak yayınlanan bir yığın yabancı dizi bulunmaktadır. Bunlar bireyle- rin dini yaşantılarında çeşitli psiko-sosyal çatışmalara neden olmakta- dır. Şöyle ki; televizyon kanallarında dışarıdan satın alınarak yayınlanan Arkası Yarın dizileri ve diğer dış kaynaklı sinema yayınlardaki din adamı karakterine baktığımızda bunların toplumsal barışın sağlanmasında önemli görevler üstlenen, insanlara her türlü konuda rehberlik yapan, bilgili, kültürlü, temiz giyimli ve güzel görünümlü insanlar olduğu gö- rülmektedir. Bu dizileri izleyen bireyler buradaki din adamı imajını yerli filmlerdeki din adamı imajı ile karşılaştırdığında, kendi dini adına bir hayal kırıklığı yaşayabilmektedir. Bu durumu bir gazeteci şu şekilde dile 14 “TRT’de Örnek İmam Karakteri”, Yeni Asya Gazetesi, 26.Temmuz 2004 15 “Camiden Bir Yıldız Yükseldi”. Sabah Gazetesi, 23.Ocak.2005 16 Mustafa Çetin Baydar, İslam ve Radyo Televizyon, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., Anka- ra, 1994, s. 28 Medyadaki Din Adamı İmajı Üzerine Bazı Düşünceler 301 getirmektedir: “Batı’daki ‘toplum sorunlarını’, ‘insanların kişisel dramla- rını’ çözmeye çalışan barışçı rahibin, İslam’da bir karşılığı olamadı. Onun yerine camilerde, İslam’ın çok geri ve çağdışı yorumunu benimse- miş “İmam” profili ön plana çıktı. O yüzden Türk filmlerinde ve roma- nında çok az sayıda, batıdakine benzeyen ‘olumlu imam’ tipi görebil- dik.”17 Bu yazıdan da anlaşılacağı üzere, olumlu din adamı profilini yansıtan filmlerin az oluşu ve olumsuz yapıtların ağırlıkta olması, top- lumda farklı dinlerin sempatizanı olan bireylerin doğmasına sebep ola- cağı gibi, bireyin kendi dinine karşı da bir güvensizlik duymasına ve karmaşık duygular yaşamasına neden olabilecektir. Yabancı filmlerdeki din adamı imajı eğer ayrıntılı bir şekilde ince- lenecek olursa, bu programlarda açık bir şekilde misyonerlik faaliyetle- rinin yapıldığı görülmektedir. Daha açık bir ifadeyle, dini anlamda kül- türel bir emperyalizm yaşanmaktadır. Çünkü televizyonun olumlu veya olumsuz kültür aktarma ya da kültürel yozlaştırma gibi bir özelliği de vardır.18 A.B.D.’de geniş ve güçlü dini yayın organları kuran Protestan- ların çoğuna göre; bu yayınlar gerekli ve faydalıdır. Onlara göre insanları dine yöneltmek, bir nevi misyonerlik yapmak için televizyon etkili bir araçtır. Kutsal Kitabın doğrularının aktarımı için, insanlar modern bir program uygulayarak televizyondan yararlanabilirler.19 Bazı yabancı filmler kendi mensubu oldukları dini ve din adamla- rını hoş ve sempatik gösterirken, kendi dinleri dışındaki dinleri ve bun- ların mensuplarını zaman zaman teröristliğe kadar götürmektedirler. Son dönemlerde özellikle 11 Eylül 2001’de ABD’de meydana gelen saldı- rılardan hemen sonra, başta ABD ve AB ülkeleri olmak üzere dünya kamuoyunda İslam ve Müslüman imajına yönelik olumsuz ve yıpratıcı propagandalar yapılmaktadır. Bu tür propagandalar batıda “İslam kor- kusu” denilen bir durumu ortaya çıkarmıştır.20 Bu durumun etkisiyle çekilen bazı filmlerde, Müslümanların terörist ilan edildiği açıkça gö- rülmektedir. Örneğin 9 Ocak 2005’te ABD’nin Fox TV kanalında akşam saat 20.00 de yayınlanan “24” adlı dizide Türkler “Dinci Terörist” olarak tanıtılmıştır.21 Bu yayınlar son dönemlerde yoğunluk kazanmakla birlik- te, asıl itibarıyla öteden beri gelen İslam karşıtlığının doğal sonuçları olarak açıklanabilir. Şinasi Gündüz bu tür İslam karşıtı propagandaların tarihi boyutuna dikkat çekmekte ve olayı şu sözlerle açıklamaktadır: 17 Ertuğrul Özkök, “Laikliğin Anavatanında Bir Manşet”, Hürriyet Gazetesi, 21.Ocak.2003 18 Turan, a.g.m., s.139 19 A. Betül Aksu, Medya, Çocuk ve Din Eğitimi, (Basılmamış Doktora Tezi), Uludağ Üniversitesi S.B.E. Bursa 2004, s. 51 20 Diyanet İşleri Başkanlığı (DİB) II. Uluslar Arası Dini Yayınlar Kongresi Sonuç Bildirgesi, 2004, http://www.diyanet.gov.tr/turkish/duyuru.asp?id=148 21 “24”te Türk’lere Hakaret, http://haber.mynet.com/detail_news/ 302 Arş. Gör. İbrahim TURAN İslami değerler ve Müslümanlarla ilgili son dönemlerde batı med- yasında, kilise çevrelerinde ve siyasi mahfillerde yapılan yorum ve değer- lendirmelere bakıldığında, A.B.D.’nin etkin medyatik vaizlerinden Jerry Falwell’in Hz. Muhammed’in şahsında İslam’ı ve İslami değerleri şiddet ve terörle iç içe gösterme girişiminin, İslam karşıtlığıyla ön plana çıkan uç ve marjinal bir örnek olarak bir başına olmadığı, öteden beri Batı kamuoyunda oluşturulmaya çalışılan ve kökü tarihe uzanan İslam kar- şıtı bir kampanyanın parçası olduğu anlaşılmaktadır.22 Buradan da anlaşılacağı üzere bu tür yıpratıcı faaliyetler son dö- nemde meydana gelen olayların bir sonucu olarak değil, batıda öteden beri süregelen İslam karşıtlığının bir uzantısı olarak ortaya çıkmakta ve bireylerin kendi dinlerine karşı olumsuz bir tutum içerisine girmesinde ve kendisi ile içsel bir çatışma yaşamasında yönlendirici birer unsur olarak kullanılmaktadır. Batılı ülkeler bu tür programları bazen kendi ülkelerindeki kanallardan uydu vasıtasıyla dünyaya gösterirken, bazen de o ülkelerin ulusal kanallarını kullanmaktadırlar. Bu durum bizim ülkemiz için de geçerlidir. Son dönem içerisinde ülkemizde iki tür kanal ortaya çıkmıştır. Bunlardan birincisi dini hassasiyet taşıyan kanallar, ikincisi ise batılı dünya görüşüne hitap eden kanallardır. Muhafazakar kesim tarafından kurulan ve dini hassasiyeti göz önünde bulunduran bu kanallardaki dizilerde, dini portreler daha hassasiyetle işlenmekle birlikte dinle ilgili verilen mesajlar, İslam dininin gerçekleriyle tam olarak bağdaşmamakta ve inandırıcılıktan uzak görünmektedir. Son zamanlarda ortaya çıkan sır dizilerinde bir takım dini değerler işlenmekle birlikte, bu dizilerde pasif dindarlık anlayışı ön plana çıktığı ve insanları mucize ve keramet gibi beklentilerin içine soktuğu görülmektedir.23 Bu tür yapıtlarda bazen öyle uç durumlar sergilenmektedir ki, hayatı boyunca hep kötülük yapmış bir insanın bir ezan sesiyle âniden Müslüman olması veya dinin temel prensiplerinden olan ibadeti hayatı boyunca terk eden bir insanın bir kimseye yaptığı küçük bir yardım karşılığı, cennete girmesi vb. buna örnek olarak verilebilir. Bu görüntülere bakıldığında İslam’ın temel ilke- lerinin yer yer göz ardı edildiği görülmektedir. Diğer taraftan, batılı dünya görüşüne hitap eden dizilerde ise din- dar veya muhafazakar aile yapısı hiç dikkate alınmamaktadır. Örneğin batılı dünya görüşüne göre oluşturulan dizi veya sinema filmlerinde dini sembollere ya hiç yer verilmemekte ya da bu semboller alay edilen ve eleştirilen davranış kalıpları olarak ortaya konulmaktadır.24 Batı tarzı dizilerde, kişilerde veya ailelerde dine ait herhangi bir iz bulmak genel- 22 Şinasi Gündüz, “Din, Terör ve Şiddet”, Diyanet Aylık Dergi, Şubat 2005, s. 9. 23 DİB II. Uluslar Arası Dini Yay. Kong. Sonuç Bildirgesi. 24 Sadi Özdemir, Medya Emperyalizmi ve Küreselleşme, Timaş yay., İst. 1998, s. 49