Catherine Cookson Mary Ann en haar grote vriend dB DE BOEKERIJ BAARN Oorspronkelijke titel: The Lord and Mary Ann Nederlandse vertaling: A. E. Hermans-De Roos Omslagontwerp: P. A. H. van der Harst © Copyright: Catherine Cookson © Copyright 1978 Nederlands taalgebied: De Boekerij B.V., Baarn Verspreiding voor België: Librico N.V. Schelle ISBN 90 225 0601 0 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotocopie, microfilm of op welke andere wijze ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Inhoud 1 Een fatsoenlijke koe 2 Vooruitkomen in de wereld 3 Kerstmis 4 De oude firma 5 Ons is een kind geboren 6 Een kwestie van opvoeding 7 De terugval 8 De vliering 9 Vrijspraak 10 De afspraak 11 Het laatste woord 1 Een fatsoenlijke koe De koeiestal was vol. Vol koeien en vol activiteit, vol geluiden van kletterende emmers, geluiden als van ontsnappende stoom, van zacht en diep loeien, van snuiven en schrappende hoeven, vol dampende koeielijven, tevredenheid en voldoening. Mike Shaughnessy liet zijn hoofd tegen de warme bruine koeiehuid leunen. Met zijn voorhoofd streek hij zachtjes over een rib en de koe, een gevlekte Jersey, wendde hem een diep en zacht oog toe. Tweemaal bewoog ze haar kaken heen en weer, toen wendde ze haar kop weer af en liet de melk stromen. 'Mike!' 'Ja?' Zijn hoofd rustte nog steeds tegen de koeieflank, maar hij draaide zijn hals, om naar de man te kijken die hem had aangeroepen. 'Het regent weer! Wedden dat-ie je zo meteen dat buitenste veld opstuurt?' 'Nou... en wat dan nóg?' zei Mike en hief het hoofd op naar het korte mannetje, dat met een slang bezig was de goot achter de koeien met een straal water schoon te spuiten. De ander staarde hem een ogenblik aan en zei toen: 'Nou man, jou begrijp ik niet. Je bent een stomme idioot! Waarom néém je dat allemaal van hem? Als het regent werk jij buiten, als het mooi weer is blijf je binnen. Hij laat jou alle rotkarweitjes opknappen. Je krijgt de tractor nooit door die kluiten heen.' 'Ik kan het proberen. En hoor eens even, Jonesje' Mike was nu rechtop gaan staan, en zijn lengte en breedte deden de ander nog meer op een dwerg gelijken 'die zaak zit zo: als ik er geen herrie over maak, zie ik niet in waarom jij het zou doen. Dus blijf er nou niet over zeuren.' 'Nou, je hoeft er niet nijdig om te worden! Ik blijf er niet over zeuren. Maar ik hou vol dat-ie het, als-ie het bij één doet, ook bij een ander kan proberen. Ik zou toch weleens willen zien dat-ie het bij mij probeerde! Ik ben voor één baantje aangenomen. Het kan me niet schelen om er twee of drie op te knappen, maar wat-ie jou allemaal op je dak probeert te schuiven... dat zou ik niet nemen. Ach man!' Jones ging dichter bij Mike staan en vervolgde zachtjes: 'Waarom zeg je 'm niet dat-ie naar de drommel kan lopen? Hij kan toch niet meer doen dan je er uitgooien?' 'Vader!' Beide mannen draaiden zich om en Jones zei, nu opeens joviaal: 'Hallo, die Mary Ann!' 'Dag meneer Jones!' Mary Ann keek de boerenknecht aan. Zelfs nu ze meneer Jones al drie maanden kende, wist ze niet goed of ze hem aardig vond of niet. Soms moest ze wel om hem lachen, maar niet als hij met haar vader praatte! Ze wendde zich tot Mike en zei: 'Moeder vraagt waar je blijft! Het ontbijt is al een eeuw klaar.' 'Ik kom zo,' zei Mike en nam de boordevolle emmer op. 'Geef maar hier,' zei Jones, 'geef maar hier, ik zal er verder wel voor zorgen. Je had al terug moeten zijn in plaats van nu pas te gaan.' Mike gaf hem de emmer en liep zwijgend de stal uit. Mary Ann liep een beetje stilletjes met hem mee. Eindelijk vroeg ze: 'Vader, mogen we een hond?' 'Waar wou je een hond voor hebben? Er zijn er twee op de hoeve, en je hebt Tippie al.' 'Dat wéét ik wel, maar een poes is geen hond. En meneer Ratcliffe heeft niet graag dat we met de honden van de hoeve spelen.' 'Nou ja, we zullen nog wel zien,' zei Mike. 'Vader...' De toon waarop Mary Ann dat woord uitsprak, waarschuwde Mike dat wat er nu ging volgen ernstig en belangrijk was. 'Nou, wat is er?' vroeg hij. 'Is een vaars nou niet een jonge stier?' Mikes mondhoek ging omhoog, maar hij wist zijn glimlach te beheersen. 'Niet precies,' antwoordde hij. 'Maar het is wél een stier, vader!' Mary Ann stond even stil om aan haar uitspraak de nodige nadruk te verlenen. Maar toen Mike rustig doorliep, zette ze het op een holletje om hem in te halen en trok aan zijn hand. 'Het is heus waar, vader. Het moet zo zijn.' 'Nou, als jij het zegt, zal het wel zo zijn.' Zwijgend liepen ze het erf over naar de weg. In de verte boven de velden leek de regen wel een gordijn dat van de omringende heuvels af was neergelaten. Zelfs de wetenschap dat het weer onveranderlijk slecht leek en dat hij binnen zeer korte tijd daarbuiten in die regen aan het werk zou moeten, vond Mike niet onaangenaam. Iedere dag was goed, want zijn voeten raakten de aarde. Hij hoefde niet langer het gedreun en gehamer van de werf aan te horen; hij hoefde niet langer op de stellingen te klimmen en te sidderen als hij zag hoe hoog zij waren; hij was niet langer tussen mensen ingeklemd, mensen zo dicht opeengepakt als de stenen van hun huismuren. Hij had weer ruimte en deed het werk waarvoor hij was geschapen. Mike was niet godsdienstig, maar één ding wist hij zeker: ieder mens was voor een speciaal doel geschapen. En zijn bestemming was het om voor beesten te zorgen en onder de open hemel te werken. Telkens weer had hij het geprobeerd, maar steeds was hij weer naar de stad en naar de werven teruggedreven. Maar nu had hij voorgoed zijn draai gevonden dank zij die hummel hier naast hem! Hij strekte zijn hand uit en greep die van zijn dochtertje. Dat was voor Mary Ann het teken dat haar vader niet langer met rust gelaten hoefde te worden en dat het hem niet zou hinderen als ze erop los babbelde. Dus bracht ze opnieuw haar onderwerp te berde: het geslacht van een vaars. 'Het moet echt wel een stier zijn, vader.' Mike gooide plotseling op zijn oude onbezorgde wijze zijn hoofd achterover en zijn lach streek als een windvlaag door de heggen, zodat de vogels begonnen te tsjilpen en te kwetteren. Mary Ann moest ook lachen. Ze rukte aan zijn hand en zei: 'Toe nou vader, wees nou niet zo flauw en vertel het me! Toe nou! Vooruit!' 'Kijk,' zei Mike, en hij knikte in de richting waarin ze liepen, 'je moeder staat al op de weg. Nou krijg ik wat te horen!' Lizzie Shaughnessy stond bij hun tuinhekje. Ze was een lange, blonde vrouw, even groot als haar man, met zo'n rechte rug dat haar houding bijna uitdagend was. Mary Ann keek naar haar, zoals ze daar aan de weg stond, en zoals zo vaak gebeurde werd ze zozeer getroffen door de schoonheid van haar moeders gezicht dat al het overige als bij toverslag uit haar gedachten verdween. Ze had haar moeder altijd knap gevonden, zelfs toen zij nog op die zolderkamers in Mulhattans Hall woonden, en haar vader zo af en toe ziek was geworden en niet thuiskwam met zijn loonzakje, en toen haar moeders gezicht betrokken was en haar stem een scherpe klank had gekregen. Zelfs toen nog was zij knap gebleven, maar sinds ze op de hoeve waren komen wonen, paste het woord 'knap' niet langer bij haar, want nu was zij mooi, en ze lachte met haar vader en 's avonds bleven ze in de keuken dikwijls nog lang samen gekheid maken. Zelfs hun Michael was nu gelukkig, en een hele jongeheer nu hij op het lyceum was. Mary Ann voelde het wonderheerlijke leven plotseling door zich heen schieten en met een schreeuw van blijdschap rende ze op haar moeder toe. 'Zeg, zeg, kalm aan! Wat mankeert jou ? Doe niet zo dol! Vooruit, ga gauw ontbijten of je mist de bus nog!' Lizzie duwde Mary Ann het tuinpad op. Toen keerde ze zich om en begroette haar man. 'Je bent zo laat... toch niets aan de hand?' 'Aan de hand? Wat zou er aan de hand zijn?' Hij zweeg even en keek haar in de ogen, die op één hoogte waren met de zijne. 'Waarom zit je toch altijd te tobben?' Ze zuchtte en glimlachte stil. 'Kom, ga maar ontbijten!' Te midden van de warme geuren van gebakken spek gingen ze zitten: Mike en Lizzie aan een kant van de tafel, Michael en Mary Ann aan de andere. Michael at haastig; zijn ogen weerspiegelden het heen en weer schieten van zijn gedachten. 'Eet niet zo vlug,' vermaande Lizzie hem. Mary Ann, die op een knapperig stukje zwoerd zat te kauwen, voegde er listig aan toe: 'Hij moet zich haasten om bij de bushalte te zijn, om met Lena Ratcliffe te kunnen praten!' 'Niks van waar, niks van waar!' Vuurrood en bijna stikkend in de hap die hij in zijn mond had, wierp Michael zijn zusje een woedende blik toe. 'Wél waar, en jullie praten allebei zo deftig!' Ze trok haar neusvleugels omlaag en maakte een lange bovenlip, die haar onderlip bijna helemaal bedekte, en bauwde hen na: 'Mijn lerares voor Latijn... onze geschiedenisleraar...' 'Jij...' Michael was overeind gevlogen. 'Ga zitten. Ga zitten!' Mikes stem klonk niet al te onvriendelijk, maar tegen zijn beminde dochter werd zijn toon streng: 'En jij eet behoorlijk door of je krijgt een pak voor je broek.' Mary Ann schatte dit dreigement op de juiste waarde. Ze boog het hoofd en zette haar ontbijt voort, gekwetst zwijgend. In de stilte die volgde keerden haar gedachten terug naar het lastige probleem dat opgelost diende te zijn voor ze naar school ging. Ze moest er absoluut zeker van zijn dat een vaars een stier was, want zodra ze een voet op het schoolerf zou zetten, zou Sarah Flannagan opnieuw het knappe kind gaan uithangen en net doen of ze alles wist. Ditmaal deed ze een beroep op haar moeder. 'Moeder,' vroeg ze, 'is het nu niet waar dat een vaars een kinderstiertje is?' Lizzie keek bijna geschrokken. 'Een kinderstiertje...?' Ze sprak niet verder, maar wierp een blik naar Mike. Maar Mike had het erg druk met zijn ontbijt. 'Een kinderstiertje?' Michaels stem klonk nu door en door minachtend. 'Je bent een uilskuiken, je bent niet goed snik!' 'Het is toch zo, het is tóch zo!' riep Mary Ann agressief. 'Schei nu uit met dat geschreeuw,' vermaande Lizzie, 'en ga je handen wassen.' 'Maar moeder, is het dan niet zo? Ik moet het aan Sarah Flannagan vertellen!' Mary Anns gezicht drukte de diepste wanhoop uit. 'Waarom wou je dat aan Sarah vertellen?' vroeg Lizzie. 'Omdat die net praat of ze niet goed wijs is,' zei Mary Ann. 'Ze zegt dat het helemaal geen stier is, dat het niks is. Ze zegt dat haar moeder zegt dat het een koe wordt als-ie getrouwd is.' Er klonken benauwde bijgeluiden. Mike was juist bezig geweest zijn laatste slok thee op te drinken; nu werd het grootste deel ervan over de tafel uitgesproeid. Hij stond snel op en verdween in de bijkeuken. Mary Ann hield de deur van de bijkeuken in het oog tot hij terugkwam. Zijn gezicht was rood. 'Ik vrees dat Sarah je ditmaal te slim af is,' zei hij. 'Maar vader...' 'Kom, kom, het helpt niet om er langer over te twisten... Sarah heeft het bij het rechte eind.' 'Ja maar...' 'Vooruit, ga nu onmiddellijk je handen wassen!' Lizzie zette dit bevel kracht bij door Mary Ann een duwtje in de richting van de bijkeuken te geven. Toen ontmoette haar blik die van Mike, en beiden lachten ze onhoorbaar. 'Net iets voor Nellie Flannagan,' zei Mike zachtjes, 'de heiligheid van het huwelijk op een koe overdragen!' Lizzie liep tot het hekje met Mary Ann mee. Haar dochtertje zag er verre van opgewekt uit. Het feit dat Sarah haar een vlieg had afgevangen was in staat haar hemel te verduisteren en haar bovendien in een strijdlustige stemming te brengen. Als Mary Anns wraakoefening vanmorgen uitsluitend tegen Sarah kon worden gericht, zou Lizzie zich niet ongerust hebben gemaakt. Maar voor Mary Ann Sarah zou zien, zou ze eerst Lena ontmoeten, en die dochter van de bedrijfsleider was op merkwaardige wijze de belichaming van een bedreiging geworden een bedreiging voor de nieuw-gevonden veiligheid van het gezin. Ze voelde op dit ogenblik de lust in zich opkomen zich over Mary Ann heen te buigen, haar handje te grijpen en haar te smeken: 'Wees aardig tegen Lena, wil je? En ga niet over meneer Lord opsnijden.' Alsof Mary Ann de weerklank van meneer Lords naam had opgevangen, keek ze naar haar moeder op en vroeg: 'Als de Lord ik bedoel meneer Lord eerder langs komt dan de bus, neemt hij ons mee naar Jarrow, en als dat gebeurt, mag ik dan mijn busgeld houden, moeder?' 'Nee,' zei Lizzie, en ze knoopte de kraag van Mary Anns regenjas vast. 'Dat heb je van de week al twee keer gehad. Dat geld moet in de spaarpot. Denk eraan dat het niet meer zolang duurt tot het Kerstmis is! En Mary Ann...' Lizzie zweeg even en zette het ronde schoolhoedje recht. 'Ja moeder?' 'Wees niet kattig tegen Lena, wil je?' De afschuwelijke onrechtvaardigheid van die opmerking maakte dat Mary Ann haar bruine ogen wijd opensperde en haar mond tot een penny samenkneep. 'Dat ben ik nooit, moeder. Zij is juist kattig tegen mij, en ze doet altijd zo idioot deftig. Ze...' 'Goed, goed! Ik zèg het maar. En kijk goed uit. Dag!' Lizzie kuste het gezichtje, waarop een gekwetste trek lag, en zond Mary Ann toen met een duwtje op weg naar de halte. Ze keek haar na tot ze bij de bocht van het laantje kwam, en toen het kind omkeek en vluchtig wuifde, wuifde ze terug. Nadenkend ging ze het huis binnen. De halte lag bij het kruispunt en werd aangegeven door een hoop grind aan de voet van een wegwijzer waarvan de ene arm naar Gateshead en de andere naar Shields wees. Naast die grindhoop stond Lena Ratcliffe, een stevig gebouwd, lang meisje van elf jaar. Haar haren waren bruin en springerig, en haar gezicht zou knap zijn geweest als het niet zo kribbig had gestaan. Michael, een weinig onhandig en verlegen, stond vlak voor de grindhoop en Mary Ann stond aan de andere zijde. Ze voelden zich allen wel wat gedwongen. Bij Mary Ann kwam dat niet zozeer door de aanwezigheid van de andere twee als wel door het feit dat haar voor de zoveelste maal onrecht was aangedaan. Had haar moeder niet gezegd: 'Wees niet kattig tegen Lena?' Ze was nooit half zo kattig tegen Lena geweest als ze wel had willen zijn. Als ze Lena alles had aangedaan wat ze haar had willen aandoen... ja, dan had haar moeder misschien recht van spreken gehad! Ze had vaak lust haar een stomp in haar maag te geven, of zó'n duw dat ze in de grote varkenstrog terechtkwam. Maar de gedachte aan Lena verdween toen een grote zwarte auto de bocht om kwam en snel op hen afschoot. Beide meisjes stapten tegelijk naar voren. Mary Ann zei niets, maar haar ogen werden groot en haar gezicht vertoonde een uitdrukking van blijde verwachting, die niet vrij was van zelfingenomen bezitterstrots. Toen de wagen stopte, ging Lena met bestudeerde waardigheid naar het raampje en zei: 'Goedemorgen meneer Lord! Mag ik voorin zitten?' Meneer Lord beantwoordde de groet niet. Zijn wenkbrauwen trokken zich boven zijn ogen samen, zodat in de schaduw ervan het diepe donkerblauw bijna zwart leek. Zijn snorharen stonden strijdlustig overeind op zijn saamgeknepen bovenlip, en zijn hele houding drukte een nauwelijks bedwongen woede uit. 'Ga achterin zitten!' Met een soort zucht opende Lena het portier en klom achterin. Michael, die achter Mary Ann stond, zei keurig en een beetje angstig: 'Goedemorgen meneer.' 'Morgen. Instappen.' Michael stapte in en ging naast Lena zitten. Met de houding van een prinses die de haar rechtens toekomende plaats inneemt, opende Mary Ann nu het voorste portier en wurmde zich op de zitting van de bank. 'Dag!' Ze lachte breed tegen de oude man, 'de Lord', zoals ze hem in gedachten altijd noemde. Hij wierp haar een snelle zijdelingse blik toe. In de overschaduwde ogen blonk even een lichtje, zijn snorharen bewogen en hij mompelde iets dat 'hallo' had kunnen zijn. Toen de auto vooruitschoot, stak Lena haar hoofd tussen Mary Ann en meneer Lord in en op haar allerbeleefdste toon en dat wou heel wat zeggen zei ze: 'Het is heel vriendelijk van u ons naar Jarrow mee te nemen, meneer Lord. Mama zegt dat we het heel erg op prijs stellen.' Meneer Lord trok even met zijn schouder. Mary Ann schoof bijna onmerkbaar iets dichter naar hem toe en dwong op die manier Lena haar hoofd terug te trekken. Ze keek even naar hem op en vroeg zich af of hij haar gebaar wel naar waarde wist te schatten. Maar hij had al zijn aandacht op de weg gericht en juist zoals haar vaders zwijgen haar vaak waarschuwde wanneer ze haar tong in bedwang moest houden, zei haar snel reagerende gevoeligheid haar nu dat ze zich stil moest houden. Lena begon nu op haar neerbuigende, keurige manier tegen Michael te praten, en een hele tijd draaide de eenzijdige conversatie om de school. Daar begint ze weer, dacht Mary Ann. Die moest nou ook altijd zitten opscheppen... en hij wil stil zijn. Straks valt hij nog tegen haar uit. Ik hoop dat-ie het doet!' Haar eigen zwijgen gaf haar een beslist gevoel van meerderheid, dat het de rest van de tocht zou hebben uitgehouden als Lena haar onderwerp van gesprek niet had verwisseld voor een dat haar nog meer ergerde dan de uitvoerig beschreven heerlijkheden van het meisjeslyceum. Lena trachtte voor de zoveelste keer Michael onder de indruk te brengen van het grote huis waarin ze had gewoond, voor ze hier naar het noorden was gekomen. Het was toch zo'n prachtig huis, vertelde ze juist, heel groot en helemaal wit, met overal bloeiende struiken eromheen. Mary Anns zelfbeheersing werd gewogen en te licht bevonden. Meneer Lords onuitgesproken eis van stilte en rust moest het afleggen tegen de behoefte zelf ook eens een beetje deftig te doen, dus draaide ze zich helemaal om en legde haar kin op de leuning van de bank. 'Vroeger hebbe-me ook in zo'n groot huis gewoond,' zei ze. Ze negeerde het rode gezicht van haar broertje en zijn blik die duidelijk zei: 'Hou toch je mond, idioot die je bent!' Mulhattans Hall en de zolderkamers waar ze hadden gewoond, stonden Michael nog pijnlijk voor