T.C BAHÇEŞEHİR ÜNİVERSİTESİ Mario Fratti – KAFES Yüksek Lisans Tezi ALPER ÖNEN İSTANBUL 2011 T.C BAHÇEŞEHİR ÜNİVERSİTESİ İLERİ OYUNCULUK SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ Mario Fratti – KAFES Yüksek Lisans Tezi ALPER ÖNEN Tez Danışmanı: ZURAB SIKHARULİDZE İSTANBUL 2011 ÖNSÖZ Mario Fratti’nin eserlerine baktığımızda temelde öne çıkan noktaları üç temel esasa dayandırabiliriz; az karakter, iyi hikâye ve öngörülemeyen final. Bu yapı Fratti’nin bütün eserlerine hakimdir. Konu olarak; sadece yazılmayı hak eden, yazılmaya değer konuları yazdığını ve oyunlarının üçte birinin otobiyografi, üçte birinin gerçek ve diğer parçanın da hayal ürünü olduğunu söylemektedir. Fratti oyunlarını en iyi tanımlayan sözcük hiç şüphesiz “öngörülemeyen final”dir, kendisi bunu her fırsatta dile getirir ve kendi oyunları için şöyle bir tanı koymuştur; “Oyunu okuduğunuzda son üç sayfasını atlayın ve kendinize karakterin ne yapacağını sorun. Bulamazsınız! Benim oyunlarımın hiçbirinde bunu bulamazsınız.” Bir yazar olarak seyirci üstünde yapmak ve uyandırmak istedikleriniyse şöyle açıklar; “ Seyirciyi bir yöne çekmeyi ve sonra onları bir sürprizle şoke etmeyi çok seviyorum.” Yazarı farklı kılan anlatım şekli ve biçimsel estetik kavramları üzerine, farklı detayları göz önünde bulundurarak Kafes adlı eserinde ortaya koyduğu sanat algılayışı üzerine çeşitli tahliller ve incelemeler yaptığımızda karşılaştığımız durumlar üzerine yaptığımız çıkarımları analiz edelim. Bu tezin hazırlanmasında görüşlerinden yararlandığım, danışman hocam Sayın Zurap SIKHARULİDZE ‘e ve Sayın Ahmet CEMAL’e teşekkür ederim. İSTANBUL 2011 ALPER ÖNEN 18.05.2011 iii ÖZET MARIO FRATTI – KAFES Önen Alper İleri Oyunculuk Tez Danışmanı: Zurap Sıkharulidze Mayıs 2011, 34 Sayfa ‘’Mario fratti - Kafes’’ konulu tez çalışması, Yazarı ve en bilinen eserlerinden biri olan Kafes’i çözümlemeye yönelik bir çalışmadır. İnceleme genel olarak yazarın ve eserinin edebi tahlillerini, dönemin sanat akımlarını, eserin içerik ve biçim yönünden çözümlemelerini ele almaktadır. Yazarın önemli eserlerinden bir kaçı olan KAFES ve KURBAN adlı eserlerinden yola çıkılarak, oyunlar arasındaki benzerlikler ve yazarın eserlerde ortaya koyduğu anlatım biçimi ve çatışmalar temel olarak ele alınmıştır. Çalışma içerisinde; Uslup, karakter, idea, amaç ve diyalog gibi yazarın temelde anlatım biçimini oluşturan öğeler üzerinden çeşitli çıkarımlar ve izleyici üzerindeki etkiler üzerinde durulmaktadır. Mario Fratti’nin biyografisinin de ele alındığı çalışmada özellikle 20.yy sanat akımları üzerinde sanatçıyı etkileyen fikirler üzerinde durulmuştur. Sanat algılayışı, tiyatroda anlatıma getirdiği yenilikler, tiyatronun amacı ve işlevine dair fikirleri, sahne seyirci ilişkisi ve estetik kavramına yönelik eserlerinden yola çıkarak yapılan yorumlar bu tez çalışmasının çekirdeğini oluşturmaktadır. Bütün bu sorulara alınan cevaplar noktasında konu tümevarımsal bir algılayışla işlenmiştir. Anahtar Kelimeler: Üslup, Karakter, İdea, Amaç, Diyalog iv ABSTRACT MARIO FRATTI – CAGE Önen Alper Advanced Acting Studies Thesis Supervisor: Zurap Sıkharulidze May 2011, 34 Pages The study aims to examine a most known piece of Mario FRATTI – The Cage. This study is mostly concentrated on the context, form and the art movements of era. Most known masterpieces of the writer, based on the story of Victim and the Cage exemplificated to make differences and resemblances between storytelling, context, form and conflictions. Study includes some influecing components over spectators such as style, character analysis, idea, aim, and the dialogues. Also art movements taken basis to explain the point of view of the writer. Perception, inventories brought to storytelling, the relationship between spectators and stage are the points in which the study takes attention. All answers get taken through reasoning and dialects in the study. Keywords: Style, Character, Idea, Aim , Dialogues v İÇİNDEKİLER TABLOLAR……………………………………………………………………………….…iv 1.GİRİŞ………………………………………………………………………………………..1 2.EDEBİ TAHLİL…………………………………………………………………………….2 2.1 YAZARIN BİYOGRAFİSİ VE DÖNEMİ…………………………………………...3 2.2 ESERİN DÖNEMİ…………………………………………………………………….5 2.3 SUJE……………………………………………………………………………………7 2.4 IDEA……………………………………………………………………………………9 2.5 TÜR…………………………………………………………………………………...10 2.6 KONU…………………………………………………………………………………13 2.7 TARZ………………………………………………………………………………….14 2.8 ANA ÇATIŞMA……………………………………………………………………...15 3.ROL ÜSTÜNE ÇALIŞMA………………………………………………………………..18 3.1 ROLÜN İSTEĞİ VE ÜSTÜN AMACI…………………………………………......19 3.2 BÜYÜK OLAYLARIN SIRALAMASI…………………………………………….20 3.3 KÜÇÜK OLAYLARIN SIRALAMASI…………………………………………….22 3.4 KARAKTER İNCELEMESİ………………………………………………………..24 3.5 ROL YORUMU………………………………………………………………………28 4.SONUÇ……………………………………………………………………………………..29 KAYNAKÇA………………………………………………………………………………...30 vi TABLOLAR Tablo 2.8 :Ana Çatışma ve Unsurları……………………………………………………...17 Tablo 3.4 :Karakter İncelemesi………...…………………………………………………..24 vii 1. GİRİŞ 44 yılı aşkın süredir ABD’de yaşayan İtalyan asıllı Amerikalı oyun yazarı Mario Fratti, benzer yazarlarla karşılaştırıldığında, özgün bir usluba, çoğunlukla sürprizlerle gelişen dramatik bir kurguya sahip ve zaman zaman da bu uslubu absürd öğelerle metinlerine döken çağdaş bir yazardır. Oyunları alternatif tiyatro anlayışının egemen olduğu bir düşünceye hitap eder. Bu eserlerinden birisi olan KAFES’te olaylar az kişi çok diyalogla ilerlemektedir. Karakterlerden çok diyalog ve harekete önem veren bir yapıya sahip olan oyunda kendini dünyanın sorunlarından izole etmek amacıyla bir kafese kitlemiş olan Christiano, ağabeyi Pietro, annesi , kız kardeşi Nella ve ağabeyinin eşi Chiara etrafında dönmektedir. Christiano, aynı evde yaşadığı ağabeyi Pietro’nun karısı olan Chiara’ya ilgi duymaya başlar. Pietro ve Chiara’nın mutsuz ve sorunlu bir evlilikleri vardır. Çatışmada oyun da genel olarak bu konu üzerine kurulu bir şekilde işler. Sade bir olay üzerinden kişilikler ve olaylar tahlil edilerek gerçekte anlatılmak istenilen noktaya varılır. Oyunun bitiminde herkesi şoke edecek surpriz bir son beklemektedir. Mario Fratti hemen hemen bütün eserlerinde bunu yapar, seyirciyi belli bir noktaya çıkardıktan sonra hiç beklenmedik bir sonla izleyiciyi şoke eder ve mevcut konu üzerine düşünmeye sevk eder. Tez Mario Frattinin tiyatroda kullandığı mevcut dili ve sanat algılayışına yönelik kilit noktaları KAFES adlı oyunu üzerinden incelemeye yönelik bir çalışmadır. Bu noktada ilk olarak yazarın biyografisi, eserleri ve dönemin sanat akımlarını inceleyelim. 2. EDEBİ TAHLİL - MARIO FRATTI 2.1.YAZARIN BİYOGRAFİSİ VE DÖNEMİ Mario Fratti 5 Temmuz 1927’de İtalya’nın L’Aquila kentinde dünyaya gelmiştir. Babası Leone Fratti, annesi Palmira Silvi Fratti’dir. İlk eşi olan Lina Fedrigo’dan 1963 yılında boşanmış ve aynı sene Amerika’ya taşınmıştır. Onbir yıl sonra,1974’te, Amerikan vatandaşlığına kabul edilmiştir ve 1963’ten beri Amerika’nın New York şehrinde yaşamaktadır. 22 Eylül 1964’te bir piyanist olan Laura Dubman’la ikinci evliliğini yapmıştır. İlk evliliğinden Mirko ve Barbara adında bir oğlu ve kızı; ikinci evliliğinden de Valentina adlı bir kızı vardır. Mario Fratti’nin 33 oyunu 19 dilde yayımlanmış ve yaklaşık 600 tiyatroda sahnelenmiştir. Mario Fratti öğrenimi için L’Aquila kentinden Venedik’e gitmiş, on beş yıl burada yaşamış ve Dil Bilimi üzerine doktora yapmıştır. Kendi tabiriyle “diyaloglara aşık”tır, dil onun için bir tutkudur ve altı dil konuşmaktadır. Ancak bu kadar dil bilip, diller üzerine çalışmalar yapmış olmasına rağmen sadece İngilizce’ye âşık olduğunu söyler. Bunun sebebiniyse, İngilizce’nin tek heceli ve drama yazımı için mükemmel bir dil olmasıyla açıklar ve zaten oyunlarını İngilizce yazmaktadır. Fratti, oyun yazmaya otuz yaşında başlamıştır ve kendince bunu geç olarak değerlendirir. Toplamda doksan bir oyunu vardır; çoğu yayımlanmış ve on dokuz dilde oynanmıştır. Her yıl bir oyun yazar, bu bazen altı ay gibi kısa bir süre de olabilmektedir. Kendisine nasıl ve neden bu kadar çok oyun yazdığı sorulduğunda şu yanıtı vermiştir; “Bir keresinde Çehov’a sormuşlar ‘Neden bu kadar çok kısa öykü yazıyorsunuz?’ diye. Şöyle yanıt vermiş; ‘Çünkü söylemek istediğim çok şarkı var ve ben bunların hepsini söylemek istiyorum.’ Benim yanıtım da aynı; eğer söylemek istediğim bir şey varsa, oyun yazarım.” Bu kadar hızlı yazmasını ise bir gün Arthur Miller’la yaptığı bir röportajdan sonra edindiği fikirle açıklamaktadır. Miller kendisine; “Bir oyun hamilelik gibidir; yavaşça senin içinde büyür ve hazır olduğunda, onu yazmak sadece on gününü alır.” demiştir ve Fratti de aynı yolu izlemektedir. Düşüncesi noktasındaysa, Anti-emperyalist bir dünya görüşüne sahip olan yazarın oyunlarında, anti-Amerikan ve küreselleşme karşıtı görüşler öne çıkar. Amerika’nın Irak’ı işgalini, “Körlük” adlı oyunuyla protesto eden Mario Fratti, bu oyununu tüm dünya ülkelerine, telif hakkı istemeden oynanmak üzere armağan etmiştir. “Körlük”, 15 Temmuz 2004’te Tokyo’da ve 6 Ağustos 2004’te Barselona’da dünya prömiyerini yapmıştır. Kendi web sitesinde bu oyunu yayınlamaktadır. Medyanın insanlar üstünde bir tür beyin yıkaması yapıp, insanları yönlendirdiğini ve insanlığın sahip olduğu sorunların üstünü kapattığını söyler. Hem farklı dünya görüşü hem de bunu oyunlarına aktarım biçimi noktasında kendine has bir anlatım geliştirmiştir. 2 Bu noktada yazarın önde gelen üç eserinden kısaca söz edelim; İlk olarak Kafes (1962) adlı oyununa bakacak olursak ana karakterlerden biri olan Christiano, bu dünyanın ve insanların çürümüşlüğünden, yozlaşmasından ve vahşetinden kendini korumak için bir kafese kapanmıştır. Bu kafeste üç yıldır sadece Çehov’un eserlerini okur ve onlarla yaşar. Hayatta anlayamadığı ne varsa onun kitaplarından tanımaya ve anlamaya çalışır. Kendini normal yaşamın tüm şartları ve olanaklarından izole eden Christiano, aynı evde yaşadığı ağabeyi Pietro’nun karısı olan Chiara’ya ilgi duymaya başlar. Pietro ve Chiara’nın mutsuz ve sorunlu bir evlilikleri vardır. Çatışmada oyunda genel olarak bu konu üzerine kurulu bir şekilde işler. Sade bir olay üzerinden kişilikler ve olaylar tahlil edilerek gerçekte anlatılmak istenilen noktaya varılır. Bir diğer nokta ise ne anlatıldığından çok seyircinin nasıl anladığı önemli olmasıdır, bu noktada seyircinin pasif olması yerine, aktif bir uslupla olayları kişiselleştirmesi önemlidir. Kurban adlı oyununda ise; karakterlerinden Diana, otuz yaşlarında, evli ve aynı zamanda sevgilisi olan bir kadındır. Kocası Dr. Warren tam bir iş koliktir ve Diana, kocasından göremediği bu ilgi ve sevgiyi bir başkasında bulmuştur. Olay Diana’nın eşi Warren’ın hastası olan Kirk’ü eşinin kendisini aldatıp aldatmadığı konusunda bilgi alması amacıyla eve göndermesiyle başlar. Süreç içerisinde Diana’a aşık olmaya başlayan Kirk amacından uzaklaşarak onu ihbar eden Warren’ı öldürür ve Dainayla ömrünü geçireceğini düşünür. Sonunda ise Diana Kirk’ü ihbar ederek hem eşinden hem de kısa süreli kullandığı kocasının hastası Kirk’den kurtulmuş olur. Kurban’da da Kafes’te olduğu gibi her karakterin kendi içinde ve hayatında yaşadığı sıkışmışlıklar ve çatışmalar vardır. Kafes’te gördüğümüz “her karakterin haklılığı” bu oyunda da geçerlidir. Kirk, sevgi, şefkat ve özgürlük arayan; Diana, sevgi, şefkat ve özgürlük arayan bir kadın ve Warren da yine sevgi, sadakat ve özgürlük arayan bir adamdır. Herkes kendince haklıdır ve yaptıkları mubahtır. Kimse üç karakterden birini daha fazla suçlayamaz ve daha fazla haklı göremez. Kısaca Che Guevara’ya da bakarasak bu oyununda, tüm dünyada devrimci ruhun simgesi haline gelip efsanelişmiş olan Che Guevara'nm, kendisi için kaçınılmaz olan devrim ateşinin ortasında, Bolivya dağlarındaki son günlerini sahneye taşındığını görürüz. Kahramanına büyük hayranlık duyan yazar, oyununda, ünlü devrimcinin bütün yanlışlarını da apaçık gözler önüne serer. Che'nin, romantik kişiliği, düşmanlarına karşı takındığı cömert tavrı ve bütün romantizmine rağmen ideallerinden vazgeçmeyen sert karakteri, yaptığı bütün bu yanlışları bağışlatır.Tüm bunların ışığında da baktığımızda Fratti oyunlarını üç temel esasa dayandırır; az karakter, iyi hikâye ve öngörülemeyen final. Bu yapı Fratti’nin bütün eserlerine hakimdir. Konu olarak; sadece yazılmayı hak eden, yazılmaya değer konuları yazdığını ve oyunlarının üçte birinin otobiyografi, üçte birinin gerçek ve diğer parçanın da hayal ürünü olduğunu söylemektedir. Yazma stilini ise yine Arthur Miller’ın bir sözüyle açıklar; “İyi bir oyun yazarı oyunun sonundan başlar, böylece nereye gittiğini bilir.” Fratti de oyunlarında ilk önce sonu görmektedir ve oyunlarını böyle yazmaktadır.Öncesinde seyirciyi bir yöne doğru çeker ve finalde bir sürprizle onları şoke etmeyi başarır. Oyunlarındaki farkındalık noktasını ve oyun boyunca özleşleştirmeyi bu algıyı yaratarak ortaya çıkarır ve seyirciyi durumla ilgili düşünmeye sevk eder. Olayların öngörülemez olması noktasında yazarın sade ve yaşamın 3