MALATYA ULU CAMtİNİN ASLÎ PLÂNI VE TARİHİ HAKKINDA M. Oluş A R IK Türklerin İslâm âleminde, bilhas­ batı revakı. Bunlar aslî hüvi­ sa İran'da hâkimiyet kurmalarıyla pa­ yetlerini ve tuğla yapılarım ralel olarak, bir orta avlunun dört ya- muhafaza etmektedir. nmda birer eyvan ile karakterize olan 2. Bunun dışında kalan ve umu­ ve kısaca «dört eyvanlı şema» diye an­ miyetle taştan yapılmış olan dığımız Ulu Cami tipi iyice benimsenip kısımlar. Bunlar XIII, Asırdan yayılır. beri başlayan tamir ve ilâvele­ Türklerin Anadolu'yu kendilerine rin mahsulüdür. mâl etme işlemi başladıktan sonra ise, Camiin bu muhtelif kısımlarında, bu yeni yurtta, o zamana kadar İslâm altı muhtelif kitabe vardır: âleminde teşekkül etmiş enlilemesine haremli ve ön avlulu tiplerden, Ana­ I) Batı portalindeki kitabe; sa­ dolu'ya has olan derinlemesine mekân- dece bu portalin, II. İzz-üd-din Keykâ- lı, derinlemesine sahnlan olan avlusuz vus zamanında Şıhab-üd-din İlyas bin camilere kadar çeşitli tarzlar görüldü­ Şıhab-üd-din Ebûbekir adlı bir kimse ğü halde, İran'da hâkim olan tip pek tarafından Hüsrev adlı bir sanatkâra benimsenmemiştir. Ayrıca, malzeme ve 1247 yılında yaptırıldığını belirtir'. tezyinat yönünden de Anadolu'daki bu II) Doğu portalindeki kitabeden, ilk devir verilerinde, İran'daki tuğla adını bilmediğimiz bir kimsenin, yine geleneğinin aksine, taş yapılar baş ye­ aynı sanatkâra, yani Hüsrev'e camiyi ri tutar ve bununla birlikte taş tezyi­ 1274 yılında tecdit ettirdiği anlaşüı- nat büyük önem kazanır. Yâni Anadolu yor. fâtihleri, buradaki imar faaliyetlerinde, birlikte getirmiş olmaları gereken ge­ III) Camiin kuzeymde, âdeta lenekleri hemen uygulamıyorlar; önce ikinci bir cami gibi görünen kısmın buranın tarihî ve coğrafî şartlarına in­ avluya bakan cephesindeki kitabe, Sey- tibak etmiş görünüyorlar. fî Küşlü'nün bu «kaysariye» yi yaptır­ dığını bildiriyor^. İşte Malatya Ulu Camii, bu yeni gelişmenin dışında kalan ve İran'daki IV) Bugün Ankara Etnoğrafya Büyük Selçuklu İmparatorluğu cami Müzesinde bulunan ahşap minberin ki­ geleneğini Anadolu'da temsil eden tek tabesinde bu camiin yapılmasını Ebu'l örnek olarak önem kazanıyor. Vefâ 'Azizî bin Emir Kiyâ el Kazvinî Bugünkü hâliyle cami, malzeme bakımından iki esas kısma ayrılır: 1 — A. Gabriel, Voyages Aroheologlque« dans la Turqtiie Orientale Paris 1940 1. Kıble tarafındaki kubbe - ey­ No. 145 s. 352 2 — ibid. No. 146 van kombinezonu ile avlunun 3 — ibid, No. 150 s. 353 142 M. OLUŞ ARIK (veya Alevî?) emretti denilmektedir, münhasıran bu kapının yapılışından t sim farklı şekillerde okunmuştur^. Ta­ bahsedilmektedir. rih bulunmamaktadır. Camiin aslî ya­ Şu halde bina gerçekte hangi ta­ pılış zamanına mı aittir, bilmiyoruz. rihte yapılmıştır; aslî plânı tam olaı ak Hattâ bu camie ait olduğu dahi şüp­ nasıl şekillenmiştir? helidir. Bu sorulann karşılığını bulmak V) Eyvan kemerinin sağdaki sü- üzere yapıyı yeniden gözden geçirdiği­ tuncesinin başlığında, Yakub bin Ebû- mizde, şu hususları tesbit ediyoruz. bekir el Malatî yaptı denilmektedir'. VI) Eyvan arka kemerinin köşeli­ A. YAPI ÜZERİNDE MÜSAHE^ ği üstünde, Ahmed bin Ya'kub yazdı DELER : ibaresi vardır*. 1 — a) Tuğla yapılı aslî kısım­ VII) Kubbe kasnağmdaki sağır da, yani kubbe-eyvan kombinezonun­ nişte, Ya'kub bin Ebûbekir el Malatî da, simetrik olarak yanlara ve kuzeye yaptı denilmekte, «yaptı» kelimesinin uzanan aslî kemer başlangıçları görül­ alt ve üstünde, bunu Ahmed bin Ya'­ mektedir (1. Şekil: J, K, L, M, N, S, T, kub yazdı diye ilâve edilmektedir'. U ve 1.-4. Resimler). Demek ki bugiin Görüldüğü üzere, taş kısımlardaki aslî tuğla kuruluşu kanatlandıran taj, kitabeler tamir ve ilâvelere; tuğla kı- kemer ve ayaklar, önceki kuruluşa uv- sımlardakiler ise, sanatkâr imzalarına gun bir şekilde yapılmıştır. Aynı za­ aittir. Şimdiye kadar aslî tuğla kısmın manda batı duvarında, kıble tarafında­ tarihini ve yaptıranım belirten bir ki­ ki birinci enine sahnın kemer sıraları­ tabe yayınlanmamıştır. Yine bu kısmın nın dışa doğru devam etmesi gerekti­ ne şekilde tamamlandığını gösteren ğini gösteren bir kemer kalıntısı var­ doğru bir restitüsyon da, şimdiye ka­ dır (5. Resim; 1. Şekil: C). dar yapılmamıştır*. b) Bu duruma göre eyvan-ku! - Bu âbide hakkında ilk ve esaslı be kombinezonunun iki tarafında si­ çalışmayı yapan A. Gabriel, tuğla kısım­ metrik olarak ikişer sıra ayak ve ke­ ların, yani kubbe-eyvan kombinezonu merler uzanarak enine sahnlar teşkil ile batı revakının aslî kısımlar olduğu ediyordu. Doğu kanadında bugün du­ kanaatindedir. En erken tarihli kitabe rum zaten böyledir. Aslında doğu vc de batı portalinde bulunduğundan, mi­ batı kanatlarının belirttiğimiz gibi si nare dahil bütün tuğla kısımlarla bir­ metrik düzenlenmiş olması daha akla likte bu portalin 1247 ye ait olabileceği yakındır. Bugünkü batı duvarı, batı ihtimalini ileri sürer'. Fakat bizce bu kanadındaki ikinci ayak sırasının ye­ kitabe orijinal tuğla inşaatın başlangı­ rini almış olmalıdır. cı ile bağıntılı olamaz; zira metninde c) Şu halde yapıda şimdiye ka­ dar bilinen en eski kitabeyi havi batı portali, ancak bu taraf herhangi bir 4 — ibid. No. 146 bis; Z. Oral, Anadolu'da Sanat Değeri Olan Abşap Minberler, sebeple daraltıldıktan sonra yeni cep­ Kitabeleri ve Tarilıçeleri, «Vakıflar heye kurulmuş olabilir. Dergisi" Ankara 1962, şayi V, S. 50 5 — A. Gabriel, op. clt. No. İAS S. 363 2 — a) Avluda aslî tuğla yapısı­ 6 — ibid, No. 149 nı koruyan batı revakı ayaklarının iç 7 — Ibld, No. 147 yüzleri, herhangi bir kemer başlangı­ 8 — İbid, 3. 272. &g. 269 deki restltüsyonu doğru bulmadıgınuzı llerd« gösteriyo­ cına rastlanmaksızm dümdüz yükseli­ ruz. yor. Bu yüzlere birleşen kârgir tonoz 9 — ibid, s. 271-275, tIg. 200 I^ALATYA ULU CAMİ İNİN ASLÎ PLÂNI VE TARİHİ HAKKINDA 143 ayakları ile araları biraz açıktır. Ara­ 5 — a) Camide birkaç yıldır Va­ dan, tuğla ayakların bu yüzlerinin hâlâ kıflar Genel Müdürlüğünce yürütülen çinili tezyinat ihtiva ettiği görülüyor onarım çalışmaları devam ederken, (6. Resim; 1. Şekil: O, Ö). 1966 Ekiminde yapının kıble cephesi doğu ucunda muhteşem bir portalin as­ b) O halde avlunun iki tarafın­ lî zeminden 1 m. kadar kalabilmiş alt daki yan sahn kemer ve desteklerinin, kısmı meydana çıkarılmıştır (10. Re­ aslında bu ayaklara birleşmediğini, sim; 1. Şekil: A). Kıble duvarından hey­ bunlar ve dolayısıyla bu kısım tonozla­ betli bir taşıntı meydana getiren ve tak­ rının güney-kuzey doğrultusunda u- riben 6 m. genişliğinde bulunan bu zandıklarını kabul edebiliriz. muhteşem portal, kıble tarafının doğu c) Uzak da olsa bir de şu ihtimal kanadındaki kubbeli bir bölmeye açıl­ akla gelebilir: Avlunun iki tarafındaki maktaydı. Kapı açıklığı sonradan mo­ yan sahnlann (veya revaklann) kiriş­ loz örgüyle kapatılmıştır. Kalıntılar, gayet olgun bir taş işçiliğiyle tezyin lere dayanan düz bir çatısı bulunabilir­ edildiğini gösteriyor. di. 3 — a) Bu aslî avlu revakmm b) Öbürlerinin aksine, bu por- son ayağı, kuzeydeki «kaysariye» de­ talle hiç oynanmamış gibi görünüyor. nen muhdes kısma giriyor (7. Resim; Bu bakımdan, ilk inşaatta da mevcut 1. Şekil; P). Bu ayağın içerideki kuzey olan aslî bir unsur diye kabul edebili­ yüzü düz ve temizdir (8. Resim). Yani riz. buraya bir duvar birleşmiyordu. Şu c) Bu kapı ya camiin güneyinde halde revak bu ayaktan kuzeye doğru, yer alan ve şimdi tamama yakını ha­ aslında en az bir kemer daha devam rap durumda bulunan medrese ile ba­ ediyordu. ğıntı sağlamak için yapılmıştı; ya da mahfil kapısı, hükümdar kapısı v.b. b) Bu durumda, yan eyvanları gibi bir fonksiyonu vardı. bulunmayan bu avlunun aslında, A. Gabriel'in restitüsyonundaki'" gibi de­ B — YENİ BULUNAN KİTABE : ğil de, bir kuzey eyvanı ve bunun yan kanatlarıyla tamamandığı düşünülebi­ 1) Yeni Malatya'da Saray Ma­ lir. Bu şekilde kıble tarafıyla daha hallesinde dar bir sokakta, Alibey Ca­ mantıkî bir denge sağlanmış olur. mii veya Saray Camii denen yeni ve 4 — a) Minare gövdesi Onüçün- basit bir mabet var. Cephesinde pence­ cü Yüzyıldaki diğer örneklerle aynı ka­ relerin altında, yerden 1,5 m. kadar rakterdedir diyebiliriz. Ama kaide kıs­ yüksekte, büyük bir kitabe bordürü- mı ile çok oynandığı anlaşılıyor. Bu, nün, 150 X 60 cm. kadar büyüklükte herhalde sonraki müdahaleler yüzün­ bloklar halinde altı parçası monte edil­ den olmalıdır (9. Resim). miştir (11. Resim). Malatya'da, uzun zamandır yörenin tarihi ve anıtları üze­ b) Ayrıca, Onüçüncü Yüzyılda rinde çalışmakta olan sayın Celâl Yal- çok kere olduğu gibi burada da, ca­ vaç'ın ifadesine nazaran', yaşlı kimse­ miin önce minaresi bulunmadığı, son­ ler bu parçaların «eski Malatya'daki radan, muhtemelen batı cephesi bu­ Ulu Cami'den getirildiğini söylemekte­ günkü hizada yeniden düzenlendiği sı­ dirler. Kitabe spiral nebatî arabesk rada bir de minare ilâve edildiği düşü­ nülebilir. 11 — Çaüşmarmza gösterdiği ilgi ve yolla­ dığı bilgiden dolayı kendilerine teşek­ 10 — ibid, fig. 200 kürü borç bilirim. 144 M. OLUŞ ARIK zemin üzerine olgun ve iri harflerden rinde) zayıf kul (yüce Allah) m rah­ müteşekkil güzel bir neshî yazı ihtiva met ve gufrânına muhtaç Mansûr bin etmektedir. Ya'kub 621 yılı Muharreminin başı ta­ rihinde (emretti). 2) Parçalar buraya sırayla yerleş­ tirilmediği gibi, arada bazı parçalar Tamamlarken yapının cinsini ca­ da eksiktir. Mevcut parçalar sıraya ko­ mi olarak belirtişimiz, yukarıda nak­ nunca şu metni veriyor": lettiğimiz beyanlara göre kitabeyi ko­ numuz olan camie ait kabul etmemize dayanıyor. Bu durumda yapının tarihi hakkında şöyle bir teori kurmak müm­ kündür: ^ W>ilvU^^a^^lJy^ (2) I — Malatya Ulu Camii, 1224 (Hic­ rî 621) yılında, I. Alâ-üd-din Keykubad («W) iV.j*gti»j^'-*>' w zamanında Mansur bin Ya'kub adlı bir kimsenin patronluğuyla yapılmıştır. Kubbe-eyvan kombinezonu ve avlunun batı revakı bu aslî yapının günümüze kalabilen parçalarıdır. 3) Eksikler çoğunlukla rastlanan II — A. Gabriel tarafından ilk in­ formüllere göre şöyle tamamlanabilir: şâ tarihi kabul edilen 1247 tarihi sa­ dece, II. İzz-üd-in Keykâvüs zamanın­ da, Şıhab-üd-din îlyas bin Şıhab-üd-din Ebûbekir tarafından Hüsrev adlı bir ^1 jlU-Jiy,>)yıı,/ i)j\X^f.\)^^^-'MA 1 sanatkâra yaptırılan batı portalinin yapılış tarihidir. III — 1274 yılında meçhul bir kim­ se aynı sanatkâra, yani Hüsrev'e camii ^ J'^'o:*^'>^»Jl C**">'<'^ ^ ^ ^^ yeniletmiştir. O zamanlar henüz bu­ lunmayan «kaysariye» hariç, esas cami •Cl;—' a ^A^y —• bünyesindeki bütün taş kuruluşlar ile doğu portali bu inşaatın mahsulüdür. 4) Parantez içindeki ibarelerle IV — Muhtemelen 14. Yüzyılın tahminen tamamladığımız metnin ter­ ikinci yarısında. Memlûk Valisi bulu­ cümesi şöyledir: nan Seyfî Küşlü, «kaysariye» denen kısmın yapılmasını ısmarlamıştır. (Bu mübarek camiin yapılmasını es-Sultan-ül-mu'azzam şâ) hinşâh-ül - Buraya kadar tesbit ve münakaşa âzam dünya sultanlarının beyi, Arap ettiğimiz inşaî durumlar ile belirttiği­ ve Acemlerin efendisi Alâ-üd-dünya miz tarihî yapı safhalarının ışığı altın­ ve'ddin, Gıyâs-ül-îslâm ve'l-müslimîn da, 1224 yılında yapılmış olması gere­ (Ebu'l-feth Keykubad bin Keyhüsrev, ken camiin aslî plânı şu şekilde tasav­ bürhanı emîr-ül-müminîn devleti günle- vur edilebilir (Şekil: 2) : Konya'daki Sırçalı Medrese, Kay- 12 — Metni okuyup tercüme ederek tamam­ seri'deki Huand Hatun Medresesi gibi, layan muhterem Kemal Turfan beye orta avlunun iki ucunda ana eyvan ile burda şükranlarımı tekrarlamak vazi­ femdir. Aynca bu metinleri Prof. Dr. karşısında bir giriş eyvanı şeklinde F. Sümer kontrol ve tashih lûtfunda denge kurulan bir ana tertip, plânın bulunmuştur. MALATYA ULU CAMİİNİN ASLÎ PLÂNI VE TARİHİ HAKKINDA 145 esasvm teşkil etmekteydi. Her iki ey­ var olan, diğeri tasavvurî iki kapıdan vanın iki yanında, simetrik düzenli eni­ binne ait olmalıdır. ne sahnlar bulunmaktaydı. Anadolu Selçuklu camilerinde çok Avlunun iki tarafında kuzey - gü­ görüldüğü üzere ilk inşaatta minare ney yönünde uzanan üçer sıra revak yapılmamış olsa gerektir. Yukarda da vardı. belirttiğimiz gibi, bugünkü minare, ba­ tı cephesi herhangi bir sebeple bir sahn Doğu ve batı portallerinin muhdes geri alınıp yeniden düzenlenirken bu­ olduğu düşünülürse, kuzeyde varlığını raya eklenmiş olmalıdır. tahmin ettiğimiz giriş eyvanının ucun­ Bu şekilde cami, Anadolu medre­ da, kuzey duvarında yer alan bir por- selerine has, yan eyvanları tasfiye edil­ talin bulunduğu ve kıblede yeni bulu­ miş, iki eyvanlı ve uzunlamasına şema­ nan potalin medreseyle irtibat sağla­ ya uyarak, hem Anadolu'daki transfor­ yan veya hükümran kimselere mahsus masyonun bir yankısı, hem de Büyük bir giriş olduğu akla yakın görünüyor. Selçuklu camilerinin buradaki tek tem­ Yeni bulunan kitabe bu, biri gerçekten silcisi oluyor. NEU DATIERUNG der GROSSEN MOSCHEE in MALATYA und RESTITUTION IHRES UHRSPRÜNGLICHEN PLANS Als die Türken, die durch den Iran, schiedene Inschriften. Diese und cine der Heimat der Moschee im «vier Ivvan siebte Inschrift an dem heute im F ; Schema» nach Anatolien hinein ström- nographischen Museum Ankara befind ten, und in diesem neuen Lande Herr- lichen Mimbar wurden publiziert'. Die scher gevvorden waren, entwickelte Inschriften an den Steinbauteilen go sich hier ein neuer Moscheetyp: Die hören zu den Addierungen und Restau- langsgerichtete Moschee ohne Hor, die rierugen und die an den originakü auch von manchem als «basiUkal Typ» Ziegel-Strukturen befindlichen verm i i bezeichnet wird. Gleichzcitig gewinnen tein uns undatiert nur die Künstlcrn;' ans telle der iranischen Ziegel-Tradition men. Auch auf dem Mimbar fehlt cin.' die Steinbauten und parallel 7AI diesen Datumsangabe. das Steinornament grosse Bedeutung. So besassen wir bis heutc kein D<j Hier wenden also die Eroberer Anato- kumcnt fiir das urspriingiiche Bauda liens bei ihrer Bautatigkeit nicht die turn. Tradition an, die sie vom Iran batten milbringen ki3nnen, sondern passen sie A. Gabriel, der übcr dieses Moni! den lokalen, historischen Gegcbenhei- ment die erste wesentlichc Arbeit un ten an. ternahm, behauptet, dass die Ziegcl Konstriiktion, das heisst Kuppel-Iwan Nun befindet sich die Ulu Cami Kombination und westliche Arkade am von Malatya interessanterweise ausser- Hof die ursprünglichen Teile sind halb dieser neuen Entwicklung und ge- und da die früheste Inschrift sich aui vvinnt ihre besondere Note dadurch, dem Westportal befindet, nimmt er an, dass sie die einzige Vertreterin der dass alle Ziegel Strukturen inklusiv Persisch - Seldschukischen Iwan - Mo­ Minaret und West-Portal aus dcm schee in der Türkei allerdings in abge- Jahrc 1247 stammen'. Aber diese In wandelter Form ist. schrift kann zu der Originalen Struk- tur keine Beziehung haben, weil sic Im heutigen Zustand kann man die ausdriicklich nur von der Portalserbaii- Moschee in Hinsicht des Materials aus ung spricht. zwei Gesichtspunkten betrachten: I — Kuppel-Iwan Kombination und Nun entsteht die Frage: Wann westliche Arkaden des Hofes besitzen wurde der Original-Bau tatsiichlich cr- noch ihre originale Ziegel-Struktur. richtet, und wie war dessen urpsüng- licher Plan als ganzcs. II — Die iibrige, hauptsachlich aus Stein errichteten Teile sind die Ergeb- nisse der schon im 13. Jahrhundert 1 — A. Gabriel, Voyages Archeologiques tlaus begonnenen Adierungen und Restaurie- la Turquie Orientate (Paris : 1940) sa. 352-35S rungen. Z. Oral, "Anadolu'da Sanat Değeri Olan Ahşap IVIinberter, Kitabeleri, ve Tarihçe­ In diesen beiden verschiedenartigen leri", Vakıflar Dergisi V, (1962) s. 50 Teilen der Moschee gibt es sechs ver- 2 ~ A. Gabriel, op. cit. ss. 271-275, Fig. 200 NEU DATİERUNG der GROSSEN MOSCHEE in MALATYA und 147 RESTITUTION IHRES URSPRÜNGLİCHEN PLANS Wenn wir den Bau darauf hin un- c — Es konnte aber auch sein, tersuchen, sehen wir folgende Tatsa- dass die Westschiffe einmal cine Flach- chen: decke gehabt hatten. 3 / a — Der nördlich sich befin­ / — DİE BAUZUSTÂNDE : dende «Kaissaria» genannte, spater hinzugefügte Teil zeigt an der Hofseite 1 / a — An dem originalen Ziegel- einen Pfeiler der originalen Arkaden, teil, das heisst an der Kuppel-Ivvan der in der Mauer eingelassen ist (Abb. Kombination sehen wir die Reste von 7; Fig. 1: P). Die nÖrdliche Seite dieses Bögen ,die nach belden Seiten und Ziegelpfeilers innerseits der «Kaissa­ nach Norden verliefen (Abb. 14; Fig. ria» ist glatt und sauber (Abb. 8). Das 1: J, K, L, M, N, S, T, U). Gleichzeitrg bedeutet, dass ehemalig hier keine befindet sich an der westlichen Aussen- Mauer angesetzt gewesen ist. Im gegen- mauer der Rest eines Bogens (Abb. 5; teil ist anzunehmen, dass von diesem Fig. 1: C). Pfeiler aus zumindest noch ein Bogen b — An den beiden Seiten der nach Norden weiter gefiihrt worden Iwan-Kuppel Kombination befanden ist. sich ursprünglich also zwei Reihen von b — Man kann dann vermuten, Pfeilern. Die ehemaligen Bögen bilde- dass dieser Hof ohne Seiteniwane nicht ten quergerichtete Schiffe. Im Westen wie in Gabriels Restitution' im Norden woirde die zweite Pfeilerreihe dmxh abgeschlossen gewesen ist, sondern die heute dort befindliche Aussen- sich dort ein Nord-Iwan befunden ha- mauer abgeschnitten. ben kann, der wahrscheinlich sogar c — Der an der westlichen Mauer Seitenraume entsprechend den Seiten - sich befindende Bogenrest, zeigt an, Schiffen des Siid-Iwans gehabt hatte. dass die Moschee zum Westen hin brei- In diesem Falle ware eine iiberzeugen- ter gewesen sein muss, als wir es heute dere Lösung und ein gegengewicht zu sehen, deshalb ist es anzunehmen, dass dem Kibla-Teil gegeben. der mit der bisher bekannten altesten 4 / a — Das Minaret zeigt den Inschrift versehene Westeingang erst iiblichen Baucharachter des 13. Jahr- nach der Verschmâlerung dieser Seite hunderts. Der Sockel jedoch hat viel- errichtet worden ist. faltige Spuren verschiedener Herkiinf- 2 / a — Die Pfeiler der originalen te, was von zeitweisen Addierungen Ziegel-Arkaden im Hof gehen an den und Restaurierungen herriihren mag Innenseiten glatt hoch. Die an diesen (Abb. 9). Seiten befindlichen Strebepfeiler des b — Eine andere Moglichkeit wa­ westlichen Seitenschiffes lassen zu den re ,dass das Minaret, wie es haufig im originalen Pfeilern einen Zwischen- 13. Jahrhundert der Fall ist, erst in raum. An ihm können heute noch Reste von Fayencedekoration an den spaterer Zeit hinzugefiigt wurde. Ziegelpfeilern festgestellt werden (Abb. 5 / a — Als im letzten Jahre die 6; Fig. 1: O, Ö). Schuttablagerungen rund um das Ge- b — Das heist also das Tonnenge- baude beseitigt wurden, wurden an der wolbe des westlichen Seitenschiffes ist Kibla-Wand Reste eines prachtigen mit den originalen Pfeilern nicht ver- Portals gefunden (Abb. 10; Fig. 1: A). bunden und ist deshalb von Siiden nach Norden gerichtet. 3 — tbid. M. OLUŞ ARIK 148 Man konnte fesistellen, dass es in mutmasslichen Ergebnissen übcr die Erbauung und den Bauverlauf der Ma­ einem sehr reifen Steinmetzstil deko latya Ulu Cami gelangen (Fig 2): riert gewesen ist. b — Dieses Portal könnte dazu 1. Die Moschee wurde im Jahre gedient haben, die Verbindung zwi- 1224 wahrend der Regierungszeit dos schen der Moschee und der im Süden Sultans Alâ-ud-din Keykubad 1. nn befindlichen Medresse herzustcUen. Auftrage von Mansur bin Ya'kub cr- Oder es wurde als Zugang für die Sul- baut. Die altesten Teile der Moschco, tane benutzt. die Iwan-Kuppel Kombination und die westlichen Arkadan des Hofes sind die // — DIE NEU GEFUNDENE heute noch erhaltenen Teile des Oi 1, ıNSCHRıFT : nal-Baues. 1 / a — Im heutigen Malatya, in 2. Das von A. Gabriel angegcbc u; ciner engen Gasse im sogenannten «Sa­ Erbauungsjahr 1247 gilt nur für jio ray» - Viertel befindet sich ein neues Errichtung des West-Portals, das /.M und einfaches Gebetshaus, das man Zeit Izz-ud-din Keykâvus II. von Şi- «Ali Bey» -oder «Saray»- Moschee hab-ud-din tlyas bin Şıhab-ud-din M ncnnt. An der Aussenwand sind in ctwa bekr dem Künstler Husrev in Aulii-.y 1.50 m. Hühe, sechs Fragmente ciner gcgeben wordcn ist. Inschrift-Bordüre in der Grössc von 1.50 X 0.60 m. eingelasscn (Abb. 11-17). 3. Im Jahre 1274 hat cine uns i; ; Nach Celâl Yalvaç, ein historisch inte- bekannte Persönlichkeit denselli ressierter Laie aus Malatya, wurden Künstler bcauftrag, die Moschee z.u s > diese Fragmente von der grossen Mo­ novieren. Ausser dcr damals no., h schee der alten Stadt hierher gebracht, nicht bestehenden «Kaissaria» gehöı . a und an der «Saray» Moschee wieder- aile Steinstrukturen und das Osl-Por- vcrwendet. Auf dem von Arabesken tal diesem Auftrag. Spiralen gebildeten Hintergrund ste- hen in schön ausgebildetem Naskhi - 4. Wahrscheinlich um das M. Duktus grosse Buchstaben. und 15. Jahrhundert wurde durch ei!!-- unter der Mamluken-Herrschaft in ck \ b — Die Fragmente sind nicht dem Schriftsinn nach montiert, und es Stadt weilende Autoritat namens «Scy- fehlen sogar einige Teile. Wenn man fi KÜŞİÜ» die Erbaung des «Kaissari;>. die vorhandenen Fragmente sinnge- genannten Teils gefohlen. Fig. 2, zeigei, mâss ordnet, und die Textliicken nach wie ich mir den Plan der originalen den klassischen Formeln erganzt, erge- Moschee aus dem Jahre 1224 vorstelle, ben sich für unsere Untersuchung fol- indem ich mich auf die vorher angc- gende Tatsachen : zeigten Bauzustande und das dam. t Wahrend der Regierung des Alâ - verbundene Kommentar stützend. In ud-din Keykubad des ersten wurde im dieser Weise ist ein Werk entstandciv, Jahre 621 der Hecira, das heisst 1224 n. Chr. durch eine Persönlichkeit na- in dem die Gross-Seldschukische Tra­ mens «Mansur bin Ya'kub» der Befehl dition des vier Iwan Schemas umgc erteilt, die Moschee? zu errichten. foiTOt worden ist, und das eine frühe Wir können nun, auf unsere Beo- Versuchsphase in der Anatolisch-Tür- bachtungen am Bau und das wichtigc kischen Moschee Architektur wiedci - Textdokument gestiitzt, zu folgenden spiegelt. o. ARIK A B • 7* "Tn c 1 K ü i T i;ii5 N D U4- 0 E F H 6 Şekil 1 — Malatya Ulu Camii, bugünkü durum plânı it ft W 4 -1. ' I • I I I 1