Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi - Mersin University Journal of the Faculty of Education “Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2017; 13(1): 418-429” DOI: http://dx.doi.org/10.17860/mersinefd.290711 Lise Öğrencilerinin Yalnızlık Düzeyleri ile Akıllı Telefon Bağımlılığı Arasındaki İlişki* The Correlation between High School Students' Loneliness Levels and Smart Phone Addiction Özlem ÇAKIR**, Ebru OĞUZ*** Öz: Gençlerin teknoloji kullanımı ve buna bağlı olarak da akıllı telefon kullanımı gün geçtikçe artmaktadır. Gündelik yaşantıyı kolaylaştıran bu gelişme zaman zaman bazı sorunlara da neden olabilmektedir. Akıllı telefon kullanımı internet bağımlılığı gibi tanımlanan bir bağımlılığa dönüşebilmektedir. Yalnızlık ise, dönemsel olarak ergenlikte daha fazla görülebilen bir durumdur. Bu nedenle de bu araştırmada lise öğrencilerinin yalnızlık düzeyleri ile akıllı telefon bağımlılığı arasındaki ilişki ortaya konulmaya çalışılmıştır. Araştırmanın çalışma grubunu, 2014-2015 öğretim yılında Ankara’da bulunan kamu ve özel liselerden tesadüfi olarak seçilen toplam 540 lise öğrencisi oluşturmaktadır. Araştırmada iki farklı veri toplama aracı kullanılmıştır. Bunlar Demirci, Orhan, Demirdaş, Akpınar ve Sert (2014) tarafından Türkçeye uyarlanan Akıllı Telefon Bağımlılığı Ölçeği” ile Yıldız ve Duy (2014) tarafından uyarlaması yapılan “UCLA Yalnızlık Ölçeği-Kısa formu’dur. Araştırma bulgularına göre öğrencilerin akıllı telefon bağımlılığı ve yalnızlık düzeyleri orta düzeydedir. Akıllı telefon bağımlılığı ile yalnızlık arasında pozitif ve anlamlı ilişki bulunmaktadır. Anahtar kelimeler: Yalnızlık, akıllı telefon bağımlılığı, problemli telefon kullanımı, lise öğrencileri, ergenler Abstract: Teenagers' usage of technology is getting increased day by day and so is the usage of smart phones. This development that makes daily lives easier can cause some problems at times. The usage of smart phone can be transformed into an addiction that can be described like internet addiction. Therefore, in this study it is aimed to reveal the correlation between high school students' loneliness levels and their smart phone addiction. The study group of the research is made up with 540 high school students, who were randomly selected from state and private high schools in Ankara in 2014-2015 education year. Two different data collecting tools were used in the study. One of them is "Smart Phone Addiction Scale", which was adapted into Turkish by Demirci, Orhan, Demirdaş, Akpınar and Sert (2014) and the other one is "UCLA Short Form of Loneliness Scale", which was adapted into Turkish by Yıldız and Duy (2014). According to research findings, the students' smart phone addiction and loneliness levels are in medium level. There is a significant and positive correlation between smart phone addiction and loneliness. Keywords: Loneliness, smart phone addiction, problematic phone usage, high school students, adolescents Giriş Yalnızlık kavram olarak bakıldığında bireyin tek başınalığı anlamına gelmekteyken, günümüzde teknolojinin insanları yalnızlığa ittiği de bir gerçektir. Bundan 10-15 yıl öncesinde yalnızlık kavramı ile arkadaşı olmamak anlamını anlatırken, günümüzde bu kavram kişinin kendi dünyası içinde teknolojik aletlerle oynaması olarak ifade edilebilir. Yalnızlık araştırmacılar tarafından bireyin yakın ve sosyal ilişkilerinde ki eksikliğinin bilişsel farkındalığı, umutsuzluk, özlem duyma ve farkındalığa eşlik eden duygusal boşluk tepkileri olarak tanımlanan bir kavramdır (Asher ve Paquette, 2003; akt, Yıldız ve Duy, 2014).   *Bu çalışma Uluslararası Eğitim Kongresi: Gelecek İçin Eğitim Kongresinde sözlü olarak sunulmuştur. **Doç. Dr., Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Fakültesi, Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi, e-posta: [email protected] ***Doç. Dr., Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Eğitim Bilimleri, e-posta: [email protected] Gönderi Tarihi:07.01.2017 - Kabul Tarihi: 05.04.2017 Lise Öğrencilerinin Yalnızlık Düzeyleri ile Akıllı Telefon Bağımlılığı Arasındaki İlişki Peplau ve Perlman (1982) yalnızlığı insan ilişkileri bazında algılamakta ve kişinin gerçekte var olan ilişkilerinin bu konudaki beklentilerini karşılayamadığından kaynaklanan bir duygu olarak tanımlamaktadırlar. Yalnızlık, basit olarak, fiziksel bir yalnız olma durumundan doğan bir duygu değildir (Russell, Cutrona, McRae ve Gomez, 2012). Kişi diğerleri ile beraber olduğu zaman da yalnızlığı yaşayabilir (Rubenstein, Shaver ve Peplau, 1979, akt; Buluş, 1996). Weiss’e (1973) göre, yalnızlık sosyal ve duygusal yalnızlık olmak üzere iki şekilde yaşanmaktadır (Duy, 2003). Sosyal yalnızlık, sosyal iletişim ağının eksikliğinden ya da ortak ilgi ve etkinliklerin paylaşıldığı bir grubun üyesi olamamaktan kaynaklanmaktadır. Bu sorun doyum verici bir sosyal ağa ulaşma ile çözümlenebilir. Ancak, duygusal yalnızlık, yakın bir bağlılık ilişkisinin olmamasından ya da kaybedilmesinden kaynaklanmaktadır ve bu tür yalnızlıkta diğer insanlarla yakın ve içten ilişkiler kurulamamaktadır. Bireyin gelişme dönemlerinden biri olan ergenlik dönemi, bazı bireyler için rahat geçirilirken, bazı bireyler için büyük sorunlarla geçirilmektedir. Ergenlik yalnızlığın yoğun bir şekilde yaşandığı bir dönem olarak tanımlanmaktadır (Duy, 2003). Brennan (1982), ergenlik dönemindeki yalnızlığın bu derece yoğun ve yaygın yaşanmasının nedenlerini üç şekilde sınıflandırmıştır. Yalnız gencin karakteristik özellikleri olarak tanımlanan yatkınlıklar (utangaçlık, düşük öz saygı, zayıf sosyal beceriler) yalnızlığın nedenlerinden biridir. Diğer bir neden, gelişimsel değişimler ve bu değişimlerin gereksinimler ve ilişkiler üzerine etkisidir. Üçüncü neden ise, sosyal yapılar ve kültürel süreç, kısacası bireyin içinde bulunduğu yaştaki sosyal konumudur (akt: Özatça, 2001). Yalnızlık, ergenler tarafından yaşanan “kimlik krizinin” sonucunda gerçeklesen bir durum olarak ifade edilmektedir. Ericson’ın (1963) gelişim dönemleri kuramına göre ergen, kimlik kazanmaya karşı rol karmaşası ve yakınlığa karşı yalıtılmışlık dönemi yaşamaktadır. Ericson, bireylerin kimlik kazanımından sonra diğer insanlarla yakın ilişkiler kurmaya ve bağlılık yaşamaya hazır olduklarını belirtmiştir. Eğer başarılı bir kimlik kazanılmamış ise bu durumda bireyler yalıtılmışlık ve yalnızlık yaşamaktadırlar (akt: Yücel, 2009). Son yıllarda mobil cihazlar hayatımıza büyük ölçüde yön vermeye başlamıştır. İlk zamanlarda sadece telefon görüşmesi ve kısa mesaj gönderimi gibi fonksiyonları içeren bu cihazlar günümüzde büyük bir değişim sürecine girmiştir. Bilgi ve iletişim teknolojileri arasında en yaygın olarak kullanılanları dizüstü bilgisayarlar, tablet bilgisayarlar ve akıllı cep telefonları olarak sayılabilir (Özbek, Alnıaçık, Koç, Akkılıç ve Kaş, 2014). Mobil cihazlar arasında akıllı telefonlar (smartphone) artık bir bilgisayardan farksız bir hale gelmiştir (Ada ve Tatlı, 2013). Türkiye İstatistik Kurumu verilerine göre 2010 yılında dünya çapında 305 milyon adet akıllı telefon satışının (Noyan, Enez-Darçın, Nurmedov, Yılmaz ve Dilbaz, 2015), 2013 yılında 1.04 milyar adet satışa ulaşmıştır (Özbek, Alnıaçık, Koç, Akkılıç ve Kaş, 2014). Akıllı telefonlara eklenen yeni özellikler, kolay taşınabilirlik gibi nedenlerden dolayı akıllı telefonların gittikçe yaygınlaşması çok doğaldır. Akıllı telefonlar ile telefon görüşmesi, kısa mesaj gibi normal telefonlarla yapılabilen işlemler yanında; görüntü ve ses kaydı, verilerin iletimi, internet erişimi, e-mail, anlık mesajların iletimi, dijital içeriğin görüntülenmesi, mobil uygulamalar, sosyal medya araçları, oyun gibi birçok uygulama kullanılabilmektedir. Günümüzde mobil telefonlar bireylerin günlük yaşamlarının önemli bir parçası haline gelmiş ve diğer bireylerle bağlantı kurmak (Leena, Tomi ve Arja, 2005), aile üyeleri ve arkadaşları aramak, mesaj göndermek, mümkün olan her yer ve zamanda onlarla bağlantılı olmak, internete bağlanmak, oyun oynamak ve müzik dinleyip hoş vakit geçirmek (Coogan ve Kangas, 2001) için zorunlu bir araç olarak görülmeye başlanmıştır (Şar ve Işıklar, 2012). Ülkemizde 2011 yılındaki internet kullanım oranı % 42,9 olup bunun %4'ü akıllı telefonlarla elde edilmekteyken, 2013 yılındaki internet kullanım oranı yaklaşık %49 olup bunun %16'sı telefonlardaki mobil bağlantılar yoluyla gerçekleşmektedir (TUİK, 2013). Akıllı telefon kullanımında gözlenen durum özellikle çocukların ve ergenlerin kullanımının yaygın olmasıdır. Türkiye İstatistik Kurumunun yaptırdığı bir araştırma (2010) Türkiye’de cep telefonu sahibi olma oranının % 90 olduğunu göstermiştir; bu oran kentlerde % 92,8 ve kırsal alanda % 85 tir. Bu da cep telefonunun gençler arasında oldukça yaygın olduğunu göstermektedir (Şar, 2013). Önceden internet bağımlılığı kavramı ön plandayken, şimdilerde bu kavramın yerini akıllı telefon bağımlılığı kavramı almıştır (Kwon, Kim, Cho ve Yang, 2013). Bu yaygın 419 Çakır & Oğuz kullanım, internet bağımlısı olan, oyun bağımlısı olan ve telefon bağımlısı olan kişilerin bağımlılıklarını pekiştirirken, bağımlı olmayanların da bağımlı olmalarına neden olabilmektedir (Demirci, Orhan, Demirdaş, Akpinar ve Sert, 2014). Türkiye’de kullanımı giderek artan akıllı telefonların kontrolsüz ve aşırı kullanımına ilişkin çalışmalar, şu anki bilgimize göre bu durumu değerlendirmek üzere yapılan ölçek geçerlilik ve güvenilirlik çalışmalarıyla sınırlıdır. Akıllı telefon bağımlılığı tanımı, tanı ölçütleri, risk etkenlerinin ortaya konabilmesi, önleme ve tedavi girişimleri yapılabilmesi için akıllı telefonların kullanımı ve risk değerlendirme ile ilgili çalışmalara gerek vardır. Bu çalışmalarda kullanılabilecek, Türkçeye uyarlanmış ölçek sayısı sınırlıdır. Akıllı/mobil telefon bağımlılığını değerlendirmeye yarayan ölçekler genellikle Doğu Asya ülkelerinde geliştirilmektedir (Noyan, Enez-Darçın, Nurmedov, Yılmaz ve Dilbaz, 2015). Akıllı telefon kullanımı hayatı kolaylaştırsa da, kullanım süresinin uzunluğu ve bununla birlikte günlük yaşamı olumsuz etkilemesi gibi sorunlara da neden olabilmektedir. Bu çalışmada lise öğrencilerinin akıllı telefon bağımlılığının yalnızlıklarına etkisi ortaya konulmaya çalışılacaktır. Araştırma kapsamında aşağıdaki sorulara yanıt aranmıştır: 1. Lise öğrencilerinin akıllı telefon bağımlılığı nasıldır? 2. Lise öğrencilerinin akıllı telefon bağımlılığı çeşitli faktörlere (cinsiyet, yaş, okul türü ve akıllı telefon kullanım süresi) göre farklılaşmakta mıdır? 3. Lise öğrencilerinin yalnızlık düzeyleri nasıldır? 4. Lise öğrencilerinin yalnızlık düzeyleri (cinsiyet, yaş, okul türü ve akıllı telefon kullanım süresi) göre farklılaşmakta mıdır? 5. Lise öğrencilerinin akıllı telefon bağımlığı ile yalnızlık düzeyleri arasındaki ilişki nedir? Yöntem Araştırma ilişkisel tarama modelinde bir çalışmadır. Araştırmada lise öğrencilerinin akıllı telefon bağımlılığı ve yalnızlığa ilişkin görüşlerinin nasıl olduğu ortaya konulmaya çalışılmıştır. Çalışma Grubu Çalışma grubuna ilişkin demografik bilgiler Tablo 1’de verilmiştir. Tablo 1. Katılımcıların Cinsiyet, Yaş, Okul Türü Ve Akıllı Telefon Kullanım Süresine İlişkin Dağılımı Cinsiyet n % Kadın 186 34,4 Erkek 354 65,6 Yaş n % 14 yaş 19 3,5 15 yaş 111 20,6 16 yaş 183 33,9 17 yaş 153 28,3 18 yaş 73 13,5 Okul türü n % Kamu 477 88,3 Özel 63 11,7 Kullanım Süresi n % 1 saat 47 19,1 2 saat 32 13,0 3 saat 23 9,3 4 saat 250 46,3 420 Lise Öğrencilerinin Yalnızlık Düzeyleri ile Akıllı Telefon Bağımlılığı Arasındaki İlişki Çalışma grubunu, 2014-2015 öğretim yılında Ankara’da bulunan kamu ve özel liselerden tesadüfi olarak seçilen toplam 540 lise öğrencisi oluşturmaktadır. Araştırmaya katılan öğrencilerin 186’sı (% 34,4) kadın ve 354’ü (% 65,6) erkektir. Öğrencilerin yaş dağılımının ise; 14 yaş (%3,5, n=19), 15 yaş (%20,6, n= 111), 16 yaş (%33,9, n=183), 17 yaş (%28,3, n=153) ve 18 yaş (%13,5, n=73) olduğu görülmektedir. Öğrencilerin devam ettiği okul türleri ise, kamu (%88,3, n=477) ve özel (%11,7, n=63) olduğu görülmektedir. Öğrencilerin yarıya yakınının günde akıllı telefon kullanım süresinin 4 saat ve üzeri olduğu görülmektedir (%46,3, n=250), bunu en az kullanım süresi olan 1 saat (%19,1, n=47) takip etmektedir. Veri Toplama Araçları Araştırmada iki farklı veri toplama aracı kullanılmıştır. Bunlar “Akıllı Telefon Bağımlılığı Ölçeği” ile “UCLA Yalnızlık Ölçeği-Kısa formu’dur. Akıllı Telefon Bağımlılık Ölçeği İlk Akıllı Telefon Bağımlılık Ölçeği Known tarafından Young’ın internet bağımlılığı ve akıllı telefonların geleceği ile ilgili maddelerine bağlı olarak geliştirilmiştir. Demirci, Orhan, Demirdaş, Akpınar ve Sert (2014) tarafından Türkçeye uyarlanmış bir ölçektir. Akıllı Telefon Bağımlılık Ölçeğinin Türkçe uyarlaması, akıllı telefon bağımlılığının değerlendirilmesinde geçerli ve güvenilir bir ölçme aracıdır. Akıllı Telefon Bağımlılık Ölçeğinin Türkçe uyarlamasının faktör analizi 7 faktörlü yapıdadır ve 0,349 dan 0,824 e kadar uzanan bir aralıkta olan maddelerin faktör yükleri ölçek için 0,947 olarak bulunmuştur. Akıllı Telefon Bağımlılık Ölçeği 6’lı Likert tipinde 33 maddeden oluşan kendini bildirim ölçeğidir. Bu ölçekteki seçenekler 1’den (kesinlikle değil) 6’ya (kesinlikle evet) kadar sıralanmıştır. Yüksek puanlar akıllı telefon bağımlılığı riskinin yüksekliğine işaret eder. Ölçekte ki toplam puan 33 ve 198 arasında değişebilmektedir. UCLA Yalnızlık Ölçeği (ULS–8) Ölçeğin kısa formunun uyarlanması Yıldız ve Duy (2014) tarafından yapılmıştır. Faktör analizi bir faktör olarak bulunmuştur. Maddelerin faktör yükleri 0,31 ve 0,71 arasında değişmektedir. Bütün uyum indeksleri ULS- 8 için iyi bir örneğe işaret etmiştir. Ölçüte dayalı geçerlik analizi yalnızlıkla genel aidiyet (r=0,71) ve yaşam doyumu (r=0,42) arasında önemli bir ilişki olduğunu ortaya koymuştur. Sonuçlar aynı zamanda faktörlerin iç tutarlık katsayılarının tüm ölçek için yüksek oranda yeterli olduğunu göstermiştir (a=0,74). Test-tekrar test güvenirlik ölçekleri, iki haftalık bir sürede 64 lise öğrencili bir örneklemde r=0,84, p<0.001 olarak bulunmuştur. Verilerin Analizi Verilerin analizinde betimsel istatistik, ilişkisiz t-testi, Kruskal Wallis-H Testi, Mann Whitney U testi, ANOVA ve Pearson Korelasyon analizi kullanılmıştır. Lise öğrencilerinin akıllı telefon bağımlılığı ve yalnızlık düzeylerinin, cinsiyete ve okul türüne göre anlamlı farklılık gösterip göstermediğinin belirlenmesi amacıyla ilişkisiz t-testi yapılmıştır. Lise öğrencilerinin akıllı telefon bağımlılığı ve yalnızlık düzeylerinin, yaş düzeylerine göre anlamlı farklılık gösterip göstermediğinin belirlenmesi amacıyla ilişkisiz Kruskal Wallis-H Testi yapılmıştır. Farkın kaynağını tespit etmek için ise Mann Whitney U testi kullanılmıştır. Öğrencilerin akıllı telefon bağımlılığı ile yalnızlık düzeylerinin, internet kullanma sürelerine göre farklılaşıp farklılaşmadığının tespiti için ise ANOVA testi kullanılmıştır. Lise öğrencilerinin akıllı telefon bağımlılığı ve yalnızlık düzeyleri arasındaki ilişkiyi belirlemek amacıyla Pearson Korelasyon analizi yapılmıştır. Bulgular Bu bölümde öğrencilerin akıllı telefon bağımlılığı ve yalnızlık düzeylerine ilişkin görüşlerine yer verilmiştir. Tablo 2’de araştırmaya katılan öğrencilerin betimsel istatistikleri yer almaktadır. 421 Çakır & Oğuz Tablo 2. Öğrencilerin akıllı telefon bağımlılığı ve yalnızlık düzeylerine ilişkin betimsel istatistikler Akıllı Telefon Bağımlılığı N X Ss Rahatsız Edici Günlük Yaşam ve Tolerans 510 18,56 7,54 Geri Çekilme Belirtileri 497 18,06 8,78 Pozitif Beklenti 511 16,59 6,14 Siber-yönelimli ilişkiler 525 8,92 6,14 Aşırı Kullanma 506 12,44 5,00 Sosyal Ağ Bağımlılığı 523 5,59 2,93 Fiziksel Belirtiler 520 7,89 3,082 Akıllı Telefon Bağımlılığı 540 90,03 29,71 Yalnızlık 529 12,65 4,74 Öğrencilerin akıllı telefon bağımlılığı ölçeğinden aldıkları toplam puan ortalaması 90,03 olup, öğrencilerin orta düzeyde akıllı telefon bağımlısı olduğunu görülmektedir. Yalnızlık ölçeğinden aldıkları ortalama puan ise 12,65 olup, öğrencilerin orta düzeyde yalnız oldukları bulgulanmıştır. Öğrencilerin akıllı telefon bağımlılığı ile yalnızlık düzeylerinin cinsiyet ve okul türüne göre farklılaşıp farklılaşmadığına ilişkin bilgiler Tablo 3’te yer almaktadır. Tablo 3. Öğrencilerin akıllı telefon bağımlılığı ve yalnızlık düzeylerinin cinsiyete göre farkı t- testi sonuçları N X S Sd t p Kadın173 21,20 7,99 508 5,83 ,000* Erkek337 17,20 6,92 Rahatsız Edici Günlük Yaşam ve Tolerans Kamu448 18,57 7,55 508 ,104 ,918 Özel 62 18,47 7,53 Kadın170 19,65 8,92 495 2,93 ,004* Erkek327 17,24 8,60 Geri Çekilme Belirtileri Kamu438 18,52 8,91 495 3,122,002* Özel 59 14,75 6,97 Kadın174 16,62 5,90 509 0,88 ,930 Erkek337 16,57 6,26 Pozitif Beklenti Kamu451 16,51 6,10 509 ,837 ,403 Özel 60 17,22 6,44 Kadın182 8,844 4,80 523 ,284 ,777 Erkek343 8,96 4,43 Siber-Yönelimli İlişkiler Kamu465 9,24 4,59 532 4,450,000* Özel 60 6,50 3,51 Kadın173 13,56 4,62 504 4,808,000* Erkek333 11,35 5,03 Aşırı Kullanım Kamu450 12,01 4,99 504 1,294,196 Özel 56 12,92 5,06 Kadın180 5,97 2,99 521 2,150,032* Erkek343 5,39 2,88 Sosyal Ağ Bağımlılığı Kamu462 5,65 2,94 521 ,999 ,318 Özel 61 5,25 2,87 Kadın180 8,51 3,12 518 3,353,001* Erkek340 7,56 3,01 Fiziksel Belirtiler Kamu457 7,99 3,083 1,982 518 0,48* Özel 63 7,17 3,002 422 Lise Öğrencilerinin Yalnızlık Düzeyleri ile Akıllı Telefon Bağımlılığı Arasındaki İlişki Kadın186 96,97 29,25 538 3,986,000* Erkek354 86,39 29,33 Toplam Akıllı Telefon Bağımlılığı Kamu47790,698129,97 538 1,424,155 Özel 63 85,03 27,38 Kadın184 11,81 4,78 527 3,010,003* Erkek345 13,11 4,67 Yalnızlık Kamu46613,04084,70 527 5,138,000* Özel 63 9,84 4,15 Tablo 3’e göre araştırmaya katılan öğrencilerin akıllı telefon bağımlılığı cinsiyete göre anlamlı bir şekilde farklılaşmaktadır. Öğrencilerin ortalamaları karşılaştırıldığında, kadın öğrencilerin, erkek öğrencilere göre daha fazla akıllı telefon bağımlısı olduğu görülmektedir. Yalnızlık düzeyleri ise hem cinsiyet hem de okul türü değişkenlerine göre anlamlı bir şekilde farklılaşmaktadır. Erkek öğrencilerin, kadın öğrencilere göre yalnızlık düzeyleri daha yüksektir. Kamu okullarına devam eden lise öğrencilerinin, özel okullara devam eden lise öğrencilerine göre yalnızlık düzeylerinin daha fazla olduğu görülmektedir. Öğrencilerin akıllı telefon bağımlılığı ve yalnızlık düzeylerinin yaş değişkenine göre farklılaşıp farklılaşmadığına ilişkin bilgiler Tablo 4’te yer almaktadır. Tablo 4. Öğrencilerin akıllı telefon bağımlılığı ve yalnızlık düzeylerinin yaşa göre farkı Kruskal Wallis-H Testi sonuçları Sıra Yaş aralığı n Sd χ2 P Fark Ortalaması Rahatsız Edici 14 yaş 18 252,39 Günlük Yaşam 15 yaş 107 239,75 ve Tolerans 16 yaş 169 255,75 4 5,352 ,253 17 yaş 147 249,16 18 yaş 68 290,45 Geri Çekilme 14 yaş 17 210,74 1-5 (U=340,50 ,026) Belirtileri 15 yaş 105 232,28 2-5 (U=2453,000,008) 16 yaş 167 237,13 4 10,049 ,040 3-5 (U=4065,500,012) 17 yaş 145 259,32 18 yaş 62 291,65 Pozitif Beklenti 14 yaş 17 261,94 15 yaş 108 238,21 16 yaş 172 248,86 4 5,520 ,238 17 yaş 145 259,78 18 yaş 68 289,01 Siber-Yönelimli 14 yaş 18 235,44 2-3 (U=7337,50 ,001) İlişkiler 15 yaş 107 295,71 3-5 (U=5200,500,032) 16 yaş 177 237,76 4 11,976 ,018 17 yaş 151 261,29 18 yaş 71 283,55 14 yaş 18 234,11 2-3 (U=7352,50, ,045) 15 yaş 103 218,40 2-4 (U=6332,50, ,027) Aşırı Kullanım 16 yaş 167 253,40 4 11,718 ,020 2-5 (U=2607,00,002) 17 yaş 147 260,12 3-5 (U=4887,000,046) 18 yaş 70 292,87 Sosyal Ağ 14 yaş 18 241,64 Bağımlılığı 15 yaş 108 239,03 4 5,498 ,240 16 yaş 176 257,73 17 yaş 150 277,96 423 Çakır & Oğuz 18 yaş 70 284,06 Fiziksel Belirtiler 14 yaş 19 272,05 15 yaş 109 244,29 16 yaş 174 259,36 4 7,439 ,114 17 yaş 147 251,05 18 yaş 70 302,31 Toplam Akıllı 14 yaş 19 250,71 1-5 (U=483,500, ,043) Telefon 15 yaş 111 251,76 2-5 (U=2987,500,003) Bağımlılığı 16 yaş 183 257,29 4 11,740 ,019 3-5 (U=4983,00,002) 17 yaş 153 275,45 4-5 (U=4671,500,047) 18 yaş 73 323,20 Yalnızlık 14 yaş 19 270,18 15 yaş 109 298,11 16 yaş 179 244,62 4 9,160 ,057 17 yaş 150 257,63 18 yaş 71 276,03 Tablo 4’te görüldüğü gibi, araştırmaya katılan öğrencilerin geri çekilme belirtileri yaş değişkenine göre farklılaşmaktadır [χ2(4) = 10,049, p <.05]. Farklılığın hangi gruplar arasında olduğunun belirlenmesi için Mann Whitney U-Testi yapılmıştır. Analiz sonucunda bu boyutta 14, 15 ve 16 yaş ile 18 yaş arasında anlamlı bir farklılık olduğu görülmüştür. Siber-yönelimli ilişkiler yaş değişkenine göre farklılaşmaktadır [χ2(4) = 11,976, p <.05]. Farklılığın hangi gruplar arasında olduğunun belirlenmesi için Mann Whitney U-Testi yapılmıştır. Analiz sonucunda bu boyutta 15 ile 16 yaş ve 16 ile 18 yaş arasında anlamlı bir farklılık olduğu görülmüştür. Aşırı Kullanım yaş değişkenine göre farklılaşmaktadır [χ2(4) = 11,718, p <.05]. Farklılığın hangi gruplar arasında olduğunun belirlenmesi için Mann Whitney U-Testi yapılmıştır. Analiz sonucunda bu boyutta 15 ile 16 yaş,17 ve 18 yaş arasında ve 16 ile 18 yaş arasında anlamlı bir farklılık olduğu görülmüştür. Toplamda akıllı telefon bağımlılığı yaş değişkenine göre farklılaşmaktadır [χ2(4) = 11,740, p <.05]. Farklılığın hangi gruplar arasında olduğunun belirlenmesi için Mann Whitney U-Testi yapılmıştır. Analiz sonucunda bu boyutta 14, 15, 16 ve 17 yaş ile 18 yaş arasında anlamlı bir farklılık olduğu görülmüştür. Öğrencilerin akıllı telefon bağımlılığı ve yalnızlık düzeylerinin kullanım süresi değişkenine göre farklılaşıp farklılaşmadığına ilişkin bilgiler Tablo 5’te yer almaktadır. Tablo 5. Öğrencilerinakıllı telefon bağımlılığı ve yalnızlık düzeylerinin kullanım süresine göre farkı anova sonuçları Kareler Kareler df F Sig. P Fark Toplamı Ortalaması Gruplararası 3620,280 3 1206,760 1-3 Rahatsız Edici Günlük Gruplariçi 25321,336 506 50,042 24,115,000 1-4 Yaşam ve Tolerans Toplam 28941,616 509 2-4 Geri Çekilme Belirtileri Gruplararası 5200,72 3 1733,572 3-4 Gruplariçi 33078,96 493 67,097 25,837,000 1-3 Toplam 38279,67 496 1-4 Pozitif Beklenti Gruplararası 1400,58 3 466,861 2-4 3-4, 4- Gruplariçi 17844,75 507 35,197 13,264,000 2, 4-3 Toplam 19245,34 510 1-3 Siber-Yönelimli İlişkiler Gruplararası 298,91 3 99,638 1-4 4,892 ,002 Gruplariçi 10612,04 521 20,369 2-4 424 Lise Öğrencilerinin Yalnızlık Düzeyleri ile Akıllı Telefon Bağımlılığı Arasındaki İlişki Toplam 10910,95 524 Gruplararası 2205,31 3 735,102 1-4 Aşırı Kullanım Gruplariçi 10463,28 502 20,843 35,268,000 2-4 Toplam 12668,58 505 Gruplararası 393,57 3 131,190 Sosyal Ağ Bağımlılığı Gruplariçi 4096,10 519 7,892 16,623,000 1-3 Toplam 4489,68 522 1-4 Fiziksel Belirtiler Gruplararası 148,86 3 49,618 3-4 Gruplariçi 4782,33 516 9,268 5,354 ,001 Toplam 4931,18 519 1-3 Yalnızlık Gruplararası 311,54 3 103,848 1-4 Gruplariçi 11597,21 525 22,090 4,701 ,003 2-4 Toplam 11908,75 528 Akıllı Telefon Bağımlılığı Gruplararası 71867,60 3 23955,868 Gruplariçi 403933,66 536 753,608 31,788,000 1-4 Toplam 475801,26 539 Öğrencilerin akıllı telefon bağımlılığı ile yalnızlık düzeyleri arasındaki ilişki arasındaki ilişkiye yönelik bulgular Öğrencilerin akıllı telefon bağımlılığı ile yalnızlık düzeyleri arasında bir ilişki olup olmadığına bakmak için Pearson Korelasyon analizi yapılmıştır. Analiz sonuçları Tablo 6'da yer almaktadır. Tablo 6. Öğrencilerin pearson momentler çarpımı korelasyon katsayısı testi sonuçları (N=540) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 ,558**,383**,483**,652** ,505**,566**,807**,093* Rahatsız Edici Günlük ,558** 1 ,645**,621**,704** ,520**,418**,875**,100* Yaşam ve Tolerans Geri Çekilme ,383** ,645** 1 ,453**,558** ,433**,305**,716** ,045 Belirtileri Pozitif Beklenti ,483** ,621**,453** 1 ,483** ,488**,430**,727**,264** Siber-Yönelimli ,652** ,704**,558**,483** 1 ,499**,467**,817** -,001 İlişkiler Aşırı Kullanım ,505** ,520**,433**,488**,499** 1 ,385**,662** ,031 Sosyal Ağ Bağımlılığı ,566** ,418**,305**,430**,467** ,385** 1 ,610**,114** Fiziksel Belirtiler ,807** ,875**,716**,727**,817** ,662**,610** 1 ,137** Akıllı Telefon ,093* ,100* ,045 ,264** -,001 ,031 ,114**,137** 1 Bağımlılığı Tablo 6’ya göre öğrencilerin akıllı telefon bağımlılığı ve yalnızlık düzeyleri arasında pozitif ve anlamlı ilişki vardır. Boyutlara ayrıntılı biçimde bakıldığında; birinci boyutla (rahatsız edici günlük yaşam ve tolerans) yalnızlık arasında pozitif ve anlamlı ilişki olduğu görülmektedir (r=.093, p<0,1). İkinci boyutla (geri çekilme belirtileri) yalnızlık arasında pozitif ve anlamlı ilişki olduğu görülmektedir (r=.100, p<0,1). Dördüncü boyutla (siber-yönelimli ilişkiler) yalnızlık arasında pozitif ve anlamlı ilişki olduğu görülmektedir (r=.264, p<0,1). Yedinci boyutla (Fiziksel Belirtiler) yalnızlık arasında pozitif ve anlamlı ilişki olduğu görülmektedir (r=.137, p<0,1). Tartışma, Sonuç ve Öneriler Hızla artmakta olan teknoloji ile birlikte günümüz insanın teknolojiyi kullanım amacı ve kullandığı araçlar değişmektedir. Değişen bu teknoloji kullanımı ihtiyaçlarımıza cevap olurken, 425 Çakır & Oğuz başka problemleri de gündeme getirmektedir. Bu araştırmada henüz ergen olarak nitelenen lise öğrencilerinin akıllı telefon bağımlılık durumlarının, yalnızlık düzeylerine etkisi incelenmiştir. Araştırma sonuçlarına göre lise öğrencileri akıllı telefonu yoğun bir biçimde kullanmaktadır. Bu sonuç Şar’ın (2013) araştırma sonuçlarıyla da desteklenmektedir. Üniversite öğrencileriyle yapılan başka bir araştırmada öğrencilerin yarıdan fazlası telefonları yanlarında olmadığında kendilerini eksik hissettiklerini söylemişlerdir (Ay, 2008). Araştırmaya katılan öğrencilerin yarıdan fazlası erkektir. Buna rağmen araştırmaya katılan kız öğrencilerin, akıllı telefon bağımlılıkları erkek öğrencilere göre daha yüksektir. Akıllı telefon bağımlılığında ve rahatsız edici günlük yaşam ve tolerans, geri çekilme belirtileri, aşırı kullanım, sosyal ağ bağımlılığı, fiziksel belirtiler alt boyutlarında cinsiyet değişkenine göre anlamlı bir farklılaşma görülmektedir. Bu fark kız öğrenciler lehinedir. Kız öğrencilerin akıllı telefonu daha çok kullandıkları, sosyalleşmelerini daha çok bu yolla sağladıkları buna karşın fiziksel belirtileri daha çok yaşadıkları söylenebilir. Bu sonucun aksine, Şar (2013)’e göre erkekler kızlara göre daha fazla problemli mobil telefon sorunu yaşamaktadır. Araştırma bulgularına göre, erkek öğrencilerin yalnızlık düzeyleri, kız öğrencilere göre daha yüksektir. Bu bulgu Duyan, Çamur Duyan, Gökçearslan Çifçi, Sevin, Erbay, İkizoğlu, (2008) tarafından yapılan araştırma bulguları ile desteklenmektedir. Ayrıca üniversite öğrencileri için de durum değişmemektedir (Demirli, 2007; Sarıçam, 2011). Ancak bu sonucun tam aksine Şar (2013) kızların erkeklere göre daha çok yalnızlık yaşadıkları sonucuna ulaşmıştır. Eskin’e (2001) göre yalnızlık duygusu lise öğrencisi ergenler arasında oldukça yaygın olarak görülmektedir, ancak cinsiyet değişkenine göre bir farklılaşma görülmemektedir. Ergenler, yalnızlıkla baş edebilmek için, edilgen etkinlik, ilişki arama, kendini etkinleştirme, okuma-ders çalışma ve düşünme-hayal etmeyi kullanmaktadır. Okul türlerine göre akıllı telefon bağımlılığı ve yalnızlık düzeyleri arasında da anlamlı bir fark vardır. Siber-Yönelimli İlişkiler boyutunda kamu okuluna devam eden öğrencilerin ortalamalarının daha yüksek olduğu görülmektedir. Yaş gruplarına bakıldığında akıllı telefon kullanımı toplamda ve alt boyutlarda farklılıklar göstermektedir. Akıllı telefonun en çok 18 yaş grubunda kullanıldığı görülmektedir. Yalnızlık düzeyleri ile yaş değişkeni arasında herhangi bir farklılık görülmezken, 15 yaşındaki öğrencilerin yalnızlığı en çok yaşadığı söylenebilir. Ergenliğe geçiş dönemi olduğu düşünüldüğünde bu sonucun doğal olduğu söylenebilir. Akıllı telefon kullanım süresi ile bağımlılık arasında da anlamlı bir fark vardır. Öğrencilerin yaklaşık yarısı günde dört saatten fazla telefon kullandığını belirtmiştir. Bu oranın da öğrencilerin okulda geçirdikleri saat düşünüldüğünde oldukça fazla olduğu görülmektedir. Öğrencilerin hangi amaçlarla akıllı telefon kullandıklarına bakıldığında, viber, tango, Skype, Whatsapp, Facebook, Foursquare, Twitter gibi Sosyal Medya Yazılımlarını ve CandyCrush vb. gibi oyun programlarını kullandıkları görülmektedir. Öğrencilerin akıllı telefon bağımlılığı ve yalnızlık düzeyleri arasında pozitif ve anlamlı ilişki vardır (r=.137, p<0,1). Aynı şekilde Şar’e (2013) göre ergenlerde yalnızlık ve problemli telefon kullanımı arasında pozitif yönde, ancak telefon kullanma süresi ile yalnızlık arasında negatif yönde bir korelasyon bulunmaktadır. Buna göre yalnızlık arttıkça problemli telefon kullanımının da arttığı, ancak telefon kullanımı arttıkça yalnızlık duygusunun azaldığı, telefon kullanım süresi ile ilgili olarak bakıldığında kendini yalnız hisseden ergenlerin günlük daha fazla telefonla konuştukları ve problemli mobil telefon bağımlılığı problemi yaşamaktadırlar (Şar, 2013). İlerideki çalışmalarda benzer araştırma farklı araştırma gruplarında denenebilir. Akıllı telefon bağımlılığını yalnızlık ile birlikte başka nelerin etkilediği araştırılabilir. Kaynaklar Ada, S., Tatlı, H.S. (2013). Akıllı telefon kullanımını etkileyen faktörler üzerine bir araştırma. Online: http://ab.org.tr/ab13/bildiri/74.pdf, 10.04.2015 426 Lise Öğrencilerinin Yalnızlık Düzeyleri ile Akıllı Telefon Bağımlılığı Arasındaki İlişki Akın, A., Turan, M.E., Altundağ, Y., Akın, Ü., Uğur, E., Ercengiz, M. ve Yildiz, B. (2014, June). Ergenler için akıllı telefon bağımlılığı ölçeği’nin Türkçe formu’nun geçerlik ve güvenirliği. ERPA Congress, Haziran 6-8, İstanbul, Turkey. Ay, S. (2008). İletişim araçları kullanımının yarattığı bağımlılığın sosyal izolasyon üzerindeki etkisi, cep telefonu kullanıcıları üzerinde bir çalışma. Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu. İdari Uzmanlık Tezi. Buluş, M. (1996). Ergen öğrencilerde denetim odağı- yalnızlık düzeyi ilişkisi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Demirci, K., Orhan, H., Demirdas, A., Akpinar, A., & Sert, H. (2014). Validity and reliability of the Turkish version of the smartphone addiction scale in a younger population. Klinik Psikofarmakoloji Bülteni (Bulletin of ClinicalPsychopharmacology), 24(3), 226-34. Demirli, A. (2007). Cinsiyetin, bağlanma tipinin ve aile yapısının üniversite öğrencilerinin yalnızlık düzeyi üzerindeki rolü. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Ankara: Orta Doğu Teknik Üniversitesi. Duy, B. (2003). Bilişsel-davranışçı yaklaşıma dayalı grupla psikolojik danışmanın yalnızlık ve fonksiyonel olmayan tutumlar üzerine etkisi. Yayınlanmamış doktora tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü. Duyan, V., Çamur Duyan, G., Gökçearslan Çifçi, E., Sevin, Erbay, Ç. ve İkizoğlu, M. (2008). Lisede okuyan öğrencilerin yalnızlık durumlarına etki eden değişkenlerin incelenmesi. Eğitim ve Bilim, 33(150). Eskin, M. (2001). Ergenlikte yalnızlık, başetme yöntemleri ve yalnızlığın intihar davranışı ile ilişkisi. Klinik Psikiyatri. 4(5), 11. Kwon, M., Lee J.Y., Won W.Y., Park, J.W., Min, J.A., Hahn, C., et al. (2013). Development and validation of a smart phone addiction scale (SAS). PLoSOne 2013; 8(2):e56936. doi: 10.1371/journal.pone.0056936. Kwon, M., Kin, D.J., Cho, H., & Yang, S. (2013). The smartphone addiction scale: Development and validation of a short version for adolescents. PLoS One 2013; 8 (12):e83558. doi:10.1371/journal.pone.0083558. Noyan, C.O., Enez-Darçın, A., Nurmedov, S., Yılmaz, O. ve Dilbaz, N. (2015). Akıllı telefon bağımlılığı ölçeğinin kısa formunun üniversite öğrencilerinde Türkçe geçerlilik ve güvenilirlik çalışması. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 16, 73-81. Özatça, A. (2001). Ergenlerde sosyal ve duygusal yalnızlığın yordayıcısı olarak aile işlevleri. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Adana: Çukurova Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü. Özbek, V., Alnıaçık, Ü., Koç, F., Akkılıç, M.E. ve Kaş, E. (2014). Kişilik özelliklerinin teknoloji kabulü üzerindeki doğrudan ve dolaylı etkileri: Akıllı telefon teknolojileri üzerine bir araştırma. International Review of Economics and Management. 2(1). 36-57. Peplau, L.A., & Perlman, D. (1982). Loneliness: A sourcebook of currenttheory, research and therapy. New York: Wiley-Interscience. Russell, D.W. Cutrona, C.E. McRae, C., &Gomez, M. (2012). Is loneliness the same as being alone? The Journal of Psychology: Interdisciplinary and Applied, 146(1-2), 7-22. Sarıçam, H. (2011). Üniversite öğrencilerinin reddedilme duyarlılıkları ile benlik saygıları ve yalnızlık düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi. Şar, A.H. ve Işıklar, A. (2012). Problemli mobil telefon kullanım ölçeğinin Türkçeye uyarlaması. International Journal of Human Sciences [Online], 9(2), 264-275. Şar, A.H. (2013). Examination of lonelinessand mobil phoneaddiction problem observed in teenagersfromthesomevariables. The Journal of Academic Social Science Studies International Journal of Social Science, 6(2). 1207-1220. Yıldız, M.A. ve Duy, B. (2014). Adaptation of the short-form of the UCLA loneliness scale (ULS-8) to Turkish for the adolescents. Düşünen Adam TheJournal of Psychiatry and Neurological Sciences, 27, 194-203. 427