Kalem Eğitim ve İnsan Bilimleri Dergisi 2015, 5 (2), 99-146 99 Makale Gönderim Tarihi:22.05.2015 Makale Kabûl Tarihi:14.11.2015 Lise Öğrencilerinin Öznel İyi Oluşları ile Ahlâkî Olgunluk Seviyeleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi1 Arş. Gör. Çiğdem DEMİR ÇELEBİ* Marmara Üniversitesi, Atatürk Eğitim Fakültesi, Eğitim Bilimleri Bölümü, Kadıköy / İstanbul / Türkiye Yrd. Doç. Dr. Osman SEZGİN Marmara Üniversitesi, Atatürk Eğitim Fakültesi, Eğitim Bilimleri Bölümü, Kadıköy / İstanbul / Türkiye Öz Bu araştırma, lise öğrencilerinin öznel iyi oluşları ile ahlâkî olgunluk seviyeleri arasındaki ilişkinin ortaya konması amacıyla gerçekleştirilmiştir. Araştırma, ilişkisel tarama modelinde kurgulanmış olup veriler Üsküdar ilçesinde öğrenim gören lise öğrencilerinden bizzat araştırmacı tarafından toplanmıştır. Elde edilen veriler SPSS 17.0 programı ile analiz edilerek tablolar hâlinde sunulmuştur. Analizlerde öznel iyi oluş ve ahlâkî olgunluğun yaş, cinsiyet, okul türü, sınıf seviyesi, öğrencinin hayatının 1 Bu araştırma Marmara Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi tarafından desteklenmiş olan C Tipi lisansüstü tez projeleri kapsamında hazırlanmıştır. * Sorumlu Yazar. Tel: +90 541 858 77 24 E-posta: [email protected] © 2015 Kalem Eğitim ve Sağlık Hizmetleri Vakfı. Bütün Hakları Saklıdır. ISSN: 2146-5606 100 Arş. Gör. Çiğdem DEMİR ÇELEBİ / Yrd. Doç. Dr. Osman SEZGİN çoğunu geçirdiği yer, annenin eğitim seviyesi, babanın eğitim seviyesi, öğrencinin ailesinin gelir seviyesi, annenin hayatta olma durumu ile babanın hayatta olma du- rumuna göre anlamlı farklılık gösterip göstermediği ile öznel iyi oluş ile ahlâkî ol- gunluk arasında anlamlı bir ilişki olup olmadığı test edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Lise öğrencileri; Ahlâkî olgunluk; Öznel iyi oluş. Relationship Between Subjective Well-Being and Moral Maturity Levels of High School Students Abstract This research was conducted to reveal the relationship between sub- jective well-being and moral maturity levels of high school students. The research was designed in relational screening model, and survey data was collected from students studying at high schools in Uskudar by the researcher. The data was analyzed by SPSS for Windows 17.0 statistic program, and submitted by tables. By the result of the study, it was tested if there were meaningful differences between subjective well being, moral maturity and age, gender, school type, class level, place the student has lived mostly, educational level of mother, educational level of father, income status of student’s family, survival of mother, survival of father. It was also analyzed if there was any relationship between subjective well-being and moral maturity levels of high school students in Uskudar. Keywords: High school students; Moral maturity; Subjective well-being. Extended Summary Purpose In this study, the purpose was to explore the relationship between subjective well-being and moral maturity levels of high school stu- dents. The following questions were answered: Kalem Eğitim ve İnsan Bilimleri Dergisi 2015, 5 (2), 99-146 101 1. What are the subjective well-being levels of high school stu- dents in Uskudar? 2. What are the moral maturity levels of high school students in Uskudar? 3. Do the subjective well-being levels and the moral maturity le- vels of high school students in Uskudar differentiate into age, gender, school type, class level, place the student has lived mostly, educational level of mother, educational level of father, income status of student’s family, survival of mother, survival of father? 4. Is there any relationship between subjective well-being and moral maturity levels of high school students in Uskudar? Method This research was designed as relational survey model. It was used comparisonal screening model in this research at which subjective well-being and moral maturity levels of students studying at public high schools in Uskudar. Research sample was composed of high schools in Uskudar, Is- tanbul. The selection of schools and students was done by dispropor- tionate random cluster sampling method. It was reached the 9th and 12nd grade students from 10 schools among 29 high schools in Uskudar. Data was collected from 459 students, and 442 of them were analyzed. In this research, Personal Information Form developed by researcher, “Subjective Well Being Scale” and “Moral Maturity Scale” were used. 102 Arş. Gör. Çiğdem DEMİR ÇELEBİ / Yrd. Doç. Dr. Osman SEZGİN Kruskal Wallis-H test, independent t test, ANOVA, Mann Whitney U test, and Pearson moment correlation coefficient were used to analyze the data. The data was analyzed by SPSS for Windows 17.0 statistics program, and submitted by tables. Results As a result of analyses it was revealed that there was no signifi- cant difference in subjective well-being level according to age, gender, school type, class level, place the student has lived mostly, educational level of father, income status of student’s family, survival of mother, survival of father. In addition to this, the difference was significant according to educational level of mother. Points the students gained from Moral Maturity Scale didn't differentiate according to age, school type, place the student has lived mostly, educational level of father, income status of student’s family, survival of mother, survival of father. By the way, there were significant differences in moral maturity level according to gender, class level, income statute of student's family, and educational level of mother. There was also positive relationship be- tween high school students’ subjective well-being and moral maturity level. Discussion Individuals who participated the study to have similar develop- mental characteristics may lead subjective well-being levels not dif- ferintiate according to age. Subjective well-being levels of students did not differentiate acoording to gender at this research. This result adjusted to other studies about this point (Akgündüz ve Bardakoğlu, Kalem Eğitim ve İnsan Bilimleri Dergisi 2015, 5 (2), 99-146 103 2012; Aypay and Eryılmaz, 2011; Çelik, 2008; Long, Huebner, Wedell and Hills, 2012; Özen, 2005; Rees, Goswami and Bradshaw, 2010; Uçan, 2013). Similarly, there is no difference between students’ sub- jective well-being levels studying at various types of schools. This may be caused from the school perception of students or schools to have similar features. This result may be one of the affects The Law on Unification of Education. Subjective well-being levels of students did not differentiate according to educational level of mothers/ fathers. This result contrasts with the knowledge that parent’ educational level affect mental health of the children. Moral maturity levels of students differentiated according to gender at the study. Female students’ moral maturity levels were higher than the males’. This result may be explained by cultural affects. Ac- cording to Turkish culture, it’s seen that girls are grown more naive, motherly, and compassionate than the boys. The reason of moral ma- turity levels of students not to differentiate according to age may be students’ similar developmental features. When moral maturity levels differientiated according to age, it differentiated according to class levels of students. 9th grade students’ moral maturity level was higher than 12th grade students’. This result may indicate that formal education system has a negative affect on moral maturity level of students. As in the case with the subjective well-being difference according to school type, moral maturity levels of students had also no difference between students studying at different types of school. Students’ moral maturity levels did not differentiate according to income status of students. This may be caused from a collapse of range of all income status levels. 104 Arş. Gör. Çiğdem DEMİR ÇELEBİ / Yrd. Doç. Dr. Osman SEZGİN Fathers’ educational level differentiated moral maturity levels of stu- dents. Students of fathers well-educated have lower moral maturity level than students of the others. It makes think about Turkish education system that change and become more competitive everyday. Results of the study showed that there was a relationship be- tween moral maturity and subjective well-being levels of students. In a similar way, Yûsuf Has Hacib also indicated that just a moral person could find felicity (Özden, 2007). Fârâbi also stated that happiness is one of the central terms of moral (Topdemir, 2010). Conclusion At this study, subjective well-being and moral maturity levels of high school students were examined in terms of different views. Re- sults revealed some significant findings. In addition to this, if this re- search’s sample got bigger, it could give more comprehensive results. For example, if this investigation includes more diverse schools, it would give more accurate results about Turkish education system. Therefore, it’s offered that the study conducted between 2012-2013 school year can be repeated by a study of a large study in the coming years. According to the results of study, moral maturity levels of high school students decreased with increasing class level. This result is suggested that there can be a significant point to take precautions for Turkish education system. Another striking result is that moral maturity levels of high- Kalem Eğitim ve İnsan Bilimleri Dergisi 2015, 5 (2), 99-146 105 school students decreased with increasing fathers’ educational level. In this regard, it shows that formal education may not be affective on moral maturity of children. For this reason, it should be given im- portance to parental education. Giriş Huzurlu bir toplumun var olabilmesi için o toplumu meydana getiren bireylerin ahlâkî gelişimlerine önem verilmesi gerekir (Turiel, 2002). Zira ancak ruh sağlığı iyi ve ahlâklı bireyler, saadet içinde ya- şayan bir toplumu oluşturabilir. Her toplumun da kendine has ahlâkî değerler sistemi vardır ve bu değerlerin muhafaza edilmesi son derece mühimdir. Toplumda huzur, güvenlik ve istikrarın sağlanmasında millî ahlâk değerlerinin nesiller boyunca aktarılması oldukça önemlidir. Bu sayede birey, hem kendinden öncekilerle olan birliği korumuş olur, hem de bütün insanlar ortak bir sisteme sâhip olduğu için, kendi çağ- daşlarıyla bir arada rahat yaşama imkânına kavuşur (Güngör, 1997; s.21). Burada zaman bağlaması (time binding) kavramından söz etmek yerinde olur. Zaman bağlaması, bir kuşağın, kendinden önceki kuşak- lardan devraldığı bilgi, kültür ve birçok özelliği geliştirerek bir sonraki kuşağa aktarmasıdır. Bu anlamda, içinde bulunulan kuşağın geliştiril- mesi ve gelecek kuşaklara faydalı bir miras bırakılması hususunda her bir bireye sorumluluk düşmektedir. Gelecek bireylere bırakacağı mirası geliştirme amacına ve hassasiyetine sahip bireyler, ancak ahlâkî de- ğerler ışığında oluşur. Köklerinin farkında olan ve fert olmayı başarmış bireyler, gelecek nesilleri de bu âidiyet duygusuyla sâhiplenerek hu- 106 Arş. Gör. Çiğdem DEMİR ÇELEBİ / Yrd. Doç. Dr. Osman SEZGİN zurlu bir toplumun temellerini atacaktır. Bireyin iyi bir ahlâka sahip olmasının ilk gereği, kendi eylemini doğru değerlendirebilmesidir. Bireyin herhangi bir ahlâkî ilişkisinde kendi eylemini doğru değerlendirmesi de o eyleminin (yaptığının- yapmadığının) nedenlerini kendi gözünde açığa çıkarmasına bağlıdır. Bireyin kendi eylemini değerlendirmesinin ikinci adımı, o eylemin değerini belirlemesidir. Bu ilişkideki değerlendirmenin üçüncü adımı ise, ahlâkî ilişkideki değerlendirmenin özelliğini karşılayan bireyin, kendine hesap vermesidir. Bu, aynı zamanda kişiye, dolaylı olarak ana amaçlarının bilgisini edinmesini sağlar. Kişi, kendi eylemlerini kendi- sine hesap verme doğrultusunda gerçekleştirdiğinde, sorumluluk denen insanî bilinçle şekillenmiş bir ortam doğar (Gündüz, 2010). Kişinin kendisini nasıl gördüğü; kendisine ilişkin yaşantılarına, tutumuna, muamelesine ve kendisini değerlendirmesine bağlıdır. Ki- şinin kendisiyle olan ahlâkî ilişkisi, kendisine ilişkin değerlilik anlayışı ve ana amaçlarının oluşturduğu ilişkidir. Yine de kişinin bu kendisiyle ilişkisinin, başkalarıyla girdiği ahlâkî ilişkilerle iç içe oluştuğu gözden kaçırılmamalıdır. Bütün bunlarla birlikte, ahlâkî ilişkilerin ördüğü yapıların az çok farklı ahlâk tiplerini de ortaya çıkardığı bilinmektedir (Gündüz, 2010). Bireyin huzur ve saadet içinde yaşaması ise, ancak toplumdaki bütün bireylerin sorumluluklarını insanî bir bilinçle yerine getirmesine ve erdemli davranışlar sergilemesine bağlıdır. Tarih boyunca filozoflar ve bilim insanları, ahlâk ile mutluluk arasındaki ilişkiyi incelemişlerdir. Pozitif psikoloji akımıyla birlikte, bugünkü bilim dünyasında, mutluluğun yanında bireyin iyi oluşu, pek Kalem Eğitim ve İnsan Bilimleri Dergisi 2015, 5 (2), 99-146 107 çok kavramla ele alınmaktadır. Bu kavramlardan biri de öznel iyi oluştur. Öznel iyi oluş, bilişsel ve duyuşsal olmak üzere iki temel bo- yuttan meydana gelmektedir. Hayat doyumunu içine alan bilişsel boyut ile pozitif duygulanım ve negatif duygulanım kavramlarını kapsayan duyuşsal boyut, öznel iyi oluşu açıklamaktadır. Öznel iyi oluş, “baş- kalarının belli kriterlerle kişiyi değerlendirmesi değil, kişinin bizzat kendi hayatını çeşitli yönlerden değerlendirmesi durumu” şeklinde tanımlanabilir. Yûsuf Has Hacib, Kutadgu Bilig’te, “İyi insanın, faziletli insanın saadete ereceğini kabul etmeliyiz. Çünkü saadet, bir nevi insanın iç huzurunun dış âleme yansımasıdır.” ifadesini kullanmıştır (Özden, 2007). “İyi insan, faziletli insan” olarak tanımlanan güzel ahlâklı ve ruh sağlığı yerinde bireyi yetiştirmek de huzur ve saadet içinde yaşayan bir toplumun kurulması açısından önemlidir. Bir bireyin ruh sağlığının iyi olmasının kaynakları, anne karnına düşmeden önce başlar. Anne ve baba adayının aldığı terbiye, genetik özellikleri ve çevresel şartlar, çocuğun ruh sağlığı açısından önemli özelliklerdir. Dünyaya geldikten sonra ise aile ve mürebbiyelerinin özenli eğitimine ihtiyaç duyan birey, delikanlılık çağında da yetiştiri- cilerinin dikkat ve anlayışıyla iyi bir ahlâka sahip olabilir. Öznel İyi Oluş İyi oluş değişkenine ilişkin alanyazın incelendiğinde, kavramın çok farklı yapılarla ve isimlerle ele alındığı görülmektedir. Bu isimler arasında iyi oluş, öznel iyi oluş, mutluluk, psikolojik iyi oluş, duygusal iyi oluş, hayat kalitesi, kişisel iyi oluş yer almaktadır. Bu kavramlar 108 Arş. Gör. Çiğdem DEMİR ÇELEBİ / Yrd. Doç. Dr. Osman SEZGİN arasında iyi olma hâlinin boyutları ile açıklamalarında farklılıklar gö- rülmekle birlikte, aynı tanım için farklı terimlerin kullanıldığı da göz- den kaçmamaktadır (Türkmen, 2012). Öznel iyi oluş kavramı, bireyin bilişsel ve duyuşsal olarak ken- disini değerlendirmesi durumudur. Öznel iyi oluş kavramının temelde bilişsel ve duyuşsal olmak üzere iki boyutu vardır. Hayat doyumunu içine alan bilişsel boyut ile pozitif duygulanım ve negatif duygulanım kavramlarını kapsayan duyuşsal boyut, öznel iyi oluşu açıklar. Birçok araştırmada, öznel iyi oluş ile mutluluk kavramlarının eş anlamlı olarak kullanıldığı görülmektedir (Balcı, 2011; Hamurcu, 2011). Ancak, İngilizcede mutluluk kelimesinin farklı anlamlar (neş’e, sevinç, memnuniyet vb.) içermesi sebebiyle pek çok bilim adamı tara- fından mutluluk yerine daha spesifik bir kavram olan öznel iyi oluş (subjective well-being) kavramı tercih edilmektedir (Diener, 2006). Bu araştırmada ele alınan öznel iyi oluş kavramı, bireyin şimdiki ve geçmiş hayat dönemlerini nasıl değerlendirdiğinin bilimsel analizini kapsayan bir alanı tanımlamaktadır. Bu değerlendirmeler, insanın duygusal tepkilerinden davranışlarına, duygusal durumlarından hayat doyumları konusundaki yargılamaları ile evlilik ve iş doyumuna kadar birçok kavramı kapsar. Kısaca öznel iyi oluş, “bireyin perspektifinden iyi olma hâli” olarak ele alınır (Lucas ve Diener, 1999). Ahlâkî Olgunluk Ahlâk kelimesi, Arapça “hulk” kelimesinin çoğulu olup Türkçede yaygın bir yanlışlıkla tekil olarak kullanılır. Hulk; din, tabiat, huy ve karakter gibi manalara gelir (Kılıç, 2007; Gündüz, 2010). Batı litera-