Lise Öğrencilerinin Kariyer GeliĢiminde Aile Rolünün Farklı DeğiĢkenlere Göre Ġncelenmesi Süleyman Tecimer Lisansüstü Eğitim, Öğretim ve AraĢtırma Enstitüsüne Rehberlik ve Psikolojik DanıĢmanlık dalında Yüksek Lisans Tezi olarak sunulmuĢtur. Doğu Akdeniz Üniversitesi Ocak 2017 Gazimağusa, Kuzey Kıbrıs Lisansüstü Eğitim, Öğretim ve AraĢtırma Enstitüsü onayı ____________________________ Prof. Dr. Mustafa Tümer L.E.Ö.A. Enstitüsü Müdürü Bu tezin Rehberlik ve Psikolojik DanıĢmanlık Programı Yüksek Lisans derecesinin gerekleri doğrultusunda hazırlandığını onaylarım. _________________________________ Doç. Dr. Canan Zeki Eğitim Bilimleri Bölüm BaĢkanı Bu tezi okuyup değerlendirdiğimizi, tezin nitelik bakımından Rehberlik ve Psikolojik DanıĢmanlık Programı Yüksek Lisans derecesinin gerekleri doğrultusunda hazırlandığını onaylarız. ___________________________ Doç. Dr. Sibel Dinçyürek Tez DanıĢmanı Değerlendirme Komitesi 1. Doç. Dr. Yeliz Akıntuğ ______________________________ 2. Doç. Dr. Sibel Dinçyürek ______________________________ 3. Yrd. Doç. Dr. Sertan Kağan ______________________________ ABSTRACT The main purpose of this study is to examine the high school students‟ career decision making self-efficacy based on the role of the family influence on career developments and assess whether career decision making shows variations in terms of different variables. Considering this aim, this current research was carried out with the college and high school level students who were at 9th, 10th, 11th and 12th grade and also studied at Nicosia District‟s Yeni Sistem Study Center in the 2016-2017 academic years. In this study, a screening model was applied as a descriptive research method. Besides, the Family Influence Scale and Short-Form of Career Decision Making Self-Efficacy Scale were used as data collection tools. Moreover, IBM SPSS 24.0 statistical data analysis package programs were utilized to analyze the research data. According to the research findings, it was determined that the students who participated in the study received a higher average score from the Short-Form of Career Decision Making Self-Efficacy Scale and Family Influence Scale. Moreover, this study indicated that the students who participated in the research had a high level of relevance with the score of self-optimality scale and planning subscale in Short- Form of Career Decision Making Self-Efficacy Scale between the scores of the financial support sub-dimension in the career development. Finally, in career studies, applications for increasing the competence expectancy can be increased, taking into consideration the decision-making prospect of career decision-making competence. It is important that these activities are given starting from primary school period. In practice, extra care and attention was paid to include the family and suggestions were made to work in cooperation with the parents. iii Keywords: Career, Family, Career Preference, Career Decision Making Self- efficacy, Family Influence in Career Development. iv ÖZ Bu araĢtırma, lise öğrencilerinin Kariyer Kararı Yetkinlik Beklentisi temelli ailenin rolünü belirlemek ve farklı değiĢkenler açısından aralarında anlamlı bir farklılığın olup olmadığını incelemektir. AraĢtırma LefkoĢa Ġlçesi Yeni Sistem Dershanesi‟nde bulunan 2016-2017 eğitim-öğretim yılında öğrenim gören kolej ve düz lise 9. 10. 11. ve 12. sınıf öğrencileri oluĢturmaktadır. ÇalıĢma, betimsel araĢtırma yöntemlerinden tarama modeli uygulanmıĢtır. Veri toplama aracı olarak, Kariyer GeliĢiminde Aile Etkisi Ölçeği ve Kariyer Kararı Yetkinlik Beklentisi Ölçeği kullanılmıĢtır. AraĢtırma verilerinin çözümlenmesinde IBM SPSS 24,0 istatistiksel veri analizi paket programları kullanılmıĢtır. AraĢtırma bulgularına göre, çalıĢmaya katılan öğrencilerin, kariyer kararı yetkinlik beklentisi ölçeği ve kariyer geliĢimi aile etkisi ölçeği genelinden aldıkları puan ortalamasının yüksek düzeyde olduğu saptanmıĢtır. Ayrıca, araĢtırmaya katılan öğrencilerin kariyer geliĢiminde aile etkisi ölçeğinde yer alan maddi destek alt boyutundan aldıkları puanlar arası kariyer kararı yetkinlik beklentisi ölçeğinde yer alan kendini doğru bir Ģekilde değerlendirebilme ve plan yapma alt boyutlarından aldıkları puanlar arası ile yüksek düzeyde anlamlı olduğu tespit edilmiĢtir. Son olarak, kariyer çalıĢmalarında, kariyer kararı yetkinlik beklentisinin karar vermedeki önemi göz önünde bulundurularak, yetkinlik beklentisinin arttırılmasına yönelik uygulamalar çoğaltılabilir. Bu etkinliklerin, ilkokul döneminden baĢlayarak verilmesi önemlidir. Uygulamalarda ailenin yer almasına özen gösterilerek, aile ile iĢbirliği içinde çalıĢılabileceğine yönelik öneriler yapılmıĢtır. v Anahtar Kelimeler: Kariyer, Aile, Kariyer Tercihi, Kariyer Kararı Yetkinlik Beklentisi, Kariyer GeliĢiminde Aile Etkisi vi TEġEKKÜR Bu tez, birçok insanın bana verdiği emek, ilgi ve sabrın sonunda gerçekleĢmiĢtir. Yalnızca öğrenim hayatım boyunca değil her zaman yanımda olan ve umutsuzluklarımı yenmemde katkısı olan herkese bana inanıp güvendikleri için teĢekkür ederim. ÇalıĢmalarım boyunca beni her zaman destekleyen, teĢvik eden, cesaretlendiren, sabırla dinleyip zamanını hiçbir zaman esirgemeyen baĢta tez danıĢmanım Doç. Dr. Sibel DĠNÇYÜREK olmak üzere tüm hocalarıma sonsuz teĢekkürlerimi sunuyorum. Bu çalıĢmanın yürütülmesinde; boĢ zamanlarını ayırıp araĢtırmama katılan tüm öğrencilerime teĢekkürü bir borç bilirim. Bana her türlü maddi ve manevi desteği veren, annem Sevdiye TECĠMER, babam Nazım TECĠMER, anneannem Emine HACISÜLEYMANOĞLU ve Ġrem KARABÖCEK‟e teĢekkürlerimi bir borç bilirim. Ayrıca, uzman görüĢüyle bana yardımlarını esirgemeyen arkadaĢlarım Gizem KARAGĠL, Düriye ONBAġI, Hanife FALYALI ve Gökhan SÜRER‟ e sonsuz teĢekkürlerimi sunuyorum. Son olarak emeği geçen tüm dostlarıma en içten teĢekkürlerimi sunuyorum. vii ĠÇĠNDEKĠLER ABSTRACT ................................................................................................................ iii ÖZ ................................................................................................................................ v TEġEKKÜR ............................................................................................................... vii KISALTMALAR ........................................................................................................ xi TABLO LĠSTESĠ ....................................................................................................... xii 1 GĠRĠġ ........................................................................................................................ 1 1.1 Problem Durumu ................................................................................................ 1 1.2 AraĢtırmanın Amacı ........................................................................................... 4 1.3 AraĢtırmanın Önemi ........................................................................................... 5 1.4 AraĢtırmanın Tanımları ...................................................................................... 6 2 LĠTERATÜRÜN ĠNCELENMESĠ ........................................................................... 8 2.1 Kariyer Kavramı ................................................................................................. 8 2.2 Kariyer Tercihi ve GeliĢim Süreci .................................................................... 10 2.3 Kariyer GeliĢim Kuramları ............................................................................... 12 2.3.1 Maslow‟a göre Kariyer GeliĢimi ............................................................ 12 2.3.2 Isaacson‟ a Göre Kariyer GeliĢimi ......................................................... 14 2.3.3 Ginzberg ve ArkadaĢları‟na Göre Kariyer GeliĢimi .............................. 15 2.3.4 Super‟a Göre Kariyer GeliĢimi .............................................................. 16 2.3.5 Holland‟a Göre Kariyer GeliĢimi ........................................................... 17 2.3.6 Roe‟nun Kariyer GeliĢim Kuramı .......................................................... 19 2.4 Kariyer Seçiminde Karar Kuramları ................................................................ 20 2.4.1 Hilton‟a Göre Karar Verme ................................................................... 21 2.4.2 Gelatt‟a Göre Karar Verme .................................................................... 22 viii 2.4.3 Bergland‟a Göre Karar Verme ............................................................... 23 2.4.4 Littrel‟e Göre Karar Verme .................................................................... 24 2.5 Yetkinlik Beklentisi .......................................................................................... 24 2.5.1 Yetkinlik Beklentisini Belirleyen Faktörler ........................................... 25 2.5.1.1 BiliĢsel Süreçler ............................................................................ 25 2.5.1.2 DuyuĢsal Süreçler.......................................................................... 26 2.5.1.3 Motivasyonel Süreçler .................................................................. 26 2.5.1.4 Seçme Süreçleri ............................................................................. 26 2.5.1.5 BaĢarılı YürütülmüĢ Performanslar............................................... 26 2.5.1.6 Dolaylı Öğrenme YaĢantıları ........................................................ 27 2.5.1.7 Sözel Ġkna ...................................................................................... 27 2.5.1.8 Fizyolojik ve Duygusal Durum (Heyecanlanma) ......................... 28 2.6 Kariyer Kararı Yetkinlik Beklentisi ................................................................. 28 2.7 Kariyer Kararı Yetkinlik Beklentisi ve Aile Etkisi .......................................... 29 2.8 Ġlgili AraĢtırmalar ............................................................................................. 33 2.8.1 Yurt Ġçi Yapılan ÇalıĢmalar (Türkiye-KKTC) ........................................ 33 2.8.2 Yurt DıĢında Yapılan ÇalıĢmalar ............................................................ 38 3 YÖNTEM ................................................................................................................ 40 3.1 AraĢtırma Modeli ............................................................................................. 40 3.2 Evren ve Örneklem ........................................................................................... 40 3.3 Veri Toplama Araçları ...................................................................................... 44 3.3.1 Kariyer GeliĢiminde Aile Etkisi Ölçeği ................................................. 44 3.3.2 Kariyer Kararı Yetkinlik Beklentisi Ölçeği Kısa Formu ....................... 46 3.4 Verilerin Toplanması ........................................................................................ 47 3.5 Verilerin Ġstatistiksel Analizi ............................................................................ 47 4 BULGULAR ........................................................................................................... 50 ix 5 TARTIġMA VE YORUM ...................................................................................... 82 6 SONUÇ VE ÖNERĠLER ........................................................................................ 91 6.1 Sonuçlar ............................................................................................................ 91 6.2 Öneriler ............................................................................................................. 94 KAYNAKLAR .......................................................................................................... 96 EKLER ..................................................................................................................... 109 Ek 1. ...................................................................................................................... 110 Ek 2. ...................................................................................................................... 111 x