Dr. H.A. Bosker Dr. P.R.M. van Dijkman Zesde druk 2017 LEIDRAAD CARDIOLOGIE LEIDRAAD CARDIOLOGIE Dr. Hans A. Bosker cardioloog Ziekenhuis Rijnstate Arnhem Dr. Paul R.M. van Dijkman cardioloog Haaglanden Medisch Centrum, locatie Bronovo/Westeinde Den Haag © 2017 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opge- slagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 johet Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitga ve te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. ISBN 978-90-368-1686-1 NUR 876 Tweede druk, 2007 Derde druk, 2008 Vierde druk, 2010 Vijfde druk, 2012 Zesde druk, 2017 Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus 246 3990 GA Houten www.bsl.nl LEIDRAAD CARDIOLOGIE ■■■ Inhoud Voorwoord Nederlandse Vereniging voor Cardiologie (NVVC) 10 Voorwoord auteurs 11 Algemene inleiding 13 1 Leidraad algemene diagnostiek/therapie bij cardiale ziekte beelden15 1.1 Cardiomyopathieën15 1.1.1 Aritmogene rechterventrikelcardiomyopathie (ARVC/AC)15 1.1.2 Dilaterende cardiomyopathie (DCM)18 1.1.3 Hypertrofische cardiomyopathie (HCM)19 1.1.4 Restrictieve cardiomyopathie22 1.1.5 Non-compaction cardiomyopathie23 1.1.6 Tako-tsubo cardiomyopathie24 1.2 Coronairvaatlijden26 1.2.1 Acute coronaire syndromen26 1.2.1.1Instabiele angina pectoris26 1.2.1.2Acuut myocardinfarct (AMI)33 1.2.1.3Myocardcomplicaties van acuut myocardinfarct:39 –linkerventrikel vrije wandruptuur39 –papillairespierruptuur40 –ventrikelseptumruptuur41 1.2.2 Stabiele angina pectoris42 1.2.3 Preventie coronairvaatlijden46 1.3 Hartfalen50 1.3.1 Acuut hartfalen50 1.3.2 Chronisch hartfalen53 1.4 Hartklepaandoeningen57 1.4.1 Aortaklepinsufficiëntie (AI)57 1.4.2 Aortaklepstenose (AS)59 5 LEIDRAAD CARDIOLOGIE 1.4.3 Mitralisklepinsufficiëntie (MI)61 1.4.4 Mitralisklepstenose (MS)64 1.4.5 Tricuspidalisklepinsufficiëntie (TI) 66 1.5 Hartritmestoornissen69 1.5.1 Bradyaritmieën69 1.5.2 Erfelijke primaire elektrische hartziekten70 1.5.2.1Catecholaminegeïnduceerde polymorfe ventriculaire tachycardieën (CPVT)70 1.5.2.2Congenitaal lang QT-syndroom (LQTS)71 1.5.2.3Congenitaal kort QT-syndroom (SQTS)72 1.5.2.4Syndroom van Brugada73 1.5.3 Extrasystolie75 1.5.4 Pre-excitatiesyndroom Wolff-Parkinson-White (WPW)76 1.5.5 Tachyaritmieën78 1.6 Ontstekingen van het hart86 1.6.1 Endocarditis86 1.6.2 Myocarditis90 1.6.3 Pericarditis91 1.7 Vaatafwijkingen95 1.7.1 Aneurysma aortae95 1.7.2 Aortadissectie97 1.8 Overige aandoeningen99 1.8.1 Hypertensie99 –Hypertensieve crisis101 1.8.2 Longembolie102 1.8.3 Pulmonale hypertensie106 1.8.4 Reanimatie107 1.8.5 Shock110 1.8.6 Syncope/collaps112 1.8.7 Tamponnade114 1.8.8 Vitaal bedreigde patiënt115 6 LEIDRAAD CARDIOLOGIE 2 Leidraad cardiale diagnostiek117 2.1 Coronairangiografie (CAG)117 2.2 Cardiale CT-scan124 2.3 Ecg-diagnostiek124 2.4 Elektrofysiologisch onderzoek (EFO)131 2.5 Hartkatheterisatie135 2.6 Inspanningsonderzoek139 2.7 Intra-arteriële bloeddrukmeting (arteriële lijn)143 2.8 Magnetic resonance imaging (MRI)144 2.9 Radionuclide myocardperfusiescintigrafie (SPECT)147 2.10 Transoesofageale echocardiografie (TEE)148 2.11 Transthoracale echocardiografie (TTE)151 3 Leidraad specifieke therapeutische ingrepen153 3.1 Bypasschirurgie (coronaryartery bypass graft; CABG)153 3.2 Cardiale resynchronisatietherapie (CRT)155 3.3 Elektrocardioversie (ECV)158 3.4 Intra-aortale ballonpomp (IABP)161 3.5 Inwendige cardioverterdefibrillator (ICD)163 3.6 Katheterablatie 168 3.7 Non-invasieve beademing171 3.8 Pacemakerimplantatie (tijdelijk, uitwendig)173 3.9 Pacemakerimplantatie (definitief, inwendig)175 3.10 Percutane coronaire interventie (PCI)182 3.11 Pericardpunctie/pericardiocentese188 4 Leidraad intraveneuze toediening medicatie190 4.1 Antiaritmica191 4.1.1 Adenosine (Adenocor®)193 4.1.2 Amiodaron (Cordarone®)193 4.1.3 Digoxine (Lanoxin®)194 4.1.4 Fenytoïne (Diphantoïne®) 195 4.1.5 Flecaïnide (Tambocor®) 195 7 LEIDRAAD CARDIOLOGIE 4.1.6 Ibutilide (Corvert®) 196 4.1.7 Procaïnamide (Pronestyl®)197 4.1.8 Verapamil (Isoptin®)198 4.1.9 Vernakalant (Brinavess®)198 4.2 Antitrombotica199 4.2.1 Glycoproteïne-IIb/IIIa-receptorantagonisten199 Abciximab (Reopro®)199 4.2.2 Laagmoleculaire heparines200 4.2.2.1 Dalteparine (Fragmin®)201 4.2.2.2 Enoxaparine (Clexane®)201 4.2.2.3 Nadroparine (Fraxiparine®)202 4.2.3 Ongefractioneerde heparine203 4.2.4 Factor-Xa remmer: Fondaparinux (Arixtra®)203 4.2.5 Trombine inhibitor: Bivalirudine (Angiox®) 204 4.3 Bètablokkers205 4.3.1 Esmolol (Brevibloc®)205 4.3.2 Labetalol (Trandate®)205 4.3.3 Metoprolol (Selokeen®)206 4.4 Calciumantagonisten207 4.4.1 Diltiazem (Tildiem®)207 4.4.2 Verapamil (Isoptin®)207 4.5 Diuretica208 4.5.1 Bumetanide (Burinex®)208 4.5.2 Furosemide (Lasix®)209 4.6 Inotropica210 4.6.1 Dobutamine (Dobutrex®)210 4.6.2 Dopamine211 4.6.3 Enoximon (Perfan®)211 4.6.4 Isoprenaline212 4.6.5 Noradrenaline (norepinefrine)213 4.7 Trombolytica213 4.7.1 Tenecteplase (Metalyse®)213 4.8 Vasodilatantia214 4.8.1 Nitroglycerine (Nitro Pohl®)214 4.8.2 Nitroprussidenatrium (Nipride®)215 8 LEIDRAAD CARDIOLOGIE 4.9 Diversen216 4.9.1 Insuline (Actrapid®)216 4.9.2 Kaliumchloride (KCl)216 4.9.3 Methylergometrinemaleaat (Methergin®)217 4.9.4 Morfine218 4.9.5 PCSK9-remmers (proproteïne convertase subtitisine kexine type 9 remmer) 218 4.9.5.1 Alirocumab (Praluent®) 218 4.9.5.2 Evolocumab (Repatha®)219 4.9.6 Theofylline219 5 Overige221 5.1 Antistollingstherapie221 5.1.1 Combinatie van vitamine K-antagonisten en trombocyten- aggregatieremmers 221 5.1.2 Antistolling bij mechanische kunstklep 222 5.1.3 Non-vitamine K afhankelijke orale anticoagulantia (NOAC’s) 223 5.1.3.1 Apixaban (Eliquis®) 223 5.1.3.2 Dabigatran (Pradaxa®) 224 5.1.3.3 Edoxaban (Lixiana®) 225 5.1.3.4 Rivaroxaban (Xarelto®) 226 5.2 Endocarditisprofylaxe 227 5.3 Perioperatief beleid bij cardiale patiënten met niet-cardiale chirurgie 231 5.3.1 Cardiale risicostratificatie voor cardiochirurgische ingrepen (EuroSCORE II)231 5.3.2 Cardiale risicostratificatie voor niet-cardiale chirurgische ingrepen231 5.4 Klinische brief/overdracht240 5.5 Handelingen te verrichten na overlijden patiënt242 5.6 Palliatieve Sedatie246 5.7 Herkenning delirium249 Trefwoordenregister251 9 LEIDRAAD CARDIOLOGIE ■■■ Voorwoord Nederlandse Vereniging voor Cardiologie (NVVC) Voor u ligt de nieuwe ‘Leidraad Cardiologie’. De laatste versie was uit 2012 en het vak cardiologie is de laatste jaren op een aantal punten essentieel veranderd. Paul van Dijkman en Hans Bosker zijn de uitdaging weer aange- gaan en hebben een update gemaakt waarvoor uiteraard de felicitaties van ons op zijn plaats zijn. Dit boekje kan onze jonge, maar ook oudere, dokters helpen om snel met de juiste middelen een goede diagnose te stellen en daarna de goede therapie te starten. In een tijd waarin behandelen volgens de richtlijnen belangrijk is, is het noodzakelijk dat deze snel inzichtelijk zijn. Wij denken dat dit boekje kan bijdragen aan een verdere verhoging van de kwaliteit van de cardio- logische zorg voor onze patiënten in Nederland en raden een ieder die betrokken is bij de cardiologische zorg (cardiologen, arts-assistenten en ver- pleegkundig specialisten) aan kennis te nemen van dit boekje. Prof. dr. B.J.M. Mulder, voorzitter NVVC Dr. T.W. Galema, voorzitter commissie kwaliteit NVVC 10