C A N M a l c o l m B o w i e Lacan Malcolm Bowie (1943) Malcolm Bowie, Oxford Üniversitesi’nde Marshall Foch Fransız Edebiyatı profesörüdür. Sussex ve Edinburgh üniversitelerinde öğrenim gördü. 1969-1976 yılları arasında Cambridge Üniversitesi’nde ders verdi. Ardından Londra’daki Queen Mary College’ın Fransızca bölümünün başkanlığını yürüttü. Berkeley’deki California Üniversitesi’nde konuk öğretim görevlisi olarak bulundu. Frerıch Studies dergisinin genel yayın yönetmenidir. Şimdiye dek yayımlanmış eserleri arasında Henri Michaux: A Study of his Uterary Works (1973), Mallarme and the Art of Being Difficult (1978), Freud, Proust and Lacan: Theory as Fiction (1987) ve Psychoanalysis and the Future of T/ıeor^ (1993) sayılabilir. D Bovvie, Molcolm Lacan ISBN 978-975-298-281-9 / Türkçesi; V. Pekel Şener / Dost Kitabevi Yayınlan Şubat 2007, Ankara, 207 sayfa. Ruhbilim-Psikanaliz-PsikanalizFelsefesi-Koynokço-Dizin Lacan Malcolm Boıvie DOST kitabevi ISBN 978'975-'298-281'9 Lacan MALCOLM BOWIE © Malcolm Bowie, 1997 Bu kitabın Türkçe yayın hakları Akçalı Telif Haklan aracılığıyla Dost Kitabevi Yaymları’na aittir. Birinci Baskı, Şubat 2007, Ankara İngilizceden çeviren, V. Pekel Şener Teknik Hazırlık, Mehmet Dirican - Dost ITB Bas/a ve Cût, Pelin Ofset Ltd. Şti. Mithatpaşa Caddesi 62/4 Yenişehir06420Ankara Dost Kitabevi Yayınlan Meşrutiyet Cad 37/4, Yenişehir06420, Ankara Tel (0312)4359370 Fax: (0312)4357902 vi.com • bügi@dostya}inm.com İçindekiler Teşekkür ^ 1 Freud ve Lacan 9 2 “Ben’i Keşfetmek 25 3 Dil ve Bilinçdışı 51 4 Sembolik, İmgesel, Gerçek... ve Hakiki 89 5 Fallus’un Anlamı 1 19 6 Sonu Olmayan Kuram 1 53 Sonuç Değerlendirmeleri 189 Kronoloji 195 Kaynakça 203 Dizin 205 Teşekkür Bu kitabın yazılması sırasında beni bilgilendiren, bana telkinlerde bulunan, hatalarımı düzelten, beni cesaretlendiren ve destekleyen tüm dostlanma, üniversitedeki meslektaşlarıma, psikanalistlere ve lisansüstü öğrencilerine samimi teşekkürlerimi sunarım. Kısa bir kitabın girişine uzun bir teşekkür listesi koymak doğru değilse de, kişisel olarak sayısız kişiye teşekkür borçluyum ve hepsini içtenlikle anımsıyorum. Konukseverlikleri ve bu metnin son safhalarında sağ­ ladıkları destekten dolayı özellikle New York’taki CUNY Graduate Çenter personeline, bir taslaktan basılı bir cilde doğru ağır ağır yol alırken türlü inceliklerle yolumu açan Alison Finch, Philip Gwyn Jones, Frank Kermode, Dinora Pines, Stuart Proffitt ve Lindsay Waters’a bilhassa minnettarım. 1 Freud ve Lacan “Arzu tam da dile getirildiği için dile getirilemez.” (804;302)' La- can, ‘kuram’ diline şaşmaz bir düşmanlık güden bir insan tutkulan kuramcısıdır. Psikanalizin uğraş konusu arzudur; ancak, analist onun hakkında yazmaya kalktığında bir şey sürekli dışarıda kalır. Sayfasının üstüne bir daha kalkmayacak bir gölge düşmüştür. Ana­ list istediği kadar ‘arzuyu dile getirmeye’ -sözgelimi, onun kuramını yapmaya- uğraşsın, o hep cümlelerin, şemaların ve denklemlerin dışına taşacaktır. Ancak Lacan ısrarlıdır: Kuramlar kavrayışların­ dan kaçan şeyler hakkında suskun kalmamalıdır. 1) Ana metinde verdiğim sayfa numaraları aksi belirtilmedikçe Ecrits’ye aittir (Seuil, 1966). Çeviriler mümkün olduğunca Alan Sheridan’ın Ecrits. A Selecaon (Tavistock Publications/Norton, 1977) çevirisinden alınmıştır; Sheridan’m genelde mükemmel olan çevirisinin kimi yerlerinde değişiklikler yaptım. İki ayrı sayfa numarasının verildiği yerlerde bunlardan birincisi Fransızca baskıya, İkincisiyse İngilizce baskıya aittir. Tek bir sayfa numarasıyla gösterilen ve E crits. A Selection’ da yer almayan çalışmalardan yapılan alıntıların çevirisi bana aittir. 10 LACAN Aşağıda Lacan’m kuramının bir özetinin yanı sıra onun gelenek­ sel kuramsal yazma karşı giriştiği ayrıntılı kavganın bir değerlendir­ mesi yer alıyor. Bu iki işi küçük bir kitabın sınırları içinde anlaşılır biçimde yerine getirebilmek için önemli birçok konuyu dışarıda bırakmak zorunda kalacağım. Dışarıda bıraktığım için özellikle üzüntü duyduğum bir konu var, o da ‘Lacan efsanesi.’ izleyen sayfa­ larda Lacan’m Freud’la olan ilişkisi geniş bir yer tutacak, ama onun genel anlamda kamuyla ve meslektaşlarıyla olan ilişkisine pek az yer verilecek. Bu hayıflanılacak bir şey, çünkü Lacan hakkında öyküler anlatılan bir yazardır ve bu hikâyeler ‘gelişmiş’ elektronik kültür ortamında söylenti ve folklorun hâlâ sahip olduğu gücü göster­ mek bakımından ilginç bir ömek-olay çalışmasına zemin teşkil edebi­ lirlerdi. Yine de, esas işime koyulmadan önce, bu efsanenin bir özelliği hakkında birkaç şey söyleyeceğim, zira bu özellik, Lacan’m kuramının içeriğine değilse bile en azından onda görülen tipik kararsızlığa işaret etmek için iyi bir ibre vazifesi görebilir. Bu [geçen] yüzyılın başında kendisi tarafından ilk kez ortaya konduğunda Freud’un öğretisinin yaratmış olduğu skandal şu tür sorularla ifade bulmuştu - hâlâ da bulur: ‘Nasıl olur da, hangi cesaretle (zihnin yapısı, cinsellik, aile hayatı hakkında) bunu der?’ Lacan’m skandalim iyi yakalayan ifade­ lerse şu türden sorulardır: ‘ne demek istiyor?’ ya da ‘bu biçimde yazıp da anlamlı bir şey demesi nasıl mümkün olur?’ Freud’u beğenmeyenler genelde onu anlaşılır ama hatalı bulurlar; Lacan’mkilerse genelde onun anlaşılmaz olduğunu ve bu yüzden de, hatalı olmaktan da beteri, tehlikeli ve sapkın olduğunu düşünürler. Lacan’m yazılarının çoğu ilk okumada gerçekten de olağanüstü zordur ve hatta daha sonraki okumalarda bile, üstelik modern imge­ sel yazının çokanlamlı örüntüleriyle baş edecek donanıma fazlasıyla sahip olanlar için dahi zorluğu değişmeyebilir. Dahası, Lacan, şöhre­ tinin bu özelliği hakkında yazarken, genelde meydan okur biçimde, kendini kutlayan bir eda takınır. Örneğin, ‘The agency of the letter in the unconscious or reason since Freud’ başlıklı yazısının nispeten kolay anlaşılan konuşma üslubunu tanıtırken, okurunu neyi bek­ lememesi gerektiği konusunda uyarır: Yazıyı ayırt eden metnin yaygınlığıdır; bunu söylemin bu unsurunun burada kazanacağı anlamda kullanıyorum. Bu unsur, okura, metnin FREUD VE LACAN 1 1 içine giden ve zor olmasını tercih ettiğim yoldan başka çıkış yolu bırakmamak için istediğim türde bir sıkılaştırmayı mümkün kılar. O anlamda, bu, yazı olmayacaktır (493; 146). Bir yandan bilinçdışının yapısından özgürleştirici bir ‘çıkış yolu’ olmaya; öte yandan da aynı yapının ‘içine giden’ daraltılmış bir giriş yolu olmaya çalışan zor yazı, psikanalitik gelenekte sıradışı bir şeydir. Elbette, zor anlaşılır biçimde yazmış başka birçok psikanalist olmuştur ve bunlardan birkaçı -örneğin, D. W. Winnicott ya da W. R. Bion gibiler- muhasebelerini işlemek için psikanalizin yavan beynelmilel üslubunu yetersiz bulduklarında riskli bir şiirsel ifadeye başvurmuşlardır. Ancak, belirsizliğe sürekli olarak olumlu bir değer biçen ve bilinçdışı zihni inceleyenlerin yazar olduklarında zor olmaya ahlaken mecbur olduklarını ileri sürmekte Lacan neredeyse tektir. Ne var ki, Lacan’ın yazısının, gerek onun kendini nedametsiz ve dövüşmeye hazır bir barok üslupçusu olarak tarifinde ve gerekse ağdalı söz dokusuyla Ecrits’nin [Yazılar] yol açtığı öfkeli konuşma­ larda yer almayışıyla bilhassa dikkat çeken bir özelliği vardır: Ha­ tırda kalır biçimde basit olabilme yeteneği. Lacan, kaynağını bilinç- dışından alan ve bilinçdışmı konu eden yazının heterojen ve çoğul olmaktan başka seçeneği olmadığı görüşünü benimsiyor olabilir, ancak bu öğretiyi yerleştirmek için başvurduğu yazım tarzı sık sık öğretinin kuralını ihlal eder: Bilinçdışı dil gibi yapılanmıştır. Bilinçdışı Oteki’nin söylemidir. Mektup daima adresine ulaşır. En bozucu rahatlık entelektüel rahatlıktır. Cinsel ilişki diye bir şey yoktur. Bu tür cümleler, Lacan’ın çalışmalarını tanıtıcı sloganlar olarak, yeniyetme Lacancılar arasındaysa parola gibi kullanılmıştır; her iki halde de özlerine ciddi biçimde ihanet ediliyor değildir. Elbette, bunlar tam anlamlarını ancak Lacan’m özellikle ne yaptığını bilen kuramının bütünsel bağlamı içinde kazanırlar. Fakat bu bağlamdan çıkartıldıklarında bile özel türde bir etkiyi muhafaza ederler: bunlar, tamamen anlaşılır ve aktarılabilir bir psikanalitik kuramın neye