KUZEY KIBRIS’TAKİ İCRA UYGULAMALARININ h HUKUKUN ÜSTÜNLÜĞÜ VE HAK ARAMA a k ÖZGÜRLÜĞÜ IŞIĞINDA DEĞERLENDİRİLMESİ e AN EVALUATION OF NORTH CYPRUS EXECUTIVE PRACTICES m IN THE LIGHT OF RULE OF LAW AND RIGHT TO AN EFFECTIVE REMEDY l i m Özde DEREBOYLULAR* a k a l Özet: Temel hak ve özgürlükler, hukukun tüm alanlarında e önemli olmasına rağmen bazı alanlarda özel öneme sahiptir. İcra l hukuku, devletin temel hak ve özgürlüklere doğrudan temas ettiği e bir alan olduğundan, temel hak ve özgürlükler hukukun bu alanında r da özenle ve dikkatle gözetilmelidir. Çalışmada, öncelikle icra hu- kukunda temel hak ve özgürlüklerin önemi açıklanmaya çalışılmış, / ardından ise hukuk devletinin en önemli gerekliliklerinden olan hak arama özgürlüğü, Kuzey Kıbrıs icra hukuku ışığında ele alınmıştır. Bu r yapılırken de mevzuattan ve uygulamadan kaynaklanan sorunlara e eleştirisel bir bakış açısıyla yaklaşılıp, çözüm önerileri sunulmuştur. f e Anahtar Kelimeler: KKTC, İcra Hukuku, Hukukun Üstünlüğü, Hak Arama Özgürlüğü r e Abstract: Fundamental rights and freedoms should be pro- tected in all areas of law. Enforcement law is a field in which the d state directly contacts fundamental rights and freedoms. Therefore, fundamental rights and freedoms should be carefully observed in a this field of law. In this study, firstly, the importance of fundamental r rights and freedoms in executive law is tried to be explained, and t then the freedom of right seeking, which is one of the most impor- i tant requirements of the legal state, was discussed in the light of c executive law. While examining this, particularly for the elimination l e of some problems in the context of the right to an effective remedy, our suggestions and critics on the topic are set forth. s Keywords: TRNC, Executive Law, Rule of Law, Right to an Ef- fective Remedy * Arş. Gör., Yakın Doğu Üniversitesi Hukuk Fakültesi, Ceza ve Ceza Muhakemesi Anabilim Dalı, [email protected]. 10 Kuzey Kıbrıs’taki İcra Uygulamalarının Hukukun Üstünlüğü ve Hak Arama Özgürlüğü ... GİRİŞ Temel hak ve özgürlükler, hem anayasa hem de uluslararası hukuk kavramıdır. İnsan hakları, insan onurunu korumayı, insanın maddi ve manevi gelişimini amaçlayan haklardır. Oldukça geniş kapsamlı olan insan hakları deyimi bir yandan insan haklarının devlet organlarına karşı korunmasını diğer yandan da çok boyutlu olan insan kişiliğinin geliştirilmesini kapsar.1 Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC) Ana- yasası tarafından garanti altına alınan temel hak ve özgürlükler; do- kunulamaz, devredilemez ve vazgeçilmez niteliktedir (KKTC AY m. 10/1). Anayasanın temel hak ve özgürlüklerin özü ve sınırlanması başlıklı 11. maddesine göre “temel hak ve özgürlükler, özüne dokunmadan, kamu yararı, kamu düzeni, genel ahlak, sosyal adalet, ulusal güvenlik, genel sağlık ve kişilerin can ve mal güvenliğini sağlamak gibi nedenlerle ancak yasalarla kısıtlanabilir.” İnsan haklarına saygılı ve hukukun üstünlüğü ilkesi- ni benimsemiş bir devlette, temel hak ve özgürlükler gözetilmeksizin herhangi bir uygulama yapılmaması gerekir. Hukuk devletinde, bireylerin temel haklarının hukukun tüm alan- larında korunması önemlidir. Ancak bazı alanlarda temel hakların dikkatle gözetilmesi özel öneme sahiptir. Çünkü bu alanların özü ge- reği, temel haklarla doğrudan temas söz konusudur. İcra hukuku da bu alanlardan biridir. Bu alanda temel haklar özellikle gözetilmeli ve özünü zedeleyen davranışlardan mutlak surette kaçınılmalıdır. Çün- kü hukukun bu alanında devletin zor kullanma yetkisi ile icra organ- larının faaliyeti, kişilerin hakimiyet alanına müdahale oluşturmakta ve bunun doğal sonucu olarak temel haklara temas etmektedir.2 Borçlu ve alacaklı arasında her zaman ciddi bir menfaat çatışması vardır. Devlet, bir yandan alacaklının alacağını elde etmesi için etkin hak arama yolları sunmalı, diğer yandan ise borçlunun hakimiyet ala- nına müdahale ederken borçlunun insan onurunu zedelememek için çatışan menfaatler arasındaki dengeyi sağlamak zorundadır. Huku- kun ve iyi işleyen bir icra sisteminin en temel amaçlarından biri, özü 1 Şeref Gözübüyük/Feyyaz Gölcüklü, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Uygula- ması, Turhan kitabevi, Ankara 2016, s. 3; Durmuş Tezcan/Mustafa Ruhan Erdem/ Oğuz Sancakdar/Rifat Murat Önok, İnsan Hakları El Kitabı, Ankara 2016, s. 29. 2 Muhammet Özekes, İcra Hukukunda Temel Haklar ve İlkeler, Ankara 2009, s. 1; Hakan Pekcanıtez/Oğuz Atalay/Meral Sungurtekin Özkan/Muhammet Özekes, İcra ve İflas Hukuku, Ankara 2014, s. 56. TBB Dergisi 2018 (134) Özde DEREBOYLULAR 11 gereği doğan bu çatışmayı ölçülü, hukukun temel ilkelerine ve özellik- le anayasa kurallarına uygun bir şekilde dengeye oturtulmasıdır. İcra hukukunun özü gereği doğan bu çatışmayı dengelemek kolay olmasa da bunun başarılamaması halinde hukuk devleti ilkesinin zedelenme- si ve toplumsal barışın bozulması riski oluşacaktır. Başka hukuk sistemlerinde konu ile ilgili çeşitli çalışmalar ortaya konmuşsa da Kuzey Kıbrıs’ta temel haklar ve icra hukuku arasındaki ilişkiyi irdeleyen bir çalışma henüz yapılmamıştır. Kuzey Kıbrıs huku- kunda bu konunun yeterince önemsenmediğini söylemek yanıltıcı ol- mayacaktır. Bu sebeple, çalışmanın var olan sınırlı kaynaklar, mevzuat ile mahkeme kararlarından faydalanarak şekilleneceğini belirtmekte fayda vardır.3 Temel hak ve özgürlüklerin icra hukuku alanındaki bağ- lantısını ortaya koyduktan sonra, özellikle hukukun üstünlüğü ilkesi ve hak arama özgürlüğünün icra hukukundaki önemi üzerinde duru- lacak, mevzuattan kaynaklanan sorunlara çözüm önerileri üretilmeye çalışılacak ve bu ilkelere aykırı olan uygulamaların düzeltilmesine bir nebze de olsa katkı koymaya çalışılacaktır. I. KUZEY KIBRIS İCRA HUKUKU SİSTEMİNE GENEL BAKIŞ Kıbrıs adası oldukça uzun bir süre İngiliz sömürgesinde kalmış- tır (1878-1960). 1960 yılında kurulan iki toplumlu Kıbrıs Cumhuriye- ti, Aralık 1963’te başlayan çatışmalar neticesinde Kıbrıslı Türklerin anayasada öngörülen haklarından mahrum bırakılmasına ve Cum- huriyet yönetiminden dışlanmasına neden olmuştur. Bu gelişmelere müteakiben iki toplumlu düzen terk edilmiş ve yerine iki ayrı yöne- tim gelmiştir.4 Kıbrıslı Türkler bu dönemden sonra, önce Geçici Türk Yönetimi’ni, sonra Kıbrıs Türk Yönetimi’ni, ardından Otonom Kıbrıs Türk Yönetimi’ni sonrasında ise Kıbrıs Türk Federe Devleti’ni kur- muştur. Neticesinde Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti 15 Kasım 1983’te kurulmuştur. KKTC’nin ilanından sonra hazırlanan ve 5 Mayıs 1985 tarihinde halk oylamasına sunulup kabul edilen Anayasa, resmi ga- zetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Buna karşılık bugün, halen 3 Bu çalışmada atıf yapılan KKTC Mahkemeleri kararları doğrudan KKTC Mahke- melerinin web sitesinden alınmıştır. Bkz. http://www.mahkemeler.net/cgi-bin/ yenikararsonuc.aspx?nerde=am&yile=2017 (ET. 9. 12. 2017). 4 Zaim M. Necatigil, KKTC Cumhuriyeti’nde Anayasa ve Yönetim Hukuku, Lefko- şa 2015, s. 2. 12 Kuzey Kıbrıs’taki İcra Uygulamalarının Hukukun Üstünlüğü ve Hak Arama Özgürlüğü ... uygulanmakta olan mevzuatın kayda değer bir kısmı İngiliz sömürge- si döneminden kalmıştır. Bu nedenle Kuzey Kıbrıs’ta İngiltere’dekine benzer bir hukuk sisteminin uygulandığını söylemek yerindedir.5 Bu sebeple, Türk icra hukukunun yapısı ile Kuzey Kıbrıs icra hukuku ara- sında birtakım ciddi farklar mevcuttur. Kuzey Kıbrıs’ta icra hukuku alanında iki önemli belge bulunmak- tadır. Birincisi İngiliz sömürge döneminden miras kalan Hukuk Mu- hakemeleri Usulü Tüzüğü (HMUT), ikincisi ise yine İngiliz dönemin- den kalma Fasıl 6 Hukuk Muhakemeleri Usulü Yasası’dır (HMUY). Ülkemizde bir “İcra ve İflas Kanunu” bulunmamaktadır. Dolayısıyla bugün, icra alanında aktif olarak kullanılan mevzuat bunlardır. Önce- likle belirtilmesi gereken hususlardan biri Türk icra hukukundan fark- lı olarak, Kuzey Kıbrıs icra hukukunun ilamlı ve ilamsız icra şeklinde bir ayrıma tabi tutulmamış olduğudur. Kuzey Kıbrıs’taki tek icra yön- temi “ilamlı icra”dır. İlamlı icrada, hakkı yerine getirilmeyen veya ih- lal edilen kişi, mahkemeye müracaat ederek söz konusu ihlalin önüne geçilmesini veya hakkının iade edilmesini talep eder.6 Mahkeme ka- rarı olmadan icra takibi başlatmak mümkün değildir. Bir başka anla- tımla, icradan önce mahkeme kararı ön koşul olarak belirlenmiştir. Bu düzenleme çağdaş bir düzenlemedir. Devletin üç temel erkinden biri olan yargının, icra hukuku gibi temel haklara fiilen ve esasen temas eden7 bir alanda tarafsız ve eşitliği sağlamakla yükümlü mahkeme ve yargıçların8 daha ilk etaptan devreye sokulması, hem borçlu hem ala- caklı hem de daha genel olarak değerlendirmek gerekirse tüm toplum için adeta bir koruma ve güvence mekanizması oluşturmaktadır. HMUY uyarınca yedi adet icra yöntemi vardır: 1. Taşınır malın zapt edilip satılması9; 2. Taşınmaz malın satılması veya hüküm ile yü- kümlü kılınması; 3. Taşınmaz mala ihtiyati haciz veya geçici olarak el konulması; 4. Üçüncü kişilerin ellerindeki mallara el konulması; 5. Hü- kümlü borçlunun hapse gönderilmesi; 6. Taşınmaz malların zilyetliği- 5 Can Azer, “KKTC İdari Yargısında İstinafa Genel Bir Bakış”, TBBD, 2017(128), 169-186, s. 170. 6 Pekcanıtez/Atalay/Sungurtekin Özkan/Özekes, s. 49; Baki Kuru, İcra ve İflas Hukuku Kitabı, İstanbul 2016, s. 39 7 Özekes, s. 22. 8 Muharrem Özen, “Yargı Bağımsızlığını Zedeleyen Düzenleme, Uygulamalar ve Bağımsızlığı Sağlamaya Yönelik Çözüm Önerileri”, ABD, 2010(1), 31-65, s. 31. 9 Kuzey Kıbrıs hukuk sisteminde kullanılan “zapt etmek” terimi, Türk hukukunda- ki “haczetmek” terimine eşdeğer olarak kullanılmaktadır. TBB Dergisi 2018 (134) Özde DEREBOYLULAR 13 nin istirdadına veya teslimine ilişkin zilyetlik müzekkeresi; 7. Taşınır malların istirdadına veya teslimine ilişkin, teslim müzekkeresi (HMUY m. 14/1). Bu yöntemleri üç ana başlık altında toplayabiliriz: Birincisi, parasal nitelikli hükümler veya emirlerdir. İkincisi, parasal nitelikli olmayan hüküm ve emirler. Üçüncüsü, hem parasal nitelikli hem de parasal nitelikli olmayan hükümler. Ayrıca öğretide bir görüşe göre, yasanın 14. maddesinde gösterilmeyen bir icra yöntemi daha vardır. Bu, emre itaatsizlik nedeniyle tutuklama veya mallara el koymadır.10 Uygulamada, tebligatta ciddi sıkıntılar yaşanmakta, icranın ön koşulu olarak verilmekte olan kararlar gecikmekte, nihayetinde ve- rilen kararlar ise icra edilememektedir. Bu durum halkın, avukatlara ve yargı sistemine olan güveninin sarsılmasına yol açmaktadır. Öte yandan gerek mahkemelerin gerekse avukatların, icra ile gereği kadar alakadar olduklarını söylemek de pek mümkün gözükmemektedir. Bu durum içtihat kararlarından da anlaşılabilir niteliktedir. Nitekim icra alanında yol gösterici nitelikte içtihat kararı, nerede ise yok gibidir. Mahkeme kararlarının pek çoğu, borcu takside bağlama yöntemi şeklinde icra edilebilmektedir. Ancak bu yöntemin, ne davalıları ne de davacıları tam olarak tatmin ettiğini söylemek mümkündür. Genellik- le, hakkını elde edebilmek için uzun uğraşlar veren davacı, borcun çok düşük aylık taksitlere bağlanması karşısında hayal kırıklığına uğramak- tadır.11 Mahkeme kararlarının bu yönde olması ilk bakışta borçluları memnun eder nitelikte gibi gözükse de, bu doğru değildir. Özellikle, borç ilişkisinin doğduğu zamanlarda, borçlunun göstermiş olduğu te- minatın, icra geciktikçe, borcu karşılayamaz duruma geldiği görülmek- tedir. Kısaca, borçlunun teminatı zaman içinde ortadan kaybolmakta ve borçlu borcunu ödeyemez duruma gelmektedir.12 Ayrıca, borçlular düşük de olsa aylığa bağlanan taksitleri de ödeyememektedirler. İşte bu sebeplerden ötürüdür ki hukukun bu alanında yargıya olan güven her geçen gün yara almaktadır. Tüm bunlar ışığında daha en başından çıkarılabilecek sonuç ise: Kuzey Kıbrıs’ta icra adeta sınıfta kalmıştır. 10 Hasan Sözmener, Medeni Usul I, C. 3, Lefkoşa 2011, s. 1100. 11 Türkiye’deki yerinde hükümlerin aksine KKTC’de her taksidin borcun dörtte bi- rinden aşağı olmaması gibi bir şart yoktur. Bu durum uygulamada alacaklıları mağdur etmektedir. Tükiye’deki düzenleme için bkz. Pekcanıtez/ Atalay/ Sun- gurtekin Özkan/ Özekes, İcra ve İflas Hukuku, Ankara 2014, s. 247; Kuru, s. 216. 12 Sözmener, s. 952. 14 Kuzey Kıbrıs’taki İcra Uygulamalarının Hukukun Üstünlüğü ve Hak Arama Özgürlüğü ... Kuzey Kıbrıs hukukundaki icra sistemini ve sorunlarını etraflıca açıklamak bu çalışmanın esas konusu olmadığından, burada verilen genel bilgilerin anlaşılırlık bakımından yeterli olduğu düşüncesinde- yiz. İcra hukukunda, mevzuattan ve uygulamadan kaynaklanan prob- lemlerin tümünü bir makale boyutunda değerlendirmek mümkün de- ğilse de, bu sorunlardan bir kısmı aşağıda hak arama özgürlüğü ve hukukun üstünlüğü ilkesi ışığında incelenecektir II. İCRA HUKUKUNDA TEMEL HAKLARIN ÖNEMİ A. Genel Olarak KKTC Anayasası’nın “Temel Haklar, Özgürlükler ve Ödevler” baş- lıklı ikinci kısmındaki 10. maddesinin 1’inci fıkrasında “Herkes, kişi- liğine bağlı, dokunulmaz, devredilmez, vazgeçilmez temel hak ve özgürlük- lere sahiptir” denilmektedir. Ayrıca temel hak ve özgürlüklerin keyfi şekilde sınırlanması mümkün değildir (KKTC AY m. 11). Temel hak ve özgürlükler, hukukun tüm alanlarında dikkate alınmalı ve özenle korunmalıdır. İcra hukuku, devletin zor kullanma yetkisinin bulunduğu bir alandır. Bu alan, kişilerin malvarlığı ve kişilik haklarıyla doğrudan ilgilenmekte ve söz konusu bu hakları etkilemektedir. Bu bakımdan, icra hukukunun temel haklarla ilişkisi özel öneme sahiptir.13 Hukukun bu alanında, temel hakların gerek yasalarda gerekse uygulamada göz ardı edilmesi kabul edilemez. Anayasanın temel hak ve özgürlükleri güvence altına aldığı hükümleri, hiç şüphesiz icra hukuku açısından da geçerlidir. İcra hukukunda temel hakların gözetilmesi, sadece icra hukukun- daki hukuk kurallarıyla sınırlı şekilde anlaşılmamalı, aynı zamanda bu hak ve özgürlüklerin uygulanmasında ve yorumlanmasında da önemle gözetilmelidir.14 Hukukun her alanında olduğu gibi, temel hak ve özgürlüklerin korunup geliştirilmesi sadece yasal düzenlemelerle kalmamalı, aynı zamanda uygulamada icra ve yargı organları tarafın- dan da her zaman dikkate alınmalıdır. İşte bu çerçevede icra hukukun- da, temel hak ve özgürlüklerin gözetilmesi hem insan haklarına saygı- 13 Pekcanıtez/Atalay/Sungurtekin Özkan/Özekes, s. 56. 14 Pekcanıtez/Atalay/Sungurtekin Özkan/Özekes, s. 56-57; Özekes, s. 21. TBB Dergisi 2018 (134) Özde DEREBOYLULAR 15 lı, demokratik bir hukuk devletinin, hem de anayasanın üstünlüğü ve bağlayıcılığı ilkesinin bir gerekliliği olarak ortaya çıkmaktadır. B. Anayasanın Üstünlüğü ve Bağlayıcılığı Bakımından Temel hak ve özgürlükler, hem anayasa hem de uluslararası bel- geler tarafından güvence altına alınmaktadır. İnsan haklarına saygılı, hukuk devleti anlayışının bir yansıması ve anayasanın üstünlüğü ve bağlayıcılığının sonucu olarak icra hukukunda temel hakların gözetil- mesi ve korunması zorunludur. KKTC Anayasası’nda anayasanın bağlayıcılığını düzenleyen açık hükme göre: “Anayasa kuralları yasama, yürütme ve yargı organlarını, Devlet yönetimi makamlarını ve kişileri bağlayan temel hukuk kuralları- dır” (KKTC AY m. 7/2). Anayasanın bağlayıcılığı ilkesi, aynı zamanda kamu gücünü kullananlara da yükümlülük getirmektedir. Yargı ba- kımından anayasanın bağlayıcılığı, 136. maddenin 1. fıkrasında dü- zenlenmiştir. Bu hükme göre: “Yargıçlar, görevlerinde bağımsızdırlar, Anayasaya, yasaya ve hukuka uygun olarak vicdani kanaatlerine göre hüküm verirler”. Bu maddeden üç sonuç çıkarılması mümkündür: Birincisi, yargıçlar, başta tüm kanunlar olmak üzere, tüm hukuk kurallarını uy- gularken ve yorumlarken Anayasayı gözetmelidir. İkincisi, uygula- nabilir açık bir kanun hükmünün olmadığı durumlarda, Anayasada konu hakkında düzenleme olması durumunda, Anayasa doğrudan uygulanabilir. Üçüncüsü, kanun hükmü ve Anayasa hükmü arasında bir çelişki olması durumunda, mevcut kanun hükmü göz ardı edilerek Anayasa hükmü uygulanmalıdır. Bu açıklamaların tümü icra hukuku açısından geçerlidir.15 Anayasanın bağlayıcılığı ilkesini tamamlayan ise Anayasanın üs- tünlüğü ilkesidir. Anayasanın üstünlüğü ise Anayasa’nın 7. maddesi- nin 1. fıkrasında “Yasalar Anayasaya aykırı olamaz” denilmek suretiyle düzenlenmektedir. Anayasanın üstünlüğü ve bağlayıcılığı, anayasa tanımının en önemli unsurlarındandır. Anayasanın en yüksek hukuk kuralı olmasının doğal sonucu olarak, tüm yasalar Anayasa ile uyum- lu olmalıdır.16 Bu durumda da icra hukukundaki tüm düzenlemeler de 15 Pekcanıtez/Atalay/Sungurtekin Özkan/Özekes, s. 56; Özekes, s. 24 16 Fazıl Sağlam, Anayasa Hukuku Ders Notları, Yakın Doğu Üniversitesi Hukuk Fa- kültesi, Lefkoşa 2013, s. 6. 16 Kuzey Kıbrıs’taki İcra Uygulamalarının Hukukun Üstünlüğü ve Hak Arama Özgürlüğü ... Anayasa ile uyum içinde olmalıdır. Özetle; hukukun diğer tüm alan- larında olduğu gibi, icra alanında da anayasanın üstünlüğü ve bağla- yıcılığı, mutlak anlamda geçerlidir.17 Ne yazık ki, icra organları için Anayasa’nın üstünlüğü adeta ütopik bir yaklaşım halindedir. Bugün uygulamada, icra organları için Anayasa ve kanun hükümlerinden önce, bu yöndeki alışkanlıklar ve yanlış uygulamalar gelmektedir. Yani adeta normlar hiyerarşisi tersine çevrilmiş, en alttaki norm, en üstteki norma tercih edilir olmuştur.18 C. İnsan Hakları Bakımından İcra hukuku, insan haklarıyla paralel gelişen ve yapılan düzen- lemelerin insan haklarına saygının göstergesi olduğu hukuk alan- larından biridir. İnsan hakları geliştikçe, bu gelişme doğrudan icra hukukuna yansımıştır. Örneğin, hukuki gelişim süreci içerisinde, ilk zamanlarda icranın alacaklıya bırakıldığı görülmekteydi. Bu dönem- de borçlu, borcunu yerine getirmezse; alacaklı, bizzat hakkının icrası yoluna başvurabilmekteydi. Hatta önceleri borçlunun köle edilmesi, hayatına son verilmesi, alacaklının özel hapishanesinde hapsedilmesi gibi uygulamalara da rastlanmaktaydı.19 Zaman içerisinde, alacaklının bu konudaki yetkilerine sınırlama getirilmiş ve bu tür uygulamalar terk edilmiş; icranın şekil, şart ve mahiyeti hukuk kurallarıyla şekil- lendirilmiştir. Günümüzde bütün anayasalar, temel hak ve hürriyetleri güven- ce altına almaktadır. Hatta modern anayasaların genellikle en uzun bölümleri, temel hak ve hürriyetler bölümüdür.20 KKTC Anayasası da temel hak ve hürriyetlere geniş şekilde yer vermektedir. Burada önemli olan söz konusu hak ve özgürlüklerin, kurumsal alandan çı- karılıp gerçek anlamda etkinliğe kavuşturulmasıdır. Örneğin, KKTC Anayasası’nın 15. maddesi uyarınca, herkesin yaşama ve vücut bütün- lüğü hakkı vardır. Bu bağlamda, kural olarak, bir kimsenin özel hu- kuktan kaynaklanan borç ilişkisinden dolayı işkenceye tabi tutulması, 17 Pekcanıtez/Atalay/Sungurtekin Özkan/Özekes, s. 56. 18 Özekes, s. 29. 19 Özekes, s. 32; Pekcanıtez/Atalay/Sungurtekin Özkan/Özekes, s. 44; Pınar Çiftçi, “Menfaat Dengesi Çerçevesinde Genel İcra Hukuku ile Kamu İcra Hukukunun Karşılaştırılması”, DEÜHFD, C.12, Özel Sayı, (2012), 313-379, s. 314. 20 Kemal Gözler, Anayasa Hukukunun Genel Esasları, Bursa 2012, s. 413. TBB Dergisi 2018 (134) Özde DEREBOYLULAR 17 ölüm cezasına çarptırılması veya hapsedilmesi mümkün değildir.21 Bu düzenleme borçlunun vücut dokunulmazlığı ve yaşama hakkını gü- vence altına alırken, çalışmanın ileriki bölümünde daha detaylı açık- lanacak olan Anayasa’nın 17. maddesi, hakkını arayan alacaklıya, hak arama özgürlüğünü sağlamaktadır. Böylece bir yandan alacaklının, alacağını elde etmesi için birtakım yasal yollar öngörülmüş, diğer yan- dan ise borçlunun da temel hakları korunmaya çalışılmıştır. Öte yandan insan hakları alanındaki gelişmeler, günümüzde ar- tık sadece bir iç hukuk sorunu olarak görülmemekte ve uluslararası hukuk kurallarıyla da güvence altına alınmaktadır.22 Bu bağlamda, İn- san Hakları Evrensel Beyannamesi (İHEB) ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS) son derece önemlidir. Uluslararası mevzuat bakı- mından KKTC Anayasası’na göre, usulüne uygun olarak yürürlüğe konulmuş uluslararası antlaşmalar yasa hükmündedir (KKTC AY m. 90/5). AİHS iç hukukun bir parçasıdır.23 1960 yılında kurulan Kıbrıs Cumhuriyeti, 1962 yılında 39/1962 sayılı Yasa ile AİHS’ni iç huku- kun bir parçası haline getirmiştir. Söz konusu onay yasası, Aralık 1963 olaylarından önce Kıbrıs Cumhuriyeti’nin parlamentosu olan, Kıbrıslı Rumlar ile Kıbrıslı Türklerin katıldığı, Temsilciler Meclisi tarafından kabul edilmiştir. 1975-1983 yılında Kıbrıslı Türkler tarafından kurulan Kıbrıs Türk Federe Devleti Anayasası’nın geçici birinci maddesinde de bu durum korunmuş ve 1983 yılında kurulan Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin halen yürürlükte olan 1985 tarihli Anayasası’nın ge- çici 4/1 maddesinde; “Bu Anayasanın yürürlüğe girdiği tarihte yürürlükte 21 TC Anayasası’nın 38. maddesindeki “Hiç kimse, yalnızca sözleşmeden doğan bir yükümlülüğü yerine getirememesinden dolayı özgürlüğünden alıkonulamaz” hükmü bu düzenlemenin Türk hukukundaki karşılığı olarak nitelendirilebilir. Kuzey Kıbrıs mevzuatı uyarınca verilen bir mahkeme emrine riayetsizlik nede- niyle emre uymayan kişinin on iki ayı geçmeyen süre için hapsedilmesi müm- kündür. Burada söz konusu uygulama bir kişinin sırf borcunu ödeyemediğinden dolayı hapsedilmesi değildir. Buradaki kriter, hapislik emri istendiğinde emre uy- gun ödeme yapmadığı ileri sürülen kişinin emirde belirtilen meblağda taksitleri ödeyebilecek olanağı olmasına rağmen ödememiş olmasıdır. Kişinin bu olanağı yoksa hapsedilemez. Bkz. KKTC Yargıtay Aile, 12. 10. 1988, D. 4/1988, Dava No: 6/1986. 22 Tezcan/Erdem/Sancakdar/Önok, s. 33 vd.; Gözübüyük/Gölcüklü, s. 4 vd. 23 Bkz. KKTC Yargıtay Ceza, 23. 02. 2001, D. 1-2-3/2001, Dava No:2/2001, KKTC Yargıtay Ceza, 19. 6. 2013, D. 44/2012, Dava No: 4/2013; KKTC AYM, 26. 6. 2003, D. 24/2002, Dava No: 4/2003; KKTC AYM, 5. 8, 2016, D. 4/2016, Dava No: 11/2016. 18 Kuzey Kıbrıs’taki İcra Uygulamalarının Hukukun Üstünlüğü ve Hak Arama Özgürlüğü ... olan mevzuat, bu Anayasa kurallarına aykırı olmadığı ölçüde yürürlükte ka- lır” denilmek suretiyle mevcut durum muhafaza edilmiştir. Böylelikle, AİHS’in insan hak ve özgürlüklerine ilişkin kuralları, Güney Kıbrıs’ta olduğu gibi, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin de iç hukukunun bir parçasıdır.24 Nitekim KKTC Yargıtay ve Anayasa Mahkemesi de önü- ne gelen pek çok davada bu durumu açıkça vurgulamıştır.25 Ne var ki KKTC, bağımsız bir devlet olarak tanınmadığı için Av- rupa Konseyi’ne üye olamadığı gibi, AİHS’e de taraf değildir. Avru- pa Konseyi organları Konsey’e üye ve Sözleşmeye taraf olarak Gü- ney Kıbrıs Rum Yönetimi’ni (GKRY) tanımlamaktadır. Bu nedenle, KKTC’de yaşamakta olan bireyler, iç hukuk yollarını tükettikten son- ra, Sözleşme’nin ihlalinden dolayı yapabilecekleri başvuruları, KKTC aleyhine değil; şikayet konularına ve muhatabına göre, Türkiye veya GKRY aleyhine dosyalamak durumundadır.26 D. Menfaat Dengesi Bağlamında İcra hukuku, alacaklının hak arama özgürlüğü, mülkiyet hakkı gibi temel haklarıyla, borçlunun insan onuru, kişilik ve malvarlığı değerle- rinin çatıştığı bir alandır.27 İcra hukukunda alacaklının menfaatine ön- celik verilip korunduğu doğrudur. Hakkı ihlal edilen alacaklı, devletin icra organları vasıtasıyla hakkını yeniden tesis etmeye çalışır. Ancak bunu sağlanmaya çalışırken, borçlunun menfaatleri de tamamen göz ardı edilemez.28 Alacaklının menfaatleri devlet gücüyle korunurken, borçlunun insan onuru ve temel hakları tamamen unutulmamalıdır. Bir yandan alacaklıya, hakkını elde etmesi için gerekli imkân ve hukuki yollar açık tutulup icra hukukunun özellikleri ve zorlayıcı imkânları kullanılırken; diğer yandan temel haklara aykırı davranıl- mamalı, borçlu tamamen korunmasız bırakılıp, alacaklının insafına terk edilmemelidir, ancak kötü niyetli borçluya da zemin hazırlanma- 24 Zaim Necatigil, Kıbrıs Uyuşmazlığı ve AİHM Kıskacında Türkiye, Lefkoşa 2006, s. 1-23. 25 KKTC Yargıtay Ceza, 23. 02. 2001, D. 1-2-3/2001, Dava No:2/2001; KKTC Yargıtay Ceza, 19. 6. 2013, D. 44/2012, Dava No: 4/2013; KKTC AYM, 5. 8. 2016, D. 4/2016, Dava No: 11/2016. 26 Necatigil, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde Anayasa ve Yönetim, s. 42. 27 Özekes, s. 36; Çiftçi, s. 316. 28 Pekcanıtez/Atalay/Sungurtekin Özkan/Özekes, s. 52.