KUR’ÂN'DA AF KELİMESİ VE AFFETMENİN ANLAM ALANI Hüseyin ŞAHİN Yüksek Lisans Tezi Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı Yrd. Doç. Dr. Hasan YILMAZ 2014 Her Hakkı Saklıdır T.C. ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TEMEL İSLAM BİLİMLERİ ANABİLİM DALI Hüseyin ŞAHİN KUR’ÂN'DA AF KELİMESİ VE AFFETMENİN ANLAM ALANI YÜKSEK LİSANS TEZİ TEZ YÖNETİCİSİ Yrd. Doç. Dr. Hasan YILMAZ ERZURUM - 2014 I İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER ........................................................................................................... I ÖZET ......................................................................................................................... IV ABSTRACT ............................................................................................................... V KISALTMALAR DİZİNİ ....................................................................................... VI ÇİZELGELER DİZİNİ ......................................................................................... VII ÖNSÖZ ................................................................................................................... VIII GİRİŞ .......................................................................................................................... 1 I. ARAŞTIRMANIN AMAÇ VE ÖNEMİ ............................................................... 1 II. ARAŞTIRMANIN METODU VE KAYNAKLARI .......................................... 2 III. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR................................................................................... 3 BİRİNCİ BÖLÜM AF KELİMESİNİN KAVRAMSAL ÇERÇEVESİ 1.1. AF KELİMESİNİN ETİMOLOJİK YAPISI .................................................. 5 1.2. KUR’ÂN’DA AF KAVRAMININ KULLANIMI ............................................ 7 1.3. KUR’AN’DA AF ANLAMINDA KULLANILAN KELİMELER ................. 9 1.3.1. “رفغ” (Bağışlama) Kelimesi ..................................................................... 10 1.3.2. “بات” (Tevbe) Kelimesi .............................................................................. 12 1.3.3. “حفص” (Hoşgörü) Kelimesi ........................................................................ 14 1.3.4. “رفك” (Örtmek) Kelimesi ........................................................................... 14 1.3.5. “محر” (Merhamet) Kelimesi ...................................................................... 15 1.3.6. “ىكز”(Temizlemek/Arındırmak) Kelimesi .............................................. 16 1.3.7. “لدب” (Değiştirmek) Kelimesi .................................................................... 17 1.4. AF KELİMESİNİN DİĞER KAVRAMLARLA ANLAM İLİŞKİSİ .......... 19 1.4.1. Af - İstiğfar İlişkisi .................................................................................... 19 1.4.2. Af - Tevbe İlişkisi ....................................................................................... 21 1.4.3. Af - Hoşgörü İlişkisi .................................................................................. 24 1.4.4. Af - Rahmet İlişkisi.................................................................................... 29 1.4.5. Af - Adalet İlişkisi ...................................................................................... 32 1.4.6. Af - Islah İlişkisi ......................................................................................... 35 1.4.7. Af - Dindarlık İlişkisi ................................................................................ 37 II 1.4.8. Af - İman İlişkisi ........................................................................................ 38 1.4.9. Af – Takvâ İlişkisi...................................................................................... 41 1.4.10. Af - İhsan İlişkisi...................................................................................... 46 1.4.11 Af – Birr İlişkisi ........................................................................................ 48 İKİNCİ BÖLÜM KUR’ÂN’DA AFFIN TEZÂHÜRÜ VE AF ÖRNEKLERİ 2.1. AFFIN TEZAHÜRÜNÜ ENGELLEYEN FAKTÖRLER ............................ 51 2.1.1. ÖFKE .......................................................................................................... 51 2.1.2. KİN ............................................................................................................. 53 2.1.3. İNTİKAM ................................................................................................... 54 2.2. KUR'ÂN'DA İLÂHÎ AF ÖRNEKLERİ ......................................................... 56 2.2.1. PEYGAMBERLERLE İLGİLİ AF ÖRNEKLERİ ................................. 56 2.2.1.1. Hz. Âdem (a.s.) ve Eşi'nin Affedilmesi ............................................ 56 2.2.1.2. Hz. Musa (a.s.)'nın Affedilmesi ........................................................ 58 2.2.1.3. Hz. Dâvûd (a.s.)'un Affedilmesi ....................................................... 59 2.2.1.4. Hz. Yunus (a.s.)'un Affedilmesi ....................................................... 61 2.2.1.5. Hz. Muhammed (s.a.v.)'in Affedilmesi ........................................... 63 2.2.2. SAHABELERLE İLGİLİ AF ÖRNEKLERİ .......................................... 65 2.2.2.1. Uhut Savaşında Peygamberimizin Emrine Uymayanların Affı .... 66 2.2.2.2. Sahabelerden Gereksiz Soru Soranların Affedilmesi ..................... 68 2.2.2.3. Sahabelerden Mazeret Dolayısıyla Günah İşleyenlerin Affı .......... 70 2.2.2.4. Zıhar Yapan Sahabenin Affedilmesi ................................................ 72 2.2.2.5. Çeşitli Musibetlerle İmtihan Edilenlerin Affedilmesi .................... 73 2.2.2.6. İbadette Kusurlu Davranan Sahabelerin Affedilmesi .................... 74 2.2.2.7. Tebük Savaşına Katılmayan Üç Sahabenin Affedilmesi ................ 78 2.2.3. GEÇMİŞ KAVİMLERLE İLGİLİ AF ÖRNEKLERİ ............................ 80 2.2.3.1. Buzağıyı Tanrı Edinen İsraioğullarının Affedilmesi ...................... 80 2.2.3.2. Kimliği Kesin Olarak Bilinmeyen İnsanların Affedilmesi ............. 82 2.3. KUR'ÂN'DA BEŞERÎ (KİŞİSEL) AF ÖRNEKLERİ ................................... 84 2.3.1. Hz. Yusuf'un Kardeşlerini Affetmesi .................................................. 84 2.3.2. Hz. Peygamberin Mekke'nin Fethinde Düşmanlarını Affetmesi ..... 87 III 2.3.3. Ailede Eşin ve Çocukların Kusurlarını Affetme ................................ 88 SONUÇ ...................................................................................................................... 91 BİBLİYOGRAFYA ................................................................................................. 94 ÖZGEÇMİŞ ............................................................................................................ 102 IV ÖZET YÜKSEK LİSANS TEZİ KUR’AN'DA AF KELİMESİ VE AFFETMENİN ANLAM ALANI Hüseyin ŞAHİN Tez Danışmanı: Yrd. Doç. Dr. Hasan YILMAZ 2014, 102 Sayfa Jüri: Yrd. Doç. Dr. Hasan YILMAZ (Danışman) Prof. Dr. Veysel GÜLLÜCE Prof.Dr. Osman GÜRBÜZ Bu çalışmamız, ilahî ve evrensel özellik taşıyan kutsal kitabımız Kur’an'da af kelimesi ve affetmenin anlam alanını tahlil etmeyi amaçlamaktadır. Bağışlama kavramı temelde, dinlerin ve felsefenin ilgi alanına girmektedir. Bağışlama, dinlerin ilgi alanı bağlamında irdelendiğinde bir insanın ilahi bir varlık tarafından hangi koşullarda, niçin ve nasıl bağışlanacağı yönüyle ele alınmaktadır. Diğer yandan, daha çok felsefe ve psikolojinin ilgi alanına giren bağışlama ise bir bireyin kendisini incitmiş başka bir bireyi bağışlaması anlamı itibariyle ahlâkla bağlantılı olarak ele alınmaktadır. Bağışlamak hıncın (kin) zıddıdır. Af, korku veya çekingenlikten dolayı değil, gücü yettiği halde cezalandırmayan kimsenin ortaya koyduğu erdemli bir davranıştır. Elinden bir şey gelmeyenin, intikamdan vazgeçmesi tam olarak af sayılmaz. Anahtar Kelimeler: Affetme, Bağışlanma, İntikam, Kin (Hınç) V ABSTRACT MASTER THESIS THE WORD FORGIVENESS IN QUR'ÂN AND THE SEMANTIC FIELD OF FORGIVENESS Hüseyin ŞAHİN Advisor: Yrd. Doç. Dr. Hasan YILMAZ 2014, Page: 102 Jury: Asst. Yrd. Doç.Dr. Hasan YILMAZ (Advisor) Prof. Dr. Veysel GÜLLÜCE Prof.Dr. Osman GÜRBÜZ This study of us is intended to analyze the word forgiveness in Qur'ân and the semantic field of forgiveness. In the basic, the concept of forgiving is more related to interest of the philosophy and religons. In the context of religions, forgiving is undertaken in perspective of why, how and in which situations a person will be excused by the God. On the other hand, in the context of philosophy and psychology, forgiving is undertaken related wit morality. In the meanning of person’s excusing the other one who has hurted him. Forgiving is the contrast of revenge (hate). Forgiving is a virtuous behaviour of a man, not because be is afraid and ashamed, but because he doesn’t punish although he is strong enough. It can not be said the act of forsaking the revenge of someone who doesn’t have any cahance as forgiving. Key Words: Forgiving, Excuse, Revenge, Hate. VI KISALTMALAR DİZİNİ a.s. : Aleyhisselam AÜHF : Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi b. : Bin (Oğul) bkz. : Bakınız c.c. : Celle Celalühü çev. : Çeviri DİA. : Diyanet İslam Ansiklopedisi DİB. : Diyanet İşleri Başkanlığı F. : Fakülte Hz. : Hazreti MEB : Milli Eğitim Bakanlığı MÜİF : Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Nşr. : Neşriyat Ö. : Ölüm s. : Sayfa TDV. : Türkiye Diyanet Vakfı Thk. : Tahkik tsz. : Tarihsiz Ü. : Üniversite vb. : Ve benzeri vd. : Ve diğerleri Yay. : Yayınları