EKEV AKADEMİ DERGİSİ Yıl: 19 Sayı: 64 (Güz 2015) 239 KURALCILIK VE BETİMSELLİK YAKLAŞIMLARI ARASINDA ARAP DİLİNE BİR BAKIŞ Rıfat AKBAŞ (*) Öz Arap Dili ve bu dilin hüviyeti ele alınıp incelendiğinde karşımıza kuralcılık ve be- timsellik olmak üzere iki temel yaklaşım çıkmaktadır. Bu yaklaşımlardan birincisi, dile ait kurallara, metinler üzerinde bir ölçüt olarak bakmakla beraber bu kuralları, dilin kullanımı esnasında mutlaka uyulması gereken kanunlar olarak da değerlendirir. İkincisi ise dili kaynak olarak ele alıp inceler ve betimler. Ama asla dogma olarak değerlendir- mez. Ayrıca bu yaklaşımda metni oluşturan dilin yapısı ve işlevi temel alınır. Dolayısıyla metinde, düzenlenmiş halde karşımıza çıkan dilbilim malzemesinin kendi içinde dikkate alınması ve incelenmesi esası ön plana çıkmaktadır. Anahtar Kelimeler: Arap Dili, Arap Grameri, Kuralcılık, Betimsellik. Dilbilim. An Overiew to Arabic Language Between Prescriptivism and Descriptivism Approach Abstract It is faced with two main approaches named Prescriptivism and Descriptivism when we examine Arabic Language and its identity. The first of this approach considers the linguistic rules both as a criterion on the texts and a certain mandatory regulation while using language. Besides, the second approach handles the language as source, examines and describes. But, it never considers as a dogma. Also, the structure and function of language are taken into consideration in this approach. Therefore, the subject of examining and consideration of grammar materials faced regularly in its own situation comes into prominence in a text. Keywords: Arabic Language, Arabic Grammar, Prescriptivism, Descriptivism, Grammar. *) Öğr. Gör., YYÜ İlahiyat Fakültesi, Arap Dili ve Belağatı (e-posta: [email protected]) 240 / Rıfat AKBAŞ EKEV AKADEMİ DERGİSİ 1. Giriş Makalenin ana temasına değinmeden önce kuralcılık ve betimsellik kavramlarının kı- saca bir açıklamasının faydalı olacağı kanaatindeyiz. Şöyle ki: Dilde kuralcılık anlayışını, doğru ve yanlış eğilimine giden, dili katı metotlarla sınırlayan ve belli (ölçünlü) bir lehçe etrafında konuşulmasını olmazsa olmaz olarak görenlerin bakış açısı oluşturur. Betimsel- lik yaklaşımında ise, herhangi bir yörenin ağzı hareket noktası alınmadığı gibi konuşulan diller arasında bir hiyerarşik ilişkisi de söz konusu değildir. İslâmiyet’ten sonra Doğu dünyasındaki filoloji ve gramer konulu çalışmalar, erken bir dönemden başlayarak çok hızlı bir şekilde gelişme sürecine girmiştir. Bu dinin kutsal kitabı olan Kur’ân’ın yeni Müslüman olan halklar tarafından doğru olarak anlaşılması ve her türlü tehlikeye karşı korunabilmesi, dil, gramer ve dilbilim alanında önemli üslup araştırmalarını gerekli kılmıştır. Bu bağlamda Arap dili etrafında yoğunlaşan faaliyetler hicri birinci yüzyılın ikinci ya- rısından itibaren Ebu’l-Esved ed-Düelî (ö: 69/688-9) tarafından başlatılıp yürütülmüştür. İlk sistemli ve kurallı hareketi başlatanlar olarak da gerek Halil b. Ahmet (ö: 175/791) ve onun öğrencisi Sîbeveyh(ö: 180/796) gerekse onlardan sonra bu harekete katılan yüzlerce Arap dilbilimci Kureyş lehçesi etrafında bir ittifak oluşturarak söz konusu lehçenin Arap dili için bir mi’yâr/ ölçü olması gerektiği fikrini ortaya atmışlardır. Öte yandan ciltler dolusu kitaplara sığmayan Arap dil kuralları/grameri ve bu kurallar çerçevesinde bitmek tükenmek bilmeyen kişisel teori ve yorumlar da ilk dönemden itiba- ren bazı dilbilimcilerin dikkatini çekmemiş değildir. Zira bir dilin incelenmesinde onun sadece biçimsel yönünü oluşturan kurallar üzerinde gereğinden fazlaca durup, anlam ve bağlam yönünü göz ardı etmenin doğru olmadığını ileri sürenlerin varlığı görmezden gelinmemelidir. Kısacası öteden beri Arap dili etrafında iki genel bakış açısının (kuralcılık ve betim- sellik) hâkim olduğunu söyleyebiliriz. Bunlardan ilkine geleneksel ve klasikçi diğerine ise, katı kuralcılık yaklaşımını eleştiren ve dil kuralları konusunda dilbilimcileri esnek olmaya çağıran bir nevi yenilikçi hareket olarak da bakılabilir. 2. Arap Dilinde Kuralcılığın Önemi Aslında kuralcılık derken bununla Nahiv İlmi’nin temellerini oluşturan ve daha son- ra da bu temeller üzerinden şurûhatlara kapı aralayan dilbilimcilerin faaliyetleri kaste- dilmektedir. Bu faaliyetlerin aktörlerine de nahviyyun/nahivciler1 dendiği Arap dilbilim kaynaklarında sıklıkla geçmektedir.2 1) et-Tehânevi, Muhammaed Ali, Keşşaf-u İstilahati’l -funun ve’l–Ulum, Mektebet-u Lübnan, thk. Ali Dahruc, trs. s. 1684. 2) Konuyla ilgili daha geniş bilgi için bkz. Kızıklı, Zafer, “Ebu'l-Esved Ed-Du'eli'nin Arap Gramer Tarihindeki Yeri ve Önemi”, Dini Araştırmalar, 2006, c, IX. s. 25, Güz, s.265-280. KURALCILIK VE BETİMSELLİK YAKLAŞIMLARI ARASINDA 241 ARAP DİLİNE BİR BAKIŞ Arap dilbilimi alanında kurallarla dopdolu eserlerin kaleme alınması gerekliliğini, gi- riş kısmında anlatılanın yanı sıra İslam coğrafyasının sürekli genişlemesi ve farklı halk- ların bu dini benimsemeleri sonucunda bir kültür karışıklığının ortaya çıkma süreci de tetiklemiştir. Arapça’yı düzgün konuşamayanlara karşı daha sonraki dönemlerde girişilen bir takım bireysel faaliyetler de olmuştur. Nitekim İbnü’s-Serrac (ö: 316/929) Kitabü’l–Usûl adlı eserinde, çalışmasının amacını, kişinin onu öğrenerek Arap diline yönelmesi olduğunu belirtir.3 Nahiv ilminin, “kıyas yoluyla Arapların konuşma tarzına göre, kelamın doğrusunu yanlışından ayırt etmek” maksadıyla yazıldığını ifade eden er-Rümmani (ö: 384/994) bu çalışmaların gelişigüzel konuşmaları dizayn ettiğini açıklar.4 Arap dil kurallarının sebeplerini el-İdah fi İleli’n-Nahv adlı eserinde inceleyen ez- Zeccâcî (ö: 337/949) de, nahiv illeti başta olmak üzere, nahivdeki kuralların ihticacını/ dayanaklarını yapmak, sırlarını zikretmek, gizli ve kapalı olan güzelliklerini keşfetmek için söz konusu eseri kaleme aldığını belirtmektedir.5 Zaccâci’nin bir diğer eseri olan el- Cumel’i şerheden İbn Ebi’r-Rabî(ö: 688/1289)’nin, dil kurallarının çok önemli olduğunu dolayısıyla da muvaffak olmak isteyen her talebenin bunlardan haberdar olması gerekti- ğinin altını çizmesi,6 şerh ettiği metinlere katıldığının bir göstergesi olarak algılanabilir. Yukarıda da değinildiği üzere dil kurallarının öneminden söz edenler bir bakıma ku- rallarla ön plana çıkan çalışmaların ne denli önemli olduğunu ispatlamaya çalışırlar. Bu bağlamda, kuralcı çalışmaların bir nevi ilham kaynağı olan bedevi Araplarla bir hayli zaman geçiren7 İmam Şafii (ö: 204/820) şöyle der: “Ben sırf fıkıh bazında bana yardımcı olsun diye yirmi sene Arap dil kurallarını tahsil ettim.”8 Yine bu konuda İbn Faris’(ö: 395/1005); Eskiden insanlar, yazma ve okuma esnasın- da bazı günahlardan kaçtıkları gibi dil hatalarından da kaçarlardı. Günümüzde ise bu 3) İbnü's-Serrâc, el-Usûl fi'n-Nahv, thk. Abdü'l-Hüseyn el-Fetlî, Müessesetü'r-Risâle, Beyrût, 1985, c. I, s. 36. 4) er- Rümmani, Resail fi’n- Nahv ve’l-Luğa, thk. Mustafa Cevad - Yusuf Ya’kub el- Meskuni Bağdad, 1969, s. 38. 5) ez-Zeccâcî, el-İdâh fi İleli’n-Nahv, thk. Mazin Mübarek, Daru’n-Nefais, 3. Baskı, Beyrut, 1399/1979, s. 38-40. 6) İbn Ebi’r-Rabî, Ubeydullah b. Ahmed el-İşbilî, el-Basit fi Şerhi Cumeli’z-Zeccacî, thk. Îyad b. Îdu’s- Sîbîtî, Daru’l-Ğarbi’l-İslamî, 1. Baskı, Beyrut, 1407/1986, s. 155-156. 7) Ebu Naîm Ahmed b. Abdullah el-Esfehanî, Hilyetu’l-Evliya ve Tabakatu’l-Esfiya, Mektebetu’l-Han- cî, Daru’l-Fikr, Beyrut, 1416/1996, c. IX, s. 81. 8) el-Beyhakî, Ahmed, Menakibu’ş- Şafiî, thk. Seyyid Ahmed Saker, Mektebet-u Daru’t- Turas, Kahire, 1390/1970, c. II, s. 42. 242 / Rıfat AKBAŞ EKEV AKADEMİ DERGİSİ hatalar uyarıldıkları halde hadisçiler ve fukahâ tarafından işlenmektedir9 şeklinde bir eleştiri yapmıştır. Arap Dil kurallarını fesahat, belağat ve nazm kavramlarıyla eş değer olarak gören el- Cürcani, (ö: 471/1078-79) kişinin bu kurallardan ne kadar haberdar olup olmayışını bir kıstas olarak belirlemekte ve tabiri caizse kişiye ona göre puan biçmektedir. Bir cümle kurarken kullanılacak olan kelimeleri nahiv ilminin gerektirdiği şekilde sıralamak, nahiv kurallarına uymak ve nahiv ilminde belirlenmiş olan esasları koruyarak bunlardan hiç- birini çiğnememek nazmın ta kendisidir10 şeklinde değerlendirmesi söz konusu bu tutu- munu açıklar niteliktedir. Arapça‟yı Ġslam dininin bir parçası olarak gören ve öğrenilmesini farz Arapça’yı İslam dininin bir parçası olarak gören ve öğrenilmesini farz kabul eden kabul eden Ġbİbnn T Teeyymmiyiyee ( (öö: :7 72288/1/1332299)) بجاو ىهف هب لاا بجاىلا متي لا امو VVaacciibbinin i lle de kendisiyle tamamlandığı şey de vaciptir ilkesi gereği bu iddiasını biraz daha ileri taşır.11 Binaenaleyh ille de kendisiyle tamamlandığı şey de vaciptir ilkesi gereği bu Kur’an ve Sünnetin bilinmesinin farz olduğunu öne süren İbn Teymiye, Arapça dilbilgisi iddiasını boilrmazad adna dhaa buil ebirlii nctainĢ ıgre.r1ç1e kBleişntiarielnemaleeyyehce ğKinui ril‟earni süvreer ekS übnu nçeıktıişnı nı mesnetlendir- meye çalışır. bilinmesinin farz olduğunu öne süren Ġbn Teymiye, Arapça dilbilgisi İbn Teymiye’nin görüşüne paralel bir değerlendirme de Muhammed Salih el-Useymin olmadan d(aö : 1b4u2 1/b2i0l0in1c) itnar afgınedrçane kylaepĢıtlmirıişlteımr. Zeiyrae ckeeğndinisii , öilzeerllii klseü Kreurre’akn vbeu H adis’in anlaşıl- masında eşsiz bir rolü olan nahiv ilminin farziyatını ileri sürmese de çok gerekli olduğu- çıkıĢını mensunne atlletınnıd çirizmere.1y2e çalıĢır. Ġbn TKeıysmacaiysıe i‟snteirn t efsgiör irsüteĢrü hnaed is palaarnaınledla söbzi rs ahdibeiğ oelmrlaekn idsitremyeen lerdine1 3 hatta kâtiplerin bile14 kesinlikle Arap dil kurallarından yani dilcinin silahı olan15 nahiv ilminden haberdar Muhammeodl mSaa zliohru nellu-lUuğsue ybmir hinay l(iö d:i l1e 4g2et1ir/i2lm0i0ş1tir) ktia brua fdıan dsöazn k oynaupsıul mkuırĢatlılra.r ın gerekliliğinin bir göstergesi olarak sunulabilir.16 Zira kendisi, özellikle Kur‟an ve Hadis‟in anlaĢılmasında eĢsiz bir rolü 9) Ahmed b. Faris b. Zekeriyya, es-Sahibî fi Fıkhi’l-Luğa, thk. Ahmed Hasan Besec, Daru’l-Kutubi’l- olan nahiv ilminin farziyatını ileri sürmese de çok gerekli olduğunun İlmiyye, 1.Baskı, Beyrut, 1418/1997, s. 35-36. altını çizer.1102) el-Cürcânî, Delailu’l- İ’caz, thk. Ebu Fihr Mahmud Muhammed Şakir, Mektebetu’l- Hanci, Kahire 2004, s. 81. Ayrıca bkz: Cuber, Muhammed Abdullah, el-Uslub ve’n- Nahv, Daru’d- Da’veti, 1. Bas- Kısacaksı,ı İskisentederr iytyeef, s1i4r0 9/i1s9t8e8r, s.h 1a5-d1i6s. alanında söz sahibi olmak 11) İbn Teymiye, İktidau’s-Sirati’l-Müstakim li-Muhalifeti Ashabi’l -Cahim, thk. Nasr b. Abdulkerim isteyenlerin13 ehl-Uatktaal, Mkeâkttiepbleetur’irn- R büşidl,e R1i4y akd,e tsrsi.n sl. i4k6l9e. Arap dil kurallarından 12) Bkz: el-Useymin, Muhammed Salih, Şerhu’l-Acurrumiyye, Mektebetu’r-Ruşd, 1. Baskı, Riyad, yani dilcinin silahı olan15 nahiv ilminden haberdar olma zorunluluğu 1426/2005, s. 9-10. 13) İbn Yaîş) Şerhu’l-Mufassal, İdaretu’t-Tabbaâtu’l-Münire, Mısır, trs, c. I, s. 8. bir hayli dile getirilmiĢtir ki bu da söz konusu kuralların gerekliliğinin 14) el-Kalkâşendî, Ahmed b. Ali, Dev’u’s-Subhi’l-Musfir, thk. Mahmut Selame, 1. Baskı, Mısır, bir göstergesi 1o3l2a6r/1a9k06 s, us.n 5u8;l Saubbihlui’rl.-1A6’ şâ, Daru’l-Kutubi’l-Mısriyye, Kahire, 1340/1922, c. I, s. 167-168. 15) Fecal Mahmut,, el-Hadisu’n-Nebevî fi’n-Nahvi’l-Arabî, 2. Baskı, Riyad, 1417/1997, s. 26. 16) Bkz: el-Bağdadî, el-Camiû li-Ahlaki’r-Ravî ve Âdâbu’s-Samiî, thk. Mahmud et-Tahhan, Mektebetu’l- 2.1. Arap Dilbiliminde Kuralcılığın Yoğunlaştığı Alanlar Maârif, Riyad, 1403/1983, II, 25-35; Zuben, Ammad Ahmed Süleyman, Ebu’s-Suud ve Menhecuhu fi’n- Nahv, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ürdün Üniversitesi, 2006, s. 4-19; İbnu’l-Esir el-Ce- Arap zedrîi,l Cbailmiimu’li-nUdsuel fî Ekhuâdrîasli’ r-Raeğsuılr, ltıhkk.l Aı bdçulaklaıdĢirm ela-Alarnraıvnu t, Meenk tebfeatuz’ll-aH alvanî, 1389/1969, görüldüğü alanları incelediğimizde genellikle karĢımıza kıyas, âmil, illet ve i’rab kavramları çıkar. Nitekim bu çalıĢmaların 11Ġbn Teymiye, İktidau‟s-Sirati‟l-Müstakim li-Muhalifeti Ashabi‟l -Cahim, thk. Nasr b. Abdulkerim el-Ukal, Mektebetu‟r- RüĢd, Riyad, trs. s. 469. 12Bkz: el-Useymin, Muhammed Salih, Şerhu‟l-Acurrumiyye, Mektebetu‟r-RuĢd, 1. Baskı, Riyad, 1426/2005, s. 9-10. 13Ġbn YaîĢ) Şerhu‟l-Mufassal, Ġdaretu‟t-Tabbaâtu‟l-Münire, Mısır, trs, c. I, s. 8. 14el-KalkâĢendî, Ahmed b. Ali, Dev‟u‟s-Subhi‟l-Musfir, thk. Mahmut Selame, 1. Baskı, Mısır, 1326/1906, s. 58; Subhu‟l-A‟şâ, Daru‟l-Kutubi‟l-Mısriyye, Kahire, 1340/1922, c. I, s. 167-168. 15Fecal Mahmut,, el-Hadisu‟n-Nebevî fi‟n-Nahvi‟l-Arabî, 2. Baskı, Riyad, 1417/1997, s. 26. 16Bkz: el-Bağdadî, el-Camiû li-Ahlaki‟r-Ravî ve Âdâbu‟s-Samiî, thk. Mahmud et- Tahhan, Mektebetu‟l-Maârif, Riyad, 1403/1983, II, 25-35; Zuben, Ammad Ahmed Süleyman, Ebu‟s-Suud ve Menhecuhu fi‟n- Nahv, YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Ürdün Üniversitesi, 2006, s. 4-19; Ġbnu‟l-Esir el-Cezerî, Camiu‟l-Usul fî Ehâdîsi‟r-Resul, thk. Abdulkadir el-Arnavut, Mektebetu‟l-Halvanî, 1389/1969, c, I, s, 37; es-Suyûtî, Tedribu‟r-Ravî fî Şerhi Takribi‟n-Nevevî, thk. Ebu Abdurrahman Salah b. Muhammed, Daru‟l-Kutubi‟l -Ġlmiyye, 1.Baskı, Beyrut, 1417/1996, c, I, s, 8-9. 5 KURALCILIK VE BETİMSELLİK YAKLAŞIMLARI ARASINDA 243 ARAP DİLİNE BİR BAKIŞ 2.1. Arap Dilbiliminde Kuralcılığın Yoğunlaştığı Alanlar Arap dilbiliminde kural ağırlıklı çalışmaların en fazla görüldüğü alanları incelediği- mizde genellikle karşımıza kıyas, âmil, illet ve i’rab kavramları çıkar. Nitekim bu ça- lışmaların sistemleşmesinde ve ileri düzeye taşınmasında bir öncü17 ve müessis olarak bilinen Halil b. Ahmet (ö: 175/791) nahiv kaidelerini koyup ve nahvin yapısını oluştu- rurken bunu sema (duyum), kıyas ve illetlere dayandırmıştır. Arap dili ile ilgili Halil’in bu çabaları ve özellikle de Kitabu’l-Ayn iskeletini oluşturmada izlediği bu metot, dağınık vaziyetteki dile düzen kazandırmış ve elbette ki bazı sistemli ilkeler sunmuştur.18 Semâ (duyum) için Kurân-ı Kerim’in kıraatlerinden ve nakil ve fesahatlerine güve- nilen has Arapların ağzından yapılan alıntı olmak üzere iki kaynak kabul eden Halil, şiir ve terimleri almak için fasih Arapçanın konuşulduğu bâdiyelere kadar gitmiştir. Hatta duyum sahasında Hz. Peygamber’in hadislerini, daha çok fesahatlerine güvenilmeyen acemler tarafından ve mana ile nakledildiği için güvenilir kabul etmemiştir.19 İbn Haldun, (ö: 808/1406 ) da gramer ilminin ortaya çıkışını, yeni fethedilmiş bölge- lerde dilin bozulması ile ilişkilendirirken şunları aktarır: İleriyi gören bazı âlimler, sözü edilen lisan melekesinin büsbütün bozulmasından, bu yüzden de Kur’an ve Hadis’i anlama yollarının kapanmasından korktular. Bundan dolayı kendilerine has ifade tarzından bir takım düzenli kaideler ortaya çıkarttılar ki bunlar diğer kullî ve umumî kâidelere benzemekte idi. Öbür nevilerinin hepsini bunlara kıyas etmekte ve bunlar içerisinde yekdiğerinin benzeri olan ibareleri aynı hükümde tutmakta idiler. Sonra bu kelimelerdeki harekelerin değişmesiyle delâlet ve mânanın da değiştiğini gördüklerinden bir ıstılah olmak üzere bu değişikliğe i’rab ismini verdiler. Bu değişikliği icap ettiren şeye de âmil adını verdiler.20 Temmam Hassan’da el-Lugatu Beyne’l-Mi’yariyye ve’l-Vasfiyye adlı eserinin birinci kısmı olan mi‘yariyye/kuralcılık bölümünün başında, kıyas, âmil ve illet kavramlarından söz eder.21 c, I, s, 37; es-Suyûtî, Tedribu’r-Ravî fî Şerhi Takribi’n-Nevevî, thk. Ebu Abdurrahman Salah b. Mu- hammed, Daru’l-Kutubi’l -İlmiyye, 1.Baskı, Beyrut, 1417/1996, c, I, s, 8-9. 17) İbn Halkan, Vefeyâtu’l-A’yân, thk. İhsan Abbas, Dar-u Sadr, Beyrut, trs, c. II, s. 244. 18) el- Cabiri, M. Abid, Arap İslam Aklının Oluşumu, çev. İbrahim Akbaba, 3. Baskı, İstanbul, 2001, s. 92. 19) Dayf, Şevkî, el-Medârisu’n-Nahviyye, Dâru’l-Me‘ârif, Mısır, 2005, s. 46-47. 20) İbn Haldun, el-Mukaddime, haz. Süleyman Uludağ, Dergah Yay, 8. Baskı, İstanbul, 2012, c. II, s. 1003-1004. Ayrıca bkz: Şeyh Muhammed Abdullah b. et-Temîn, el-Lahnu’l-Lugavî ve Âsâruhu fi’l- Fıkhi ve’l-Luga, thk. Şuruk Muhammed Süleyman, Dairetu’ş-Şuûni’l- İslamiyyeti ve’l- Ameli’l Hayrî, Dubaî, 1.Baskı, 1429/2008, s. 52-53. 21) Bkz: Hassan, Temmam, el-Lugatu Beyne’l-Mi’yariye ve’l-Vasfiyye, Mektebet-u -el-Angelo el-Mıs- riyye, Kahire, 1958, s. 4-39. 244 / Rıfat AKBAŞ EKEV AKADEMİ DERGİSİ 2.1.1. Kıyas Kurallı çalışmaların basamaklarından birini teşkil eden “kıyas”tan başlayacak olursak terim anlamıyla, dilsel birimler arasındaki bir bağıntı aracılığıyla kurulan orantıdan kal- kılarak yeni biçimler oluşturmaktır şeklinde tanımlayanlar olduğu gibi, şekil veya anlam bakımından dildeki bazı kelime ve yapıların örnek alınması ve yakıştırma yoluyla onlara benzetilerek yeni kelimeler türetilmesi; bir kelime ve yapıdaki şeklin başka bir kelimeye aktarılması şeklinde tanımlayanlar da vardır.22 Arap filolojisinde kıyasın, nahiv alanında ortaya çıkışı, daha doğru bir tanımla- mayla dildeki ve konuşma işlemindeki varlığının fark edilişi Abdullah b. Ebi İshâk el- Hadramî’ye (ö: 117/735) bağlanır. İbn Sellâm’ın (ö: 231/846) İbn Ebi İshâk’ı Arap gra- merine neşter vuran, kıyas ve illet olgusunu enine boyuna ele alan ilk kişi olarak anması bunu teyit etmektedir.23 uzaklaĢan kabile kullanımları Ģaz ve zayıf yapılar olarak Ayrıca kıyas ilk aşamada gramerin tespitine ilişkin bir modeli belirleyerek o modeli tarneıfmeralnasn amlmıĢat ıirlk.2e5s i ne dayanmıştır. Bu çerçevede Arap yarımadasının ortası merkez alın- mış24 bu merkezden uzaklaşan kabile kullanımları şaz ve zayıf yapılar olarak tanımlan- Ġbn Malik (ö:672/1274) iĢtigal konusunu anlattığı elfiye‟sinde mıştır.25 Ģöyleİb dne Mr:a lik (ö:672/1274) iştigal konusunu anlattığı elfiye’sinde şöyle der: حَبُي مَْل امَ عْ دَ وَ لْ ـعَ فْ ا حَ يِبُأ امَ َف حْ جَ رَ زَّ مَ يذِ َّلا زِ يْـغَ ًف عُ ـفْ زَّ لاوَ İştigale mevzubahis olan ismin merfu okunması (daha önce geçen hususların dışında ) tercih e İdşitleigndailre. Ömyleev izsue bmaühsaisa doe leadnil einsim uyingu mla emrüfusa aodkeu endmilmaesyı en(ddeanh dae öuznacke d ur.26 Görüldüğü gibi, Arap gramercileri şunu yap bunu yapma tarzında çok seçici ve kural- geçen hususların dışında ) tercih edilendir. Öyle ise müsaade edileni cı davranarak sürekli dili kontrol altına almaya çalışırlar. uygula müsaade edilmeyenden de uzak dur. 26 22) Gündüzöz, Soner,Arapçada Kelime Türetimi: Kavramlar Kuramlar, Kayıhan Yay, 2005, s. 88. 23) el-C uGmaöhrîü, İlbdnü. Sğeüll âmg iTbabi,a kâAtur’şa-Şpu argâr, a tmhke, Crcuizleef rHie l-şTuahnau A hymaedp İbbrauhinmu, Dyaarup’lm-Kaut ubi’l- İlmiyye, Beyrut, 1422/2001, s. 30. tarzında çok seçici ve kuralcı davranarak sürekli dili kontrol altına 24) Dilcilerin bu konuda çok hassas davrandığını söyleyebiliriz. Örneğin: Farslar ve Nebatlarla teması nedeniyle Bekr, Irak şehirlerine yakınlığı sebebiyle de Tağlib kabilesini fasih olarak kabul etme- almaya çalıĢırlar. mişlerdir. Şam’daki lehçelerden etkilendikleri düşüncesiyle de Kelb, Gassan, Lahm ve Behrâ ka- bilelerinden dil malzemesi almamışlardır. Bu sebeple dilleri saf ve ârî durumdaki Kays, Temim ve EsedK kaisbialeîl e(röin:i t1er8c9ih/ e8tm05işl)e rndiirn. B, knze: Dreedmeiryaysaek , kKuenraanl cAıblbıakslî aD eövzrid EedĢebleiyĢamtı, iEĢr zourluamn, 1998, s. 185; Hassan, Temmam, el-Lugatu’l-Arabiyyetu Ma’nâhâ ve Mebnâhâ, Daru’s-Sekâfe, el-Mağrib nahiv(F asi)l,m 19i9n4i, ,s . 1k4e.ndisine uyulan ve her meselede yararlanılan bir 25) İlyâs, Munâ, el-Kıyâs fî’n-Nahv Ma‘a Tahkîki Bâbi’ş-Şâz mine’l-Mesâ’ili’l- Askeriyyât, Dâru’l-Fikr, kıyasD2i7m eşkĢ,e 1k9l8i5n, ds.e 8 1. Adyerğıcea rKleıynasd hiarkmkıendsai ,d ahba idre taytlaı bniılgmi iıçnin bkyza: Anbı dulsazıirza, Mukhıaymamse d Ha- san, el-Kıyas fi’l –Lugati’l -Arabiyye, Daru’l –Fikri’l- Arabi, Kahire, 1415/1995, s. 19-121. kavramının iĢlevini de açıklar niteliktedir. 26) Bkz: Elfiyyet-u İbn Malik, Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, 1989, s. 23; el-Fevzan, Abdullah b. Sa- lih, Delilu’s-Sâlik ilâ Elfiyeti İbn Mâlik, Dâru’l-Müslime, 1. Baskı, 1998, c. I, s.364; Şerhu’l-Eşmunî alâ E2l.fi1ye.2ti .İ bnİ Mlleâltik , thk, Muhammed Muhyiddin Abdulhamid, Daru’l-Kutubi’l-Arabî, 1. Baskı, Beyrut, 1375/1955,c. I, s.192-193. Kıyas gibi etraflıca ele alınıp incelenen ve aynı zamanda hakkında birçok çalıĢmaların da ortaya konduğu bir baĢka alan olan illet, nahiv ilminde, makisin (kıyas edilenin), makisaleyh (kendisine kıyas edilenin) hükmünü almayı hak ettiği ve dolayısıyla da makis almamıĢlardır. Bu sebeple dilleri saf ve ârî durumdaki Kays, Temim ve Esed kabilelerini tercih etmiĢlerdir. Bkz: Demirayak, Kenan Abbasî Devri Edebiyatı, Erzurum, 1998, s. 185; Hassan, Temmam, el-Lugatu‟l-Arabiyyetu Ma‟nâhâ ve Mebnâhâ, Daru‟s-Sekâfe, el-Mağrib (Fas) ,1994, s. 14. 25Ġlyâs, Munâ, el-Kıyâs fî‟n-Nahv Ma„a Tahkîki Bâbi‟ş-Şâz mine‟l-Mesâ‟ili‟l- Askeriyyât, Dâru‟l Fikr, DimeĢk, 1985, s. 81. Ayrıca Kıyas hakkında daha detaylı bilgi için bkz: Abdulaziz, Muhammed Hasan, el-Kıyas fi‟l –Lugati‟l -Arabiyye, Daru‟l –Fikri‟l- Ar‐abi, Kahire, 1415/1995, s. 19-121. 26Bkz: Elfiyyet-u İbn Malik, Daru‟l-Kutubi‟l-Ġlmiyye, Beyrut, 1989, s. 23; el-Fevzan, Abdullah b. Salih, Delilu‟s-Sâlik ilâ Elfiyeti İbn Mâlik, Dâru‟l-Müslime, 1. Baskı, 1998, c. I, s.364; Şerhu‟l-Eşmunî alâ Elfiyeti İbn Mâlik, thk, Muhammed Muhyiddin Abdulhamid, Daru‟l-Kutubi‟l-Arabî, 1. Baskı, Beyrut, 1375/1955,c. I, s.192-193. 27Bakırcı Selami-Demirayak, Kenan, Arap Dili Grameri Tarihi. Başlangıçtan Günümüze, Atatürk Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi Yay, Erzurum, 2001, s. 65. 8 KURALCILIK VE BETİMSELLİK YAKLAŞIMLARI ARASINDA 245 ARAP DİLİNE BİR BAKIŞ Kisaî (ö: 189/805) nin, neredeyse kuralcılıkla özdeşleşmiş olan nahiv ilmini, kendisi- ne uyulan ve her meselede yararlanılan bir kıyas27 şeklinde değerlendirmesi, bir tanımın yanı sıra kıyas kavramının işlevini de açıklar niteliktedir. 2.1.2. İllet Kıyas gibi etraflıca ele alınıp incelenen ve aynı zamanda hakkında birçok çalışmala- rın da ortaya konduğu bir başka alan olan illet, nahiv ilminde, makisin (kıyas edilenin), makisaleyh (kendisine kıyas edilenin) hükmünü almayı hak ettiği ve dolayısıyla da makis aleyhteki bir hükmün makise verilmesine sebep olan bir sıfat ve özellik şeklinde görül- müştür.28 Aynı şekilde illet, nahiv ilminde kullanılan en temel unsurdur. Zira dilci, bütün akli yeteneklerini ve işlevlerini illet yoluyla göstermektedir. Bu yüzden yeni şeyleri keşfetme- ye götüren illet, nahiv ilmiyle birlikte vardır. Zira kural koyarken onun illetini de açıkla- ma gereğinin şart olduğu açıktır.29 Sîbeveyh, illet ve çeşitlerini eserinde çokça kullanmıştır.30 Genellikle hocası Halil b. Ahmet’i takip etse de ondan daha geniş bir şekilde konuya yaklaştığı söylenebilir. Yaptık- larına bakıldığında, açıklama, tahlil/analiz, teşbih ve tahfif gibi illetleri bir hayli kullanıp öğrenmeye yönelik bir amacının olduğu görülmektedir.31 ez-Zeccâcî’ İllet’i nahiv ilminde kullanılan kuralların sırları ve sebepleri anlamında kullanmıştır.32 Kendisi el-İdâh adlı eserinde illet konusuna çok az yer vermesine rağmen33 bu eseri nahiv kurallarını toplama ve belirlemeden ziyade; bazı kuralların nasıl belirlendi- ği, bu belirlenme esnasında öne sürülen sebepleri, bu sebeplerin gerisindeki sırları ve dil ilmiyle ilgili bazı konulara yaklaşımları ortaya çıkarmayı hedeflemiştir. Ayrıca ez-Zeccâcî, mevcut nahiv ilminin sınırlarını zorlayarak, sürekli olarak ihtilaf- ları ve sebeplerini ön plana çıkarıp bu ilmin teorisini da irdelemek istemiştir.34 27) Bakırcı Selami-Demirayak, Kenan, Arap Dili Grameri Tarihi. Başlangıçtan Günümüze, Atatürk Üni- versitesi, Fen Edebiyat Fakültesi Yay, Erzurum, 2001, s. 65. 28) Çıkar, Mehmet Şirin, Kıyas Bir Nahiv Usul İlmi Kaynağı, Ahenk Yay, Van, 2007, s. 124. 29) Çıkar, Kıyas, s. 125-126. 30) Bu konuda, Muhammed Haydar (Biskra) Üniversitesi Dil ve Edebiyat Fakültesi Dekkanı Prof. Dr. Muhammed Han, Usulu’n-Nahvi’l-Arabî adlı eserinde Sibeveyh’in el-Kitap’ta yaklaşık 67 illet çeşi- di kullandığını tablo şekilde okuyucunun takdirine sunar. Bkz: Han, Muhammed, Usulu’n-Nahvi’l- Arabî, Matbaat-u Camiât-i Haydar, Cezayir, 2012, s. 113-116. 31) Çıkar, Kıyas, s. 130. 32) Zeccâci, el-İdâh, s. 40. 33) Zeccâci, el-İdâh, s. 64-66. 34) Çıkar, Mehmet Şirin “ez-Zeccaci’nin el-İdah fî İleli’n -Nahv ve el-Cumel fi’n- Nahv Adlı Eserleri Bağlamında Nahiv İlmine Bakışı”, Nüsha, 2004, c. IV, s. 14, Yaz, s. 73. 246 / Rıfat AKBAŞ EKEV AKADEMİ DERGİSİ 2.1.3. Âmil Âmil kavramına35 gelince şunlar söyleyebilir: gramerciler raf‘, nasb ve cer’den oluşan i’rabı, faîliyet, mef’ûliyet ve izâfet anlamlarına alamet olarak tayin ettiler. Bu kavramları da i’rabı icap ettiren kavramlar olarak nitelediler. İ’rab alametlerini alabilme özelliğine sahip olan isimle ilişkilendirilmeleri sonucunda sözü edilen bu manaların ortaya çıkması- na sebep olan faktörleri de âvamil diye isimlendirmeye gitmişlerdir.36 Bu kavram37 Ebu’l-Esved’le başlayıp Sîbeveyh’le sistemleşme sürecine girmiş ve sonraki âlimlerin elinde en mükemmel şekline ulaşmıştır. Ayrıca âmil, Arap gramerinin dolayısıyla da Arap dilinin öğrenim ve öğretiminde vazgeçilmez bir didaktik fonksiyona sahiptir. Ara sıra ona karşı yükseltilen itiraz seslerine rağmen yine de onu, Arap grameri- nin en temel bir özelliği olarak görülmesi mümkündür.38 2.1.4. İ‘rab Nahiv İlmi ile aynı anlamda39 kullanılan i’rab kavramına bakıldığında da bunun Arap dili’nin süsü40 ve konuşulanı doğru anlamada yegâne kârine (ipucu) olduğu neredeyse tüm Arap dilbilimciler tarafından vurgulanmıştır. Kaynaklara bakıldığında Arap dilinde ilk lahn41 olaylarının kelime sonlarının yanlış okunması şeklinde yani i’râb içinde ortaya çıktığı anlaşılır.42 35) Nahiv ekolleri içerisinde âmil’i en fazla kullanan ve görüşlerini buna dayandıran Basra ekolü ol- muştur. Kûfelilerin de âmilden bağımsız hareket ettiklerini söylemek mümkün değildir. Ancak onlar semâ’ya öncelik tanıdıkları için âmili ikinci derecede görmüşlerdir. Bkz: Civelek, Yakup, Arap Di- linde İ’rab Olgusu, Araştırma Yay. Ankara 2003, s. 46. 36) Kınar, Kadir, “Arap Gramerinde Amil Teorisi” Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, Bilimname Düşünce Platformu, 2006, Kayseri, sayı, 11, s. 158. 37) Nahiv ekolleri içerisinde âmil nazariyesini en fazla kullanan ve görüşlerini buna dayandıran Bas- ra ekolü olmuştur. Kûfelilerin de âmilden bağımsız hareket ettiklerini söylemek mümkün değildir. Ancak onlar semâ’a öncelik tanıdıkları için âmili ikinci derecede görmüşlerdir. Bkz: Civelek, İ’rab Olgusu, s. 46. 38) Kınar, “Arap Gramerinde Amil Teorisi”, s. 158. 39) Yakut, Ahmed Süleyman, Zahiretu’l-İ’rab fi’n-Nahvi’l-Arabî, Daru’l-Ma’rifeti’l-Camiîyye, İskende- riyye, 1994, s. 15; ez-Zeccaci, el-İdah, s. 89. Ayrıca Hz. Ömer’in: Ebu’l-Esved Basra halkına “i’rabı öğretsin”direktifinden de anlaşılacağı üzere i’rab kelimesi nahiv anlamında kullanılmıştır. Bkz: el- Kuvzî, İved Ahmed, el-Mustalahu’n-Nahvî, İmadat-u Şuûni’l-Mektebat, Camiât-u Riyad, 1401. s. 14. 40) ez-Zübeydî, Tabakatu’n-Nahviyyine ve’l-Lugaviyyin, thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim, Daru’l- Maârif, 2. Baskı, Kahire, 1119, s. 11. 41) Dilde daha çok i’rab hatası olarak kabul edilen lahn’le ilgili bkz: el-Yâsîn, Muhammed Hüseyin, ed- Dirâsâtu’l-Lugaviyyetu inde’l-Arab, Beyrut, 1980, s. 34-36; el-Keyş, Abdullah Muhammed, Eseru’l- Kur’ân, Trablus, 1992, s. 117 42) Bulut, Ali, “Nahiv Terimlerinin Ortaya Çıkış Süreci”, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 2008, Sayı. II, s. 98-99. KURALCILIK VE BETİMSELLİK YAKLAŞIMLARI ARASINDA 247 ARAP DİLİNE BİR BAKIŞ Bu çalışmaların mütemmimi43 olarak gösterilen İbn Faris, i’rabın Araplara has ilimle- rin en önemlilerinden olduğunu belirtip şöyle der: İ’rab sayesinde cümle içindeki kelimelerin anlamları birbirinden ayırt edilmektedir. Eğer i’rab olmasa cümledeki kelimelerin gramer anlamı bakımından hepsi de eşit olur- lardı. Bir kimse kelamın temel unsuru olan yüklemi i’rab vasıtasıyla bilebilir. Eğer i‘rab yoksa bir faili mefulden, isim tamlamasında muzafı mevsuftan, sıfatı tekitten, hayret ve şaşkınlık ifadesi için kullanılan taaccüp kalıbını soru veya olumsuzluk bildiren kalıptan ayırmak mümkün olamaz. Dolayısıyla İbn Faris’e göre i’rab sadece kelimelerin cümle içindeki manalarını ayırt etmekle kalmayıp konuşmacının niyetine de el uzatmaktadır.44 Kısacası kuralcı yaklaşımlar bazında kıyas, illet, âmil ve i’rab’ın Arap dilbilimi çalış- malarındaki konumları öteden beri ciddiyetini korumuş ve hâlâ korumaktadır. Dolayısıy- la bu kavramların savunucularına göre bunların birini yekdiğerinden ayırmaya kalkışmak pürüzsüz inşa edilen bir duvara gedik açmak gibi bir şey olur. Örneğin, âmilin çıkarılması düşüncesi i’rabın da önemsenmemesi anlamına gelecektir ki bu düşünce bir i’rab dili olan Arapça için asla kabul edilip benimsenemez. Ayrıca âmilin neticesi olan i’rab fikrinin Kur’an’ın doğru okunması ve Arap dilinin lahn adı verilen yanlış konuşma ve yazma- dan korunması amacından doğduğu da bilindiğine göre âmil ve i’rabın ihmali Kur’an’ın yanlış anlaşılmasına götürecek tehlikeli bir yaklaşım olacaktır. Yani onlara göre bir nevi akidevî kaygılardan dolayı da girişilen bu çabaların ve Arap dilinde oluşturulmuş mihenk taşlar, kaide ve kuralların hâl-i hazırdaki veya daha sonraki dönemlerde üzerinde (önyar- gılı olarak) tartışılamayacak derecede bir önem arz ettiği ortadadır.45 3. Dilde Betimsel Tutum Betimleyici tutum, kural koyma ve doğru-yanlış yargısında bulunmayı hedeflemediği gibi bu böyledir, buna uymayan yapılar kabul edilemez anlayışını da kendisinden uzak tu- tar. Zira bu tutumun savunucularına göre sürekli kullanılan, soyut bir araç olan, zamanla değişen ve değiştirilen dilin kullanılması, salt katı kurallara göre ölçüp biçilememelidir. Çünkü dilbilgisel ve toplumsal kurallar, dilin kullanılmasını, anlamayı ve anlatmayı ko- laylaştıran düzenlemeler olarak kabul edilmelidir. Bu konuda şunları belirtmekte yarar vardır: bilindiği üzere Arap gramerinin esasları, tedvin hareketiyle birlikte belirlenmeye başlamış, bu konuda eserler yazılmış ve nahiv ilmi, bu çalışmanın büyük bir bölümünü oluşturmuştur. Söz konusu ilim, ilk çalışmalarla birlikte âlimlerin yoğun bir ilgisi ile karşılaşmış, bu alanda hacimli eserler telif edilmiş- 43) Yakut, Zahiretu’l-İ’rab, s. 71. 44) İbn Faris, es-Sahîbî, s. 42. Ayrıca bkz: el-Cabirî, Bunyetu’l-Akli’l-Arabî, çev. Burhan Köroğlu - Ha- san Hacak ve Ekrem Demirli, Acem Matbaacılık, 3. Baskı, İstanbul, 2001, s. 57. 45) Bu kavramlar hakkında mukayeeseli anlamda Ebu’l-Berakat’in (İbnu’l-Enbari) , el-İğrab fî Cedeli’l- İ’rab, adlı kitabına bakılmasının iyi olacağı kanaatindeyiz. temelini oluĢturan baĢta âmiller nazariyesi olmak üzere kıyas ve illeti temelini oluĢturan baĢta âmiller nazariyesi olmak üzere kıyas ve illeti temelini oluĢturan baĢta âmiller nazariyesi olmak üzere kıyas ve illeteil eĢtirmiĢlerdir.47 eleĢtirmiĢlerdir.47 eleĢtirmiĢlerdir.47 Aslında yoğun bir Ģekilde kuralcılığın eleĢtirilip özellikle Aslında yoğun bir Ģekilde kuralcılığın eleĢtirilip özellikle Aslında yoğun bir Ģekilde kuralcılığın eleĢtirilip özelliklke ıyas, illet ve takdir gibi unsurlara karĢı çıkıĢların mekânı Endülüs‟tür kıyas, illet ve takdir gibi unsurlara karĢı çıkıĢların mekânı Endülüs‟tür kıyas, illet ve takdir gibi unsurlara karĢı çıkıĢların mekânı Endülüs‟tüdr enilebilir. Zira nahvi kolaylaĢtırıp betimsel tutumu peyderpey olarak denilebilir. Zira nahvi kolaylaĢtırıp betimsel tutumu peyderpey olarak denilebilir. Zira nahvi kolaylaĢtırıp betimsel tutumu peyderpey olarakö n plana çıkaran Ġbn Hazm (ö: 456/1064), Ġbn Tûmert (ö: 524/1130), ön plana çıkaran Ġbn Hazm (ö: 456/1064), Ġbn Tûmert (ö: 524/1130), ön plana çıkaran Ġbn Hazm (ö: 456/1064), Ġbn Tûmert (ö: 524/1130)Ġ,b n Madâ‟(ö: 592/1196) ve Ġbn RuĢd (ö: 595/1198) Endülüs 248 / Rıfat AKBAŞ EKEV AKADEMİ DERGİSİ Ġbn Madâ‟(ö: 592/1196) ve Ġbn RuĢd (ö: 595/1198) Endülüs Ġbn Madâ‟(ö: 592/1196) ve Ġbn RuĢd (ö: 595/1198) Endülüms enĢe‟lidirler.48 menĢe‟limdiernleĢre.4‟8li dirlert.i4r.8 Bundan dolayı bu ilmi kolaylaştırmak, genç nesillere öğretmek gibi amBaçeltairmlas bealz ı yaklaĢımın en çok neyi ispatlamaya çalıĢtığına hareketler görülmüş ve günümüze kadar da devam etmiştir.46 Sadece nahiv eserlerinin Betimsel yaklaĢımın en çok neyi ispatlamaya çalıĢtığına Betimshealc imylearkinlainĢ ıbmüyıünk oelnm asçı odkeğ iln; eâmyii lleirs npaaztalraimyeasiy, ak ıyaçsa lvıeĢ ttıağ’lıinl agg ieblii nAcraep Ģgurnamlaerr isnöiny lenebilir: bu yaklaĢımda dilde metni oluĢturan dilin gelince Ģunlar söyleneobluilşiurm: ubnud ay eatkkillai Ģoılmand uan sduirlldare dma beatznıi koesluimĢtleurrcaen d idlii löiğnr enmeyi güçleştiren etkenlerin gelince Ģunlar söylenebilir: bu yaklaĢımda dilde metni oluĢturan diliny apısı ve iĢlevi temel alınır ve metinde düzenlenmiĢ halde karĢımıza başında sayılmaktadır. Dolayısıyla kuralcılığa karşı çıkıp nahvin kolaylaştırılmasını he- yapısı ve iĢlevi temel alınır ve metinde düzenlenmiĢ halde karĢımıza yapısı ve iĢlevdei flteeymene lb eatilmınsıerl vbier ymakeltaişnıdmeın d süezrgeinlelnemnemsiinĢi hifaadlde ee dkeanrlĢerı,m nıazhaçv ıik zaonrl adştiılrbdıiğliım id dmia alzemesi kendi içinde dikkate ve incelemeye tabi çıkan dilbilim malzeemdeilsein vkee Anrdaip niçahinvdinein dteimkkelaintei olvueş tuirnacn eblaeşmta eâymei lletar bnia zariyesi olmak üzere kıyas ve çıkan dilbilimil lemti aellezşetimrmeisşil erkdeirn.4d7i içinde dikkate ve incelemeye tabtiu tulur.49 tutulur.49 tutulur.49 Aslında yoğun bir şekilde kuralcılığın eleştirilip özellikle kıyas, illet veY tianked ibr ug ibyia klaĢımda, bir kavramı bir fikri bir duyguyu veya bir Yine bu yaklaĢuınmsudrala,r ab ikra rkşaı vçırkaımşlaır ıbni rm feikkârniı bEinrd düulüys’gtüury due nvieleybail ibr.i Zr ira nahvi kolaylaştırıp betim- Yine bsuel ytuatkulmauĢ ıpmeyddae,r pbeiry kolaavrarka mönı pbliarn fai kçırkia brainr İdbuny Hgauzymu (vöe: y45a6 b/1ih0r 6â4li) , İibfna dTeûymleer t (vö:a zifeli dil unsurlarının sahip olduğu değerlerin hâli ifadeyle vazife5li2 4/d11il3 0)u, İnbsnu Mrlaadrıân’(ıön: 59s2a/h11ip9 6) ovled İubğn uR uşdde (ğöe: r5l9e5r/i1n1 98) Endülüs menşe’lidirler.48 hâli ifadeyle vazifeli dil unsurlarının sahip olduğu değerlerinin celenmesi vardır. Yani metnin veya ifadenin anlamını Ģekillendiren incelenmesi vardır. YaniB metiemtnseinl yvakelyaaşı mifıand eenn çionk annelyai misıpnaıtl aĢmekayilal eçnaldışitrıeğnın a gelince şunlar söylenebilir: incelenmesi vardır. Yani metnin veya ifadenin anlamını Ģekillendirend uygusal estetik, öğretici değerlerin araĢtırılması ve gözler önüne bu yaklaşımda dilde metni oluşturan dilin yapısı ve işlevi temel alınır ve metinde düzen- duygusal estetik, öğretici değerlerin araĢtırılması ve gözler önüne duygusal esteletinkm, işö hğarldeeti kcair şdımeığzea rçlıekrainn dialbrialiĢmtı rmılamlzaemsıe svi eke ngdöi ziçlienrd eö dniküknaestee rviel minceeslie mseöyze tkaboin usudur.50 Dile doğanın bir parçası olarak bakılır. serilmesi söz konusutduuturl.u5r0. 49Dile doğanın bir parçası olarak bakılır. serilmesi söz konusudur.50 Dile doğanın bir parçası olarak bakılırY. ani herhangi bir yörenin ağzı ile ölçünlü dil arasında hiyerarĢik bir Yine bu yaklaşımda, bir kavramı bir fikri bir duyguyu veya bir hâli ifadeyle vazifeli Yani herhangi bir yörenin ağzı ile ölçünlü dil arasında hiyerarĢik bir dil unsurlarının sahip olduğu değerlerin incelenmesi vardır. Yani metnin veya ifadenin Yani herhangi bir yörenin ağzı ile ölçünlü dil arasında hiyerarĢik biirl iĢki bulunmaz. Ayrıca ağızların ölçünlü dile tâbi olmadığı hareket anlamını şekillendiren duygusal estetik, öğretici değerlerin araştırılması ve gözler önüne iliĢki bulunmaz. Ayrıca ağızların ölçünlü dile tâbi olmadığı hareket iliĢki bulunmsaezr.i lmAeysir ıscöaz kaoğnıuzsluadruınr. 50ö Dlçilüen dloüğ adniılne btirâ bpai rçoalsmı oaldarıağkı bhaakrıleırk. eYnta onki thaesrıh aonlgair abkir eylöe- alınır. noktası olarak ele alınrıern. in ağzı ile ölçünlü dil arasında hiyerarşik bir ilişki bulunmaz. Ayrıca ağızların ölçünlü noktası olarak ele alınır. dile tâbi olmadığı hareket noktası olarak ele alınır. 3.1. Betimsel Tutumda Ön Plana Çıkan Kavramlar 3.1. Betimsel Tutumda Ön Plana Çıkan Kavramlar 3.1. Betimsel Tutumda Ön Plana Çıkan Kavramlar Betimsel yaklaĢımda, dilsel simgeler )ةيىغللا سىمزلا), istikra 3.1. Betimsel Tutumda Ön Plana Çıkan Kavramlar Betimsel yaklaĢımda, dilsel simgeler )ةيىغللا سىمزلا), istikra Betimsel ByetaimklsaeĢl ıymakdlaaş, ımddials, edli lsesli msimgegleeler r )ةيىغللا سىمزلا),, isitsiktirka ra(ء ازقتسلاا),, vve et akt‘aikd „id (ديعقتلا) gibi ön plana çıkan kavramların, bu (ءازقتسلاا), ve tak„id (ديعقتلا) ggibibi iö nö pnl anpal açnıkaa nç kıkavarna mklaarvınr,a mbula yrıank,l aş ımbıu b enimseyenlerce sıklıkla dile (ءازقتسلاا), ve tak„id (ديعقتلا) gibi ön plana çıkan kavramların, buy aklaĢımı benimseyenlerce sıklıkla dile getirildiği görülmektedir.51 getirildiği görülmektedir.51 yaklaĢımı benimseyenlerce sıklıkla dile getirildiği görülmektedir.51 yaklaĢımı benimBseuy oelngulelarrcae, dsiılkinl ıdkülzag üdnilcee gkueltliarnilımdiığ iiç ign ösrisütelmmlei kçtaelıdşmir.a5la1 rın kesinliklBe oul maosıl ggeu-lara, dilin düzgünce kullanımı için sistemli Bu olgulara, rektdiğiliinni savduünaznglüarnac kea rşı kbuirl lnaenvıi mkaın ıt oiçlairna k dsai bsatekmılalbii lir. Çünkü dilin toplumsal bir Bu olgulara, dilin düzgünce kullanımı için sistemlçia lıĢmaların kesinlikle olması gerektiğini savunanlara karĢı bir nevi araç olduğu düşünülürse hiçbir şekilde doğru veya yanlış eğilimine girmeden insanların çalıĢmaların kesinlikle olması gerektiğini savunanlara karĢı bir nevi çalıĢmaların kesinlikle olması gerektiğini savunanlara karĢı bir nevki anıt olarak da bakılabilir. Çünkü dilin toplumsal bir araç olduğu 46) Doğan, Yusuf, “Arap Gramerinde İlk Yenilikçilik Hareketleri ve Etkileri,” Dinbilimleri Akademik kanıt olarak da bakılabilir. Çünkü dilin toplumsal bir araç olduğu kanıt olarak da Abraaşktırımlaab Dielirgri.s i,Ç 20ü0n8,k sü, I IId, isl. i1n8 3.toplumsal bir araç olduğu 4 7 ) H a m â s e , Abdullatîf Muhammed, el-‘Alâmetu’l-İ‘râbiyye fî’l-Cumle bey4n7He’al-mKaâdsîem, Aveb’dl-uHlaladtîîsf, Muhammed, el-„Alâmetu‟l-İ„râbiyye fî‟l-Cumle beyne‟l-Kadîm D â r u ’ l - F i k r , K a h i r e , trs. s. 257. 47Hamâse, Abdullatîf Muhammed, el-„Alâmetu‟l-İ„râbiyye fî‟l-Cumle beyne‟l-Kadîm ve‟l-Hadîs, Dâru‟l-Fikr, Kahire, trs. s. 257. ve‟l-Hadîs4,7 HDaâmruâ‟sl-eF, iAkrb, dKu4all8ha)it rîDef o,M ğtrausn.h, sa“.Ym e2nm5il7eik.d ç,i leikl -H„Aarleâkmeteletrui‟”l, -sİ.„1r9â2b.iyye fî‟l-Cumle beyne‟l-Kadîm 4 8Doğan, “Yenilikçilik Hareketleri”, s.192. 48Doğan, v“eY‟el-nHilaikdçîisl,i kD Hâraur4‟e9lk-) FeAtilkketrra, şiK”, ,Şa eshr.1iifr9,e 2,E .td resb. isy.a t2ta5 7Ü.s lûp ve Problemleri, Akçağ Yay, Ankara, 1986, 4s9. A61k.taĢ, ġerif, Edebiyatta Üslûp ve Problemleri, Akçağ Yay, Ankara, 1986, s. 61. 49AktaĢ, ġ e4r8iDf,o ğEadne,b “iYyaetntial 5iÜk0ç)s ilAlûikkpt aHvşe,a .rP Eerdkoeebbtlileyearmtit”lae, Ürsi.s,1l ûA9p2k v.ç ea Pğr oYbaleym, lAerni,k asr. a8,2 1.986, s. 61. 50AktaĢ, . Edebiyatta Üslûp ve Problemleri, s. 82. 50AktaĢ, . E49dAekbtiayĢa, tġtae rÜifs, l ûEp5d1 ve)e bH iPyasrasotatbnal, eÜeml s-llMeûrip’i y,v a e rs iyP. y8reo2. b.s .l e1m07l-e1r0i8, .Akçağ Yay, Ankara, 1986, s. 61. 51Hassan, el -Mi‟yariyye. s. 107-108. 51Hassan, 5e0lA -Mktai‟Ģy, a. rEiydyeeb. isy.a 1tt0a7 Ü-1s0lû8p. ve Problemleri, s. 82. 51Hassan, el -Mi‟yariyye. s. 107-108. 13 13 13