LİEMİL M E R İ Ç B Ü T ÜN E S E R L E R İ 9 Kırk Ambar Cilt 1 • Rümuz-ül Ecleb İ L E T İ Ş İ M Y A Y I N L A R I K ırk Ambar bir mefhumlar kamusu, derbeder ve dağınık bir ansiklopedi, Cemil Meriç’in deyişiyle, “kurmak istediği abidenin birkaç sütunuyla birkaç odası”. Eser iki bağımsız bölümden oluşuyor: Rümuz-ül Edeb ve Lehçe-t-ül Hakayık. Her bölüm başlı başına bir ki­ tap olacak kadar da hacimli. O yüzden Kırk Ambar1 ın iki ayrı bölümünü, eseri baskıya hazırlayan Mahmut Ali Me­ riç’in düzenlemesiyle, iki ayrı cilt halinde yayımlıyoruz. Bu birinci cilt, dünya edebiyatından klasiğe, hümanizmden edebiyat sosyolojisine, romanın romanından edebiyat ta­ rihinin tarihine uzanan bir çizgide Türk okuyucusunu dü­ şünceye davet ediyor. [> I Ötüken Neşriyat, 1980 (1 baskı) İletişim Yayınları 508 • Cemil Meriç Bütün Eserleri 9 ISBN-13: 978-975-470-637-6 • ISBN 975-470-572-0 (Tk.No.) © 1998 İletişim Yayıncılık A. Ş. 1-9. BASKI 1998-2006, İstanbul 10. BASKI 2008, İstanbul i KAPAK Ümit Kıvanç UYGULAMA Hüsnü Abbas DÜZELTİ Seçkin Oktay-Sait Kızılırmak BASKI ve CİLT Sena Ofset Litros Yolu 2. Matbaacılar Sitesi B Blok 6. Kat No. 4NB 7-9-11 Topkapı 34010 İstanbul Tel: 212.613 03 21 iletişim Yayınlan Binbirdirek Meydanı Sokak iletişim Han No. 7 Cağaloğlu 34122 İstanbul Tel: 212.516 22 60-61-62 • Faks: 212.516 12 58 e-mail: [email protected] • web: www.iletisim.com.tr CEMİL MERİÇ Kırk Ambar CİLT 1 Rümuz-ül Edeb YAYINA HAZIRLAYAN Mahmut Ali Meriç i l e t i ş i m CEMİL MERİÇ, 1916’da Hatay’da doğdu. Ailesi Balkan Savaşı sırasında Yunanistan’dan göçmüştü. Fransız idaresindeki Hatay’da Fransız eğitim sistemi uygulayan Antakya Sultanisi’nde okudu. Tercüme bürosunda çalıştı, ilkokul öğretmenliği ve nahiye mü­ dürlüğü yapü. 1940’ta İstanbul Üniversitesi’ne girip Fransız Dili ve Edebiyatı öğreni­ mi gördü. Mükemmel düzeyde Fransızca okuyup yazan Meriç, İngilizce’yi anlıyor, Arapça’yı, kendi ifadesiyle, “söküyor”du. Elazığ’da (1942-45) ve İstanbul’da (1952- 54) Fransızca öğretmenliği yaptı. 1941’den başlayarak İnsan, Yücel, Gün, Ayın Bibli­ yografyası dergilerinde yazmaya başladı. İstanbul Üniversitesinde okutmanlık yaptı (1946-63), Sosyoloji Bölümü’nde ders verdi (1963-74). 1955’de, gözlerindeki miyo- pinin artması sonucu görmez oldu, ama olağanüstü çalışma ve üretme temposu düş­ medi. Çeşidi dergilerde yazıları yayımlandı. Hisar dergisinde “Fildişi Kuleden’’ başlı­ ğıyla sürekli denemeler yazdı. 1974’te emekli oldu ve yılların birikimim ardarda ki­ taplaştırmaya girişti. 1984’te, önce beyin kanaması, ardından felç geçirdi, 13 Haziran 1987’de vefat etti. İlk telif eseri Balzac üzerine küçük bir incelemeydi. Hint Edebiyatı (1964) daha sonra Bir Dünyanın Eşiğinde başlığıyla iki kez daha basıldı. Saint-Simon, tik Sosyolog İlk Sosyalist, 1967’de çıktı. 1974’ten sonra yayımlanan kitapları şunlar­ dır: Bu Ülke (1974 5 baskı), ümrandan Uygarlığa (1974, 2 baskı), Mağaradakiler (1978, 3 baskı), Kırk Ambar (1980), Bir Facianın Hikâyesi (1981), Işık Doğudan Ge­ lir (1984), Kültürden irfana (1985). Balzac’tan yaptığı çevirilerin ilki 1943'te yayım­ landı. Fransız edebiyaündan yaptığı çevirilerin yanı sıra, Uriel Heyd’in Ziya Gökcdp, Türk Milliyetçiliğinin Temelleri (1980), Thornton Wilder’ın Köprüden Düşenler (1981) ve Maxime Rodinson’un Batı’yı Büyüleyen İslâm (1983) adlı eserlerini de Türkçe’ye kazandırdı. İletişim Yayınlan Cemil Meriç’in “Bütün Eserleri” toplu halde basarken, daha önce yayımlanmamış üç kitabı daha yayımlandı: Jurnal 1 (1992) Jur­ nal 2 (1993), Sosyoloji Notlan ve Konferanslar (1993). “Bütün Eserleri” dizisinden “gözden geçirilmiş yeni baskı”sı yapılan kitaplar ise şunlardır. Bu Ülke (1983), Bir Dünyanın Eşiğinde (1994), Mağaradakiler (1997), Kırk Ambar 1 - Rümuz-ül Edeb (1998), Kırk Ambar 2- Letçe-t-ül Hakayık (2006). “Ne ararsan bulunur, derde devadan gayrı” İÇİNDEKİLER Giriş...........................................................................................11 Dünya Edebiyatı....................................................n Hangi Dünya..........................................................................17 Hangi Edebiyat.....................................................................18 Edep’ten Edebiyata................................................................21 Edebiyat mı, Edebiyatlar mı.................................................23 Eski Bir Rüya.........................................................................24 Bir Parça Tarih.......................................................................25 Voltaire, Herder, Goethe.......................................................26 “Batı’nın Doğu Divanı”..........................................................31 Neden Hafız...........................................................................32 Doğu Karşısında Hugo...........................................................34 “Orientales” ve “Divan”........................................................35 Sonra......................................................................................38 Kozmopolit Eğitim................................................................39 Eserler....................................................................................40 Panhümanizm ve Önyargılar................................................42 Entelektüel Alışverişlerin Düzenlenmesi............................44 Klasik Dedikleri..................................................................49 Tenkitçiler Ne Demiş.............................................................49 Şair Ne Diyor?........................;..............................................55 Madalyonun Tersi.................................................................57 Ufku Genişletirsek................................................................61 Klasisizm-Manierizm.............................................................64 Klasik Antikite ve Klasisizm.................................................65 Fransa Dışında Klasisizm......................................................67 Klasiğin Hası..........................................................................75 Sonra......................................................................................78 tki Kutup mu?.....................................................................80 Lügatlerde Bir Gezinti...........................................................82 Bize Gelince........... .............................................................83 Çağın Dini: Hümanizm.........................................85 İslâmiyet ve Hümanizm........................................................91 Babil Kulesinde Bir Gezinti..................................................96 Hümanite’ler.....................................................................96 Hümanitarizm...................................................................98 Sözlüklerde Bir Gezinti......................................................104 Bir Parça Tarih.....................................................................107 Edebiyat Tarihlerinde Hümanizm......................................114 Yunan Latin Mirası Hakkında Çeşitli Yorumlar................120 Hümanizmin Klasik Muhtevası..........................................122 Daha Yeni Bir Anlayışa Doğru.................... ....................125 Romanın Romanı.......................................................127 FASLI AÇARKEN.....................................................................127 Avrupa’nın Malikânesi.........................................................130 Destan ve Roman........................... ............... .............130 Tarif Edilemeyen Tür.........................................................131 Roman Çeşitleri...................................................................135 Roman ve Deneme...............................................................137 Romanın İhtişam ve Sefaleti...............................................138 Oltadaki Yem: Merak...........................................................141 Romanın Görevi..................................................................142 Roman Okuyucusu..............................................................144 Gerçek Püblik.....................................................................147 Romanın Geleceği................................................................147 A- ROMANIN TARÎH-ÖNCESİ................................................152 1. Eski Yunan ve Roma’da............................İM..................152 2. Ortaçağ.............................................................................158 B- ROMANIN ÖN-TARİHÎ.......................................................170 1. Ispanya’da........................................................................170 Şövalye Romanı..............................................................170 Pastoral Roman...............................................................172 Mağrip Romanı................................................................172 Pikaro Romanı................................................................173 Don Kişot........................................................................175 2. İtalya’da...........................................................................211 3. Almanya’da......................................................................212 4. İngiliz Romanı................................................................213 Elizabeth Dönemi...........................................................213 Onyedinci Yüzyıl.............................................................214 Onsekizitıci Yüzyıl..........................................................216 Avrupa’yı Fetheden Romancı: Walter Scott....................221 5. Rusya’da.........................................................................224 6. Fransa’da........................................................................228 Avrupa Edebiyatı Bir Bütündür......................................228 Hür Düşüncenin Kitab-ı Mukaddes’i, Yahut..................229 Onyedinci Asır...............................................................234 Onsekizinci Asır............................................................237 Le Sage, Serüven Hikâyesinin Büyük Ustası..................240 Realist Romanda Yeni Bir Aşama: Mari\aux..................242 Gerçek Bir Aşk Hikâyesi.................................................244 Aydınlıklar Asrında Bir Hayalperest..............................245 Realizmin Gelişmesi........................................................246 Toparlarsak.....................................................................247 C- NİHAYET BALZAC..............................................................250 Birkaç Söz............................................................................250 Edebiyat Tarihinin Hükmü.................................................251 Balzac mı, Dosto mu?.........................................................260 Mauriac, Dosto Diyor; Saurat, Balzac................................263 D- ZOLA’YA DAİR.....................................................................264 Deha İzm’e Hapsedilemez............................................:.....264 “Deneysel Roman” Masalı................................................268 E- YENİ UFUKLARA DOĞRU................................................. 269 İsyan Romanı, Yahut...........................................................272 Realizmden Realiteye..........................................................274 Romanda Ekspresyonizme Doğru......................................278 Anlatış’tan Yaratış’a.............................................................282 F- HAYALİYYUN’DAN HAKİKİYYUN’A.................................287 Şuuru Burkulan Aydın........................................................288 Hugo mu, Zola mı?..............................................................289 Hayaliyyun, Hakikiyyun......................................................290 Bir Kavganın Hikâyesi........................................................291 Ahmet Midhat’a Göre Emile Zola.......................................295 “Edebiyat-ı Hakikiye Dersleri”...........................................296