Komputerowe studio muzyczne i nie tylko. Przewodnik Autor: Piotr Ko³odziej ISBN: 978-83-246-0727-3 Format: B5, stron: 376 Chcesz rozpocz¹æ przygodê z cyfrow¹ muzyk¹, ale nie wiesz, od czego zacz¹æ? Nic dziwnego. Na rynku dostêpne s¹ tysi¹ce rozmaitych urz¹dzeñ i programów spe³niaj¹cych wymagania nawet najbardziej wybrednych mi³oœników muzyki. Umo¿liwiaj¹ one nie tylko odtwarzanie dŸwiêku, ale te¿ naukê gry na instrumentach, komponowanie utworów czy utworzenie w³asnego domowego studia nagrañ. Jak jednak stwierdziæ, które produkty nadaj¹ siê w³aœnie dla Ciebie? Ksi¹¿ka „Komputerowe studio muzyczne i nie tylko. Przewodnik” szybko wprowadzi Ciê w œwiat cyfrowego dŸwiêku i pozwoli Ci rozpocz¹æ przygodê z muzyk¹. Dowiesz siê, jak skonfigurowaæ komputer do w³asnych potrzeb muzycznych oraz jakie urz¹dzenia bêd¹ Ci niezbêdne. Poznasz najpopularniejsze oprogramowanie przeznaczone do wykonywania rozmaitych zadañ zwi¹zanych z muzyk¹ — od odtwarzaczy i aplikacji do zarz¹dzania zbiorami plików i archiwizowania ich, przez programy do nauki muzyki, edytory audio, a¿ po zaawansowane wirtualne instrumenty, sekwencery oraz kombajny muzyczne. (cid:129) Generowanie dŸwiêku w komputerze (cid:129) Konfigurowanie sprzêtu (cid:129) Wybieranie potrzebnych urz¹dzeñ (cid:129) Odtwarzanie plików dŸwiêkowych (cid:129) Archiwizowanie zbiorów muzycznych (cid:129) Nauka muzyki z komputerem (cid:129) Praca z edytorami nutowymi (cid:129) Wirtualne instrumenty muzyczne (cid:129) Sekwencery (cid:129) Tworzenie w³asnego studia nagrañ Ciesz siê niezmierzonymi mo¿liwoœciami, jakie daje komputer w zakresie pracy i zabawy z dŸwiêkiem Wydawnictwo Helion ul. Koœciuszki 1c 44-100 Gliwice tel. 032 230 98 63 e-mail: [email protected] Spis treści O autorze .........................................................................................9 Wstęp ............................................................................................11 Rozdział 1. Cyfrowe audio i system MIDI w pigułce ...........................................15 Wstęp ...............................................................................................................................15 Dźwięk cyfrowy ..............................................................................................................16 Konwersja analogowo-cyfrowa .................................................................................16 Krótko o poziomie natężenia dźwięku i decybelach .................................................19 Formaty plików audio ......................................................................................................20 WAV (lub WAVE) i AIFF (ang. Audio Interchange File Format) ...........................21 CD Audio ..................................................................................................................21 Formaty wykorzystujące kompresję ..........................................................................21 Kompresja bezstratna — APE, FLAC ......................................................................24 System MIDI (Musical Instrument Digital Interface) .....................................................25 Krótka historia MIDI .................................................................................................25 Podstawowe zasady funkcjonowania ........................................................................25 Podstawowe terminy i komunikaty ...........................................................................28 SysEx (System Exclusive) ........................................................................................35 MIDI Implementation Chart — co to takiego? .........................................................35 Utwór MIDI — jak działa MIDI w praktyce? ...........................................................35 Rozdział 2. Konfiguracja sprzętowa komputera .................................................39 Sprawdzamy możliwości naszego komputera .................................................................39 Komputer stacjonarny czy przenośny (notebook)? .........................................................41 Komputer .........................................................................................................................43 Komputer stacjonarny ...............................................................................................43 Z jakich elementów składa się jednostka komputera? ..............................................43 Komputer przenośny (notebook) ...............................................................................48 Urządzenia dodatkowe ....................................................................................................49 Zewnętrzny dysk twardy — archiwizujemy nasze dane ...........................................49 Drukarka ....................................................................................................................50 Skaner ........................................................................................................................50 System operacyjny — Microsoft Windows .....................................................................50 Gniazda, porty, kable — zastosowanie ...........................................................................51 PS/2 ...........................................................................................................................52 USB (ang. Universal Serial Bus) ...............................................................................52 FireWire (IEEE 1394) ...............................................................................................52 Chcesz wiedzieć więcej? .................................................................................................53 6 Komputerowe studio muzyczne i nie tylko. Przewodnik Rozdział 3. Karta dźwiękowa (interfejs audio) ...................................................55 Podstawowe terminy i pojęcia .........................................................................................56 ASIO (Audio Stream Input/Output) ..........................................................................57 Latencja (ang. Latency) .............................................................................................57 Współczynnik sygnału do szumu — Signal-To-Noise Ratio (SNR) ........................58 Zniekształcenia nieliniowe — Total Harmonic Distortion (THD) ...........................58 Rozdzielczość (w bitach) a zakres dynamiki (dB) ....................................................59 Częstotliwość próbkowania .......................................................................................59 Gniazda, złącza, kable .....................................................................................................59 Połączenia analogowe ...............................................................................................59 Połączenia cyfrowe ...................................................................................................63 Gniazda MIDI ...........................................................................................................65 Wybieramy kartę (interfejs) — jakie są nasze wymagania przy wyborze sprzętu .............66 Kupować urządzenie w wersji Box czy też Bulk (dotyczy kart Sound Blaster)? ........67 Karta dźwiękowa Creative Sound Blaster® ....................................................................67 Sound Blaster Audigy 4 — najtańsze rozwiązanie dla naszego studia .....................67 SB Audigy 2 ZS Notebook — tanie i dobre rozwiązanie dla posiadaczy laptopów .......69 Seria kart Sound Blaster X-Fi (tylko komputery stacjonarne) ..................................72 Interfejsy audio firmy E-MU — kompletne systemy cyfrowego studia muzycznego dla bardziej wymagających ................................................................................................82 Karta 0404 PCI ..........................................................................................................82 Serce systemów PCI (1212m, 1616 PCI) — karta 1010 PCI ....................................83 Instalacja i oprogramowanie (dotyczy kart 0404 PCI, 1212m, 1616(m), 1820(m), 1616(m) PCI i PCMCIA) — PatchMix DSP ..............................................................88 0404 USB — interfejs audio na złączu USB 2.0 — idealny dla laptopa i stacjonarnego peceta ...............................................................................................95 Rozdział 4. Urządzenia MIDI, głośniki, słuchawki i mikrofon ............................101 Kilka ogólnych uwag o instrumentach MIDI ................................................................101 Klawiatura, liczba klawiszy i ich mechanika ..........................................................102 Z jakich głównych elementów składa się syntezator (keyboard, pianino cyfrowe) ........103 Podział instrumentów ..............................................................................................103 Moduł brzmieniowy — instrument bez klawiatury ................................................107 Klawiatura sterująca (ang. Masterkeyboard) ..........................................................109 E-MU Xboard ..........................................................................................................109 Pianino cyfrowe, syntezator, keyboard jako klawiatura sterująca ..........................117 Jakie urządzenia wybrać do odsłuchu? ..........................................................................118 Monitory bliskiego pola (ang. near field monitors) ................................................119 Zestaw głośników (od 4.1 do 7.1) ...........................................................................121 Słuchawki ......................................................................................................................122 Mikrofony ......................................................................................................................123 Rozdział 5. Muzyczne instrumenty programowe ...............................................125 VST — rewolucja firmy Steinberg ................................................................................125 DXi ................................................................................................................................126 Stand-alone (instrument jako samodzielna aplikacja) ...................................................127 Próba klasyfikacji wirtualnych instrumentów ...............................................................127 Instrument wirtualny — druga młodość legend sprzętowych z lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych ..........................................................................................................131 Wirtualne instrumenty typu Multitimbral ......................................................................140 Sample Tank 2.2 XL (L) .........................................................................................141 Sonik Synth 2 ..........................................................................................................157 Spis treści 7 Wirtualna perkusja .........................................................................................................164 Wirtualna orkiestra ........................................................................................................165 Garritan Personal Orchestra (GPO) .........................................................................165 Philharmonik Miroslav™ — potężna orkiestra ......................................................173 Rozdział 6. Sekwencery i wirtualne studia muzyczne .......................................183 Storm 3 — wirtualne studio muzyczne nie tylko dla początkujących ..........................187 Podstawy obsługi .....................................................................................................188 Cubase LE ......................................................................................................................205 Podstawy obsługi programu i instalacja ..................................................................206 Rozdział 7. Edytory audio ...............................................................................227 Wavelab Lite ..................................................................................................................227 Zgrywamy zawartość płyt winylowych i kaset audio .............................................228 Audacity — darmowy edytor audio ..............................................................................237 WaveStudio — edytor audio firmy Creative .................................................................241 Rozdział 8. Edytory nutowe ............................................................................245 Score — niedościgniony ideał .......................................................................................246 Finale vs. Sibelius — który jest lepszy? ..........................................................................246 Sibelius 4 — świetna jakość i prostota obsługi .............................................................247 Obsługa programu w pigułce ..................................................................................247 Opcje i edycja dokumentu .......................................................................................274 Edycja zapisu nutowego ..........................................................................................282 Chcesz wiedzieć więcej o Sibeliusie? .....................................................................291 Finale — ogromne możliwości edycji ...........................................................................291 Finale — grupa programów kierowana do szerokiego grona odbiorców ...............291 Co nowego w wersji 2007? .....................................................................................291 Finale dla początkujących: PrintMusic 2007 — rozwiązanie w rozsądnej cenie .......296 Chcesz dowiedzieć się więcej o programie Finale? ................................................297 Rozdział 9. Popularne programy do odtwarzania plików audio, ich konwersji oraz nagrywania ......................................................299 Odtwarzacze i narzędzia do konwersji (kompresji) plików audio ................................299 Windows Media Player 11 ......................................................................................299 Winamp ...................................................................................................................307 Musicmatch Jukebox 10 ..........................................................................................313 CDex 1.5 ..................................................................................................................320 Nagrywanie płyt CD (DVD) i wirtualne napędy ...........................................................326 Nero Express ...........................................................................................................326 Daemon Tool ...........................................................................................................334 Rozdział 10. Oprogramowanie edukacyjne — przegląd ......................................337 Kształcenie słuchu (ang. ear training) ...........................................................................337 EarMaster 5 Pro oraz EarMaster 5 School ..............................................................338 Auralia .....................................................................................................................350 Komputer a nauka gry na instrumentach muzycznych ..................................................352 SmartMusic .............................................................................................................353 Finale Performance Assessment (FPA) ...................................................................354 Programy do nauki gry na gitarze i pianinie (keyboardzie) ....................................356 Sibelius Educational Suite .............................................................................................357 Auralia 3 ..................................................................................................................357 Sibelius Student .......................................................................................................357 Musition 3 ...............................................................................................................357 Instruments ..............................................................................................................358 8 Komputerowe studio muzyczne i nie tylko. Przewodnik Compass ..................................................................................................................361 Star Class .................................................................................................................362 Groovy Shapes ........................................................................................................362 Encyklopedie i słowniki muzyczne ...............................................................................363 Czy edytor nutowy bądź sekwencer może być programem edukacyjnym? ..................363 Skorowidz ....................................................................................365 Rozdział 6. Sekwencery i wirtualne studia muzyczne We wcześniejszej części książki wielokrotnie pojawiał się termin sekwencer. W tym rozdziale wyjaśnię, co to jest i jaka jest jego rola. Sama nazwa jest spolszczeniem an- gielskiego słowa Sequencer. Mówiąc krótko, jest to program do tworzenia i nagrywania muzyki. Wykorzystuje on zarówno technologię MIDI, jak i cyfrowe przetwarzanie dźwięku. Nowoczesny sekwencer pozwala więc na stworzenie utworu wykorzystującego obie te technologie jednocześnie. Jakie ma to znaczenie w praktyce? Otóż w projek- cie-utworze możemy używać instrumentów MIDI, do nich dograć żywy wokal i in- strumenty akustyczne. Jeśli system MIDI wykorzystuje tylko instrumenty wirtualne, wówczas całość (ścieżki MIDI i audio) możemy zapisać jako wysokiej jakości plik dźwiękowy w formacie wave bądź skompresowany plik mp3. Komputer staje się tutaj cyfrowym studiem muzycznym w pełnym tego słowa znaczeniu. Warto wiedzieć, że do końca lat dziewięćdziesiątych sekwencery wykorzystywały tylko system MIDI. Powód był prosty — komputery były za słabe, aby nagrywać sy- gnał analogowy i przetwarzać go na postać cyfrową (mała moc obliczeniowa proce- sora, niewielka ilość RAM-u czy wreszcie brak wyspecjalizowanych urządzeń audio do nagrywania i przetwarzania sygnału analogowego). Z pierwszego rozdziału wiemy, że MIDI to jedynie informacje o dźwięku, a nie sygnał dźwiękowy. Komputery z po- czątku lat dziewięćdziesiątych (np. Atari ST lub PC) wyposażone w odpowiedni program (np. Cubase) umożliwiały tworzenie utworów MIDI, zwanych również se- kwencjami, SMF-ami (Standard Midi File) bądź popularnie midami. To jest ogromna zaleta tego systemu. Edycja nagranego materiału umożliwiała zmiany wysokości dźwięków, ich dynamikę czy barwę instrumentu, jaki był wykorzystywany w danej partii (kanale). Do minusów należy zaliczyć fakt, że trzeba było dysponować elektro- nicznym instrumentem muzycznym — syntezatorem, keyboardem czy też sample- rem. Jakość brzmienia utworu zależała w 100 % od klasy instrumentu, ponieważ w nim były odtwarzane komunikaty i polecenia. To on odgrywał dźwięki odpowied- nimi brzmieniami, z ustawioną w sekwencerze dynamiką i głośnością. Często spotykało się sytuację, że ten sam utwór brzmiał na jednym instrumencie świetnie, a na innym nierzadko źle. 184 Komputerowe studio muzyczne i nie tylko. Przewodnik Obok sekwencerów programowych dużą popularnością cieszyły się sekwencery sprzę- towe. Występowały w postaci specjalnych urządzeń bądź jako integralna część synte- zatora, samplera czy keyboardu. Bez wątpienia obsługa sekwencerów sprzętowych nie była najłatwiejsza. Jednak w latach dziewięćdziesiątych cieszyły się one bardzo dużą popularnością. Wystarczy wymienić bardzo udany i popularny sekwencer Roland MC-50 (rysunek 6.1) czy Kawai Q-80. Sam używałem tego pierwszego (MC-50MKII) do tworzenia aranżacji. Wtedy dosyć sceptycznie podchodziłem do programów kom- puterowych typu sekwencer. Po wielu latach przypominam sobie, jak wiele czasu po- chłaniała edycja utworu — biorąc pod uwagę mały wyświetlacz, w który wpatrywałem się w poszukiwaniu odpowiednich komunikatów i poleceń. Po skończonej pracy efekt — utwór MIDI — można było zapisać na dyskietce, która, niestety, zbyt często ulegała uszkodzeniom. Rysunek 6.1. Popularny w latach dziewięćdziesiątych sekwencer sprzętowy Roland MC-50 Sekwencery sprzętowe były — i są nadal — integralną częścią wielu syntezatorów i key- boardów. Instrumenty takie określa się mianem stacji roboczych (ang. Workstation). Oczywiście poszczególne modele różnią się sposobem obsługi, jak i możliwościami edycyjnymi. Na rysunku 6.2 widzimy jeden z instrumentów firmy Roland: XP-80. Rysunek 6.2. Stacja robocza firmy Roland Roland XP-80 stanowi starszą generację profesjonalnych Workstations. Przykładem stacji roboczej nowszego typu jest np. Yamaha MOTIF ES 6 (rysunek 6.3). Instrument po- siadający ogromne możliwości brzmieniowe ma wbudowany sekwencer. Dane — w tym także utwory — mogą być zapisane na dysku twardym, karcie pamięci bądź popular- nym pendrivie. Można zadać pytanie, dlaczego producenci instrumentów umieszczają sekwencery sprzętowe, gdy rynek zdominowany jest przez programy komputerowe? Otóż wielu osobom — głównie bardziej biegłym w grze na klawiszach — wystarcza sprzętowe rozwiązanie. Zamiast tracić czas na przechodzenie między oknami programu, zajmują się tworzeniem muzyki. Należy jednak być świadomym faktu, że żaden z se- kwencerów sprzętowych nie dorówna możliwościami i prostotą obsługi programom komputerowym. Rozdział 6. ♦ Sekwencery i wirtualne studia muzyczne 185 Rysunek 6.3. Przykład stacji roboczej nowej generacji — Yamaha MOTIF ES 6 Obecnie — dzięki rozwojowi technologii komputerowej — sekwencery programowe stały się potężnymi narzędziami w rękach kompozytora czy muzyka. Oprócz obsługi MIDI umożliwiają nagrywanie sygnału audio z wielu źródeł (mikrofony, gitary elek- tryczne, instrumenty elektroniczne). Wprowadzenie technologii VST i ASIO spowo- dowało, że sekwencer programowy stał się podstawą studia muzycznego — nie tylko domowego. Otworzyło to nowe możliwości. To, co było domeną profesjonalnych — bar- dzo rozbudowanych — studiów nagraniowych, stało się dostępne dla przeciętnego użyt- kownika. Technologia i rozwiązania sprzętowe, które kosztowały dziesiątki czy setki tysięcy złotych, są teraz osiągalne niemalże dla każdego muzyka. Gdy wypowiadamy słowo sekwencer, bez wątpienia wielu osobom przychodzi na myśl Cubase, rzadziej Sonar (nowe wcielenie „poczciwego” Cakewalka). Coraz częściej po- jawia się w tym gronie Ableton Live czy Mackie Tracktion. Pierwszy z wymienionych programów jest najbardziej popularnym narzędziem. Od wielu lat wyznacza on nowe kierunki w rozwoju oprogramowania sekwencerowego (np. wprowadzenie VST czy VST3). Niedawno odbyła się premiera nowej wersji — Cubase 4. Z testów i opisów w różnych czasopismach wynika, że jest to kolejny, duży krok w rozwoju tego bardzo popularnego i potężnego narzędzia. Chciałbym zwrócić uwagę na grupę programów, w których sekwencer jest „jedynie” jednym z elementów. Mam tutaj na myśli wirtualne studio muzyczne (ang. Music Studio). Tego typu programy zawierają instrumenty muzyczne, procesor efektów oraz sekwen- cer. Są to kompletne środowiska pracy, które nie wymagają dodatkowego oprogramo- wania (choć mogą je wykorzystywać, używając technologii VST bądź ReWire). W tej grupie programów należy wymienić trzy najbardziej znane narzędzia: Reason (ry- sunek 6.4), FL Studio (rysunek 6.5) oraz Storm. Pierwszy z programów służy do pro- fesjonalnych zastosowań. Dwa kolejne — Fl Studio oraz Storm — można polecić oso- bom, które chcą szybko rozpocząć swoją przygodę z muzyką. Intuicyjna, prosta obsługa, bogate wyposażenie oraz atrakcyjna cena to główne zalety tych programów. Stajemy teraz przed problemem, który program wybrać do naszego domowego studia muzycznego: sekwencer czy wirtualne studio? Jeśli zależy nam na „standardowym” sekwencerze, powinniśmy wybrać rozwiązanie dobre i sprawdzone — Cubase. Czy oznacza to od razu wydatek kilku tysięcy złotych? Niekoniecznie. Producent programu — firma Steinberg — oferuje kilka wersji tego sekwencera. W zależności od naszych potrzeb możemy wybrać: Cubase LE (jest to program darmowy dołączany do urządzeń audio: kart dźwiękowych, interfejsów m.in. firm Creative, E-MU, M-Audio), Cubase SE, Cubase SL, Cubase SX, Cubase (Studio) 4. Jeśli otrzymaliśmy ze sprzętem Cubase’a LE, to warto spędzić z nim trochę czasu. Gdy zajdzie potrzeba, zawsze możemy kupić upgrade np. do Cubase SE czy SL. Innym rozwiązaniem jest wybór programu typu wirtualne studio muzyczne. Storm 3 francuskiej firmy Arturia wydaje się być bardzo 186 Komputerowe studio muzyczne i nie tylko. Przewodnik Rysunek 6.4. Kompletne studio muzyczne w szwedzkim wydaniu — Reason 3 firmy Propellerheads ciekawym rozwiązaniem. Za niecałe 600 zł otrzymujemy wszystko, czego potrzeba, aby tworzyć muzykę rozrywkową: wirtualne instrumenty, procesor efektów, sekwencer. Co ważne, Stom 3 bardzo dobrze się sprawdził w roli odtwarzacza plików MIDI. W tym rozdziale chciałbym zaprezentować możliwości i krótki kurs obsługi dwóch programów: wirtualnego studia muzycznego Storm 3 oraz sekwencera Cubase LE (SE). Rozdział 6. ♦ Sekwencery i wirtualne studia muzyczne 187 Rysunek 6.5. FL Studio 6 — studio muzyczne firmy Image-Line Dystrybutorem programu Storm i Cubase jest warszawska firma Audio Factory (www. audiofactory.pl). Storm 3 — wirtualne studio muzyczne nie tylko dla początkujących Francuska firma Arturia (www.arturia.com) znana jest na świe- cie ze świetnych emulacji legendarnych syntezatorów analogo- wych. W jej ofercie znajduje się także program typu wirtualne studio muzyczne. Nosi on nazwę Storm (rysunek 6.6). Trzecia już wersja tego ciekawego narzędzia zawiera wirtualne instru- menty (syntezatory, automaty perkusyjne, sampler), procesor efektów i sekwencer. Jak podaje producent w opisie, Storm adresowany jest do po- czątkujących użytkowników — moim zdaniem nie tylko! Zobaczmy, jak wygląda praca we francuskim studiu muzycznym Storm 3.