Kişilik, Kültür ve Bireyin Sosyalleşmesi 3 Prof. Dr. Turgut GÖKSU KiĢilik (Personality, ġahsiyet) Birey (kişi), sadece çeşitli biyolojik ve ruhsal parçaların bir araya toplanmasından oluşan bir varlık değil, bu parçaların karşılıklı bir uyum içinde işlemesinden oluşan bir bütündür. Turgut Göksu 2 Bazı Kişilik Tanımları •Bir kimseyi başkalarından ayıran ve onu kendisi yapan, duygu, düşünce, inanç gibi özelliklerinin bir bütünlük içinde süreklilik göstermesine kişilik denir. •İnsanın duygu, tutum ve davranışlarının örgütlenmiş, kalıplaşmış, alışkanlık haline gelmiş şekline kişilik denir. •Bireyin iç ve dış çevresiyle kurduğu, diğer bireylerden ayırt edici, tutarlı ve yapılaşmış ilişkiler biçimine kişilik denir. •İçinde bulunduğu tüm çevreyle ilişkisinde bireyin kendine özgü, tutarlı, sürekli davranış örüntüsü (Cüceloğlu, 1993:582) Turgut Göksu 3 Kişilik Tanımlarındaki Ortak Yönler •Bireyin kişiliği “kendine özgü”, “ayırt edici” (distinctive) özelliklere sahip olmalıdır. •“Tutarlı” (consistentency) olmalı (benzer durumlarda benzer davranışlar sergilemesi) •“Yapılaşmış” (structured) olmalı (yaratılış ve yaşayış özelliklerinin dinamik bir organizasyon olması). Kişilik çok sayıda birimden oluşmakta ve bu birimler arasında kuvvetli bağlar bulunmaktadır. Bu organizasyon ne kadar düzenliyse kişilik de o kadar düzenli olur. Parçalardan birinin fonksiyonunu yapıya ters yönde sürdürmesi kişilik bozukluklarına götürür. Turgut Göksu 4 İnsan kişiliğinin kendi ve başkaları açısından olmak üzere iki yönü vardır. Kişiliğin birinci yönü bir anlamda onun benlik bilincini oluşturmaktadır. Benlik bilinci (self-concept) “kendimizle ilgili bütün düşünceler, algılamalar, duygular ve değerlendirmelerin tümünün etkileşiminden doğan sonuç algı”dır (Cüceloğlu, 1993:578). Turgut Göksu 5 Kimlik kişinin kendini nasıl gördüğü yani kendini tanımlamasıdır. Ġmaj (imge) ise başkasının kişiyi nasıl gördüğü yani onu tanımlamasıdır Turgut Göksu 6 Huy (Mizaç) İnsanın yaratılış ve ruh özelliklerinin bütünü, tabiat. Huyun doğuştan geldiğine ve sonradan değişmediğine inanılır. Turgut Göksu 7 Karakter (Seciye) Bir ahlakî terim olarak; bir kimsenin toplumun sosyal değerlerine uyup uymadığını belirtmek için kullanılır. Eğer uyuyorsa karakterli, yoksa “karaktersiz, ahlaksız” denir. Karakter, bir nesneyi diğerlerinden ayırt eden özellikler olarak bilinir. Ateşin karakteri yağı eritmesi, yumurtayı ise sertleştirmesidir. Suyun karakteri ise 0°C’de donması ve 100°C’de kaynamasıdır. Psikolojide; bir kişinin kendisine özgü inançlarla, düĢünüĢünü ve davranıĢını belirtmek için kullanılır. Karakterin belirmesi düşünce ve davranış arasında uygunluğun olmasına bağlıdır. Bu iyi ya da kötü olabilir. Söz ile sazın birbirine uymasıdır. Düşüncenin davranışa uyması koşuluyla kişi yalancı da olabilir, dürüst de. Her ikisi de bir karakterdir. Turgut Göksu 8 Karakter, çok çeşitli davranışlardan toplumun kültür değerlerine göre iyi veya kötü, doğru veya yanlış olanların bir kişi tarafından sürekli olarak yapılmasıdır. Böyle olunca dürüstlük de dalkavukluk da birer karakter özelliğidir. Karakter kişiliğin çevrenin değer yargısıyla oluşup gelişen yanıdır. Turgut Göksu 9 Kişiliğin Oluşumunda Rol Oynayan Faktörler: •Biyolojik etkenler, genler, ihtiyaçlar, dürtüler ve güdüler. •Psikolojik, duygusal-ruhsal etkenler. •Sosyo-kültürel etkenler (inançlar, değerler, roller vs). •Eğitim, öğretim ve deneyim. •Fiziksel etkenler. Turgut Göksu 10