Karkonoski Park Narodowy Andrzej Raj Roksana Knapik Karkonoski Park Narodowy II wydanie Andrzej Raj, Roksana Knapik Karkonoski Park Narodowy Jelenia Góra 2014 „Karkonoski Park Narodowy. II wydanie” © Karkonoski Park Narodowy, ul. Chałubińskiego 23, 58-570 Jelenia Góra Tekst: Andrzej Raj, Roksana Knapik Recenzja: Janusz Czerwiński, Bronisław Wojtuń Fotografi e: (RK) Roksana Knapik, (MM&KM) Marek Matini & Karolina Dobrowolska-Martini, (LP) Lidia Przewoźnik, (AR) Andrzej Raj, (RR) Roman Rąpała, (AS) Andrzej Sokołowski, (BR) Barbara Wieniawska-Raj Fotografi a na 1. stronie okładki: Torfowiska subalpejskie na Równi pod Śnieżką (AR) Fotografi a na 4. stronie okładki: Karkonoska tundra (RK) Skład i druk: Drukarnia PASAŻ, ul. Rydlówka 24, 30-363 Kraków ISBN: 978-83-64528-13-2 Poglądy autorów i treści zawarte w publikacji nie zawsze odzwierciedlają stanowisko WFOŚiGW we Wrocławiu Wstęp Karkonosze to wspaniałe misterium zjawisk przy- widzianych gołym okiem, ale również – a może rodniczych. Ich różnorodność i dynamizm bardzo przede wszystkim – poczuć ich zmienność w cza- odróżnia je od pozostałych gór europejskich. sie. Zmienność, przejawiającą się różnorodnością Pozornie tych różnic nie widać, zwłaszcza jeśli form istot żywych pojawiających się cyklicznie po obserwujemy je w zwykły dzień, przy słonecz- sobie, zmienność warunków atmosferycznych, nej pogodzie oraz kiedy góry te służą nam jako powodujących, że góry te niemal w każdej se- miejsce wypoczynku i regeneracji sił. Chcąc je kundzie okazują swoje odmienne oblicze, zmien- poznać dokładniej musimy wniknąć trochę głę- ność wynikającą z wysokości nad poziomem biej w fantastyczny świat, nie tylko elementów morza, ukształtowania terenu oraz wynikającą Zbocze Kotła Małego Stawu (AR) Karkonoski Park Narodowy 3 Zamieć na Szrenicy (AR) z upływu czasu. Poznając Karkonosze nie tylko żone na zniszczenia. Wielu uważa, że posiadają z pozycji miejsca, w którym się znajdujemy, ale one wiele cech gór wysokich, lecz w miniatu- przede wszystkim z perspektywy upływającego rze. Zatem spoczywa na nas szczególna odpo- czasu, można łatwo przekonać się, że te same wiedzialność ochrony tego niepowtarzalnego skały, drzewa, rośliny, grzbiety górskie i doliny piękna naszej Ziemi, zarówno dla nas obecnych, wyglądają inaczej o każdej porze roku, porze jak i tych, którzy przyjdą po nas. W książce tej dnia, a nawet w każdej godzinie czy sekundzie. przedstawiono charakterystykę najbardziej istot- Właśnie ta zmienność nadaje dynamizmu i ko- nych elementów środowiska przyrodniczego, lorytu tym górom i tak bardzo odróżnia je od wykorzystując w tym celu najnowszą w tym za- innych. kresie wiedzę i doświadczenie ludzi związanych Karkonoski Park Narodowy, obejmując swym z Karkonoszami od wielu lat. Uzupełnienie części zasięgiem centralną część Karkonoszy po stronie tekstowej bogatą ilustracją fotografi czną pozwoli polskiej, chroni te najcenniejsze dobra dla nas Państwu na łatwiejsze zrozumienie opisywanych wszystkich. Jest rzeczą bardzo ważną abyśmy tutaj często bardzo złożonych zjawisk i procesów zrozumieli, że góry te, ze względu na swoją ekologicznych. niedużą wielkość, są w sposób szczególny nara- 4 Karkonoski Park Narodowy Położenie Karkonoski Park Narodowy utworzony został Powierzchnia Parku wynosi 5584 ha, w tym lasy 16 stycznia 1959 roku. Położony jest w połu- zajmują około 70,9 % powierzchni, tj. 3960 ha. dniowo-zachodniej części Polski, na pograniczu Ochroną ścisłą objęto całe piętro subalpejskie i al- polsko-czeskim. Teren Parku obejmuje swym pejskie oraz niewielkie fragmenty lasów w strefi e zasięgiem północne stoki Karkonoszy, będących górnej granicy lasu o łącznej powierzchni 2076 najwyższym i największym pasmem Sudetów, ha (około 37%). Na powierzchni 3486 ha (ok. począwszy od Przełęczy Okraj (1046 m n.p.m.) 62%) ustanowiono ochronę czynną, której celem na wschodzie do Mumlawskiego Wierchu (1217 jest odtworzenie zniszczonych lub uszkodzonych m n.p.m.) na zachodzie. Jest to jeden z najbar- elementów środowiska przyrodniczego oraz dziej wartościowych pod względem krajobra- utrzymywanie określonych elementów ekosys- zowym i przyrodniczym górski region Europy temów w równowadze ekologicznej. Pozostałą Środkowej. powierzchnię Parku, tj. 22 ha, stanowią grunty Panorama wschodniej części Karkonoszy (BR) Karkonoski Park Narodowy 5 ną uli ot o z g we o d o Nar u Park o g oskie n o Kark pa Ma 6 Karkonoski Park Narodowy objęte ochroną krajobrazową o najniższym re- żimie ochronnym. Wokół Parku utworzona jest otulina, której powierzchnia wynosi 11260 ha. Tereny otuliny Parku administrowane są przez nadleśnictwa w Szklarskiej Porębie, Kowarach i Kamiennej Górze. Wzdłuż granicy państwa Karkonoski Park Na- rodowy graniczy z Krkonošskím národním par- kiem, który został utworzony w 1963 roku. Jego powierzchnia wynosi ponad 36000 ha. Wokół Parku po stronie czeskiej również wyznaczono otulinę o powierzchni 18500 ha administrowaną przez zarząd Parku. Strategiczne cele i zasady ochrony przyrody w Karkonoskim Parku Narodowym to: 1) zachowanie unikatowych w skali Polski, Europy i świata ekosystemów górskich z ich naturalną różnorodnością biologiczną, geo- różnorodnością oraz zróżnicowaniem klima- tycznym i hydrologicznym, 2) ochrona naturalnych i zbliżonych do natu- ralnych ekosystemów Parku dla zachowania naturalnej georóżnorodności, różnorodności biologicznej oraz złożoności układów ekolo- gicznych, 3) odtworzenie zniszczonych lub uszkodzonych fi tocenoz i zoocenoz dla rekonstrukcji natu- Bogactwo przyrody w Małym Śnieżnym Kotle (RK) ralnych procesów ekologicznych oraz restytu- cja i reintrodukcja zagrożonych gatunków, turystycznych, rekreacyjnych i sportowych na 4) ograniczenie zagrożeń wewnętrznych i ze- zasadach nie wpływających negatywnie na wnętrznych, przyrodę Parku. 5) prowadzenie badań naukowych, inwentary- Utworzenie parku narodowego w Karkonoszach zacji przyrodniczej i rozwój monitoringu dla zabezpiecza niepowtarzalne piękno tych gór dla wzbogacenia wiedzy o zasobach przyrodni- nas wszystkich, zarówno żyjących obecnie, jak czych Parku oraz wypracowania skutecznych i przyszłych pokoleń. Daje nam również gwaran- form ich ochrony, cję ochrony niepowtarzalnych wartości przyrod- 6) prowadzenie działań związanych z edukacją niczych, podobnie jak ochrona zabytków, kultury, przyrodniczą oraz udostępnianie obszaru historii i innych wartości, które świadczą o naro- parku do celów naukowych, edukacyjnych, dach zamieszkujących dany fragment Ziemi. Karkonoski Park Narodowy 7 Rys historyczny Na dzisiejszy stan środowiska przyrodniczego wanie na drewno, co było przyczyną do rabun- i kulturowego obszaru Karkonoszy, miały wpływ kowej eksploatacji lasów. długotrwałe procesy ich stopniowego zagospo- Dużą rolę w zmianach naturalnej szaty roślin- darowania oraz gospodarczego wykorzystania. nej Karkonoszy odegrało również pasterstwo. Szczególny wpływ na zmiany w krajobrazie tych Ogromne powierzchnie, na których wcześniej gór miało rozwijające się tu od średniowiecza wycinano lasy wykorzystywane były do celów górnictwo i hutnictwo, które w znacznym rolniczych już od XVI wieku. Początkowo osad- stopniu przyczyniło się zarówno do ich rozwoju nictwo pasterskie miało charakter sezonowy, gospodarczego, jak i do wielkich zmian w lasach ale już z końcem XVI wieku zaczęły powstawać tych terenów. Żywiołowy rozwój górnictwa i hut- stałe osady, zlokalizowane na niżej położonych nictwa pociągnął za sobą ogromne zapotrzebo- terenach górskich. Decydujący wpływ na rozwój Ruiny zamku Chojnik z XIV wieku (RK) 8 Karkonoski Park Narodowy