Andrzej J. Moras Kant a neokantyzm badeński i marburski Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego Katowice 2005 Kant a neokantyzm badeński i marburski PRACE NAUKOWE UNIWERSYTETU ŚLĄSKIEGO W KATOWICACH NR 2334 Andrzej J. Noras Kant a neokantyzm badeński i marburski Wydanie drugie poprawione Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego Katowice 2005 Redaktor serii: Filozofia Józef Bańka Recenzent wydania pierwszego Karol Bal Spis treści Przedmowa do wydania drugiego.................................................................. 7 W stęp................................................................................................................ 9 Część I Problem metafizyki w filozofii Kanta i neokantyzmu Rozdział pierwszy Co to jest metafizyka?.................................................................................... 17 Rozdział drugi Rozumienie metafizyki w nurcie filozofii Kantowskiej i neokantowskiej . . 28 Metafizyka w ujęciu K anta....................................................................................................37 Metafizyka a ontologia w filozofii K an ta .................................................................44 Wokół Kantowskiej rzeczy samej w so b ie.................................................................49 Problem metafizyki w ujęciu Martina Heideggera...........................................................58 Problem metafizyki w ujęciu Nicolaia Hartmanna...........................................................65 Rozdział trzeci Metafizyka doświadczenia................................................................................ 79 Metafizyka doświadczenia w koncepcji Kanta .......................................................... 87 Część II Transcendentalizm w ujęciu Kanta i neokantyzmu Rozdział czwarty Problem transcendentalizmu...........................................................................101 Czym nie jest transcendentalizm?.................................................................................105 Czym jest transcendentalizm?.............................................................................................111 Rozdział piąty Transcendentalizm w rozumieniu K an ta.....................................................................117 Rozdział szósty Historyczny kontekst neokantyzmu ...........................................................................133 Szkoła badeńska....................................................................................................................139 Szkoła marburska..............................................................................................................142 Rozdział siódmy Neokantyzm w perspektywie problemowej ...............................................................146 Rozdział ósmy Problematyka neokantyzmu badeńskiego.....................................................................154 Wilhelma Windelbanda koncepcja filozofii.....................................................................156 Od wartości do bytu, czyli Heinrich Rickert...............................................................164 Przedmiot poznania a problem transcendencji....................................................165 Filozofia transcendentalna......................................................................................173 Rozważania ontologizujące.......................................................................................178 Byt w perspektywie transcendentalnej, czyli koncepcja Emila Laska.......................180 Rozdział dziewiąty Neokantyzm szkoły marburskiej.......................................................................................189 Kant w ujęciu Hermanna Cohena.................................................................................193 Paul Natorp - potwierdzenie neokantyzmu................................................................206 Neokantyzm Ernsta Cassirera .......................................................................................214 Nicolai Hartmann a szkoła marburska...........................................................................219 Zakończenie...............................................................................................................................227 Literatura.....................................................................................................................................235 Indeks osobowy.........................................................................................................................247 Zusammenfassung.........................................................................................................................253 Summary.....................................................................................................................................254 Przedmowa do wydania drugiego O publikowana w roku 2000, jako rozprawa habilitacyjna, książka ro­ zeszła się stosunkowo szybko, a zarazem spotkała się z niezwykle życz­ liwą oceną ze strony Recenzentów1. Jednakże wnikliwe przestudiowanie książ­ ki przez Recenzentów zaowocowało również szeregiem krytycznych uwag. Kiedy więc okazało się, że nakład książki się wyczerpał, wówczas problemem samym w sobie stał się dylemat: przygotować drugie wydanie, czy też nie. U podstaw owego dylematu legło następujące założenie: albo książka zosta­ nie wydrukowana w zmienionej wersji, albo wcale nie zostanie wydana po raz drugi. Roztrząsania koncentrujące się wokół tego dylematu przeciągnęły się nieco w czasie, a zarazem pogłębiały się wątpliwości dotyczące jej wydania. Zmiana wersji książki prowadziłaby bowiem do tego, że w rezultacie powstało­ by dzieło nowe, dalekie od pierwotnego wydania. Natomiast zbyt daleko idące zmiany doprowadziłyby w efekcie do tego, że Czytelnik otrzymałby nową książkę, a nie drugie wydanie dzieła już znanego. Dlatego też niniejsza książka jest rezultatem kompromisu. Wprowadzo­ no w niej bowiem tylko te zmiany, które były konieczne i wynikały z uwzględ­ nienia literatury opublikowanej po ukazaniu się pierwszego wydania. Nie można było postąpić inaczej, gdyż w innym wypadku należałoby pracę na­ pisać od nowa. Wystarczy zwrócić uwagę na kilka kwestii. Pierwszą z nich jest fakt, że nie znana była mi publikacja Marka Kazimierczaka, która uka­ zała się zaledwie rok wcześniej2. Po drugie, w momencie pisania książki skłon­ ny byłem twierdzić, że neokantyzm rozpoczął się wraz ze słynną rozprawą 1 Zob. K. Bal: Konfrontacja Kanta z neokantyzmem. „Zbliżenia. Polska - Niemcy. Annä­ herungen. Polen - Deutschland” 2001, nr 2, s. 122-123; J.W. Gałkowski: Kant i neokantyzm a współczesność. „Zeszyty Naukowe KUL” 2001, nr 1-2, s. 105-114. 2 M. Kazimierczak: Wczesny neokantyzm. Poznań 1999. 8 Przedmowa do wydania drugiego Ottona Liebmanna Kant und die Epigonen3, przypisując mniejszą wagę do tekstu Eduarda Zellera z roku 1862 Über Bedeutung und Aufgabe der Erkennt­ nistheorie*■, a jeszcze mniejszą do książki Kuna Fischera Kants Leben und die Grundlagen seiner Lehre5. Dziś jestem przekonany, że w gruncie rzeczy naj­ ważniejszym tekstem dla neokantyzmu był właśnie artykuł Eduarda Zellera, wskazujący na nową dyscyplinę filozoficzną i nakazujący w niej szukać ob­ rony filozofii, a mianowicie na teorię poznania0. Trzecia kwestia wiąże się z terminem „postneokantyzm” wprowadzonym na określenie tych filozofów, którzy na początku dwudziestego wieku odeszli od teoriopoznawczej inter­ pretacji Kanta na rzecz interpretacji ontologicznej. Po ukazaniu się książki okazało się, że parę lat wcześniej podobnego terminu użył Kurt W. Zeid­ ler7, chociaż w innym znaczeniu oraz w odniesieniu do innej grupy myślicieli. Wspólnym nazwiskiem pozostaje tu jedynie Richard Hönigswald8. Książka nie odbiega więc zasadniczo od wydania pierwszego. Uwzględnia najważniejsze uwagi Recenzentów oraz wzbogacona została o najbardziej konieczne zmiany i - tak bardzo potrzebny - indeks osobowy. 3 O. Liebmann: Kant und die Epigonen. Stuttgart 1865 (Aufl. 2. Berlin 1912). 4 E. Zeller: Über Bedeutung und Aufgabe der Erkenntnistheorie. In: Idem: Vorträge und Abhandlungen. 2. Sammlung. Leipzig 1877, s. 479-526. Cyt. za: K.Ch. Köhnke: Entstehung und Aufstieg des Neukantianismus. Die deutsche Universitätsphilosophie zwischen Idealismus und Posi­ tivismus. Frankfurt am Main 1993, s. 553. 5 K. Fischer: Kants Leben und die Grundlagen seiner Lehre. 3 Vorträge. Mannheim 1860. 6 Zob. na ten temat K.Ch. Köhnke: Entstehung und Aufstieg des Neukantianismus..., s. 58-105. 7 Zob. Wstęp (przypis 8). 8 Na temat Hönigswalda zob. I. Alechnowicz: Problem konstytucji przedmiotu w psycho­ logii myślenia Richarda Hönigswalda. Wrocław 2003.