B I B L I O T H E CA SCRIPTORVM GRAECORVM ET ROMANORVM T E V B N E R I A NA IACOBVS BALDE LIBER EPODON EDIDIT ULRICH WINTER MONACHII ET LIPSIAE IN AEDIBVS K.G.SAUR MMII Bibliographic information published by Die Deutsche Bibliothek Die Deutsche Bibliothek lists this publication in the Deutsche Nationalbibliografie; detailed bibliographic data is available in the Internet at http://dnb.ddb.de © 2002 by K. G. Saur Verlag GmbH, München und Leipzig Printed in Germany Alle Rechte vorbehalten. All Rights Strictly Reserved. Jede Art der Vervielfältigung ohne Erlaubnis des Verlages ist unzulässig. Gesamtherstellung: Druckhaus „Thomas Müntzer" GmbH, Bad Langensalza ISBN 3-598-71246-4 CONTINENTVR HOC VOLVMINE PRAEFATIO VII Bibliotheca librorum qui adferuntur XVIII Editionum catalogue XX Index epodon XXI SIGLA XXIII LIBER EPODON 1 INITIA EPODON 78 INDEX NOMINVM 79 METRORVM CONSPECTVS 83 Syllabus epodon 87 PRAEFATIO Iacobi Balde librum epodon a me editum priusquam in ma- nus tuas sumpseris, lector benevole, tibi sit necesse paucis verbis cognitum habere. Tria haec sunt, de quibus te certio- rem fieri velim. Primum breviter exponam, quid usque ad- huc de libro epodon sit requisitum. Deinde autem memori- am editionum narrabo. Tum principia textus edendi tractabo. Atque igitur Iacobus Balde (1603-1668) inter poetas La- tinos non solum recentiorum sed omnium temporum non ultimum locum tenet. Is memoria sua iam nomine Horatii Germanici est appellatus, qui hominibus eiusdem aetatis ly- ram Venusinam reddidisse dicitur.1 Profecto et ingenio poe- tico et inventionis varietate et rerum gravitate excellit. Im- primis carminibus lyricis is dignus est, qui hodie a nobis diligenter evolvatur. Quas res Herder in libro qui Terpsi- chore inscribitur affirmat.2 1 Cf. Barlaeum (1667, p. 910): Iacobus Balde restituit »nobis ly- ram neglectam diu et intermissam, ut iam merito vocari possi[t] lyricorum scriptor aut potius Boiorum fidicen lyrae, ut ad Horatii verba alludam.« 2 »Starke Gesinnungen, erhabne Gedanken, goldne Lehren, ver- mischt mit zarten Empfindungen fürs Wohl der Menschheit und für das Glück seines Vaterlandes strömen aus seiner vollen Brust, aus seiner innig-bewegten Seele. Nirgends buhlt er um Beifall; ein strenger Umriß bezeichnet seine Denkart, auch wo er am sanfte- sten redet. Er lebte in den Zeiten des dreissigjährigen Krieges, und sah die Jammervollen Scenen desselben. Mit verwundetem Herzen tröstete er die Vertriebenen, richtete die Gesunknen auf; indem er das Schicksal Deutschlands beweinte, suchte er Deutschlands bes- sern Geist zu wecken, und es zur Tapferkeit, Redlichkeit, Eintracht zu ermahnen. Wie ergrimmt ist er gegen die falschen Staatskünstler! Vili PRAEFATIO Balde autem cum ad aulam Maximiliani I. principis elec- tions Bavarici Monachium sit vocatus, ab 1637 decern fere annos carmina modis Horatianis componit. Quamquam per- multis officiis oneribusque fungitur, libros lyricorum et silva- rum collectos atque opera quae Philomela et Memmiana dicuntur perfidi.3 Constat Iacobum Balde nullo tempore ni- si hoc decennio Quintum Horatium Flaccum fuisse; est sum- ma vi poetica, est nova conscientia sui. Dicamus iam de lyricis, quae nostrum librum epodon con- tinent. Balde postquam se Monachium contulit, ad libros lyri- corum colligendos incumbit. Est primis ab initiis confecturus opus simile collectis carminibus Horatianis, quae sunt anno vicésimo tertio ante Christum natum vulgata. Enimvero sci- mus lyrica Baldiana singulis libris fieri. Et Henrich (1915, pp. 219-224) dicit singula carmina Baldiana in ordinem tem- porumque rationem esse redacta. Nam in carminibus libri primi res anni 1637 factae, in carminibus libri secundi res anni 1638, tertii res anni 1639, quarti res anni 1640 ascribi possunt. (Carmina libri epodon unius commemorabo.) Tandem Iaco- bus Balde anno 1643 Monachii lyricorum libros quattuor et epodon librum unum typis committendos curat. Haec editio definitiva (Ei) apud Cornelii Leysseri heredes divulgate.4 Sequitur porro Iacobi Balde liber epodon ipse, qui apud te, lector studiosissime, introducendus est. Balde ex anno 1638 epodos composuisse videtur5, unde ostendit se structuram carminum Horatii collectorum esse secuturum. Sed Iacobi Balde liber non solum textus invehentes aut satyricos conti- wie entbrannt für die gesunkne Ehre und Tugend seines Landes! Allenthalben in seinen Gedichten siehet man seine ausgebreitete, tiefe, schneidende Weltkänntniß, bei einer ächt-philosophischen Geisteswürde. In diesem und in mehrerem Betracht ist er ein Dich- ter Deutschlands für alle Zeiten; manche seiner Oden sind von so frischer Farbe, als wären sie in den neuesten Jahren geschrieben« (1978, pp. 3-4). 3 Cf Schäfer (1976, pp. 126-138). 4 Cf. Dünnhaupt (1990, p. 389). 5 Cf Henrich (1915, pp. 219-222). PRAEFATIO IX net6, verum etiam Horatio maxima varietate rerum argutia- que praestat.7 Noster Iacobus quamquam Horatium et Sar- bievium imitatur, tamen librum epodon praecipuum exigit.8 Quid dicam de argumentis? Continet epodon liber viginti odas saepe multis verbis inscriptas9 et carmen saeculare (XXI), quo liber epodon ac opus lyricorum concluditur. De singulis epodis nunc non multum explican potest, lector be- nigne; hoc autem tibi satis esse crediderim.10 Epodus pri- mus, qui classicum inscribitur, summo odio Turcorum refer- tus ad bellum gerendum hortatur. Attamen poetae Christiano non licet poesin adhibere, ut se more Archilo- chio de adversariis aut aemulis aut hostibus vindicet (II). Sunt autem epodi V-VIII quasi cyclica carmina, quae lau- dem Mariae Oetinganae canunt. Imprimis septimus epodus maxima gloria dignus esse videtur, quia metamorphosin Ovidianam allegorice sententiae Christianae accommodai.11 Atque breves epodi X et XIII ab ingeniosissimo viro Her- der Germanice redduntur.12 Verumtamen hodie a nobis quartus decimus epodus vix tolerad potest, qui populum Iudaeorum modis taetris foedissimisque detestatur et opini- ones Iacobi Balde aetatis falsas indicat. Sed tandem epodus quintus decimus cuppedium Bavaricum continet. Namque is nos valde delectat describens aedis cathedralis Frisingae summum altare a Petro Paulo Rubens pictum.13 Postremus 6 Documento illustri sunt epodi IV, IX, XI, XII, XVII, XVIII, XIX. 7 C£ Stroh (1989, pp. 92-93). 8 Quo modo Balde ad Horatium et Sarbievium pertineat, disse- nt breviter Schäfer (1978, pp. 172-173). 9 Cf. infra indicem epodon. 10 Totus liber epodon est neque illustratus ñeque Germanice redditus. Grundke (1987) epodos I-X illustrât et reddit. Wester- mayer (1998, p. 50*) perpauca studia libro epodon tributa indicat. 11 Quo de epodo Schäfer (1986, pp. 127-156) summa industria disputât. 12 Cf eius librum qui Terpsichore inscribitur (1978, pp. 21 et 266). 13 Cf. Hess (1987, pp. 207-220). χ PRAEFATIO autem epodus, qui ataxia nostri saeculi sive mundi ad occa- sum vergentis signa inscribitur, consuetudinem illorum ho- minum vitaeque mores verbis aptissimis demonstrat. Argumentis epodon expositis mentionem generis dicendi in epodis adhibiti faciam. Constat igitur Iacobum Fiacco va- rietate colorum antecellere. Is enim non solum verbis lyricis, sed etiam epigrammaticis satyricisque utitur. Cuius virtutes sunt lepos, nervositas, brevitas, urbanitas, argutia. Adde artem metricam ac poéticos numéros. Balde varie- tatem summa diligentia industriaque observât. Plurimi qui- dem epodi pedibus Archilochiis stant.14 Venio nunc ad memoriam editionum, quae epodos conti- nent. Libri manu scripti desiderantur. Itaque nulli libri nisi typis impressi adhibendi sunt. Quos omnes brevi in conspec- tu volo ponere. Adhuc in septendecim editionibus sive omnino sive par- tim liber epodon est vulgatus, isque semper una cum reli- quie libris lyricorum collectis. Iacobo Balde vivo quinqué editiones parantur: cum editio definitiva (Ei) et E3 et E4, tum liber qui Odae Partheniae inscribitur (OP)15 et pars operum omnium prima (C). Saeculo duodevicesimo tres editiones inveniuntur: duo collectanea in usum scholasticum edita (Ji, J2), et primus tomus operum omnium, quae sunt post mortem Iacobi Balde Monachii typis impressa et anno 1729 mediam in lucem prolata. Denique in octo editionibus recentioribus librum epodon exscriptum videmus: Saeculo undevicesimo Orellius textum epodon II, VII, X duobus collectaneis (Oí, O2) recipit. Praeterea tres novae editiones parantur, eaeque Mülleri (Μχ, M2) et Hipleri (H). Proximo autem saeculo editiones M2 et C rursus typis veteribus di- p vulgantur: ni2 et Cp. Hue accedit, quod Pörnbacher anno 1986 textum epodon V-VIII secunda parte Bibliothecae Bavaricae excepit (P). 14 Cf. infra metrorum conspectum. 15 Hic liber epodos V-VIII, XIII, XV, XVII, XXI continet (cf. infra descriptionem exemplaris adhibiti.