İZMİR BÖLGESEL AR-GE VE YENİLİK KAPASİTESİ ANALİZİ İZMİR BÖLGESEL AR-GE VE YENİLİK KAPASİTESİ ANALİZİ HAZIRLAYAN EBİLTEM İZKA Ege Üniversitesi, Bilim ve Teknoloji İzmir Kalkınma Ajansı Uygulama ve Araştırma Merkezi 2012 İZMİR 1 © 2012, İZKA Tüm hakları saklıdır. Bu eserin tamamı ya da bir bölümü, 4110 sayılı yasa ile değişik 5846 sayılı FSEK. uyarınca kullanılmadan önce hak sahibinden 52. Maddeye uygun yazılı izin alınmadıkça, hiçbir şekilde ve yöntemle islenmek, çoğaltılmak, çoğaltılmış nüshaları yayılmak, satılmak, kiralanmak, ödünç verilmek, temsil edilmek, sunulmak, telli/telsiz ya da başka teknik, sayısal ve/veya elektronik yöntemlerle iletilmek suretiyle kullanılamaz. Hazırlanmış olan çalışmanın tüm hakları İzmir Kalkınma Ajansı’na aittir. Bu İZKA yayını kaynak gösterilmek suretiyle çalışmadan alıntı yapılabilir. 2 İÇİNDEKİLER ŞEKİL ve TABLO LİSTESİ ......................................................................................................6 ŞEKİLLER ......................................................................................................................................6 TABLOLAR ....................................................................................................................................8 1 ÇALIŞMANIN ÖNEMİ ................................................................................................... 14 2 GİRİŞ .................................................................................................................................. 15 2.1 Ar-Ge ve Yenilik ............................................................................................................. 15 2.2 Yenilik Kavramı ve Çeşitleri .................................................................................... 17 2.3 Yeniliğin Etkisi ............................................................................................................... 20 3 MATERYAL VE METOT ................................................................................................. 29 3.1 Çalışmanın Materyali .................................................................................................. 29 3.2 Çalışmanın Metodu ...................................................................................................... 30 4 AR-GE VE YENİLİKTE İZMİR’İN KURUMSAL POTANSİYELİ ..................... 31 4.1 Akademik Birimler ....................................................................................................... 31 4.1.1 Fakülteler .................................................................................................................... 33 4.1.2 Mühendislik Bölümleri .......................................................................................... 34 4.1.3 Sanayiyi İlgilendiren Diğer Fakülte ve Bölümler .................................... 36 4.1.3.1 Ziraat Mühendisliği ............................................................................................. 36 4.1.3.2 Su Ürünleri Fakültesi ......................................................................................... 37 4.1.3.3 Fen Fakültesi ......................................................................................................... 38 4.1.3.4 Sağlık Bilimleri...................................................................................................... 38 4.1.3.5 İktisadi ve İdari Bilimler Fakülteleri ......................................................... 39 4.1.4 Enstitüler ..................................................................................................................... 40 4.1.5 Meslek Yüksekokulları .......................................................................................... 40 4.1.6 Araştırma Merkezleri ............................................................................................. 44 4.1.7 Diğer Araştırma Kuruluşları Altyapısı ........................................................... 47 4.1.7.1 Bakanlıklara Bağlı Enstitü ve Araştırma Merkezleri .......................... 47 4.2 Araştırma ve Araştırmacı Gücü ............................................................................. 49 4.2.1 Araştırmalara Ayrılan Pay................................................................................... 50 4.2.2 Araştırmacı Sayısı ................................................................................................... 50 3 4.2.2.1 Farklı Birimlerdeki Araştırmacı Potansiyeli ........................................... 52 4.2.2.2 Yayın Sayıları......................................................................................................... 53 4.2.3 Ar-Ge ve Yenilik Konusunda Proje Üretme Kapasitesi ......................... 54 4.2.3.1 Proje Oluşturma ve Geliştirme ..................................................................... 55 4.2.3.2 Proje Performansı ............................................................................................... 59 4.2.3.3 Proje Finansmanı................................................................................................. 62 4.2.3.4 Sınai Mülkiyet Hakları ....................................................................................... 64 4.2.3.4.1 Üniversiteler Bünyesindeki Patent ve Faydalı Model Başvuruları....................................................................................................................... 64 4.2.3.4.2 Üniversiteler Bünyesinde Alınan Patent ve Faydalı Model ..... 67 4.3 Ar-Ge ve Yenilik Fiziki Altyapısı ............................................................................ 68 4.3.1 Teknoloji Geliştirme Alanları ............................................................................. 68 4.3.2 İzmir Teknoloji Geliştirme Bölgesi - İZTEKGEB ....................................... 69 4.3.2.1 Firma sayısı ............................................................................................................ 70 4.3.2.2 Sektörel yapı ve Faaliyetler ........................................................................... 71 4.3.2.3 Çalışan Sayısı ........................................................................................................ 72 4.3.2.4 İhracat Durumu.................................................................................................... 73 4.3.2.5 Değerlendirme ...................................................................................................... 74 4.3.3 KOSGEB Hizmet Merkezleri (TEKMER-İş Kuluçkaları).......................... 75 4.3.4 Organize Sanayi Bölgeleri .................................................................................. 76 4.3.5 Serbest Bölgeler ...................................................................................................... 77 4.3.5.1 Ege Serbest Bölgesi A.Ş. (ESBAŞ) .............................................................. 77 4.3.5.2 İzmir Serbest Bölgesi (İZBAŞ) ..................................................................... 78 5 SANAYİDE AR-GE VE YENİLİK KAPASİTESİ .................................................... 79 5.1 Ar-Ge ve Yenilik Konusunda Proje Üretme Kapasitesi .............................. 79 5.1.1 Ar-Ge İndirimleri ve İzmir .................................................................................. 79 5.1.2 TÜBİTAK-TEYDEB Ar-Ge Destekleri ve İzmir ............................................ 80 5.1.3 Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı (TTGV) Destekleri ve İzmir ...... 87 5.1.4 KOSGEB Destekleri ve İzmir .............................................................................. 90 5.1.5 Bilim, Teknoloji ve Sanayi Bakanlığı Ar-Ge Merkezleri ve İzmir’deki Durumu ....................................................................................................... 92 5.2 Firmalarda Sınai Mülkiyet Hakları ........................................................................ 94 5.2.1 Patent Başvuruları .................................................................................................. 94 5.2.2 Tescil Edilen Patent ve Faydalı Model Sayıları ......................................... 96 4 6 ÜNİVERSİTE VE SANAYİ İŞBİRLİĞİNİ DESTEKLEYİCİ PROGRAMLAR VE GİRİŞİMLER .............................................................................................................. 97 6.1 İzmir’de Üniversite Sanayi İşbirliğinin Tarihçesi ......................................... 99 6.2 Proje Pazarları ............................................................................................................... 99 6.3 İzmir’de Üniversite-Sanayi İşbirliği Konusunda Yerel Uygulamalar ve İyi Örnekler ............................................................................................................. 101 6.3.1 EBİLTEM ..................................................................................................................... 101 6.3.2 Uluslar arası Teknoloji Transfer Hizmetleri ( IRC-Ege ve EBIC- Ege) ................................................................................................................................... 101 6.3.3 İAOSB İlk Adım Ofisi ........................................................................................... 104 6.3.4 İzmir Ekonomi Üniversitesi EMBRYONIX Girişimi ................................ 104 6.3.5 İzmir’deki Fikri Mülkiyet Hakları Birimleri ............................................... 105 6.3.6 PUM-Yabancı Uzman Desteği Programı ..................................................... 106 6.3.7 Batı Anadolu Elektrik-Elektronik Bölgesel İnovasyon Merkezi (BATI – BİNOM) .......................................................................................................... 107 6.3.8 İzmir’deki Küme ve Küme Girişimleri ......................................................... 108 7 GENEL DEĞERLENDİRME ......................................................................................... 110 Ek 1: İzmir Bölgesel Yenilik Strateji Çalışması Teknik Komite Üyeleri .... 115 Ek 2: İzmir Bölgesel Yenilik Komitesi Üyeleri ....................................................... 116 EK 3: Temin Edilen Veriler ............................................................................................... 118 Ek 4: İzmir Bölgesel Ar-Ge ve Yenilik Göstergeleri ............................................ 122 5 ŞEKİL ve TABLO LİSTESİ ŞEKİLLER Şekil 1: Ar-Ge, İcat ve Yenilik Şekil 2: 3 Büyük Bölgeye Göre Üniversitelerin Yüzde Dağılımı (2011) Şekil 3: İzmir Üniversitelerindeki Fakülte Sayıları Şekil 4: İzmir’de Mühendislik Bölümlerinin Dağılımı Şekil 5: Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bölümleri ve Araştırmacı Sayısı Şekil 6: İzmir’de Su Ürünleri Fakültesi Bölümleri ve Akademik Personel Sayısı Şekil 7: ARBİS’e Kayıtlı Araştırıcı Sayısı ve Yüzde Oranlarının Bölgelere Göre Dağılımı Şekil 8: Araştırıcı Gücünün Bölgelere Göre Dağılımı Şekil 9: İzmir’deki Mühendislik Bölümlerin Akademik Personel Sayısı Şekil 10: İzmir ve Türkiye’nin Bilimsel (SCI) Yayın Sayıları (2007-2009) Şekil 11: Yayın ve Öğretim Elemanı Oranı Bakımından Yıllara Göre İzmir’in Türkiye’deki Yeri (2007-2009) Şekil 12: İzmir’de TÜBİTAK’a Önerilen Proje Sayısı (2007-2010) Şekil 13: Türkiye’de SAN-TEZ Programına Başvuru Sayısı (2007-2010) Şekil 14: İzmir'den SANTEZ Programına Başvuru ve Kabul Sayıları (2007-2010) Şekil 15: Desteklenen SANTEZ Projelerinin Yıl ve Bölgelere Göre Dağılımı (2007-2010) Şekil 16: İzmir SAN-TEZ Projelerinin Sektörel Dağılımı (İlk 5 Sektör) (2007-2010) Şekil 17: TÜBİTAK’a Sunulan Projelerin Kabul Oranı (2007-2010) Şekil 18: 100 Araştırmacı Başına Düşen Önerilen ve Kabul Edilen proje Sayısı (2007- 2010) Şekil 19: SAN-TEZ Projelerin Bölgelere Göre Durumu (2007-2010) Şekil 20: İzmir Üniversitelerinin SAN-TEZ Başvuru Sayısı (2007-2010) Şekil 21: TÜBİTAK Projelerinde Ortalama Proje Bütçesi (2007-2010) Şekil 22: SAN-TEZ Projelerinin Ortalama Bütçesi (2007-2010) Şekil 23: İzmir’deki Üniversitelerin Toplam Patent ve Faydalı Model Başvuru Sayıları (2007-2010) Şekil 24: Üniversitelerde Üretilen Patent ve Faydalı Model Başvuru Sayılarının Bölgelere Göre Dağılımı (2007-2010) Şekil 25: Araştırıcı Başına Düşen Patent ve Faydalı Model Sayısı (2007-2010) Tablo 14: İzmir’deki Projelerin Patent ve Faydalı Model İle Karşılaştırılması Şekil 26: Bölgelere Göre Teknoloji Geliştirme Bölgelerinin Sayısı (Not: Aktif olmayan TGB’leri de dahil edilmiştir.) Şekil 27: İZTEKGEB Yıllara Göre Firma Sayıları (2007-2010) Şekil 28: İZTEKGEB Firmalarının Sektörel Dağılımı Şekil 29: İZTEKGEB’de Çalışan Sayısı Şekil 30: İZTEKGEB Firmalarının İhracat Miktarı (2007-2010) Şekil 31: İzmir’de Ar-Ge İndirimlerinin Sektörlere Göre Dağılımı (2007-2010) 6 Şekil 32: Bölgelere Göre TÜBİTAK-TEYDEB Desteklerine Başvuran ve Desteklenen Firma Sayıları Şekil 33 :İzmir’de Yıllara Göre Firmalar Bazında TEYDEB Projesi Başvuru Yüzdesi Şekil 34: Bölgelere Göre TÜBİTAK-TEYDEB Desteklerine Başvuran ve Desteklenen Proje Sayısı Şekil 35: Bölgelere Göre TEYDEB Proje Başvurularının Kabul Oranları Şekil 36: Bölgelere Göre Proje Başına Düşen TEYDEB Hibe Tutarı Şekil 37: Bölgelere Göre TEYDEB Ar-Ge Projesi Ortalama Maliyeti Şekil 38 :İzmir'den TEYDEB Desteğine En Çok Başvuru Yapılan Sektörler(İlk 5) Şekil 39: TEYDEB Projesi Ortalama Süresi Şekil 40: TTGV Tarafından Desteklenen Proje Sayısı (2007-2010) Şekil 41: TTGV Tarafından Desteklenen Firma Sayısı (2007-2010) Şekil 42: TTGV Tarafından Desteklenen Proje Sayısı (2007-2010) Şekil 43: TTGV Tarafından Alınan Proje Başına Destek Miktarı (2007-2010) Şekil 44: Yıllara Göre KOSGEB'e Başvuran Toplam İşletme Sayısı Şekil 45: KOSGEB'e Yapılan Başvuruların Sektörel Dağılımı Şekil 46: Ar-Ge Merkezlerinin İllere Göre Dağılımı Şekil 47: İzmir’deki Ar-Ge Merkezlerinin Sektörel Dağılımı ve Personel Sayıları, 2011 Şekil 48: Türkiye’de Patent Başvuruların Orijine Göre Dağılımı (2007-2010) Şekil 49: Patent Başvurularının Bölgelere Göre Dağılımı (2007-2010) Şekil 50: Yıllara Göre Patent Başvurularındaki Pay (2007-2010) Şekil 51: Yıllara Göre Bölgelerde Tescil Edilen Patent Sayıları (2007-2010) Şekil 52: İzmir’de Proje Pazarlarında Sergilenen Proje Sayısı (2007-2010) Şekil 53: IRC-Ege Tarafından Gerçekleştirilen Teknoloji Transferi Şekil 54: IRC-Ege Tarafından Gerçekleştirilen Teknoloji Transferlerinin Sektörel Dağılımı Şekil 55: EBIC-Ege’nin Gerçekleştirdiği İşbirliği Türleri Şekil 56: PUM Programının İzmir'e Katkıları Şekil 57: Kümelerde Yenilikçilik 7 TABLOLAR Tablo 1: Türkiye’nin Yıllara Göre Yenilik Göstergeleri (2005-2009) Tablo 2: Türkiye’nin Yenilik Endeksi 2011 Tablo 3: Rekabet Endeksinde İlk 10 Ülke ve Türkiye Tablo 4: İzmir Üniversitelerinin Yapısı ve Kuruluş Yılları Tablo 5: Üç Büyük Bölge ve Türkiye’de Üniversite Başına Düşen Nüfus Tablo 6: 2010 Yılı İtibari ile İzmir Üniversiteleri Bünyesinde Aktif Olarak Sağlık Alanında Eğitim Veren Fakülteler Tablo 7: İzmir Üniversiteleri Bünyesinde Sağlık Alanında Aktif Olarak Eğitim Veren Meslek Yüksekokulları ve Yüksekokullar Tablo 8. İzmir Üniversitelerindeki Sanayiye Hizmet Veren Enstitüler ve Sayıları Tablo 9: İzmir Üniversitelerindeki Yüksekokul ve Meslek Yüksekokulları Tablo 10: İzmir Üniversitelerindeki Meslek Yüksekokulları Programlarının Sektörlere Göre Dağılımı Tablo 11: İzmir Üniversitelerindeki Sanayiye Yönelik Araştırma Merkezleri Tablo 12: İzmir Üniversitelerindeki Sanayiye Yönelik Ar-Ge Birimleri Tablo 13: İzmir’de Bakanlıklara Bağlı Faaliyet Gösteren Enstitü ve Araştırma Merkezleri Tablo 14: İzmir’deki Projelerin Patent ve Faydalı Model İle Karşılaştırılması Tablo 15: İzmir’de Bulunan KOSGEB Birimleri Tablo 16: İzmir’de Tamamen ve Kısmen Hizmete Sunulan Organize Sanayi Bölgeleri Tablo 17: İzmir’de Bulunan TPE Bilgi ve Doküman Birimleri 8