T.C. SELÇUK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ ARKEOLOJİ BİLİM DALI KLASİK ARKEOLOJİ ANABİLİM DALI İSAURİA BÖLGESİ KAYA MEZARLARI VE ÖLÜ GÖMME GELENEKLERİ DOKTORA TEZİ Danışman: Prof. Dr. Christine ÖZGAN Yrd. Doç. Dr. Mustafa YILMAZ Hazırlayan: Osman DOĞANAY KONYA-2008 ÖZET İSAURİA BÖLGESİ KAYA MEZARLARI VE ÖLÜ GÖMME GELENEKLERİ İsauria Bölgesi’nin genelinde sekiz farklı grupta toplanan ölü gömme gelenekleri yaygın olarak kaya mezarlarından oluşmaktadır. Kaya mezarları bölgenin doğu tarafında, diğer gömü türleri ise başkent çevresindeki antik yerleşmelerde yaygındır. Bunu, topoğrafik etkiler dışında yöresel olarak farklı mezar tiplerinin sevildiğine ve batıda Pisidia, Lykaonia, Pamphylia doğuda ise Olba ve Diokaesarea gibi Dağlık Kilikya etkilerine bağlamak istiyoruz. Kaya mezarları genel itibariyle cephesi düz olanlar, tonozlu ve anıtsal cepheli olanlar olmak üzere üç ana gruba ayrılabilir. Bu gruplar kendi içinde alt gruplara ayrılmaktadır. Kaya mezarlarında cephe düzenlemesinin mezar odası, mezar odası düzenlemesinin ise cephe tasarımı üzerinde bağlayıcı bir etkisi yoktur. Kaya mezarları en yakın benzerlerini Dağlık Kilikya ve Frigya’da bulur. Dağlık Kilikya ile olan siyasi birliktelik bu benzerlikte rol oynamıştır. Frig Uygarlığı’nın kaya işçiliğinde ulaştığı yüksek düzey ve yetiştirdiği mezar ustalarının Lykaonia ve İsauria gibi bölgelere dağılmaları sonucu Frig etkileri bölgenin kaya mezarlarında da kendini göstermiştir. Yalnızca bir örnekte kaya mezarını yapan ustanın adını biliyoruz ancak söz konusu ustanın yetiştiği kültür çevresi hakkında bilgimiz yoktur. Uzun süre belli bir plan tipinde kaya mezarlarının yapılmadığını, bazı mezar tiplerinde de bir plan tipinden diğerine geçişte eski ve yeni geleneğin harmanlanarak kullanıldığını görüyoruz. Dağlık Kilikya ile Frigya’da oluşan sentezlerin İsauria’da bir kez daha değişikliğe uğrayıp bölgeye özgü bir kaya mezar geleneğinin ortaya çıktığını anlamaktayız. Arkeolojik kalıntıların önemli bir grubunu oluşturan nekropollerin, nekropollerde de önemli sayıda temsil edilen kaya mezarlarının yapılmasında- toplumun kimliği, sosyal ve dini yapısı ile topoğrafyanın büyük bir etken olduğu gerçeği İsauria Bölgesi nekropolleriyle de bir kez daha görülmüştür. ABSTRACT ISAURIA REGION ROCK-CUT TOMBS AND BRUIAL CUSTOMS Burial customs which can be divided into eight different groups all around Isauria Region mostly composed of rock-cut tombs. Rock-cut tombs are common in the east of the region and the other types of tombs are common in the antique settlements around the capital. We think that this can be attributed to the fact that different types of tombs are preferred in different parts of the region and to the existence of Pisidia, Lycaonia, Pamphylia in the West and of Cilicia Tracheia areas such as Olba and Diocaesarea in the East other than typographic effects. Rock-cut tombs are generally divided into three main groups as flat fronts, vaulted ones and portal ones. These groups are further divided into sub-groups. In rock- cut tombs the frontal design and the inner design of the tomb are not interdependent. The most similar forms of rock-cut tombs are found in Cilicia Tracheia and Phrygia. The political togetherness with Cilicia played a role in this similarity in form. Because of the high level of mastery in tomb instruction attained by rock-cut tombs and as tomb constructors scattered around all the regions like Lycaonia and Isaura, the Phrygian effects exerted themselves in the rock-cut tombs of the region, too. Only in one rock-cut tomb sample we know the name of the instructor, but we have no information about the cultural environment the instructor lived in. We see that one design in rock-cut tombs did not prevail for long periods and in transitions from old to new styles old and new traditions were used in harmony in design of some rock tombs. We understand that the syntheses created in Cilicia Tracheia and Phrygia were transformed once more and there emerged a new type of rock-cut tomb tradition unique to the region. The fact that identity, religion and social structure of the society and typography are prominent factors in the construction of Necropolises -which make up an important part of archeological remnants- and of rock-cut tombs which represent necropolis to a significant extent is realized once more in the necropolises in Isaura. i ÖNSÖZ “İsauria Bölgesi Kaya Mezarları ve Ölü Gömme Gelenekleri” başlıklı çalışmamız, İsauria Bölgesi’nin irili ufaklı 18 antik yerleşmesinden derlenen 69 kaya mezarının diğer gömüt türleriyle birlikte etraflıca incelenmesini ve komşu diğer bölge örnekleri arasındaki yerini belirlemeyi amaçlamaktadır. Bu amaç doğrultusunda 7 ana bölümden oluşan çalışmamızın ilk bölümünde konumuz tanımlanıp amaç ortaya konmuştur. Bu bölümde ayrıca çalışmada izlediğimiz yöntem dışında İsauria Bölgesi’nde konumuzla ilgili zamanımıza kadar yapılan bilimsel çalışmalara da yer verilmiştir. İsauria Bölgesi coğrafyası, fiziki yapılanması, bölgenin antik ve modern yolları ile kaya mezarlarının derlendiği antik yerleşim birimleri de ikinci bölümde kısaca işlenmiştir. Üçüncü bölümde ise İsauria Bölge tarihi ele alınmıştır. Çalışmamız, daha çok bölgenin kaya mezar gelenekleri ile ilgili olmasına rağmen İsauria Bölgesi’nin genelinde yaygınlık gösteren diğer ölü gömme geleneklerine de dördüncü bölümde ana hatlarıyla ve en belirgin örnekleriyle kısaca yer verilmiştir. Çalışmanın ana konusunu oluşturan beşinci bölümde ise özenle seçilen 69 kaya mezar örneği belli bir düzen içinde ayrıntılı olarak incelenmiştir. İncelenen örnekler belli esaslara göre usta/atölye gruplarına ayrılmış ve son olarak Anadolu ve Anadolu dışındaki diğer kaya mezar örnekleri ışığında İsauria Bölgesi kaya mezarlarının yeri ve önemi ortaya konmaya çalışılmıştır. Çalışmamızın altıncı bölümünde kaya mezarları ağırlıklı olarak bölgenin diğer gömü gelenekleriyle birlikte bölge mezar geleneğine özgü belirleyici unsurlar ortaya konmuştur Yedinci bölümde ele alınan kaya mezar örneklerinin katalogundan sonra, çok sayıdaki fotoğraf, çizim, grafik, şekil ve haritalar yardımıyla çalışma görsel olarak da zenginleştirilmiştir. Çalışmanın başından sonuna kadar yapıcı ve yönlendirici eleştirileriyle her zaman yardımlarını gördüğüm danışman hocalarım sayın Prof. Dr. Christine Özgan’a ve Yard. Doç. Dr. Mustafa Yılmaz’a, hocalarım Prof. Dr. Ramazan Özgan’a, Prof. Dr. Ahmet A. Tırpan’a, Prof. Dr. K. Levent Zoroğlu’na, Doç. Dr. İ. Hakan Mert’e, Doç. Dr. Bilal Söğüt’te ve Doç. Dr. Asuman Baldıran’a teşekkürü borç bilirim. Ayrıca Grekçe yazıtların çevirisinde ve tarihlendirilmesinde yardımları için Prof. Dr. Çetin Şahin’e, Prof. Dr. Mustafa H. Sayar’a ve Yrd. Doç. Dr. Hamdi Şahin’e, kütüphane çalışmalarımız sırasında her türlü kolaylığı gösteren İstanbul Alman Arkeoloji Enstitüsü ve Ankara İngiliz Arkeoloji Enstitüsü çalışanlarına, ii çalışmaya destek veren Selçuk Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinatörlüğü yetkililerine de teşekkür ederim. Anadolu’nun dışa kapalı bir iç bölgesi olmasının yanında Toros Dağları’nın İç Anadolu’ya bakan ve çoğunlukla geçit vermeyen sarp zirvelerinde konumlanan İsauria Bölgesi yerleşim birimlerinde tespit edilen kaya mezar örneklerinin Anadolu’nun diğer bölgelerindeki kaya mezarları arasındaki yerini belirlemek ve bu örneklerin olası bağlarını ya da bağlantısızlıklarını tespit etmek amacıyla yapılan çalışmamızın yorucu arazi taramalarında bize eşlik eden köylü dostlarımıza rehberlikleri dışında konukseverlikleri için de ayrıca minnettarım. Bölgenin zor doğa koşullarına rağmen çalışma baştan sona kadar heyecanla yürütülmüş ve bölge kaya mezar örneklerinin genel hatları ile yerel katkılar ağırlıklı olmak üzere kültürlerarası alaşımdan doğan örnekler olduğu sonucuna varılmıştır. C. Niebuhr’un söylediği gibi, yok olup gideni yeniden var olmaya çağıran kişilerden biri olarak yaptıklarımla, bu eserleri ortaya koyan kişilerinkine benzeyen bir mutluluk yaşıyorum. Ancak onun söylediklerinin aksine kendi konumu dünyanın merkezine koyarak bir fanatizm havası içine girip gururlanmıyorum ve kendime tanrısal bir güç bahşedildiğini de düşünmüyorum. Anadolu kaya mezarlarının tanınmasında artık benim de bir payım olduğu için mutluyum. Son olarak, çalışmanın zor arazi koşullarında bana eşlik eden köylü dostlarıma, mezarların ölçülmesinden fotoğraflanmasına ve planlarının çıkarılmasına kadar bütün çalışmalarıma heyecanla destek olan arkadaşlarıma sonsuz teşekkürler. Osman DOĞANAY Konya-2008 iii İÇİNDEKİLER I. GİRİŞ I.1 Konunun Tanımı ve Amaç……………………………………………………….2 I.2 İzlenen Metod…………………………………………………………………….3 I.3 Araştırma Tarihi………………………………………………………………….4 II. COĞRAFİ DURUM II.1 İsauria Bölgesi Sınırları ve Coğrafyası………………………………………....7 II.2 Fiziki Yapılanma…………………………………………………………….….8 II.3 Yollar ve Ulaşım……………………………………………………………....10 II.4 Yerleşmeler…………………………………………………………………....12 III. TARİHİ DURUM…………………………………………………………………….27 IV. İSAURİA BÖLGESİ’NİN DİĞER MEZAR TİPLERİ III.1 Oygu Tekne Mezarlar (Chamosorion) ……………………………………….36 III.3 Lahidler…………………………………………………………………….....38 III.4 Ostotekler…………………………………………………………………......39 III.4.1 Oygu Tekne Ostotekler…………………………………………......39 III.4.2 Lahid Tipli Ostotekler……………………………………………....41 III.5 Urneler……………………………………………………………………......44 III.6 Mezar Stelleri/Taşları………………………………………………………....45 III.7 Yer altı Oda Mezarlar…………………………………………………….......49 III.8 Anıt Mezarlar…………………………………………………………………50 V. KAYA MEZARLARI V.1 Kaya Mezarlarının Tespiti……………………………………………………...54 V.2 Kaya Mezarlarının İsauria Bölgesi’ndeki Dağılım Alanları……………………58 V.3 Kaya Mezarlarının Yönleri……………………………………………………..64 V.4 Cephe Düzenlemesi ve Tipoloji………………………………………………...69 V.4.1 Tapınak Cepheli Olanlar……………………………………………...70 V.4.2 Tonoz Cepheli Olanlar………………………………………………..72 V.4.3 Yalın Cepheliler…………………………………………………........73 V.4.4 Kabartmalı/Süslemeli Cepheliler……………………………………..74 V.5 Cephe Platformları/Merdivenleri…………………………………………….…75 V.6 Tören Alanları…………………………………………………………………..77 V.7 Giriş Açıklıklarının Konumları………………………………………………....80 V.8 Cephe Elemanları V.8.1 Taşıyıcı Elemanlar………………………………………………........83 V.8.2 Üst Yapı Elemanları………………………………………………..…87 V.8.3 Cephe Nişleri……………………………………………………….....93 V.9 Ön Oda V.9.1 Ana Giriş Açıklıkları………………………………………………….97 iv V.9.2 Kapı Mili Yuvaları………………………………………………..…106 V.9.3 Sürgü Delikleri………………………………………………………..111 V.9.4 Kapı Bloku……………………………………………………………115 V.10 Mezar Odası V.10.1 Döşemsiz Mezar Odaları…………………………………………….119 V.10.2 Döşemli Mezar Odaları……………………………………………...121 V.10.3 Mezar Odası Nişleri…………………………………………………156 V.10.4 Urne Yerleri/Kül Çanakları…………………………………………160 V.11 Yan Oda……………………………………………………………………….162 V.12 Süsleme ve Kabartmalar………………………………………………………164 V.12.1 Bitkisel Süslemeler……………………………………………….…164 V.12.2 Mimari Süslemeler……………………………………………….…167 V.12.3 Hayvan Figürlü Süslemeler…………………………………………172 V.12.4 Savaş Aletleri……………………………………………………….181 V.12.5 Diğer Kabartma ve Süslemeler……………………………………..183 V.13 Yazıtlar……………………………………………………………………….206 V.14 Kayaların Özellikleri ve İşçilik………………………………………………219 V.15 Matematiksel Oranlar………………………………………………………...226 V.16 Mezar Ustaları/Atölyeleri………………………………………………….…245 V.17 Antropolojik Bulgular………………………………………………………..263 V.18 Gömü Şekli ve Defin Sonrası İşlemler………………………………………264 V.19 Etkileşim Bölgeleri…………………………………………………………..273 V.19.1 Doğu İlişkisi………………………………………………………..275 V.19.2 Batı İlişkisi………………………………………………………....292 V.19.3 Yerel Özellikler………………………………………………….…326 V.20 Tarihlendirme………………………………………………………………...328 VI. DEĞELENDİRME ve SONUÇ…………………………………………………..334 VII. KATALOG………………………………………………………………………..343 KISALTMALAR ve KAYNAKÇA LEVHALARIN LİSTESİ LEVHALAR TABLOLAR HARİTALAR I. (cid:42)(cid:248)(cid:53)(cid:248)(cid:249) M.Ö. 1. binden sonra yayg(cid:213)nla(cid:250)an ve Anadolu’nun her bölgesinde farkl(cid:213) alg(cid:213)lan(cid:213)(cid:250) biçimiyle geli(cid:250)imini sürdüren kaya mezarlar(cid:213) zaman(cid:213)(cid:80)(cid:213)za kadar bölgesel olarak yer yer incelenmi(cid:250) ancak Anadolu kaya mezarlar(cid:213) içerisinde önemli bir yere sahip oldu(cid:247)unu dü(cid:250)ündü(cid:247)ümüz (cid:248)sauria örnekleri henüz toplu bir çal(cid:213)(cid:250)mada ele al(cid:213)(cid:81)(cid:213)p de(cid:247)erlendirilmemi(cid:250)tir. Son 20 y(cid:213)ldan bu yana arkeolojik çal(cid:213)(cid:250)malar(cid:213)n önemli ölçüde artt(cid:213)(cid:247)(cid:213)(cid:3)(cid:248)sauria Bölgesi’nde ölü kültü ve mezar yap(cid:213)tlar(cid:213) ile ilgili toplu bir çal(cid:213)(cid:250)ma ve de(cid:247)erlendirme henüz yap(cid:213)lmad(cid:213)(cid:247)(cid:213) için bölgenin çözüm bekleyen sorunlar(cid:213) aras(cid:213)nda söz konusu kaya mezar mimarisi ve ölü gömme gelene(cid:247)i de önemli bir yer i(cid:250)gal eder olmu(cid:250)tur. Kaya mezarlar(cid:213)(cid:81)(cid:213)n yo(cid:247)un olarak görüldü(cid:247)ü bölgenin güney do(cid:247)u kesimi, Da(cid:247)(cid:79)(cid:213)k Kilikya’n(cid:213)n son ba(cid:247)(cid:213)ms(cid:213)z kral(cid:213) olan Kommagene’li IV. Antiokhos zaman(cid:213)nda büyük oranda d(cid:213)(cid:250) etkilere aç(cid:213)k hale gelmi(cid:250) ve Roma yönetimi alt(cid:213)na girdi(cid:247)i tarih olan M.S. 72 y(cid:213)(cid:79)(cid:213)nda Vespasian taraf(cid:213)ndan Kilikya Eyaleti’ne ba(cid:247)lanmas(cid:213)yla oldukça geli(cid:250)mi(cid:250)tir1. Katalogta yer verdi(cid:247)imiz kaya mezarlar(cid:213)(cid:81)(cid:213)n ço(cid:247)unlu(cid:247)u, krall(cid:213)(cid:247)(cid:213) Da(cid:247)(cid:79)(cid:213)k Kilikya’n(cid:213)n büyük bir bölümünü içine alan IV. Antiokhos’un Hellenizm politikas(cid:213) çerçevesinde kurulan ya da yeniden düzenlenen be(cid:250) kentten2 biri olan Germanikopolis (Ermenek) yak(cid:213)nlar(cid:213)ndaki nekropol alanlar(cid:213)nda yer alan kaya mezarlar(cid:213)ndan olu(cid:250)maktad(cid:213)r. Kaya mezarlar(cid:213)(cid:81)(cid:213) derledi(cid:247)imiz sahada bugüne kadar tespit edilen mezarla ili(cid:250)kili ya da mezarlardan ba(cid:247)(cid:213)ms(cid:213)z yaz(cid:213)tlar içerisinde Eirenopolis’te G. E. Bean ve T. B. Mitford taraf(cid:213)ndan3 1960’l(cid:213) y(cid:213)llar(cid:213)n ortalar(cid:213)nda görülen bir s(cid:213)(cid:81)(cid:213)r yaz(cid:213)(cid:87)(cid:213) d(cid:213)(cid:250)(cid:213)nda Latince örnek bilinmemektedir. Bu da bölgede Romal(cid:213) idareci, kolonist veya lejyonerlerden ziyade Astra4 (Tama(cid:250)al(cid:213)k/(cid:248)stanbul Tepesi) ve özellikle Da(cid:247)(cid:79)(cid:213)k Kilikya’n(cid:213)n önemli bir dini merkezi olan Olba’da görüldü(cid:247)ü (cid:250)ekilde yerel idarecilerin veya rahip krallar(cid:213)n hâkim oldu(cid:247)unu ve görkemli mezar an(cid:213)tlar(cid:213)(cid:81)(cid:213)n da ço(cid:247)unlukla bu yerel idarecilere ait oldu(cid:247)unu dü(cid:250)ündürmesi aç(cid:213)(cid:86)(cid:213)ndan önemlidir. Anadolu’nun birçok bölgesinde oldu(cid:247)u gibi (cid:248)sauria bölgesi’nde de kayalara aç(cid:213)lan her çe(cid:250)it oygu belli isimlerle an(cid:213)lmaktad(cid:213)r. Ele ald(cid:213)(cid:247)(cid:213)(cid:80)(cid:213)z örnekleri adland(cid:213)(cid:85)(cid:213)rken yerel isimlendirmelere sahip “Samanl(cid:213)in”, “Ambarta(cid:250)”, “Kap(cid:213)kaya”, “Be(cid:250)ikköristan” ve “Ayvaz(cid:213)nini” kaya mezarlar(cid:213)(cid:81)(cid:213) da mümkün ölçüde bu isimleriyle anmay(cid:213) tercih ettik. Yerel adland(cid:213)rmalara genel olarak bakt(cid:213)(cid:247)(cid:213)(cid:80)(cid:213)zda bu isimlerin kaya oygular(cid:213)(cid:81)(cid:213)n kullan(cid:213)m amac(cid:213), (cid:250)ekli 1 Mitford-Andrews 1980: 1247. 2 Bu kentler k(cid:213)(cid:92)(cid:213)da Antiocheia ad Cragum (Endi(cid:250)egüney) ve Iotape (Aydap), iç tarafta ise çal(cid:213)(cid:250)ma alan(cid:213)(cid:80)(cid:213)z içerisinde yer alan Irenopolis ((cid:248)rnebol=Çatalbaden-(cid:248)kizç(cid:213)nar), Philadelphia (Gökçeseki (cid:248)msiören) ve Germanikopolis (Ermenek)’tir. Bkz. Magie 1950: 1367vd.; Jones 1971: 109vd. 3 Bean-Mitford 1970: 205vd. 4 Bean-Mitford 1970: 133; Drew-Bear 1995: 103 vd.; Ermi(cid:250)ler 1996: 39 vd. ve arazi sahibinin ad(cid:213) ile özde(cid:250)le(cid:250)tirilerek verilen isimler oldu(cid:247)u görülür. Örne(cid:247)in Adiller Di(cid:250) Alan(cid:213) 2 (Lev. 7-8) nolu kaya mezar(cid:213) yak(cid:213)n zamana kadar çevresindeki tar(cid:213)m arazisini kullanan köylülerin saman deposu olarak kullanmas(cid:213) sebebiyle halen “Samanl(cid:213)in” olarak an(cid:213)lmaktad(cid:213)r. Barc(cid:213)n Yaylas(cid:213) kaya mezar(cid:213) (Lev. 9-10) bugün konar-göçer halk taraf(cid:213)ndan ev olarak kullan(cid:213)lmas(cid:213)na ra(cid:247)men “Ambarta(cid:250)” olarak isimlendirilmi(cid:250)tir. Tepeba(cid:250)(cid:213) Ayvaz(cid:213)nini kaya mezar(cid:213)(cid:81)(cid:213)n (Lev. 151-152) yer ald(cid:213)(cid:247)(cid:213) arazi ise bilinmeyen bir tarihte Ayvaz ismindeki bir ki(cid:250)ininmi(cid:250). Çukurba(cid:247) Asar(cid:213) Kap(cid:213)kaya kaya mezar(cid:213)na (Lev. 30-31) ula(cid:250)(cid:213)m zor oldu(cid:247)undan yak(cid:213)(cid:81)(cid:213)na kadar ç(cid:213)kamayanlar onu uzaktan kap(cid:213)ya benzetmi(cid:250) olmal(cid:213)(cid:71)(cid:213)rlar. Bu adland(cid:213)rma Anadolu’da oldukça yayg(cid:213)nd(cid:213)r. Daran Be(cid:250)ikköristan kaya mezar(cid:213) (Lev. 46-47) ise kolay ula(cid:250)(cid:213)(cid:80)(cid:213) sebebiyle mezar odas(cid:213)(cid:81)(cid:213) ve biraz derin tutulmu(cid:250) zeminden yükseltmeli ölü yerini görenler taraf(cid:213)ndan “Be(cid:250)ik” gibi alg(cid:213)land(cid:213)(cid:247)(cid:213)ndan ve Anadolu’da kaya oygular(cid:213)(cid:81)(cid:213)n bulundu(cid:247)u saha yayg(cid:213)n olarak “Köristan” (cid:250)eklinde isimlendirildi(cid:247)inden olsa gerek kaya mezar(cid:213) “Be(cid:250)ikköristan” olarak adland(cid:213)(cid:85)(cid:213)lm(cid:213)(cid:250)(cid:87)(cid:213)r. Belli bir kaya mezar(cid:213)(cid:81)(cid:213) i(cid:250)aret etmese de “Gâvurini” ve Gâvur Kesmesi” adlar(cid:213) da kaya mezarl(cid:213) nekropoller için bölgede yayg(cid:213)n olarak kullan(cid:213)lan adland(cid:213)rmalard(cid:213)r. Böylelikle kaya mezarlar(cid:213)(cid:81)(cid:213)n adland(cid:213)(cid:85)(cid:213)lmas(cid:213)nda onlar(cid:213)n d(cid:213)(cid:250) ve iç görünümleri, kullan(cid:213)m amaçlar(cid:213) ve bulundu(cid:247)u yerin sahibi d(cid:213)(cid:250)(cid:213)nda bu kal(cid:213)nt(cid:213)lar(cid:213) kendinden saymama, onu yabanc(cid:213) görme e(cid:247)iliminin bunlar(cid:213) isimlendirmede ön plana ç(cid:213)kt(cid:213)(cid:247)(cid:213) anla(cid:250)(cid:213)lmaktad(cid:213)r. I.1 Konunun Tan(cid:213)(cid:80)(cid:213) ve Amaç (cid:248)sauria Bölgesi ölü gömme geleneklerinin tespiti ve bu geleneklerden kaya mezar örneklerinin ayr(cid:213)nt(cid:213)(cid:79)(cid:213) incelenmesi çal(cid:213)(cid:250)mam(cid:213)(cid:93)(cid:213)n temel konusudur. Kaya mezar(cid:213) d(cid:213)(cid:250)(cid:213)nda kalan lahid, ostotek, yeralt(cid:213) oda mezar, steller ve an(cid:213)t mezar (cid:250)eklindeki di(cid:247)er gömüt türleri genel hatlar(cid:213) ile ele al(cid:213)nacak, bunun yan(cid:213) s(cid:213)ra kaya mezarlar(cid:213)(cid:81)(cid:213)n cephesi ve iç mekan(cid:213), tipolojisi, arazideki da(cid:247)(cid:213)(cid:79)(cid:213)(cid:80)(cid:213), i(cid:250)çilik, oranlar, etkile(cid:250)im bölgeleri ve sanatkâr gruplar(cid:213) çok yönlü incelenecetir. Ayr(cid:213)ca çal(cid:213)(cid:250)mam(cid:213)z ile bugüne kadar toplu bir de(cid:247)erlendirmesi yap(cid:213)lmayan (cid:248)sauria kaya mezarlar(cid:213)(cid:81)(cid:213)n Anadolu kaya mezar gelene(cid:247)indeki yeri ve önemini ortaya koymay(cid:213) amaçlamaktay(cid:213)z. Anadolu’da M.Ö 3. binden ba(cid:250)layarak Roma (cid:248)mparatorluk Dönemi’nin sonlar(cid:213)na kadar kesintisiz devam eden ölüyü eve benzer mezara gömme gelene(cid:247)i beraberinde de(cid:247)(cid:76)(cid:250)ik tiplerde mezar yap(cid:213)tlar(cid:213)(cid:81)(cid:213)n ortaya ç(cid:213)kmas(cid:213)(cid:81)(cid:213) sa(cid:247)lam(cid:213)(cid:250)(cid:87)(cid:213)r. Kaya mezarlar(cid:213) da bu dü(cid:250)ünceden do(cid:247)an mezar tiplerinden biri olarak ortaya ç(cid:213)kan ve özellikle Demir Ça(cid:247)(cid:213)’ndan itibaren tüm Anadolu’da yayg(cid:213)nla(cid:250)an bir mezar çe(cid:250)ididir. Çal(cid:213)(cid:250)mam(cid:213)zda (cid:248)sauria Bölgesi’nin genelinde görülen mezar tipleri kaya mezar(cid:213) a(cid:247)(cid:213)rl(cid:213)kl(cid:213) olarak ele al(cid:213)nacak, di(cid:247)er gömüt türleri ise ana hatlar(cid:213) ile de(cid:247)erlendirilecektir. Kaya mezarlar(cid:213)(cid:81)(cid:213)n yo(cid:247)un olarak yer ald(cid:213)(cid:247)(cid:213) Ermenek Çay(cid:213) Havzas(cid:213) yak(cid:213)n 2 bir zamanda baraj sular(cid:213) alt(cid:213)nda kalaca(cid:247)(cid:213) için öncelikle havzadaki kaya mezarlar(cid:213)(cid:81)(cid:213)n bir an önce belgelenmesi ve her geçen gün do(cid:247)a ve insan tahribat(cid:213) sebebiyle yok olma tehlikesindeki kaya mezarlar(cid:213)(cid:81)(cid:213)n Anadolu kaya mezar gelene(cid:247)indeki yerini belirlemek çal(cid:213)(cid:250)mam(cid:213)(cid:93)(cid:213)n temel amac(cid:213)(cid:71)(cid:213)r. Da(cid:247)(cid:79)(cid:213)k Kilikya’n(cid:213)n bilhassa k(cid:213)(cid:92)(cid:213) kenti nekropolleri üzerine yap(cid:213)lan bilimsel çal(cid:213)(cid:250)malarda k(cid:213)yaslama yap(cid:213)(cid:79)(cid:213)rken, kaya mezarlar(cid:213) ba(cid:250)ta olmak üzere (cid:248)sauria Bölgesi’nin mezar mimarisine neredeyse hiç yer verilmedi(cid:247)i anla(cid:250)(cid:213)lm(cid:213)(cid:250)(cid:87)(cid:213)r. Bu anlamda kaynaklara ba(cid:247)(cid:79)(cid:213) kal(cid:213)nmadan yerinde yap(cid:213)lan tespitlerle ortaya ç(cid:213)kan çal(cid:213)(cid:250)mam(cid:213)z tüm Kilikya Bölgesi mezar sanat(cid:213)(cid:81)(cid:213) yorumlama konusunda büyük yararlar sa(cid:247)layacakt(cid:213)r. I.2. (cid:248)zlenen Metod Çal(cid:213)(cid:250)mam(cid:213)z 7 ana bölümden olu(cid:250)maktad(cid:213)r. Giri(cid:250) bölümünde konunun ana hatlar(cid:213) belirlenip amaç ortaya konmu(cid:250)tur. Bu bölümde yine çal(cid:213)(cid:250)mada izledi(cid:247)imiz yöntem k(cid:213)saca özetlenmi(cid:250)tir. Giri(cid:250) k(cid:213)sm(cid:213)(cid:81)(cid:213)n son bölümünde ise (cid:248)sauria ve Da(cid:247)(cid:79)(cid:213)k Kilikya’da kaya mezarlar(cid:213) konusunu do(cid:247)rudan veya dolayl(cid:213) olarak ilgilendiren inceleme ve ara(cid:250)(cid:87)(cid:213)rmalara yer verilmi(cid:250)tir. (cid:248)kinci bölümde kaya mezarlar(cid:213)(cid:81)(cid:213)n derlendi(cid:247)i (cid:248)sauria Bölgesi’nin tarih içindeki s(cid:213)(cid:81)(cid:213)rlar(cid:213), co(cid:247)rafyas(cid:213) ve fiziki yap(cid:213)lanmas(cid:213) ile bölge içindeki antik yollar konusu i(cid:250)lenmi(cid:250)tir. Bu bölümde ayr(cid:213)ca kaya mezarlar(cid:213)ndan olu(cid:250)an nekropollerin ba(cid:247)(cid:79)(cid:213) oldu(cid:247)u kentler antik ve modern adlar(cid:213)yla birlikte k(cid:213)saca tan(cid:213)(cid:87)(cid:213)lm(cid:213)(cid:250)(cid:87)(cid:213)r. (cid:248)sauria Bölge tarihine yer verilen üçüncü bölümde (cid:248)sauria co(cid:247)rafyas(cid:213)(cid:81)(cid:213)n tarih içindeki siyasi yap(cid:213)lanmas(cid:213) kronolojik olarak ele al(cid:213)nm(cid:213)(cid:250)(cid:87)(cid:213)r. Çal(cid:213)(cid:250)mada (cid:248)sauria Bölgesi’nin ölü gömme geleneklerine de (cid:213)(cid:250)(cid:213)k tutmak amaçland(cid:213)(cid:247)(cid:213)ndan dördüncü bölümde kaya mezarlar(cid:213) d(cid:213)(cid:250)(cid:213)nda kalan di(cid:247)er gömü gelenekleri de (cid:78)(cid:213)saca ele al(cid:213)nm(cid:213)(cid:250)(cid:87)(cid:213)r. Bu bölümde s(cid:213)ras(cid:213)yla oygu tekne mezarlar, lahidler, ostotekler, urneler, mezar stelleri, yeralt(cid:213) oda mezarlar ve an(cid:213)t mezarlar gibi gömü türlerinin her birine çal(cid:213)(cid:250)ma kapsam(cid:213)nda k(cid:213)saca yer verilmi(cid:250)tir. Her biri ayr(cid:213) bir çal(cid:213)(cid:250)ma konusu olabilecek bu gömü türleri, as(cid:213)l konumuz kaya mezarlar(cid:213) oldu(cid:247)u için etrafl(cid:213)ca irdelenmeden konu ana hatlar(cid:213)yla de(cid:247)erlendirilmi(cid:250)tir. (cid:248)sauria Bölgesi’nin genelinde di(cid:247)er gömü türlerine göre bask(cid:213)n olan kaya mezarlar(cid:213) ise be(cid:250)inci bölümde detayl(cid:213) olarak ele al(cid:213)nm(cid:213)(cid:250)(cid:87)(cid:213)r. Bu bölümde öncelikle kaya mezarlar(cid:213)(cid:81)(cid:213)n tespiti ve bölge içindeki yay(cid:213)(cid:79)(cid:213)m alanlar(cid:213) ile yönleri incelendi. Daha sonra ise örneklerimiz cephe düzenlerinde gösterdikleri özelliklere göre tipolojik olarak grupland(cid:213)(cid:85)(cid:213)ld(cid:213). Bu ba(cid:247)lamda bölge kaya mezarlar(cid:213)(cid:81)(cid:213)n 4 ayr(cid:213) cephe tipolojisi ile kar(cid:250)(cid:213)(cid:80)(cid:213)za ç(cid:213)kt(cid:213)(cid:247)(cid:213)(cid:81)(cid:213) gördük. Bu genel de(cid:247)erlendirmelerden sonra kaya mezarlar(cid:213) d(cid:213)(cid:250)tan içe do(cid:247)ru mimari olarak tek tek incelenmi(cid:250)tir. 3