iris kensmil 1 iris kensmil Jelle Bouwhuis en Paul Goodwin Een gesprek over het werk A conversation on the work van Iris Kensmil of Iris Kensmil Beste Paul, Dear Paul, Op het ogenblik is er in Nederland veel te doen over de ge- Currently much attention in the Netherlands is drawn to the deelde aanschaf door het Rijksmuseum en het Louvre van twee acquisition, by the Rijksmuseum and the Louvre jointly, of two Rembrandtportretten, voor het astronomische bedrag van 160 Rembrandt portraits for the astronomical sum of 160 million miljoen euro. Dat was voor mij de aanleiding om dit gesprek euro’s. It triggered me to start our conversation on the work over het werk van Iris Kensmil te beginnen. De werken die zij of Iris Kensmil. After all, the body of work she presents in her presenteert in haar expositie bij Club Solo draaien namelijk om exhibition in Club Solo is centred on the portrait. The Rem- het portret. De zaak-Rembrandt bewijst dat nationale geschie- brandt case proves that portraiture - typical painter’s genre denis een flinke stempel drukt op de portretkunst – een typisch with a long standing in art history - is affected by a firm touch schildergenre met een langdurige status in de kunstgeschie- of national history. I think that Iris with her portraits of black denis. Ik denk dat Iris met haar portretten van zwarte mensen people wants to insert the possibility of an alternative portrait de mogelijkheid van een alternatieve portrettraditie naar voren tradition that is largely absent in the Western history of art. wil schuiven, één die grotendeels ontbreekt in de Westerse More than just offering a marginal addition to or adjustment kunstgeschiedenis. Meer dan een marginale toevoeging aan of of that history she signals a hiatus or rather, the monocultural aanpassing van die geschiedenis signaleert zij hier een gemis: bias in this history as it misrepresents humanity yet claims ze legt de vinger op de monoculturele vooringenomenheid some sort of universalism. I hope you agree with me that this in deze geschiedenis, die de mensheid niet echt vertegen- is a topic we should discuss alongside the works themselves woordigt, terwijl zij tegelijk een zekere mate van universaliteit that Iris presents in this exhibition. pretendeert. Ik hoop dat je het met me eens bent dat we dit onderwerp zouden moeten bespreken naast de werken zelf 2 1 die Iris in de expositie toont. historisch kader rondom zwart ac- Dumas. Iris’s ‘live’ portraits differ Beste Jelle, Dear Jelle, tivisme en emancipatie – en in dat from that: they are more coloristic opzicht toont ze verwantschap and literally come alive. But all of Dank je voor je opmerkingen over Iris’ project. Er spreekt kracht Thank you for your initial commentary on Iris’s project. You met Tuymans en Marlene Dumas. them are thinly painted, she uses en passie uit je betoog over exclusies van de canon van Wes- have made a strong and passionate argument about the ex- Iris’ portretten van levende men- a “realistic” light from underneath terse kunstgeschiedenis en kwesties rondom nationalisme. En clusions of the Western art historical canon and questions sen zijn anders: ze zijn kleurrijker the paint and never using high- hoewel ik het met je eens ben dat kunstgeschiedenis onmo- of nationalism. While I agree with you that it is impossible to en komen echt tot leven. Maar ze lights, in tandem with the history gelijk los gemaakt kan worden van nationalisme en daaraan disentangle art history from nationalism and related questions zijn allemaal dun geschilderd, ze of early modern art beginning with verwante vragen over universaliteit en vertegenwoordiging, about universalism and representation, I also think we need to gebruikt ‘realistisch’ licht van on- Manet and Degas onwards. And denk ik ook dat we goed moeten nadenken over hoe dit ar- think really carefully about how this argument plays out in the der de verf, zonder hooglichten, the people portrayed have a fair gument uitpakt in het geval van zwarte kunstenaars en de case of black artists and the way their works are framed. Let in lijn met de vroege moderne share in beating colonial residues framing van hun werk. Laat ik dit toelichten. Ik ontwikkel een me explain. I am developing a research programme on Black kunst vanaf Manet en Degas. En that are still around today, such onderzoeksprogramma over zwarte kunstenaars en moder- Artists and Modernism here in London at University of the Arts de mensen die ze portretteert Then they marched, 2008/2010 as Gloria Wekker and of course casein pigment on wall, ink and pastel on paper, 155 x 220 cm nisme, hier aan de University of Arts in Londen, samen met with the artist and professor Sonia Boyce and David Dibosa. hebben bijgedragen aan de strijd Quinsy Gario who triggered the kunstenaar en professor Sonia Boyce en David Dibosa. Het This project seeks to identity core works of art by British Black tegen erfenis van kolonialisme nation-wide Black Pete debate. doel van dit project is om de belangrijkste kunstwerken van and Asian artists in public collections in the UK and re-contex- die vandaag nog voortleeft , zoals Gloria Wekker en natuurlijk So, the changes in style seem related to phases in what could zwarte en Aziatische Britse kunstenaars in publieke collecties tualise their works in relation to modernism (and contemporary Quinsy Gario, die de huidige Zwarte Pietendiscussie heeft ont- be called a history of black emancipation; a continuous pro- in het Verenigd Koninkrijk te identificeren en om hun werk in art). The actual work of black artists in terms of aesthetic and ketend. De stijlverschuivingen lijken dus te maken te hebben ject, altered daily. I guess that is a form of progress and thus de context van modernisme (en hedendaagse kunst) te plaat- stylistic questions too often tend to be subsumed beneath ‘ex- met de fases in wat je de geschiedenis van zwarte emancipatie positivism, don’t you think? sen. Het werk van zwarte kunstenaars – gezien in termen van ternal’ or contextual issues such as ‘race’, diversity and cultural zou kunnen noemen; een continu project dat dagelijks veran- esthetiek en stijl - raakt te vaak bedolven onder ‘externe’ of policy or indeed questions of nationalism in public discourse. dert. Denk je niet dat dat een vorm van vooruitgang is, en dus contextuele zaken als ‘ras’, diversiteit en cultureel beleid, of To address this problem we are applying to these works a kind van positivisme? publieke discussies waarin nationalisme een rol speelt. Als of ‘strategic formalism’ to borrow a phrase from art historian antwoord op dit probleem passen we op deze werken een Darby English in his excellent text ‘How to See a Work of Art soort ‘strategisch formalisme’ toe, om een term te lenen uit in Total Darkness’ (MIT Press, 2007). In other words we are Beste Jelle, Dear Jelle, het voortreffelijke ‘How to See a Work of Art in Total Darkness’ bringing these works into an aesthetic and strategic dialogue (MIT Press, 2007) van kunsthistoricus Darby English. Met an- with vital aspects of modernism and contemporary art practice Je formuleert een goed onderbouwd en relevant argument over Your point about the differences in the British and Dutch situ- dere woorden: we brengen deze werken in een esthetische from which they have often been separated. The analysis of de verschillen tussen de omstandigheden van zwarte kunste- ations with regard to black artists is well made and very perti- en strategische dialoog met de cruciale eigenschappen van works by black artists frequently suffers under the weight of naars in Groot-Brittannië en Nederland. Zoals je al zegt: de nent here. As you say the development of ‘black art’ as an art modernisme en de hedendaagse kunstpraktijk waar ze vaak what theorist Kobena Mercer calls the ‘burden of representa- ontwikkeling van ‘zwarte kunst’ als kunsthistorische kwestie historical question has a longer history in the UK than in the los van zijn gemaakt. De analyse van werken door zwarte kun- tion’ - i.e. the need to represent the whole black ‘race’ - thus heeft een langere geschiedenis in het Verenigd Koninkrijk dan Netherlands where perhaps this question has not really been stenaars gaat vaak gebukt onder wat de theoreticus Kobena obscuring their relative aesthetic autonomy and potentially in Nederland, waar deze zaak misschien nog niet echt is aan- raised. And yet I see in Iris’s works and the way you described Mercer de ‘vertegenwoordigingslast’ noemt – d.w.z. de ver- diminishing their value in market and art historical terms. gekaart. En toch zie ik in de werken van Iris, en hoe jij ze be- them, a possible opening and bridge between these two plichting om het hele zwarte ‘ras’ te vertegenwoordigen – wat schrijft, een mogelijke opening en seemingly very different cultural ten koste gaat van hun relatieve esthetische autonomie en wat overbrugging tussen deze twee and historical art worlds. First, in hun waarde kan doen afnemen, vanuit zowel kunstmarkt als schijnbaar zo uiteenlopende cul- stylistic terms her works engage kunsthistorisch perspectief. turele en historische kunstwerel- art history and more particularly den. Om te beginnen gaan haar Dutch and European traditions of werken wat stijl betreft een dyna- modernism in dynamic and com- Dag Paul, Hi Paul, mische en complexe dialoog aan plex ways. I’m struck for example met Nederlandse en Europese by the sheer number and diversity De verleiding om te framen is inderdaad sterk. Maar ik heb Indeed, the attractiveness of framing is strong. On the other tradities van modernisme. Ik vind of artistic strategies she deploys het gevoel dat jouw woorden en aanpak wellicht meer van hand, this might account much more for the British situation het bijvoorbeeld indrukwekkend in order to insert ‘blackness’ into toepassing zijn op de situatie in Groot-Brittannië (en elders), (among others) where one can speak of a historical ‘black dat ze zo’n grote verscheidenheid the canvas and wider art history met een historische ‘zwarte beweging’ en een al bestaande movement’ and an art historical ‘black art tradition’, whereas aan artistieke strategieën inzet om - from word-text juxtapositions ‘zwarte kunstgeschiedenis’, terwijl in Nederland het probleem in the Netherlands the issue of framing or discussing any is- ‘zwartheid’ op het doek en in de that allude to conjoined histories van framing, of überhaupt het bespreken van problemen, vaak sue at all is commonly concealed behind positivist, formalist bredere kunstgeschiedenis te of conceptual art and black ac- verborgen gaat achter een positivistische of formalistische approaches. I think Iris plays out many of such issues on a plaatsen - van het naast elkaar tivism (Keith Piper’s early works benadering. Volgens mij kaart Iris veel van zulke zaken aan op stylistic level. Her historic portraits like those of Marcus Garvey, zetten van woord en tekst om come to mind here) in Then They een stilistisch niveau. Haar historische portretten, zoals die Angela Davis and James Brown are often done in a style akin te verwijzen naar de vervlochten Marched; to the Van Gogh type van Marcus Garvey, Angela Davis en James Brown, zijn vaak to Gerhard Richter: based on historic photographs, painted geschiedenis van conceptuele dense overlay of colour, brush- uitgevoerd in een stijl die doet denken aan Gerhard Richter: or drawn with subdued colour. The subject matter is histori- kunst en zwart activisme (ik denk stroke and painterly gesture in a gebaseerd op historische foto’s en getekend of geschilderd in cally loaded – many of the portrayed stand out in a historical bijvoorbeeld aan het vroege werk work such as The Widow; to the zachte kleuren. Het onderwerp heeft een historische lading – framework around black activism and emancipation -- and van Keith Piper) in Then They hazy washes of funereal dark col- veel van de geportretteerden onderscheiden zich binnen een in that sense she shows affinity with Tuymans and Marlene 3 Marched, tot de Van Goghachtige The Widow, 2012, oil on canvas, 121 x 88 cm ours that explore states of mourn- dichte deklaag van kleur, kwast- ing and the death of historical fig- puur esthetische presentatie vermeed alle vormen van ver- I want to add one more stylistic feature of Iris’ work: seriality. streken en schildersgebaren in ures - which is reflected through wijzing – in tegenstelling tot de hoofdexpositie – maar It is present in works such as De ware geest van ‘t vrije, vrije een werk als The Widow, tot her appropriation of media and tegelijkertijd thematiseerden ze de polysemie van kleur. Suriname (The true spirit of the free, free Surinam) which refers de gewassen lagen donkere pop imagery in a dialogue with Dan wil ik nog een stijlkenmerk van Iris’ werk aangeven: seriële to a very black page of Surinam’s post-colonial history, and grafkleuren die rouwstadia en artists such as Wilhelm Sasnal ordening. Die komt terug in werken als De ware geest van ‘t of course in the series of portraits of black musicians in We de dood van historische figuren and Luc Tuymans (James Brown vrije, vrije Suriname, dat verwijst naar een gitzwarte bladzijde the People who are darker than Blue, which is still on-going. verkennen - wat wordt weerspie- is Dead), albeit with a more pos- van de postkoloniale geschiedenis van Suriname, en natuur- I’m thinking of Boltanski, as her impulse to archive and order geld door haar toeëigening van itivist intention. Let me explain: lijk de serie portretten van zwarte muzikanten We the People things is consciously used to emphasize a specific itinerary in beelden uit de media en popu- Sasnal paints cold light. His who are darker than Blue, waar nog steeds nieuw werk aan cultural history. laire cultuur in een dialoog met images reflect a kind of detach- wordt toegevoegd. Ik denk hierbij aan Boltanski, omdat ze A very important feature of the exhibition consists of the murals kunstenaars als Wilhelm Sasnal ment and irony from the subject. haar impuls om zaken te archiveren en te ordenen bewust she has made, based on early abstract paintings of Mondrian en Luc Tuymans (James Brown So appropriation by Sasnal is iro- gebruikt om een specifiek traject door de cultuurgeschiedenis from 1916-1918, which serve here as backdrops for some of is Dead), zij het met een meer ny (and distance from the culture te benadrukken. the portraits of black persons. The murals refer to that phase positivistische intentie. Laat ik dit Odetta, 2015, oil on canvas, 110 x 140 cm in which he grew up). Iris on the In dat opzicht moet ik ook de muurschilderingen noemen of Dutch modernism that stands out with regard to progress toelichten: Sasnal schildert koud other hand paints her subjects is in deze expositie, die gebaseerd zijn op vroege abstracte and freedom both in art and society as a whole. With this con- licht. Zijn beelden geven een soort onthechting en ironie over a way that confirms the reality of their historical existence and schilderijen van Mondriaan van 1916-1918, en die hier als junction I think Iris tells us that such positivism in our current het onderwerp weer. Toeëigening door Sasnal is dus ironie (en importance. The attitude shown in her appropriation is one of achtergrond dienen voor portretten van zwarte mensen. De era can only be sustained through taking the notion of a truly afstand van de cultuur waarin hij is opgegroeid). Iris daarente- respect or even reverence. muurschilderingen verwijzen naar die fase van Nederlands mo- transcultural society at heart. gen schildert haar onderwerpen op een manier die de realiteit In retrospect the expressive mode of painting in her earlier works dernisme die wordt gekenmerkt door vooruitgang en vrijheid Let me finish with the most recent work in the show, Ferguson. van hun historische bestaan en belang bevestigt. De houding about black emancipation can be interpreted as reflecting the in de kunst en in de hele maatschappij. Ik denk dat Iris met dat In this pastel we see a couple among the riot fires, drawn after van haar toeëigening draagt respect uit, of zelfs eerbied. initial ‘anger’ of discovering and disclosing this history (like the verband wil zeggen dat we zulk positivisme in onze tijd alleen a photograph, in vivid colours. Iris added five ink drawings to Als je terugkijkt op haar vroegere werk over zwarte eman- young Keith Piper). But at the same time this ‘anger’ and pas- kunnen volhouden als we het concept van een werkelijk tran- it, for which she has chosen different cuts of the same photo- cipatie kun je haar expressieve manier van schilderen sion while informing the style of the work does not determine it. sculturele samenleving ter harte nemen. graph, capturing the woman’s fear. It is a way of storytelling and opvatten als een weerspiegeling van de aanvankelijke The second bridge relates to the transnational dialogue about Ik wil graag afsluiten met het nieuwste werk in de expositie: making drama inspired by comic books and graphic novels. ‘woede’ die gepaard ging met het ontdekken en onthul- blackness and art that is played out in her work. The work Ferguson. Op deze pasteltekening zien we een stel temidden One of the drawings the composition is mixed with the same len van deze geschiedenis (net als de jonge Keith Piper). effectively stages a complex aesthetic conversation between van het vuur van de rellen, in levendige kleuren getekend naar Mondrianesque features as in one of the murals: it functions Maar hoewel die ‘woede’ en passie de stijl van het werk traditions of black art and political activism; as well as art his- een foto. Iris heeft er vijf tekeningen in inkt aan toegevoegd, here as an expression of fear. I can’t prevent from reading this beïnvloeden, wordt de stijl er niet geheel door bepaald. torical tropes and styles such as conceptualism, portraiture gebaseerd op verschillende uitsnijdingen van diezelfde foto, als as a kind of warning: our institutions – not only the admin- De tweede overbrugging heeft te maken met de transnatio- and drawing within the contexts of what Paul Gilroy calls ‘The methode om de angst van de vrouw vast te leggen. Deze ver- istrative and political but also our cultural institutions – are nale dialoog over zwartheid en kunst die in haar werk wordt Black Atlantic’ and Edouard Glissant calls ‘creolisation’. In haal- en dramavorm is geïnspireerd op stripboeken en graphic not yet into a transcultural mode of thinking in tandem with gevoerd. Het werk voert een complexe esthetische conversatie other words Iris’ work in this series speaks to the broader novels. Een van de tekeningen van de compositie heeft net the changing demography in European and especially Dutch op tussen tradities van zwarte kunst en politiek activisme, naast transnational context of the aesthetics of blackness in refer- zulke Mondriaanachtige elementen als een van de muurschilde- society today. Whereas the cultural institutions should fight kunsthistorische stijlfiguren en stromingen als conceptualisme, encing traditions of political radicalism and artistic practices in ringen: hier dienen ze om de angst uit te drukken. Ik kan het niet for this in the frontline, hand in hand with artists like Mondrian. portretkunst en tekenkunst binnen de context van wat Paul the Americas, the Caribbean and Africa. So I agree with you: I laten om dit te zien een soort waarschuwing: onze instellingen So again, I can’t prevent myself from allegorical reading. I do Gilroy ‘The Black Atlantic’ noemt, en Edouard Glissant ‘creoli- see in her work both ‘progress and positivism’ and at the same – niet alleen van de overheid en politiek, maar ook culturele hope your work with Sonia will help us in finding a universal satie’. Iris’ werk in deze serie spreekt met andere woorden de time it speaks to opening up a conversation about many of the instellingen – hebben nog niet de transculturele denktrant die language that suits the transcultural future of art! bredere transnationale context aan van de esthetiek van zwart- vexed issues in the conservative Dutch and UK art worlds. de veranderende bevolkingssamenstelling in Europa (en Ne- heid, door te verwijzen naar tradities van politiek radicalisme derland) weerspiegelt. Culturele instellingen moeten hier juist en kunstpraktijken in Noord- en Zuid-Amerika, het Caribisch voor op de bres springen, hand in hand met kunstenaars als gebied en Afrika. Dus ik ben het met je eens: ik zie in haar Mondriaan. Dus, nogmaals, ik ontkom niet aan een allegorische werk ‘vooruitgang en positivisme’ en tegelijk zet het aan tot interpretatie. Ik hoop dat jouw project met Sonia ons zal helpen een dialoog over vele netelige kwesties in de conservatieve om een universele taal te vinden die past bij de transculturele kunstwereld van Nederland en het Verenigd Koninkrijk. toekomst van de kunst! Beste Paul, Dear Paul, Ik ben het met je eens. Shifting Colours, een installatie die I agree. Shifting Colours, an installation she made together Jelle Bouwhuis is curator bij het Stedelijk Museum Jelle Bouwhuis is curator at the Stedelijk Museum ze samen met de Nederlandse kunstenaar Willem de Rooij with Dutch artist Willem de Rooij is a nice example of her stra- Amsterdam / Stedelijk Museum Bureau Amsterdam. Amsterdam / Stedelijk Museum Bureau Amsterdam. heeft gemaakt is een goed voorbeeld van haar strategisch tegical use of all these aspects. She invited him when she was gebruik van al deze aspecten. Ze heeft hem uitgenodigd approached to show in the Tropenmuseum – the former colo- Paul Goodwin is een curator woonachtig in Londen. Hij Paul Goodwin is a curator based in London. He is UAL toen ze werd benaderd om te exposeren in het Tropen- nial institute – in an exhibition about blacks after the abolition, bekleedt de leerstoel van Black Art and Design Studies, Chair of Black Art and Design Studies, Professor of museum – het voormalig koloniaal instituut – als deel van called Black & White. Their seemingly pure esthetical presenta- professor Transnational Curating en directeur van het Transnational Curating and Director of the Research Centre een tentoonstelling over zwarte mensen na de afschaffing tion avoided each referenciality – contrary to the main exhibi- Research Centre for Transnational Art, Identity and Nation for Transnational Art, Identity and Nation (TrAIN) at University van de slavernij, met de titel ‘Zwart & Wit”. Hun schijnbaar tion – at the same time it thematised the polysemy of colour. 5 (TrAIN) bij de University of the Arts, London. of the Arts, London. 6 7 9 10 13 15 17