m o c r. e m a s n @i o LLİİBBYYAA f n i m o c r. Çalınmış Devrim e m a s n w.i w w Mart 2018 Riad Domazeti, Taner Altun u ğ o d a t r O 9 5 a m r tı ş a r A Araştırma 59 Ortadoğu Mart 2018 Libya: Çalınmış Devrim ©İNSAMER 2018 Bu yayının bütün hakları İNSAMER İnsani ve Sosyal Araştırmalar Merkezi’ne aittir. İNSAMER’in izni olmaksızın yayının metni herhangi bir formda yayımlanamaz, kopyalanamaz, çoğaltılamaz ve dağıtımı yapılamaz. Kaynak gösterilerek alıntı yapılabilir. Hazırlayan: Riad Domazeti, Taner Altun Genel Yayın Yönetmeni: Dr. Ahmet Emin Dağ Editör: Ümmühan Özkan Web Editörü: Zülfiye Zeynep Bakır Referans için: Domazeti, Riad, Taner Altun, Libya: Çalınmış Devrim, Araştırma 59, İNSAMER, Mart 2018. Bu yazının içeriği ile ilgili bütün sorumluluk müellifine aittir. Nuhun Gemisi Sayfa Tasarım: Fatih Hacıoğlu Baskı: Pelikan Basım Maltepe Mh. Gümüşsuyu Cd. Odin İş Merkezi No. 1/28 Topkapı-İSTANBUL İNSAMER, İHH İnsani Yardım Vakfı’nın araştırma merkezidir. Karagümrük Mh. Kaleboyu Cd. Muhtar Muhittin Sk.No:6 PK.34091 Fatih / İstanbul - TÜRKİYE Giriş ve Tarihî Arka Plan 01 Devrime Giden Süreç 03 Libya’da Kabile Anlayışı ve Bölgecilik 06 Libya’da Mevcut Siyasi Durum 07 İÇİNDEKİLER Libya Siyasetinde Mevcut Parti ve Aktörler 08 Devrimci İslami Güçlerin Durumu 11 Libya’da Etkin Kişiler 11 Parçalanmış Şehirler ve Hâkim Güçler 15 Libya’da DAEŞ Muamması 18 Libya’da Yabancı Güçlerin Varlığı ve Etkisi 18 Uzlaşma Arayışları: Barış Görüşmeleri 24 İnsani Kriz 25 İHH Tecrübesi ve Projeler 28 Sonuç 29 Sonnotlar 30 www.insamer.com [email protected] GIRIŞ VE TARIHÎ ARKA PLAN Kuzey Afrika’nın ikinci en geniş ülkesi Yunanlılar da bugünkü Barka kenti ve olan Libya’nın doğusunda Mısır, gü- çevresindeki yerleşimleri kurmuştur. neyinde Çad ve Nijer, batısında Ce- Çok geçmeden bölge Roma İmpara- zayir, kuzeybatısında ise Tunus bu- torluğu’nun hâkimiyetine girmiş ve lunmaktadır. Büyük bölümü çöller- iki parça tek bir devletin egemenliği den oluşan Libya topraklarında şe- altında birleşmiştir. Ancak Roma’nın hirler çoğunlukla kıyı bölgelerde ko- ikiye bölünüşü sürecinde özellikle 4. numlanmıştır. Buna karşın ülkenin yüzyıldan itibaren Libya topraklarının en önemli yer altı zenginliğini oluş- batısı Batı Roma, doğu kesimleri de turan petrol yatakları ise iç bölge- Doğu Roma’nın hâkimiyetine girince lerdeki çöllük arazilerde bulunmak- coğrafya yeniden ikiye bölünmüştür. tadır. Ülke gelirlerinin %94’lük bölü- 642 yılından itibaren İslam fetihle- mü petrol ihracatından elde edilmek- rinin başlamasıyla Berberi kabilele- tedir. Son yıllarda yapılan çalışmalar ri de İslam’ı benimsemiş ve Araplar 8 ülkede büyük doğalgaz rezervlerinin 01 2 olduğunu da göstermiştir. ile Berberilerin karışmasıyla bugünkü t ar Libya’nın ilk yerleşimcilerinin Ber- halk sosyolojisi oluşmuştur. Bir bu- M beriler olduğu bilinmektedir. MÖ çuk asır hilafet merkezine bağlı ka- 1000’li yıllarda bölgenin batısına lan bölge, yaklaşık 800 yılında ba- yerleşen Fenikeliler, Trablus kentini tısı Aglebiler, doğusu da Mısır eya- kurarken doğu bölgelerine yerleşen letine bağlı bir şekilde bölünmüştür. 01 OSMANLI’DAN ARAP BAHARI’NA 16. yüzyılın başlarında Bingazi böl- kelerine sağlanan askerî üslerin ki- gesi Osmanlı idaresine girerken, ralarından elde edilmekteydi. 1551 yılında Osmanlı amirali Tur- Ancak ülkede 1959 yılında petro- gut Reis, Trablus’u da imparator- lün bulunması ile birlikte, 1960’lı yıl- luk topraklarına kattı. Böylece bü- ların başından itibaren sadece eko- tün coğrafyayı kontrolü altına al- nomik durum değil, siyasal yaşam mış olan Osmanlı, Libya’ya ayrı bir ve toplum kökten değişmeye baş- eyalet statüsü verdi. 1711 yılından ladı. Bağımsızlığın ilk yıllarında Kral itibaren ise ülkenin doğu bölgele- İdris’in başında bulunduğu az sa- ri Senusi tarikatına bağlı emirlerce yıda aile tarafından bir çeşit kabi- idare edilmeye başlandı. le koalisyonu ile yönetilen ülke, hızlı Bölgedeki Türk idaresi, yerel bir bir modernleşme sürecine girdi. Hal- başkaldırı ya da hoşnutsuzluktan kın dörtte birinin göçebe olduğu Lib- değil, İtalyan işgali nedeniyle 1911 ya’da petrolün bulunması ile birlikte yılında sona erdi. Fakat İtalyanların tarımın önemi azalırken, kentleşme Libya’nın ilk bölgeye yerleşmesi kolay olmadı. hızlandı. Yönetici, memur ve güven- yerleşimcilerinin Osmanlı desteği ile ayaklanan ye- likçi sınıfları önem kazanmaya baş- Berberiler olduğu rel halk, bir yıl boyunca işgale kar- larken, 1963 yılındaki beş yıllık plan bilinmektedir. şı kararlı bir direniş sergiledi. An- uyarınca yeni kamu hizmetleri, yol- MÖ 1000’li yıllarda bölgenin cak ne var ki Osmanlı yönetimi, Uşi lar ve ulusal eğitim kurumlarının in- batısına yerleşen Anlaşması ile bölgenin yönetimini şası hızlandı. 1950’li yıllarda halkın Fenikeliler, Trablus İtalyanlara bırakmak zorunda kaldı. %95’i okuma yazma dahi bilmezken, kentini kurarken İtalyan işgaline karşı direniş 1943 petrolün bulunmasıyla artan ekono- doğu bölgelerine yılına kadar devam etti. Ülkenin iç mik imkânlarla birlikte eğitim yatı- yerleşen kesimlerinde Şeyh Muhammed İd- rımları arttı. Yunanlılar ris liderliğindeki Senusi tarikatının Toplumdaki ve ülke bürokrasisinde- da bugünkü belirgin bir üstünlüğü bulunuyor- ki değişimi iyi okuyamayan Kral İd- Barka kenti ve du. Bu dönemde Senusi şeyhlerin- ris’in dış politika tercihleri, dönemin çevresindeki den Ömer Muhtar’ın direnişi, ülke popüler milliyetçilik söylemine ina- yerleşimleri tarihinde unutulmaz izler bıraktı. nan genç elitler tarafından benim- kurmuştur. İtalya, 1930’lu yıllarda sert ön- senmiyordu. Bu genç askerî elitler- lemlerle Libya’da bir süre kontrolü den oluşan bir grup subay, 1969 yı- sağlamış olsa da 2. Dünya Savaşı lında Kral İdris’in Türkiye’ye ziyareti sırasında Trablus’tan doğuda Mısır sırasında darbe yaparak ülke yöne- sınırına kadar devam eden kıyı şe- timine el koydu. U Ğ ridi İngilizlerin; Fizan’ı da içine alan Darbenin mimarı 27 yaşındaki Al- DO A T daha güney bölgeler ise Fransızların bay Muammer Kaddafi, başlarda ülke OR eline geçti. Libya ancak 1951 yılında sosyolojisinin zorunlu bir sonucu ola- bağımsızlığını ilan etti. Senusi aile- rak kabile koalisyonu ile iyi geçinme 9 sinden İdris, ülkenin yeni kralı oldu. eğilimi içinde olsa da kısa süre son- 5 a m Bağımsız Libya’nın ilk yılları başa- ra baskıcı bir rejim inşa etti. Kadda- r tı ş rısız siyasi yönetim ve yetersiz eko- fi, yaklaşık 1.500 yerel komitenin a r A nomik imkânlar nedeniyle oldukça söz sahibi olduğu “cemahiriye” sis- sıkıntılıydı ve ülke ancak dış yardım- temini kurarak aşiret, ideolojik bağ- larla ayakta durabiliyordu. Gelirleri- lılık veya kimi yerde coğrafi temel- nin bir bölümü, o dönem Soğuk Sa- de oluşan bu yerel komitelere ye- vaş dengeleri içinde Batı Bloğu ül- relde özgürlük verdi. İslam, sosya- 02 lizm ve Arap milliyetçiliğinin karışı- bir yandan ağır yaptırımlar bir yan- mından oluşan yeni bir felsefe geliş- dan da siyasal izolasyonla baş et- tirip ilk cildini 1976 yılında, ikincisini mek zorunda kaldı. de 1980’de bastığı Yeşil Kitap adıy- Kaddafi iktidarının ilk yıllarından la bir kitap yayınladı. Kaddafi, içeri- itibaren Afrika ile ilişkiler hep önce- de özellikle kendi iktidarına yönelik lik taşımıştı. Bu ülkelerin bağımsızlık- iki önemli risk odağı görüyordu: Kral ları sonrasında özellikle Batı’ya kar- İdris’in ailesi ve Müslüman Kardeş- şı desteklenmesi, farklı Afrika ülke- ler hareketinin siyasal ve toplumsal lerinin birbirleri ile yaşadığı sorunları mobilizasyon kabiliyeti. Bu nedenle çözmek için arabuluculuk yapılması, söz konusu iki kesim de tamamen Afrika’nın kalkınması konusunda eko- tasfiye edildi. nomik yardımlarda bulunulması gibi Kaddafi, dış politikada da benzer adımlar, olumlu bir Libya ve Kaddafi bir sertlik sergiledi. Arap milliyetçiliği imajı oluşturmuştu. konusunda Cemal Abdünnasır hay- Batı ile ilişkilerin iyileşmeye başla- ranı olan Kaddafi, ülkenin petrolden dığı 2000’li yılların başından itibaren elde ettiği gelirin bir bölümünü, baş- ekonomik toparlanmasını gerçekleş- ta Afrika olmak üzere dünyanın farklı tiren Libya, bir süre sonra tüm Arap bölgelerindeki bağımsızlık yanlısı si- coğrafyasını etkileyen Arap Baha- lahlı hareketleri desteklemek için kul- rı ile halen devam etmekte olan bir landı. Libya, 1990’lı yıllar boyunca kaosa sürüklendi. DEVRIME GIDEN SÜREÇ 2010 yılı sonunda Ortadoğu ve Ku- kabilelerin prestijlerini muhafaza et- zey Afrika İslam diyarlarında başla- tikleri bir ittifak üzerine bina edilmiş- yan halk hareketlerinden en çok et- ti.1 Ülkeyi 40 yıl boyunca bu denge- kilenen ülkelerden biri Libya’dır. Uzun lere göre yöneten Kaddafi, 2011 yılı dönem Osmanlı hâkimiyetinde kal- Ocak ayı sonlarında başlayan göste- dıktan sonra bir müddet İtalyan iş- rilerin hızla ülke geneline yayılması galine uğrayan Libya’nın kabilevi top- ve dış güçlerin ülkeye müdahalesiyle lumsal yapısından dolayı merkezî sis- devrildi. 17 Şubat 2011’de Bingazi’de teme dayalı idaresi hep zor olmuş- kontrolü kaybeden Muammer Kadda- tur. Söz konusu bu özelliğinin etkile- fi’nin göstericilere karşı sert muame- rini Arap Baharı’ndan sonra oluşan lesi, kabilelerin desteğini yitirmesine siyasi ve askerî yapılanmalarda da ve ülkenin batısını kaybetmesine se- görmek mümkündür. Bingazi, Trab- bep oldu. Kaddafi, ilerleyen haftalar- lusgarp ve Fizan bölgelerini kapsa- da ülke genelindeki askerî ve coğrafi yan modern Libya’nın bu ayrılıkla- hâkimiyetini de kaybetti. Muhaliflerin rı, ülkede günümüzde yaşanan ihti- 27 Şubat 2011 tarihinde adalet eski lafların da fay hatlarını oluşturmak- bakanı Mustafa Abdulcelil önderliğin- 8 tadır. Aşiret ve kabile gücü, ülkede- de Ulusal Geçiş Konseyi’ni (UGK) kur- 01 2 ki siyasi kadroları belirleyen önemli masıyla da devrim geri dönüşü olma- t r a bir faktördür. Muammer Kaddafi dö- yacak şekilde pekişti. M nemi Libya’sında kabileler arasında- 2011’in Eylül ve Ekim aylarında ki bu denge korunmak suretiyle istik- Kaddafi önce Trablusgarp’ı sonra da rarlı bir yapı kurulabilmişti. Kadda- doğduğu kent olan Sirte’yi kaybet- fi’ye bağlı bürokratların gücü, büyük ti. 42 yıllık iktidarının ardından trajik 03 bir şekilde öldürülen Muammer Kad- hazırlanmış oldu. Çeşit- dafi’nin devrilmesinden sonra kabi- li kişisel çıkar hesapları le temsilcileri, İslami gruplar, Kad- ve düşmanlıkların oluş- dafi’ye muhalif asker bürokratlar ve tuğu bu süreçte UGK ile sahada savaşan güçlü komutanların silahlı devrimciler ara- bir araya gelmesiyle kurulan UGK, sında da tam bir muta- ülkenin meşru yönetimini oluşturdu. bakat kurulamadı. Hava- Devrim esnasında ülkede hâkim limanı, şehirlerin giriş çı- olan milis güçler, savaştan sonra da kışları, petrol sahalarının güçlü bir konumda etkilerini sürdür- emniyeti, devlet dairele- meye devam ettiler. Ancak bir süre rinin kontrolü ve limanlar sonra bu güçler, Batılı ülkelerin de gibi kritik noktaları elinde kışkırtmasıyla çeşitli gerekçeler- tutan silahlı gruplardan le birbirleriyle mücadeleye girişti. bazıları UGK’nın kararla- Özellikle Müslüman Kardeşler bağ- rına saygılı davranırken lantılı sürgündeki muhalifler, geçiş bazıları ellerindeki stra- döneminde etkin olmaya başlayın- tejik noktaları teslim et- ca ülkede İslamlaşmadan çekinen meyi reddetti. güçlerin müdahalesi de gecikmedi. Bu dönemde güneyde Savaş döneminde etkili olan ve bulunan aşiretlerin hem karizmatik kişilikleri ile devrimciler kendi aralarında çatış- nezdinde saygı duyulan Mustafa Ab- ması hem de UGK ile yaşadıkları so- dulcelil ve Mahmud Cibril gibi isim- runlar da giderek büyüdü. UGK, ulu- ler, savaşın sona ermesiyle birlikte sal bütünlüğe zarar verdikleri gerek- istifa ederek ülkede genel seçimlerin çesiyle güneydeki aşiretlere karşı güç yolunu açtılar. Mahmud Cibril’in isti- kullanabileceği tehdidinde bulundu. fasından sonra geçici dönemin baş- Bu arada Libya sokakları iyiden iyi- bakanı Abdurrahim Kiib oldu. Cibril ye hareketlenmeye başlamıştı. Ey- ve Abdulcelil’in istifa kararları her lül 2012’de ABD Bingazi Konsoloslu- ne kadar Libya’nın demokratikleş- ğu’nda Büyükelçi Chris Stevens’ın öl- mesi açısından olumlu olsa da ülke- dürülmesi, ülke için önemli bir dönüm yi devrimi gerçekleştiren kadroların noktası oldu. Geride cevapsız pek çok tecrübesi ve önderliğinden mahrum soru bırakan bu olay üzerine halk, mi- Muammer bıraktığı için stratejik olarak olum- lislerin sokaklarda dolanmasının ya- Kaddafi’nin suz bir adım olmuştur. 2012 Tem- saklanmasını talep etmeye başladı. devrilmesinden muz’unda yapılan ilk genel seçimleri Bölgedeki dengelerin hızla değişti- sonra kabile Mahmud Cibril önderliğindeki Adalet ği bu gerilimli ortamda Arap Baharı temsilcileri, ĞU ve İnşa Partisi kazandı; ancak hükü- sürecinin Suriye ve Mısır’da zora gir- DO İslami gruplar, A T met kurmak için gerekli çoğunluğu mesi, Libya’yı da olumsuz etkileme- Kaddafi’ye OR sağlayamadığı için yapılan bir an- ye başladı. 2013’ün Temmuz ayında muhalif asker laşma ile liberal bir isim olarak ta- Mısır’da Batılı devletler, İsrail ve bazı bürokratlar 9 nınan Ali Zeydan başbakan seçildi. Körfez ülkelerinin desteğiyle gerçek- ve sahada 5 a m Bu geçiş sürecinde ülkedeki siyasi leştirilen askerî darbenin siyasi yan- savaşan güçlü r tı ş istikrarsızlık ve güvenlik konuların- sımaları Libya’ya da uzandı. komutanların bir a r A daki sıkıntılar büyük ölçüde artarak Libya devrimini gerçekleştiren as- araya gelmesiyle devam etti. kerî ve siyasi güçlerin etkinliği, Batılı kurulan UGK, Batı ve doğu merkezli silahlı milis- devletlerin NATO önderliğinde baş- ülkenin meşru lerle siyasi güçlerin kutuplaşması so- lattıkları askerî müdahaleyle birlikte yönetimini oluşturdu. nucunda Libya’da bir çatışma zemini hem azaldı hem de ülkedeki grup- 04 açan bu politikalar, pek çok kişi ta- rafından daha fazla askerî müda- haleye zemin oluşturmak için ha- zırlanan projenin bir parçası olarak yorumlandı. Hafter’in askerî anlamda güçlen- mesi, doğal olarak devrimi yapan silahlı güçler açısından kabul edile- bilir bir durum değildi. Kaddafi re- jiminden kurtulan devrimciler eski rejime benzer Hafter idaresi altında girmektense mücadeleyi tercih etti- ler. Bu fiilî durum Hafter ile devrim- ci güçler arasındaki silahlı çatışma- yı tetikledi. Hafter, Tobruk’taki dar- be girişiminden sonra Libya’nın ta- mamına hâkim olmak için operas- ların birbiriyle olan ilişkilerini daha yonlar başlattı ve Suriye’de olduğu da karmaşık hale getirdi. Üstelik Ma- gibi DAEŞ terörünü istismar ederek yıs 2014’te Halife Hafter’in kalkıştı- ülkenin doğusundan batısına doğru ğı darbe girişimi ile birlikte Kaddafi önce Bingazi’yi sonrasında da baş- rejiminden kalan grupların tekrar si- kent Trablus’u ele geçirmek için ha- yaset sahnesine çıkması ve özellik- rekete geçti. Bu süreçte ülke gene- le ülkedeki İslami gruplardan duyu- linde artan gerilim toplumun iyice lan rahatsızlık, Batı’nın petrol men- ayrışmasına sebep oldu. faatleri konusundaki endişeleriyle Hafter’in Libya’yı fiilî olarak bö- birleşti ve Libya’nın siyasi geçiş sü- lüp ülkede çift başlı bir yönetime recinde derin çatlaklar oluşmasına yol açmasından sonra Birleşmiş Mil- sebep oldu. Hafter’in bu müdahale- letler (BM) ve komşu ülkelerin giri- si ülkede DAEŞ’in ortaya çıkmasına şimleriyle barış görüşmeleri yapıl- da zemin hazırladı. dı. Başta BM olmak üzere uluslara- Uzun yıllar ABD’de yaşayan ve rası güçlerin tanıdığı Trablus hükü- Batı ile derin ilişkileri bulunan Kad- meti ile Hafter destekli Tobruk hükü- dafi’nin emekli generallerinden Ha- meti arasında 2015 yılında Fas An- life Hafter, ülkedeki İslami grupla- laşması olarak bilinen anlaşma im- rı ve Müslüman Kardeşler uzantı- zalandı. İç ihtilafları sona erdirmek sı yapıları temizlemeyi vadediyor- ve ulusal birlik hükümetini kurmak du. Ancak Hafter, her ne kadar Lib- amacıyla imzalanan anlaşma, Tob- ya siyasetinde ve toplumunda tanı- ruk’taki Temsilciler Meclisi’nin yasa- nan bir sima olsa da siyasi ağırlığı ma konseyi olarak kabul edilmesi- ve sempatisi düşüktü. Darbe girişi- ni; yüksek devlet, yüksek yerel yö- mi başarısız olmuş görünse bile Haf- 8 201 ter, Libya’nın zengin petrol yatak- netim, yeniden imar, anayasa hazır- t ar larını ele geçirmeye çalışan başta lama, savunma ve güvenlik konsey- M Fransa, İtalya ve ABD olmak üze- lerinin kurulmasını öngörüyordu. Fas re Batı’nın tam desteğini almakta Anlaşması hâlihazırda ülkenin birli- zorlanmadı. Bölgede DAEŞ gibi te- ğini sağlamak için temel metin ola- rör örgütlerinin ortaya çıkmasına yol rak kabul ediliyor. 05 LIBYA’DA KABILE ANLAYIŞI VE BÖLGECILIK Libya’nın sosyal ve toplumsal yapı- dolayı da Libya siyaseti üzerindeki sında kabilecilik halen devam eden etkileri azdır. Ülkenin batı kesimle- çok güçlü bir olgudur. Gerek Kaddafi rinde de her kabileden gruplar ol- döneminde gerekse devrim sürecin- makla birlikte sayıca öne çıkanlar de Libya’nın siyasi hayatında kabi- Barasiler ve Misallatilerdir. lecilik mantığı temel motivasyonlar- Toprak hâkimiyeti bakımından ge- dan birini oluşturmaktadır. Bu bağ- niş havzaları kontrol eden Verfel- lamda tarihten gelen sorunlar dev- ler, ülkenin en büyük kabilesi kabul rimle birlikte bir kez daha gün yü- edilmektedir. Bu kabile, hâlihazırda züne çıkmıştır. Hafter’in kontrolündeki Tobruk hü- Çöllerde ve geniş toprak sahala- kümetini desteklemektedir. Verfel- rında özgür ve herhangi bir merkezî ler dışında diğer bazı büyük kabile- siyasi otoritenin sıkı kontrolü olmak- ler de Hafter’in yanında durmakta- sızın yüzyıllardır yaşayan kabilele- dır. Bu kabilelerin Hafter’i destekle- rin yerleşik hayata geçişi ve modern mesinin en büyük sebebi, ideolojik siyasal sistemlere katılımı, son 50 bir yakınlıktan ziyade Hafter’in ül- yıldır ülkenin en ciddi açmazların- kenin doğu bölgelerinde güvenliği dan biri olmuştur. Doğal olarak Lib- sağlayabileceğine olan umutlarıdır. ya’da modern ulus devletlerdeki kri- Ülkenin en geleneksel yapısı- terlere uygun bir vatandaş profilin- nı oluşturan Senusiler de doğuda den bahsetmek pek mümkün değil- yerleşiktir. Bu kabile sayıca fazla dir ve bunun için de birçok kültürel olmamakla birlikte, halk tarafın- gerekçe vardır. dan sevilmektedir. Beyda merkezli Libya’da halen yerleşik olmayan dinî eğitim verilen medreseleri bu- ve genel olarak Arap toplumların- lunan Senusiler, özellikle eğitim ala- da görülenden oldukça farklı ya- nında etkilidir. pıda çok sayıda kabile bulunmak- Kaddafi’nin de mensup olduğu Ka- tadır. Bu kabilelerin en meşhurları zazife kabilesi orta büyüklükte bir Tuaregler, Amazingler ve Tebular- kabile olup merkezi Libya’nın güne- dır Libya’da sayıca en büyük kabi- yinde yer almaktadır. Sebhe ve Ubari lelerden biri olan 750.000 nüfuslu arasında yaşayan Kazazifelerin Sir- Verşufanna aşireti, başkent Trab- te kenti ile bağları oldukça güçlüdür. lus başta olmak üzere ülkenin bü- Kaddafi’nin babası ülkenin güneyin- U Ğ tün önemli bölgelerine yayılmıştır. den sahildeki Sirte’ye göç ettiği için DO A T Libya’nın doğusunda da Megaribe, Kaddafi ailesi buralıdır. OR Zuveyh, Cazvih, Barasiler, el-Abid, Devrimin ilk günlerinde olaylar Ubeydat, Urfiler, Hasiler, el-Menfe, karşısında tarafsız kalmayı tercih 9 Bergusiler gibi nispeten büyük ka- eden kabilelerin bu tutumunda, ka- 5 a m bilelerin yanında, Murabıtlar olarak bilecilik mantığından ziyade güven- r tı ş bilinen ve genellikle bir aile ile sınırlı lik algıları ve diğer aşiretlerle ilişki- a r A olan kabile-aile grupları mevcuttur. ler etkili olmuştur. Ancak herhangi Libya’nın hem doğu hem de batı ke- bir kabilenin herhangi bir ferdinin is- simlerinde bulunan bu tür kabileler, tediği bir devrimci gruba veya reji- çoğunlukla siyasete karışmamaya me katılımı konusunda da bir sınır- özen gösterirler. Bu tutumlarından lama olmamıştır. Kabile reisleri, ka- 06 bile ismini ve umumun maslahatı- rimci grupların ise kabile mantığı ile nı tehlikeye atmadığı sürece alt ta- hareket etmedikleri görülmektedir. bakadaki bireylerin şahsi tercihleri- Ancak devrimden sonra kabile ve ne fazla karışmamıştır. aşiretler, bölgedeki farklı ülkelerin Bu süreçte, en başından itibaren de teşvikleri ile silahlanarak daha her kabileden insanın yer aldığı dev- otonom yapılanmalara gitmiştir. LIBYA’DA MEVCUT SIYASI DURUM Siyasi ve askerî olarak Libya’nın areg aşiretlerinin yoğun olarak ya- yerel unsurları iki ana bloğa ayrıl- şadığı ülkenin güneybatısındaki Gat mış durumundadır. Başkent Trab- ve Ubari kentleri, siyasi olarak Fa- lus’ta ülkenin batısına hâkim olan yiz el-Serrac önderliğindeki Ulusal Libya, küçük BM destekli Başkanlık Konseyi/Ulu- Mutabakat Hükümeti’ne bağlı iken, büyük onlarca sal Mutabakat Hükümeti; Tobruk askerî olarak da Hafter ve destek- askerî ve siyasi merkezli doğu kesimlerinde ise Ha- çilerine bağlıdır. aktör arasında life Hafter destekli Temsilciler Mec- Libya’da devrim sonrasında grup- bölünmüş lisi bulunmaktadır. ların birbirleriyle verdiği alan hâki- durumdadır. Devrimcilerin ve muhafazakâr miyeti savaşı nedeniyle siyasi kriz Bu süreçte grupların desteklediği Trablus’taki gittikçe derinleşmektedir. Tıpkı Su- başka ilginç denklemler de Ulusal Mutabakat Hükümeti’nin ba- riye krizinde olduğu gibi, Libya’daki ortaya çıkmıştır. şında Fayiz el-Serrac vardır. Ülkenin iç mücadele de hem yerel aktörlerin Örneğin, Tuareg doğu bölgeleri ise -Derne kenti ha- hem de küresel ve bölgesel güçlerin aşiretlerinin riç- Derne Mücahitleri Şura Konse- mevzi savaşı olarak sürmektedir. yoğun olarak yi kontrolündeki parlamento tara- BM, Trablus’taki Ulusal Mutaba- yaşadığı ülkenin fından yönetilmektedir. Parlamen- kat Hükümeti ile Halife Hafter ara- güneybatısındaki tonun başındaki isim Akila Salih’tir. sında çözüm adına birtakım görüş- Gat ve Ubari Bu parlamentoya bağlı olan hükü- meler yürütse de şu ana kadar- kentleri, siyasi met Geçici Beyda Hükümeti adıyla ki girişimleri krizi derinleştirmek- olarak Fayiz görev yapmaktadır. Bu hükümet- ten başka bir işe yaramamıştır. BM el-Serrac te Hafter yanlıları ve özellikle Mı- aracılığında son olarak Tunus’ta bir önderliğindeki sır ve Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) araya gelen taraflar, ülkede seçim- Ulusal Mutabakat destekli grupların yanı sıra Kad- lerin 2018’in sonuna doğru yapıl- Hükümeti’ne dafi yanlıları ve eski rejimin güçlü ması için uzlaşmaya varmış görün- bağlı iken, askerî adamları yer almaktadır. seler de konuyla ilgili henüz somut olarak da Haſter Ülkede bu iki ana yapı dışında daha bir ilerleme kaydedilememiştir. Se- ve destekçilerine küçük siyasi ve askerî aktörler de çim sandıkları ve seçmen listelerini bağlıdır. mevcuttur. Şura Konseyi, Ulusal Kur- güncelleme çalışmalarının sürdüğü tuluş Hükümeti ve özellikle güney ülkede, hâlihazırda ne alınmış ke- bölgelerindeki yerel silahlı unsurlar sin bir seçim kararı ne de açıklan- 8 ve aşiretlerin siyasi ve askerî yapı- mış bir seçim tarihi vardır. 01 2 lanmaları, Libya’nın belirli bölgele- BM Libya Temsilcisi Gassan Se- t r a rini kontrol etmektedir. Hasılı Libya, lame 2018’de Libya’da bütün ta- M küçük büyük onlarca askerî ve siyasi rafları bir araya getirmek için ça- aktör arasında bölünmüş durumdadır. balasa da düzenlenecek toplantı- Bu süreçte başka ilginç denklem- ya kimlerin davet edileceği henüz ler de ortaya çıkmıştır. Örneğin, Tu- belli değildir. Toplantının amacı Fas 07