iLKOGRETiM ve ORTAÖGRETiivl ÖGRENCiLERiNiN DiN KÜLTÜRÜ ve AHLAK BiLGiSi DERSiNEKARŞıTUTUMLARı Doç.Dr. Mevlüt KAYA* ÖZET Araştumada,ilköğretimve ortaöğretim öğrencilerinin bazı bağımsız değişken­ leraçısındanDinKültürüveAhlakBilgisi'dersinekarşı tutumlan incelenmiştir. Araştumanınörneklemini, Samsnnilindeki ilköğretim ve ortaöğretim düzeyin de değişik okııllardantesadüfi olarakseçilen 944 öğrenci oluştunuuştur. Araş­ tumada bilgitoplamakamacıyla "kişiselbilgi anketi" ile "DinKültürü ve Ah lak Bilgisi Dersi Tutum Ölçeği" klll1anılınıştır. 20 maddelik Din Kültürü ve AhlakBilgisiDersiTutumÖlçeğininCronbachAlphagüvenirlikkatsayısı 0.93 veölçeğinmaddelerinin birincifakiöryükleri0.51- 0.76 arasında bulumnuştur. Bu ölçüler, ölçeğin güvenilirve geçerli olduğunun kanıtı sayılmıştır. Anket ve ölçekyoluyla toplananveriler"varyansanalizi"iledeğerlendirilmiştir. Araştınn!llsonucunda, ilköğretim ve ortaöğretim öğrencilerinin büyük çoğunlu­ ğunun (%86'sının) DinKültürü ve Ahlak Bilgisi dersinekarşı tutumlarının o lumlu olduğu anlaşılmıştır. Aynca, öğrencilerinDin Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersinekarşıtutumlan ile bazı bağınısızdeğişkenlerarasındaönemli bir ilişki olduğugörülmüştür.Bubağınısızdeğişkenlerdenbazılanşunlardır:Öğrencile­ rin 01.111 düzeyi, anne-babanın öğrenim ve dindarlıkdüzeyi, annenin çocuğa karşıtutumu, aileninçocuğunadinIbilgivennekisteyip istememesi,öğrencinin 01.111 dışında dinI eğitim almış olupolmaması, öğrencilerinderskitaplanm be ğenip beğemnemesi, öğrencilerin derste yeterli bir dinı bilgi alıp alamadığım algılaması, öğrencilerin dersteki başan düzeyi, öğrencilerin dersin öğretmenini sevipsevmemesi, ders öğretmenlerinin öğrencilerine karşı tutumları, öğrencile­ rinöğretmenindersişlemeyönteminibeğeııipbeğemnemesi. GiRİş Din, insanlabirlikte doğmuş ve onunla devam eden birkurumdur. Ta rihinhiçbir dönemindedindenuzakbirinsantoplumu gösterilemez.1 "Din eğitimitarihin herdöneminde ve hertoplumda bir ihtiyaç olarak görülmüştür. Din eğitimi, toplumlarda önceleri aile ve dinı kurumlarda yapı­ lırken, daha sonralan okul programlanna girmiştir. Osmanlı döneminde, Din * O.M.Ü.İlalıiyatFakiiltesiDinEğitinıiAnabilimDalıÖğretimÜyesi i Osman Cililcı, "GünümüzdeDin İhtiyacı ve Din Eğitimi"Selçuk ÜııiversitesiİlillıiyatFa külıesiDergisi,Sayı:3,Konya, 1990,s.191. 44 i Doç.Dr.Mevlilı KAYA dersleri daha çok medrese ve sıbyan mekteplerinde okutulmuştı.ır. Bu okulla rın programlanmn ağırlığımDini' dersler oluştunuuştur.2 Cumhuriyet döneminde, genel eğitim veren okullarınprogram-larında i924 yılında Din derslerine yer verilmiştir. Ancak, 1939-1948 y]llan arasında Din dersleri okul programlarında yer almamıştır. 1949 yılından itibaren ilk ve orta öğretimprogramlarınatekrar giren Din dersleri 1982 yılına kadar isteğe bağlıolarak okutulmuştur. 1974yılında ise, okullarda Ahlak dersi okutı.ılmaya başlanmıştır? 1982 Anayasasımn 24.maddesinin "Din kültüıii ve ahlak öğretimi ilk ve ortaöğretim kummlarında okutulan zomnlu dersler arasında y'er alır." hük mü gereği4, Din dersi ve Ahlak dersi birleştirilerek Din Kültürü ve Ahlak Bil gisi dersi adı altında 1982 yılından bu yana ilköğretim okullarında haftada 2 saatve ortaöğretim okullarında haftada 1saatolarak okutı.ılmaktadır. Din Kültürü ve AhlakBilgisi dersi öğretim programındailkve ortaöğ­ retimde bu dersin genel amacı, Türk Milli Eğitiminin amaç ve ilkeleri doğ­ mltusunda "Öğrencilere İslam Dini ve ahlak ile ilgili yeterli temel bilgi ka zandırınak, iyi ahlaklı ve faziletli insanlar yetiştimıek; vatan ve millet sevgisi kazandırarak milli birlikve beraberliği sağlamak") şeklinde belirtilmiştir. Din ve ahlak öğretiminin amaçları arasında bilişsel davra111şlar ya nında duyıışsal davranışlar da yer almaktadır. Bilişsel davra111şlar bilgiler, duyuşsal davranışlar ise tutumlarla ilgilidir. Duyuşsal davramşlardan olan tutumlar, insanın duygularl111 içeren davranışlardır.6 Din ve ahlak eğitiminde, ahlaki davramşlan benimsemek ve dine karşı olumlu tutı.ım içinde olmak, dini ve ahlaki'bilgileresahip olmakkadar önemlidir. Genelolarak, okullardaki derslerin öğretim programlarında duyuşsal amaçların bilişsel amaçlara göre daha az yer aldığı görülmektedir. Okullarda ele alınan konuların çok azı duygu seviyesinde işlenebilınektedir. Okullarda yapılan çalışmaların çoğu bilgi alanına dönüktür.7 Bu dummun en önemli nedenleri olarak, duyuşsal amaçlara ulaşmanın ve bunların somutlaştırılması­ mn zor olması, alışılmış öğretim yöntemleriyle kazandırılmasının ve değer­ lendirınesinin güçlükleri sayılabilir.8 Duyıışsal davramşlar muğlak olduğu için açıkça tammlanamamaktadır. Örneğin "İslamın ve imamn şartlarım say- 2 Yahya Akyüz. Türk Eğitim Tarihi, A.D.Eğitim Bilimleri Faki.Utesi Yayını, Ankara, 1989, s.80. 3 Hüseyin Peker. Dili ve Alılak Eğitimiııiıı Psikolojik ve Metodik Esasları, Samsun, 1991, 8.20. 4 I!lükrökğiryeetiCmıımvle11O1rrtiayöetğirAeıtıiamyaDsaisnı,TKaürlithü:r1ü8.vıeo.A1l9ı8l2a.kKBanilugnisNioD:2e7rs0i9,PrMoagdrdaem:ı2,4.Milli Eğitim 5 BakanlığıTebliğlerDergisi,Tarih:29.03.1982. 76 BHeaysaznaBBaiclagnilnı,veDıMıyuılaŞl1saalSDealvçruakı,ııDşiEnğiÖtğirmeit,iNmiobÖelzeYlayÖığnrlaertıi,mA'nYkiiaırıate,m1le9r9i,9,Gs.ü7n. Yayın-cılık, Ankara, 1997,8.124. 8 Bacanlı,a.g.e., 8.8. İlkveOrtaöğretimÖğrencihırinin DKABDersineKarşıTutıınılan/ 45 ma" davranışına göre, "Erdemli ve ahlaklı olma" davramşı daha fazla muğ­ laktır. Duyuşsal davranışların önemlibir kısmını oluşturantutum, bir kimse nin herhangi bir objeye karşı olumlu ya da olumsuz davranış göstermedeki duygusal eğilimidir. Tutum objesi Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersi oldu ğunda; bu derse karşı bir öğrencinin tutumu henüz gelişmemiş ise tutumu "nötr", bu dersi beğenmiyor ve reddediyor ise tutumu "olumsuz", bu dersi seviyorsatutumu "olumlu"dur. Genellikle bir derse karşı olumlututum, derste başanb olma, dersin konulanna ilgi duyma, konulann önemini görebilme sonucunda01uşur.9 Eğitim ve öğretiınde tutum iki açıdan önem taşımaktadır. Birincisi, öğrencinin okula, derse ve öğretmene karşı geliştirdiği tuuun öğrencininbaşa­ nsını etkilemektedir. Bu nedenle, öğrencinin yeteneği ve ilgisi kadartutumu nun da bilinmesi gerekir. İkincisi ise, eğitimin önemli amaçlarından biri ola rak, öğrencilerin belli kurum, değer ve faaliyetlere karşı olumlu tutum ile yetiştirilmesidir. Din ve aWak eğitiminin amacı, öğrencilere dini ve ahlaki Lo davranışlarakarşı olumlututumlarkazandınnaktır. Dine karşı tutum ile Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersi ve bu dersin öğretmenine karşı tuuım arasında yakınbir ilişki vardır. Din Kültürü ve II Ahlak Bilgisi dersi öğretmenini sevenve olumlutuuım içinde olan öğrenci, bu dersi genellikle sevmekte ve olumlu tuu!m geliştirebilmektedir. Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersine karşı olumlu tutum geliştiren öğrencinin giderek diril tutumu da olumluyö:ıfde oluşabilmektedir. Öğrencilerin derslerle ilgili duyuşsal özellikleri (derslere karşı olan iL gi, tutum ve özgüven), öğrencilerin dersteki başansının dörtte birini (%25'ini) açıklayabilmektedir.12Birbaşkaifadeile, öğrencinin derslere karşı geliştirdiği duygusal özelliklerinin öğrenme düzeyine etkisi, yaklaşık olarak toplam et kenIerin dörtte biri (%25'i) kadardır. Öğrencilerin duyuşsal özellikleri ile başansı arasında önemlibirilişkibulunmaktadır.Başanile duyuşsal özellikler karşılıklı olarak birbiriyle etkileşmektedir. Yani, başan duyuşsal özellikleri, duyuşsal özellikler de daha sonra başarıyı etkilemektedir. Bir dersteki başan ya da başansızlık sonuçta öğrencinin bu derse karşı nasıl bir tutuma sahip olduğunu ve onun bu konuda daha çok öğrenmeye istek duyup duymadığım belirleyen başlıca etken olmaktadır. Öğretmen, öğretilnin kalitesini artırarak duyuşsal özelliklerin etkisini olumlu yönde değiştirebilir. Bunun için, öğren­ ciye başan zevkitattınlmalı vetatminolmafırsatı verilmelidir.!3 9 M.FuatTurgut,EğitimdeÖlçmeveDeğerlendirmeMetatları, Ankara, 1984.s.155. LOCemal Yıldırun, Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme, ÖSYM Eğitim Yayınları, Ankara, 1983,s.51. II MevlütKaya,DiliEğitimindeİletişimveDinıTutum,EtütYayını,Samsun, 1998,s.167. 12BenjarninS.Bloom,İnsaııNitelikleriveOkıMa Öğrenme, Çev.:D.Ali Özçelik,MilliEğitim Basımevi,Ankara, 1979,s.102. 13NurettinFidan. OkuMaÖğrenmeveÖğretme,AlkımYayını,Ankara, 1985,s.205. 46 / Doç.Dr. Mevlill KAYA Öğrenci bin KUltürü veAhlak Bilgisi dersine olumlu tutum geliştirir­ se, bu dersle ilgili ödevleri yapar, derse istekli çalışır. Aksine, derse olumsuz tutum geliştirirse derse girmek istemez, derse katılmaz, ödevlerini yapmada çatışmaya girebilir.ı4 Bir derse karşı öğrencinin olumlu tutuma sahip olması; onun karşılık vernıe isteği göstennesi, karşılık vermekten tatınin olması, o lumlu bir yönü, bir değeri olduğunukabuI1enmesi ve bir değerolarakkabu1ü ne taraftar olması demektir.]5 Öğrencilerin sevdikleri bir derse çalışma eği­ limleri ve başarılı olma arzuları, sevmedikleri derse göre daha fazla olduğu gönilür. Derse karşı tutumun olumlu olduğu derslerde motivasyon da yüksek tir. Öğrencilerin hoşuna giden yaşantılar sağlayan öğretmenlerin dersi genel olarak sevilir ve o derse karşı olumlu bir tutum gelişir. Bu nedenle öğ­ retmenler derslerini zevkli hale getirıneli, kendilerini öğrencilere sevdirmeli, öğrenciye iyi ömek oİmalı, cezadan kaçmmalı ve ödülü cömertçekuIlanmaIı­ dır.16 Öğretmenleröncelikle bilgiyi öğretmeyi değil, dersi ve bilgiyi sevmeyi öğretmelidir. Öğrenciye bilgi sevdirilecek olursa, öğrenciler bilgiyi bulur ve öğrenirler. Din Kültüni ve Ahlak Bilgisi dersine karşı olumlututum geliştiren öğ­ renciler, bu dersin çalışmalarına daha istekle katılır ve başarıları artar. Bu nedenle, derslerde bilgi ve beceriyle ilgili davranışlara ağırlık verirken, dersin duygu ve tutum boyutu ihmal edilmemelidir. Çünkü din, ahlak ve karakter eğitiminin duyuşsal yönü, bilişsel yönüne göre dahafazla önem taşımaktadır. Bir ders, konu, öğrenme ve benzeri şeylere yöneliktutum ile başarı a rasındaki ilişkileri belirlemek amacıylayurt içindeve yurt dışındaaraştınna1a­ rın arttığı ve önenı kazandığı görülmektedir. Ancak, ülkemizde Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersine yönelik öğrencilerintutumunu araştıranbir çalışmaya rastlanmamıştır.Buaraştımmda,ilkve ortaöğretim öğrencilerinin DinKültürü ve Ahlak Bilgisi dersine yönelik tutumlarını etkileyen etmenleri belirlemek amaçlanmıştır. Öğrencilerin DKAB dersine karşı geliştirdikleri tutumlarının ve bu tutumları etkileyen etmenlerin bilinmesi, derse karşı olumlu tutum ge liştirme ve olumsuz tutumların olumlu yönde değiştirilmesi açısmdan önemli görülmektedir. Bu araştımmda öğrencilerin smıf ve öğrenim düzeyi, cinsiyeti, yaşı, yerleşim yeri, ailesinin ekonomik dunımu, aıll1e-babanın öğrenim düzeyi ve mesIeği, anne-babanm çocuğunakarşıtutumu ve dindarlıkdüzeyi, Din Kültü ıii ve Ahlak Bilgisi dersindeki başarısı ve bu dersin öğretmenini sevip sev memesi, bu dersin işleniş yöntemi gibi değişkenler bakımmdan öğrencilerin 14 Gü!tenÜlgen.EğitimPsikolojifi. Ankm·a. 1994,s.81. 15Dunnuş Ali Özçelik, Eğitim Programları ve Öğretim, ÖSYM Eğitim Yayınlan, Ankara, 1989.s.!09. 16Mevlüt Kaya ve Aşkın Asan, "Dilli ve Ahlakl Bilgi, Beceri ve Tutum Öğretiminin Etkili Yallan" Ondoku: Mayıs Üniversitesi İMlıiyat Fakültesi Dergifi, Sayı:9, Samsun, 1997, s.182. İlkveOıtaöğretimÖğrencilerininDKABDersineKarşıTl/lIlnllan/ 47 Din Küıtürü ve Ahlak Bilgisi dersine karşı tutumlarının farklılık gösterip göstermediği incelenmiştir. Hipotezler Araştırmanınhipotezleri aşağıdaki şekilde düzenlenmiş olup, bu hi potezlerbulgularbölümündetestedilmeye çalışılmıştır. 1. Cinsiyetegöre öğrencilerin DKAB (Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi) dersine karşı tutumlanarasındaönemli birfarkyoktur. 2. Sınıf, okul ve yaş düzeyi yükseldikçe, öğrencilerin DKAB dersine yönelik tutumdüzeyi düşmektedir. 3. Yerleşim yerine göre, .kırsal kesim öğrencilerinin DKAB dersine ilişkin tutumu, şehirlerde yaşayan öğrencilerin DKAB dersine ilişkin tutumundan dahaolumludur. 4. Ailenin ekonomik durumu yükseldikçe, öğrencilerin DKAB dersine karşı tutumdüzeyidüşmektedir. 5. Anne ve babanın öğrenim düzeyi yükseldikçe, öğrencilerin DKAB dersine karşıtutumdüzeyidüşmektedir. 6. Anne ve babanın mesleğine göre öğrencilerin DKAB dersine karşı tutum ları arasındaönemlibirfarkyoktur. 7. Anne ve babanın çocuklarına karşı tutumunu demokratik olarak algılayan öğrencilerin DKAB dersine ilişkin tutumlan, anne-babanın tutumlarını 0 torİter ve ilgisiz olarak algılayan öğrencilerin tutumlarına göre daha 0 lumludur 8. Anne vebabanın dindarlık düzeyiyükseldikçe, öğrencilerin DKAB dersine ilişkintutumdüzeyi olumluyönde artmaktadır. 9. çocuğuna okulda veya okul dışında daha fazla dinı bilgi vermek isteyen ailelerin çocuklarının DKAB dersine ilişkin tutumu, istemeyen ailelerin çocuklarınınDKAB dersineilişkintutumunagöredahaolumludur. iO. OkuldaDKAB dersini almadan önce ailede veya camide din eğitimi alan öğrencilerin DKAB dersine ilişkin tutumu, almayan öğrencilerin DKAB dersine ilişkintutumundandahaolumludur. lL. DKAB ders kitaplarını beğenen öğrencilerin DKAB dersine ilişkin tutu mubeğenmeyen öğrencileregöredahaolumludur. 12. DKAB dersinde istediği düzeyde yeterli birdinve ahlak bilgisi alabildiği görüşünde olan öğrencilerin DKAB dersine ilişkin tutumu, yeterli bir din ve ahlakbilgisi alamadığı görüşünde olan öğrencilerinDKAB dersine iliş­ kin tutumunagöredahaolumludur. 13. DKAB dersinde başanh olan öğrencilerin DKAB dersine ilişkin tutumu, bu derstebaşarısız olanöğrencilerintutumunagöredahaolumludur. 48 / Doç.Dr. MevliitKAYA 14. Okulda diğer derslerdeki genel başarı düzeyi yiiksek olan öğrencilerin DKAB dersine ilişkintutum düzeyi daha yiiksektiL 15. DKAB dersi öğretmenlerini seven öğrencilerin DKAB dersiİıe ait tutum ları, DKAB dersi öğretmenlerini sevmeyen öğrencilerin~bu derse ilişkin tutumlarmdan dahaolumludur. 16. DKAB dersi öğretmenlerinin öğrencilere karşı tutumunu demokratik ola rak algılayan öğrencilerinDKAB dersine ilişkin tutumları, öğretmenin tu twıılarını otoriter ve ilgisiz algılayan öğrencilerin tııtumlarına göre daha olumludur. 17. DKAB dersi öğretmenlerinin ders işleme yöntemini beğenen öğrencilerin DKAB dersine karşı tutumları, beğenmeyen öğrencilerin tııtumlarınagöre daha olumluduL i8. Arkadaşlarının dine karşı tııtuımı olumlu olan öğrencilerin DKAB dersine karşı tutumları, arkadaşlarının dine karşıtutuımı olumsuz ve ilgisiz olanla ra göre daha olumludur. 19. Televizyondaki dini içerikli programları çoğunlukla izleyen öğrencilerin DKAB dersine ilişkin tııtumlan, bu programları ara sıra izleyen ve hiç iz lemeyen öğrencilere göre daha olumludur. YÖNTEM Evren ve Örneklem Bu araştırıııanın evrenini, Samsun ili ve ilçelerinde bulunan ilköğre­ tim ve ortaöğretim okullarında 1998-1999 öğretim yılında kayıtlı bulunan öğrencilermeydanagetirıııektedir. Araştımıanınörneklemini ise, Samsunili ve ilçeleri ilköğretim okulla rından 381 öğrenci ve ortaöğretim okullarından 563 öğrenci olmaküzere tesa düfi örnekleme yoluyla seçilen toplam 944 öğrenci oluştıımlUştur. Örneklem seçiminde, okullarda her sınıfdüzeyinden ve yerleşimyeri olarak da büyük şehir. kasabave kırsal kesimden öğrencilerinalınınasınaçalışılmıştır. Öğrencilerden bir kısmı anketteki bazı sonılan cevaplandırmadıkları için "Bulgular ve Yonımlar" bölümündeki tabloların bazılarında genel top lamlar 944 sayısından daha düşükbulunmuştıır. Araştımıanınörneklemini oluştııran öğrencilerin ilköğretimve ortaöğ­ retim okullarınave sınıflara göre dağılımıaşağıdakitablodaverilmiştir: İlkveOrtaöğretimÖğrencilerininDKABDersineKarşı Tııtllnılan.l 49 İlköğretim Okulları Sıruf Sayı Samsun23 Nisan 6 43 BafraDedeağaç 6 12 LadikAtatürk 6 41 Tov.: 96 Samsun23 Nisan 7 97 BafraDedeağaç 7 17 LadikAtatürk 7 32 Top.: 146 Samsun23 Nisan 8 41 Samsun G.S.Kefeli 8 64 LadikAtatürk 8 34 Tov.: 139 G.Top 381 Ortaöğretim Okulları Sıruf Sayı SamsunN.KemalL. 9 87 BafraAnadoluL. 9 36 LadikCokPrOg.L. 9 47 Top.: 170 SamsunN.KemalL. LO 55 SamsunEnd.Mes.L. LO 34 BafraAnadoluL. 10 64 LadikAkpınarA.Ö.L. LO 64 Top.: 217 SamsunN.KemalL. II 48 SamsunEnd.Mes.L. II 24 BafraL. II 55 LadikCokPrOg.L. II 49 Top.: 176 G.Top 563 50 / Doç.Dr. MevlillKAYA Bilgi ToplamaAraçları ı. KişiselBilgi Anketi: Araştırn1aı1ınbağımsız değişkenlerinibelirlemek amacıyla hazırlanan ankette 20 tane kapalı uçlu sonı bulum11akiadır. Ankette öğrencilerin DKAB dersine karşı tutumunu etkileyebileceği düşünülen ve DKAB dersine ilişkin tutlım ile ilişkili olabileceği varsayılan 20 bağımsız değişken belirlenmiştir. Öğrencilerin DKAB dersine karşı tutumunu etkileyebileceği düşünülen fak törler seçenekli sonı haline getirilerek ankete konulmuştlır. Anketin ön dene mesi yapılarak, gerekli düzeltmeler yapılmıştır. Din Kültürü ve AhlakBilgisi (DKAB) Dersi Tutum Ölçeği: Araştırmanınbağımlı değişkeniolan "öğrencilerin DKAB dersine İ­ lişkin tutlımu" araştırmacı tarafindan geliştirilen "DKAB Dersi Tutum Ölçe ği" ile ölçülmüştür. DKAB Dersi Tutum Ölçeğinin hazırlaıımasında başka dersler içingeliştirilentlıtumölçeklerinden yararlaıulmıştır.17 "DKAB Dersi Tutlun Ölçeği"ni geliştirmek amacıyla önce 64 tutum maddesi tesbit edilmiştir. Hazırlanan bu listedeki maddelerin DKAB dersine karşı ilköğretim ve ortaöğretim öğrencilerinin tlıtumunu ne derece ölçebilece ği, 1998-1999 öğretim yılı yaz yan yılında"EğitimdeÖlçme ve Değerlendir­ me" dersini alan Ondokuz Mayıs Üniversitesi İHihiyat Fakültesi üçüncü sınıf öğrencilerinden 106 öğrenciye yazılı olarak sonılmuştur. Öğrenciler her mad deyi DKAB dersine karşı tlıtumu "iyi ölçer", "kısmen ölçer", "ölçemez" ve "kararsızım" seçeneklerinden biriııı işaretleyerek görüşlerini belirtmişlerdir. Her maddenin frekansları ve yüzdeleri bulunmuştlır. "İyi ölçer" ve "ölçer" seçeneklerinin yüzde toplamı %90'mn üzerinde olan maddeler seçilerek 45 maddelikyeni birtaslak"DKAB Dersi TutumÖlçeği"listesi oluştunılmuştur. Hazırlanan 24 olumlu ve 21 olumsuz toplam 45 maddelik taslak "DKAB Dersi Tutlım Ölçeği" ilköğretim ve ortaöğretin1den örneklem olarak alınan 944 öğrenciye uygulanmıştır. Her bir madde, 'Xesinlikle katılıyonım, Katılıyonım, Kararsızım, Katılmıyonım, Kesinlikle katılmıyonım" şeklinde Likerttipi eşit aralıklı ölçeküzerinde cevaplandınlmıştır. "DKAB Dersi Tutuın Ölçeği"ne öğrencilerin verdiği cevapların pu anlanmasında olumlu maddelerde "Kesinlikle katılıyonım" seçeneğine 5, 17PetekAşkar, "MatematikDersineYönelikTutuınu ÖlçenLikertTipi BirÖlçeğinGeliştiril­ mesi" Eğitim ve Bilim Dergisi, Ciltll, 8ayl:62, TED Yayını, Ankara, 1986, 8.35: Giray Berberoğlu, "KimyayaİlişkinTutumlannÖlçülmesi".Eğitim ve BilimDergisi. Cilt:l4. Sa )"1:76, TED YayılU, Ankara, 1990, s.23-25; Petek Aşkar, H.Yavuz, M.Köksal, "Bilgisayar DestekliÖğrenmeye YönelikTutumÖlçeği"1:-gitimve BilimDergisi, Ciltl5,Sayl:81,TED Yayım, Ankara, 1991,3.32;Nilgün Köklü, "Araştınmiya Yönelik BirTutum Ölçeğinin Ge liştirilmesi" Eğitim ve BilimDergisi, Cilt:16, 8a)'I:86, TED Yayını,Ankara, 1992,s.34-36; Nilgün Köklü, -'Bir İstatistik Tutuın Ölçeğinin Güvenirlik ve Geçerliği" Eğitim ve Bilim Dergisi,Cilt18,Sayl:93,TEDYayıııı,Ankara, 1994,s.44--45. ~.-.-.' İlkveOrtaöğretimÖğrencilerinin DKABDersineKarşıTUtlimian 51 "Katılıyonun" seçeneğine 4. "Kararsızım" seçeneğine 3, "Katılnuyorum" seçeneğine 2 ve "Kesinlikle katılmıyorum" seçeneğine 1 puan verilmiştir. Olumsuz maddelerde ise puanlama olumlu maddelerin ters yönünde yapıl­ mıştır. Öğrencininhermaddeden aldığıpuanlarıntoplamı,onun DKAB dersİ­ neilişkintoplamtutumpuaıulliortayaçıkarmıştır. SPSS bilgisayar istatistik paket progranunda öğrencilerinölçeğe ver dikleri cevaplardeğerlendirilmiş;madde puanlarıiletoplam puan korelasyonu bulunmuş ve faktör analizi yapılmıştır. Madde puanları ile toplam puan korelasyon katsayısıve faktör analizinde 1. Faktör yükü yüksek bulunan 20 adetmadde (llolumlu ve 9 olumsuz madde) seçilerek araştırmallinverilerini veren "DKAB Dersi Tutum Ölçeği"oluşturulmuştur. "DKAB Dersi Tutum Ölçeği"nden alınabilen en yüksek puaıı (20x5=100), en düşükpuanise (20xl=20)'dir. "DKAB Dersi Tutum Ölçeği" maddelerinin madde-toplam puan korelasyon katsayılarıve birincifaktör yükleri aşağıdakitablodaverilmiştir. DinKiiltürü veAhlakBilgisi (DKAB) Dersi 1.Fak. M.-P. Tutum ÖlçeğiMaddeleri Yükü KoreL. 1. DKAB çoksevdiğimbirderstir. 0.71 0.71 2. DKAB derskitaolamuilgiyleokurum. 0.62 0.62 3. DKAB derskonulaı:ım okumakbenimiçinzevklibiriştir. 0.63 0.63 4. DKAB dersi konularun öğrel1llleyemerakduvmaın. 0.51 0.52 5. DKAB dersibenimicin gereksizdir. 0.58 0.58 6. DKAB dersibenimiçinilgiçekicideğildir. 0.68 0.68 7. DKAB dersiileilgilidahaçokşey öğrenmekisterinı. 0.60 0.60 8. DKAB dersiileil.giliödevleriyapmakbanazevkverir. 0.66 0.66 9. DKAB dersikonularını çalışırkenzamanımzevkli geçer. 0.65 0.65 10.DKAB dersi konularını öğrenmek banagüvenverir. 0.62 0.62 11.DKAB dersiseçmeliolsa, bu dersiseçmem. 0.63 0.63 12.DKAB dersi,beninı içinsıkıcıbirderstir. 0.76 0.76 13.DKAB dersindemutluolamam. 0.69 0.69 14.DKAB dersindenhoşlanmm. 0.68 0.67 15.DKAB dersineayrılanderssaatlerininfazla olmasını isterim. 0.65 0.66 16.DKABdersineçalışmakhoşuma gitmez. 0.69 0.68 17.DKAB dersineçokönemveririm. 0.69 0.69 18.DKAB dersine girmektenhiçzevkaImam. 0.69 0.68 19.DKAB dersindedersekatılmaktan mutlulukduyarım. 0.67 0.66 20.DKAB dersleri genelliklebıktıncı olur. 0.66 0.66 52 i Doç.Dr. MevliltKAYA Tabloda görüldüğügibi, "DKAB Dersi Tutum Ölçeği"maddelerinin birinci faktör yükleri 0.51-0.76 arasında; maddelerin puanlan ileölçeğintop lam puanı arasındabulunan korelasyon katsayılanise 0.52-0.76 arasında de ğişmektedir. Ayrıca, faktör analizinde ölçeğin birinci faktöJle açıklanabilen varyans oranı %42.86, birinci faktör özdeğeri (eigenvalues) 8.57, ölçeğin KMO (Kaiser-Meyer-Olkin) değeri 0.95 ve Bartletttest değeri8493.10 olarak bulunmuştur. "DKAB DersiTutum Ölçeği"puanlarıüzerinde yapılanfaktör analizi sonucu, maddelerin faktör yüklerinin birinci faktörde toplanması ve yüksek olması;madde puanlarıiletoplam tutum puanı arasındakorelasyon katsayıla­ rının önemli düzeyde yüksek bulunması "DKAB Dersi Tutum Ölçeği"nin geçerlik özelliğine sahip olduğunu göstermektedir. Ölçekteki her bir madde nin öğrencilerin DKAB dersine karşıtutumunu ölçebildiği, dolayısıylahazır­ lanaıı ölçeğin amacınahizmet ettiği ve geçerli olduğu söylenebilir. Ölçekteki tutum maddelerinin faktör analizi sonucu birinci faktör ile açıklanan varyans oranının %42.86 olarak bulunması, "DKABDersi Tutuın Ölçeği"nintek bo yutlu birölçek olduğunundagöstergesidir. "DKAB Dersi Tutum Ölçeği"ninCronbach Alpha güvenlik katsayısı 0.93,tekve çiftmaddelerintest-yarıtest güvenirlik katsayısı0.89, ölçeğinilk ve son yansına ait test-yan test güvenirlik katsayısı ise 0.86 olarak bulun muştur. Test-yan test güvenirlik katsayılarından,testin bütününe ait güvenir lik katsayısı (Spearman-Brown formülü r =2ry / l+ry ile) 0.89 olarak ortaya çıkmıştır. Çeşitliyollardan elde edilengüvenirlik katsayılarınınyüksek olma sı, DKAB DersiTutum Ölçeğiningüvenilir olduğunugöstennektedir. Bilgilerin Toplanması Araştıroıanınbilgilerini toplamak aınacı ile hazırlanan "Kişisel Bilgi Anketi" ve "DKAB Dersi Tutum Ölçeği"ilköğretimve ortaöğretimöğrencile­ rine 1999 yılı Mayıs ayı içinde uygularulllştır. Anketler Saınsun merkez 0 kullannda araştırmacınınbizzat kendisi tarafindan, Bafra ve Ladik ilçelerin deki okullarda ise DKAB öğretmeni olmayan farklı branştan iki öğretmen tarafindan uygulanmıştır. Anketlerin bir sınıfta uygulanmasıyaklaşık 15-20 dakikaalmıştır. BilgilerinAnalizi "Kişisel Bilgi Anketi" ve "DKAB Dersi Tutum Ölçeği"yoluyla top laııan bilgiler SPSS bilgisayar istatistiksel paket prograınında işlenmiş ve istatistiksel analizleri yapılmıştır. Bilgilerin analizinde, bağımsız değişkenleregöre öğrencilerinDKAB dersine ilişkin tutumlan incelenıniştir. Bağımsız değişken gmplarırıa düşen öğrencilerinsayıları (N), toplaın gmp içindeki yüzdeleri (%), gmplara düşen öğrencilerinDKAB dersitutum puan ortalaınası(x) ve standart sapmaları(S) hesaplanmıştır. Hipotezlerin test edilmesinde varyaııs analizi (ANOVA-F ,-_ ~.-. ..-