T.C. ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINI NO: 2566 AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ YAYINI NO: 1536 İKTİSADA GİRİŞ Yazarlar Doç.Dr. Yılmaz KILIÇASLAN (Ünite 1) Prof.Dr. Hüseyin Alper GÜZEL (Ünite 2, 3) Doç.Dr. İsmail ŞİRİNER (Ünite 4) Prof.Dr. Kemal YILDIRIM (Ünite 5, 8) Yrd.Doç.Dr. Ethem ESEN (Ünite 6) Doç.Dr. Murat TAŞDEMİR (Ünite 7) Editörler Doç.Dr. Yılmaz KILIÇASLAN Yrd.Doç.Dr. Ethem ESEN   ANADOLU ÜNİVERSİTESİ i Bu  kitabın  basım,  yayım  ve  satış  hakları  Anadolu  Üniversitesine  aittir.   “Uzaktan Öğretim” tekniğine uygun olarak hazırlanan bu kitabın bütün hakları saklıdır. İlgili kuruluştan izin almadan kitabın tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt veya başka şekillerde çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz. Copyright © 2012 by Anadolu University All rights reserved No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without permission in writing from the University. UZAKTAN ÖĞRETİM TASARIM BİRİMİ Genel Koordinatör Doç.Dr. Müjgan Bozkaya Genel Koordinatör Yardımcısı Doç.Dr. Hasan Çalışkan Öğretim Tasarımcıları Yrd.Doç.Dr. Seçil Banar Öğr.Gör.Dr. Mediha Tezcan Grafik Tasarım Yönetmenleri Prof. Tevfik Fikret Uçar Öğr.Gör. Cemalettin Yıldız Öğr.Gör. Nilgün Salur Kitap Koordinasyon Birimi Uzm. Nermin Özgür Kapak Düzeni Prof. Tevfik Fikret Uçar Öğr.Gör. Cemalettin Yıldız Grafiker Gülşah Yılmaz Dizgi Açıköğretim Fakültesi Dizgi Ekibi İktisada Giriş ISBN 978-975-06-1235-0 3. Baskı Bu kitap ANADOLU ÜNİVERSİTESİ Web-Ofset Tesislerinde 25.000 adet basılmıştır. ESKİŞEHİR, Mayıs 2014   i i İçindekiler Önsöz ……………………………………………………………………………………………….... iv 1. Temel Kavramlar ve Tüketici Davranışı……………………………………………………… 2 2. Arz,Talep ve Esneklik…………………………………………………………………………… 28 3. Üretim,Maliyetler ve Firma Davranışı………………………………………………………… 52 4. Mal ve Faktör Piyasaları………………………………………………………………………… 76 5. Makroekonominin Kapsamı ve Temel Makroekonomik Değişkenler………………….. . 104 6. Milli Gelir Düzeyinin Belirlenmesi…………………………………………………………….. 128 7. Para ve Bankacılık ……………………………………………………………………………… 160 8. Toplam Talep-Toplam Arz Analizi ve Politika Uygulamaları……………………………… 190   ii i Önsöz Televizyonlardaki haber bültenlerinin içerisinde olmasa bile sonunda neden ekonomi haberleri olduğunu ya da neden hemen hemen tüm gazetelerin ekonomi sayfası olduğunu hiç merak ettiniz mi? Ya da neden İktisada Giriş dersi üniversitelerin iktisat dışındaki birçok bölümlerinde de okutulur? Cevabı çok açık. Çünkü kadınından erkeğine, yaşlısından çocuğuna, zengininden fakirine ekonomi herkesi ilgilendirir. O yüzden Alfred Marshal iktisadı “insanoğlunun normal yaşamındaki sıradan ilişkilerini inceleyen bir bilim dalı” olarak tanımlamıştır. Herkesi ilgilendiren ve dolayısıyla okuyucu profili oldukça farklı olan elinizdeki bu İktisada Giriş kitabını herkesin okuyabileceği, özellikle iktisatla ilk tanışanların şevkini kırmadan sevmelerini sağlayacak bir dil ve içerikle yazmaya çalıştık. O yüzden bu kitap her ne kadar Anadolu Üniversitesi Açık Öğretim Önlisans programlarında okuyan öğrenciler için hazırlandıysa da ümidimiz ilgili tüm okuyuculara faydalı olmasıdır. Bu kitap temelde iki ana bölümden oluşmaktadır. Kitabın ilk dört ünitesinden oluşan birinci bölümde genelde Mikroiktisat’ın konuları incelenmiş, son dört üniteyi kapsayan ikinci bölümde ise Makroiktisat’ın temel konuları tartışılmıştır. Kitabın planı şöyledir: Ünite 1 iktisadın temel kavramları ve tüketici davranışlarını incelemektedir. Bu ünitede aynı zamanda iktisatta sıkça kullanılan grafikler tanıtılmaktadır. Ünite 2 arz, talep, piyasa dengesi ve esneklik konularını incelemektedir. Firma davranışları, üretim, maliyetler gibi konular üçüncü Ünite’ de incelenmektedir. Dördüncü ünite her gün içinde yaşadığımız hem mal ve hizmet hem de faktör piyasaları ile ilgili temel kavramları tanıtmakta ve ekonomik birimlerin bu piyasalardaki davranışlarını incelemektedir. Kitabın 5. ünitesinden itibaren iktisadın mikro konularından makro konularına geçiş yapılacaktır. Bu amaçla beşinci ünitede, ilk olarak makroekonominin kapsamına ve gelişimine değinilip, daha sonra ekonomik performansın nasıl ölçüldüğü ve işsizlik, enflasyon, hasıla gibi temel makroekonomik değişkenler açıklanmaktadır. Ünite 6’da, milli gelir düzeyinin nasıl belirlendiği Keynesyen model temelinde gösterilmektedir. Para ve Bankacılık isimli 7. ünitede, paranın ekonomideki işlevleri ve gelişimi açıklanıp, bankacılık sistemi ve bankacılık sisteminin para arzı üzerindeki etkilerinden bahsedilmektedir. Son ünitede ise, toplam talep – toplam arz analizi ele alınıp, bu model kapsamında maliye ve para politikası uygulamaları değerlendirilmektedir. Bu kitabın amacı yükseköğretime yeni başlayan öğrencilere iktisadı öğretmek değildir. Bunun için ne bu kitabın kapsamı yeterlidir, ne de zaman. Aksine bu kitabın amacı öğrencileri iktisatla tanıştırmak ve onların iktisat öğrenmeye arzulu ve sağlam bir adımla başlamalarını sağlamaktır. Eğer bu fonksiyonu yerine getirebilirse ne mutlu bize. Son olarak bu kitabın sizlere sunulmasında emeği geçen herkese teşekkürü bir borç bilir, kitaptaki tüm hata noksanların yazarlar ve editörlere ait olduğunu belirtmek isteriz. Editörler Doç.Dr. Yılmaz Kılıçaslan Yrd.Doç.Dr. Ethem Esen iv 1               Amaçlarımız Bu üniteyi tamamladıktan sonra; İktisadın temel kavramlarını açıklayabilecek, Ekonomik birimlerin davranışlarının arkasında yatan nedenleri saptayabilecek, Farklı maliyet kavramlarını tanımlayabilecek, Tüketici dengesini açıklayabilecek, İktisatta kullanılan grafikleri tasvir edebilecek bilgi ve becerilere sahip olabilirsiniz. Anahtar Kavramlar İktisat Ödünleşme Mikro İktisat Fırsat Maliyeti Makro İktisat Marjinal Fayda Kıtlık Fayda Maksimizasyonu Tercih Eğim İçindekiler  Giriş  Kıtlık ve Tercih  İktisadın Temel Soruları  Tüketici Davranışları ve Fayda  Grafikleri Anlamak 2 Temel Kavramlar ve Tüketici Davranışı GİRİŞ Televizyonda, gazetede, internette gördüğünüz ya da günlük hayatta karşılaştığınız olayların birçoğunun arkasında yatan nedenin ekonomik olduğunu söyleyebiliriz. Hatta ilk bakışta iktisadi bir olay gibi görünmeyen durumların bile arkasında mutlaka bir iktisadi boyut aramak gerekir. Bir intiharın, hırsızlığın, cinayetin, boşanmanın, kırılan bir rekorun, bulunan yeni bir icadın, savaşın, barışın, çevre kirliliğinin yada yeni bir teknolojinin ortaya çıkışındaki iktisadi nedenler çoğu zaman iktisadi olmayan nedenlerden çok daha fazladır. İşte bu yüzden iktisat tüm bireyleri, kurumları, toplumları ilgilendiren bir bilim dalıdır. İktisadı bireylerin, firmaların, kurumların ve devletin yani iktisadi karar birimlerinin karar verme süreçlerini ve bu kararların sonuçlarını inceleyen sosyal bir bilim dalı olarak tanımlayabiliriz. İktisat bir sosyal bilim olarak her ne kadar karmaşık gibi gözükse de aslında hepimizin gündelik davranışlarını ve günlük yaşamımızda karşılaştığımız durum ve sorunları inceleyen ve açıklayan bir bilim dalıdır. Nitekim iktisat bilimin kurucularından olan 19. yy. iktisatçısı Alfred Marshall iktisadı “insanoğlunun normal yaşamındaki sıradan ilişkilerini inceleyen bir bilim dalı” olarak tanımlamıştır. İktisat bu incelemesini iktisadi teori, model ve verileri kullanarak yapar. Günlük hayatta karşılaştığımız bazı durum ve sorunların arkasındaki iktisadi gerekçeleri görebilmek için R.H. Frank’ın “Doğal İktisat, 2010. Çev. Tuncel Öncel” kitabına bakabilirsiniz. İnsanoğlunun günlük hayatının sıradan ilişkileri ya da iktisadi dünyanın nasıl işlediği iktisadi modeller oluşturularak anlaşılabilir. Ekonomik model ekonomik değişkenlerin ve bu değişkenler arasındaki ilişkilerin çoğu zaman matematiksel ifadesidir. Ekonomik model aslında gerçek dünyadaki ilişkilerin daha basit bir şekilde tanımlanmasıdır. Eğer kurulan ekonomik modelin işleyişi ve sonuçları gerçek dünya ile uyumlu ise, o zaman o konuda bir ekonomik teori geliştirilebilir. Tıpkı mühendisler, mimarlar gibi iktisatçılarda teorilerini geliştirirken modellerden faydalanırlar. Nasıl ki bir mimar binayı inşa etmeden önce bir bilgisayar programı yardımı ile inşa edilecek binayı çiziyor, yani modelliyorsa, ya da bir otomobil tasarımcısı yeni bir otomobili önce bilgisayarda tasarlıyorsa, iktisatçılarda iktisadi olayları modelleyerek açıklamaya çalışırlar. Teori varsayım ve hipotezlerden oluşur. Hipotezler çeşitli varsayımlar altında modellenerek iktisadi olaylar ile ilgili sonuçlar çıkarılabilir. Aslında teoriler mantıksal ifadelerden başka bir şey değildir. Eğer hipotezler doğruysa, çıkarılan sonuçlarda doğru olacaktır. Örneğin, eğer tüm üniversite mezunları üniversite mezunu olmayanlardan daha fazla ücret alıyorsa ve Seda eğer üniversite mezunuysa o zaman Seda’nın üniversite mezunu olmayan birine göre daha fazla ücret alıyor olması gerekir. İktisatçılar geleceği tahmin etmek için kurdukları modellerde teorileri kullanırlar. Çünkü iktisadi hayatta geleceği tahmin edebilmek her şeydir. Bir iktisatçı eğer ekonomi sürekli cari açık veriyorsa yabancı paraların Türk Lirası karşısında er yada geç değer kazanacağını tahmin eder. Yine bir iktisatçı bir ürünün ithalatına kısıtlama getirildiğinde, o ürünün yurtiçi fiyatının artacağını tahmin eder. 3 Pozitif – Normatif İktisat Gazetelerde yazılarını okuyup, televizyonlarda izlediğiniz iktisatçıların hemen hemen hepsinin farklı görüşlere sahip olduklarına hepimiz şahit olmuşuzdur. Bu bir sosyal bilim ve politika aracı olarak iktisadın pozitif ve normatif özelliğinden kaynaklanmaktadır. Pozitif iktisat bir iktisadi olayın ne olduğu, normatif iktisat ise ne olması gerektiği ile ilgilidir. Pozitif iktisat mevcut durumu açıklayan iktisattır. Örneğin “Türkiye’nin 2011 yılı dış ticaret açığı yüksektir ifadesi bir pozitif iktisat ifadesidir”. Bu ifadenin doğru olup olmadığını dış ticaret verilerine bakarak test edebiliriz. Bu ifadenin içerisinde herhangi bir değer yargısı yoktur. Normatif iktisat ise daha çok görüş ve değer yargıları içerir. “Türkiye’nin dış ticaret açığı azaltmak için bazı ithal mallar Türkiye’de üretilmelidir” ifadesi ise bir normatif ifadedir. Zira bu öneriye herkes katılmayabilir. Veya dış ticaret açığı başka önlemlerle de azaltılabilir. Normatif bir ifadeyi doğrudan test etmek mümkün olmayabilir. Her ne kadar pozitif ve normatif iktisat birbirinden ayrılsa da, normatif iktisadı belirleyen kişisel görüş ve inançlarla birlikte pozitif iktisadın olgularıdır. O yüzden iktisatçılar daha çok pozitif iktisadın neden ve sonuçları ile ilgilenirler. Mikroiktisat – Makroiktisat Her ne kadar kendi içerisinde çok farklı alt bilim dallarına ayrılsa da, iktisat en temel olarak mikro ve makro iktisat olmak üzere iki ana bilim dalına ayrılır. Mikro iktisat bireylerin yani tüketicilerin ve firmaların davranışlarını ve bu iki grubun karşılıklı etkileşimini inceler. Bir mal ya da hizmetin fiyatı ve ne kadar arz edileceğinin belirlenmesi ya da bir bireyin çalışma boş zaman tercihi, firmanın faaliyetleri ile ilgili aldığı kararlar mikro iktisadın konuları arasındadır. Makro iktisat ise ulusal ya da küresel iktisadi olay ve değişkenleri inceler. Bir ekonomideki enflasyon, işsizlik, dış ticaret, döviz kurları, uluslararası sermaye hareketleri vb. konular ise makro iktisadın inceleme alanına girmektedir. Her ne kadar mikro ve makro iktisat faklı konuları inceliyor olsa da, iktisadi birçok problemin hem mikro hem de makro dinamiklere sahip olduğu unutulmamalıdır. O yüzden mikro ve makro iktisadı çok keskin çizgilerde birbirinden ayırmak oldukça güçtür. Zira bir makro politika değişikliğinin mikro etkileri olurken, mikro ekonomik politikalarda değişiklikte makro değişkenleri etkilemektedir. Örneğin bir mal ya da hizmetin katma değer vergisi (KDV) oranında yapılacak mikro bir değişiklik, bir makro değişken olan bütçe açığını pekala etkileyebilecektir. Piyasalar Günlük kullanımda piyasa ile belli bir mal ya da hizmetin alınıp satıldığı yer kastedilir. Otomobil piyasası, altın piyasası, balık piyasası bunlara örnek gösterilebilir. İktisatta kullanılan piyasanın çok daha geniş bir anlamı vardır. Bu anlamda piyasa, bir iktisadi malın alıcı ve satıcılarının bir araya geldiği yer olarak tanımlanabilir. Alıcı ve satıcıların bir araya geldiği yerin sebze hali gibi fiziksel bir mekan olması gerekmemektedir. Örneğin İstanbul Menkul Kıymetler Piyasası’nda (İMKB) hisse senedi alıcı ve satıcıları fiziksel olarak bir araya gelmek zorunda değillerdir. İşlemler internet üzerinden ya da telefonla işlemler yapılabilir. Piyasalar mal ve faktör piyasaları olmak üzere ikiye ayrılırlar. Mal ve hizmetlerin alınıp satıldığı piyasalara mal piyasaları, emek ve sermaye gibi üretim faktörlerinin alınıp satıldığı piyasalar ise faktör piyasaları denir. Piyasaların en önemli fonksiyonu karar alıcıların kararlanın koordinasyonunu sağlamasıdır. KITLIK VE TERCİH Ekonomik sorunlar isteklerin (ihtiyaçların) sahip olduklarımızdan (kaynaklardan) daha fazla olmasından kaynaklanmaktadır. İhtiyaçların kaynaklardan fazla olması durumuna iktisatta “kıtlık” diyoruz. Kıtlık için tüm iktisadi problemlerin merkezidir dersek yanılmış olmayız. Kıtlık herkesin karşı karşıya kalabileceği bir durumdur. İktisatta kıtlık mutlaka su, ekmek gibi temel ihtiyaçlardan mahrum olmak anlamına gelmez. Yani 1 liralık bir dondurma almak isteyen fakat cebinde 50 kuruşu olan bir çocuğun karşı karşıya kaldığı durum da, Kanarya Adaları’nda tatil yapmak isteyen fakat bu tatile gitmesini 4 sağlayacak kadar parası olmayan orta gelir düzeyine sahip bir devlet memurunun karşı karşıya kaldığı durum da kıtlık olarak tanımlanabilir. Kıtlık sorunu ile karşı karşıya kalmayan bir bireyden söz etmek mümkün değildir. Kimimizin parası kıt olabilir, kimimizin toprağı kıt olabilir, kimimizin zamanı kıt olabilir. Tıpkı bireyler gibi toplumların, ülkelerin de kaynakları kıttır. Eğer ihtiyaçları karşılayan mallar ihtiyaçlar kadar olsaydı, o zaman kıtlık sorunu ile karşı karşıya kalmayacaktık. Fakat maalesef ihtiyaçları giderecek olan malların miktarı çoğu zaman ihtiyaç duyulan miktardan daha azdır. İhtiyacımız kadar var olan mallara örnek olarak, oda şimdilik, havayı gösterebiliriz. Dünyanın neresine giderseniz gidin hava için para ödemezsiniz ve istediğiniz kadar tüketebilirsiniz. İktisat biliminde bu tür mallara serbest mallar diyoruz. Türkiye’de polis tarafından sağlanan güvenlik hizmetleri için hiçbir kimse (yabancılarda dahil) hiçbir bedel ödemez ve Türkiye’nin neresinde olursa olsun 155’i arayarak güvenlik hizmetlerinden yararlanabilir. O zaman polisin sağladığı güvenlik hizmetleri için serbest mal diyebilir miyiz? İnsan ihtiyaçlarının giderilmesinde kullanılan ve çoğu zaman ihtiyaç duyulan miktardan daha az bulunan ve dolayısıyla iktisadın inceleme alanına giren mallara iktisadi mallar diyoruz. Burada mal ile kastedilen sadece otomobil, buzdolabı, ekmek gibi elle tutulabilen mallar değildir. İnsan ihtiyaçlarının giderilmesinde en az onlar kadar önemli olan kuaför, ulaşım, eğitim, sağlık, güvenlik gibi kullanıldığından insanlara fayda sağlayan hizmetler’de iktisadi mallar arasında yer almaktadır. Her ikisininde ortak özelliği tüketimi ya da kullanımı ile bireylere fayda sağlamalarıdır. Sonsuz olan ihtiyaçlar karşısında ihtiyaçları karşılayacak olan kaynaklar kıt olması bir tercih (seçim) yapma zorunluğu doğurur. Aslında iktisat biliminin özüdür seçim. İktisat bilimi, hem bu seçimin nasıl yapılacağı hem de bu seçimin sonuçları ile ilgilenir. Rasyonel Davranış Kaynakların kıtken ihtiyaçların sonsuz olması çoğu zaman alternatifler arasında bir seçim yapmayı yani bir karar almayı gerektirir. Peki, insanlar nasıl karar alırlar? İktisat biliminde insanların karar alırlarken rasyonel davrandıklarını varsayarız. Kendi çıkarının peşinde koşan iktisadi insanın (homo economicus) en önemli özelliği rasyonel (akılcı) davranış sergilemesidir. Bireysel çıkarını en çoğa çıkarmaya çalışan rasyonel insana “iktisadi insan (homo economicus)” denir. İktisatta amaçlarına ulaşmak üzere sistematik ve bilinçli olarak mevcut alternatifler arasında yapabileceğinin en iyisini yapmayı rasyonel davranış olarak tanımlayabiliriz. Rasyonel davranış, davranışı sergileyen açısından tüm yarar ve zararları düşünülmüş, kendi içerisinde tutarlı ve karar alıcının amacına en iyi şekilde ulaşmasını sağlayan davranış biçimidir. İktisatçılar ekonomik birimlerin karar alırlarken rasyonel davrandıklarını ve dolayısıyla da yaptıkları seçimin rasyonel seçim olduğunu varsayarlar. Firmalar üretim miktarı ile ilgili kararlarını alırlarken, ne kadar işçi çalıştıracaklarına karar verirlerken, tüketiciler ne kadar çalışıp ne kadar harcayacaklarına karar verirlerken, hazine ne kadar hazine bonosu çıkaracağına karar verirken rasyonel davranır. Karşılığında somut hiçbir şey almadan, sokaktaki dilenciye para vermek rasyonel bir davranış mıdır? Fırsat Maliyeti - Parasal Maliyet Tercih bir şeyi elde etmemizi sağlarken başka bir şeyden vazgeçmeyi zorunlu kılar. Buna “ödünleşme (trade-off)” diyoruz. Eğer Anadolu Üniversitesi Açık Öğretim Programlarının birinde okuyup bir ön lisans veya lisans derecesine sahip olmak istiyorsanız, o zaman en azından belirli bir süre güneşli bir 5 Nisan hafta sonundan vazgeçmeniz gerekiyor. Çünkü Nisan’ın ilk hafta sonu Açık Ö#retim sınavları var. Yani Açık Ö#retim ’de okumanın ödünle"melerinden bir tanesi Nisan’ın ilk hafta sonudur. Her tercihin bir maliyeti vardır. Herhangi bir "eyi elde etmek için vazgeçti#imiz en de#erli alternatif, o tercihin fırsat maliyetidir. Pazar günü fazla mesai yapmanın fırsat maliyeti, aile ile gidilmeyen piknik ya da seyredemedi#iniz film olabilir. Fırsat maliyeti ile parasal maliyeti birbirinden ayırmak gerekmektedir. Ekonomistler, bir kararın daha çok fırsat maliyetini göz önünde bulundururlar. Çünkü bir "eyin maliyeti onu elde etmek için nelerden vazgeçti#inizdir. Saatte !10 kazanan bir taksi "oförünü dü"ünelim. Bu taksi "oförü mesai saatleri içerisinde toplam süresi 2 saat olan ve bilet fiyatının !10 oldu#u bir sinemada yeni çıkan bir filme gitsin. Taksicinin sinemaya gitmesinin fırsat maliyeti kaç liradır sizce? Cevap !30. Taksici sinemaya gitmek için öncelikle sinema biletini satın alarak !10 parasal maliyete katlanmı"tır. Filmi izlemek için ise 2 saatini harcamı"tır. Taksici saatte !10 kazandı#ına göre, taksicinin çalı"madı#ı 2 saatin fırsat maliyeti !20’dir. Buda taksicinin sinemaya gitmesinin fırsat maliyetinin !30 olmasına neden olur. Tabi taksicinin sinemaya giderek vazgeçti#i !30’den sa#ladı#ı fayda, gitmeyerek kazanaca#ı !20’nin sa#layaca#ı faydadan daha yüksek olabilir. Gitti#ine göre muhtemelen öyledir. Semt pazarları ak#am saatlerinde gündüze göre daha kalabalıktır. Fakat sebze meyve fiyatları ak#amları gündüze göre daha ucuz olur. Neden? Üretim !mkanları Sınırı Tıpkı bireyler gibi toplumların (ekonomilerin) da kaynakları kıttır. Toplumun ihtiyaçlarını kar"ılayacak olan kaynakların kıt olması, onları bir tercih yapmaya zorlayacaktır. Acaba Türkiye ekonomisi tüm büyük "ehirlerini hızlı tren hatları ile birbirine ba#layacak bir yatırım mı yapmalıdır, yoksa e#itime ayrılan bütçesini iki katına çıkararak daha e#itimli bir nesil mi yaratmalıdır? A"ikâr olan tek "ey bunun ikisinin aynı anda yapılamayaca#ıdır. O zaman Türkiye bir karar vermek, bir tercih yapmak zorundadır. Fakat her tercihin bir maliyeti olacaktır. E#er hızlı tren projesini yapmak isterse, e#itime yapılacak yatırımlardan vazgeçmek zorunda kalacaktır. Ekonomilerin tercihlerini, dolayısıyla kararlarının fırsat maliyetini, üretim imkanları sınırı (e"risi) ile gösterebiliyoruz. Üretim imkanları sınırı bir ekonominin tüm kaynaklarını ve sahip oldu#u teknolojiyi kullanarak gerçekle"tirebilece#i üretimin sınırlarını gösterir. Bu e#rinin negatif e#imli olması her tercihin bir fırsat maliyeti oldu#unu, dolayısıyla iki seçenek arasında bir ödünle"menin oldu#unu gösterir. "ekil 1.1: Üretim imkanları e!risi 6 ! !