ORTAOKUL VE İMAM HATİP ORTAOKULU H A ukuk ve dAlet ÖĞRETİM MATERYALİ Yazarlar Doç. Dr. Fatma ÜNAL Prof. Dr. Muharrem KILIÇ Dr. Öğr. Ü. Ersin TOPÇU Prof. Dr. Ufuk AYDIN Dr. Öğr. Ü. Kerem ÇOLAK Kubilay İNAN Salih AYDIN Sadi DEMİR DEVLET KİTAPLARI BİRİNCİ BASKI ……………………., 2018 MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI YAYINLARI ............................................................................: 6804 YARDIMCI VE KAYNAK KİTAPLAR DİZİSİ.......................................................................: 1045 Her hakkı saklıdır ve Millî Eğitim Bakanlığına aittir. Kitabın metin, soru ve şekilleri kısmen de olsa hiçbir surette alınıp yayımlanamaz. Editör Doç. Dr. Selahattin KAYMAKCI Dr. Cem GENÇOĞLU Alpaslan AZAPAĞASI Program Geliştirme Uzmanı Sonay OSMANAĞAOĞLU Dil Uzmanı Serdar ARHAN Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak; Bastğn yerleri toprak diyerek geçme, tan: Görsel Tasarım Sönmeden yurdumun üstündetüten enson ocak. Düşünaltndakibinlercekefensizyatan. Kitapta bulunan tüm görsel ve çizimler Millî Eğitim Bakanlığınca Obenimmilletimin yldzdr, parlayacak; Senşehitoğlusun,incitme,yazktr, atan: O benimdir, o benimmilletimindirancak. Verme, dünyalaralsan da bucennetvatan. temin edilen tasarımcı firma tarafından hazırlanmıştır. Çatma, kurban olaym,çehreni ey nazlhilâl! Kimbu cennetvatann uğrunaolmaz kifeda? Kahraman rkmabir gül!Nebuşiddet, bucelâl? Şühedafşkracak toprağsksan, şüheda! Sana olmaz dökülenkanlarmz sonra helâl. Cân, cânân,bütün varmalsn daHuda, Hakkdr Hakk’a tapanmilletiministiklâl. Etmesin tek vatanmdan benidünyadacüda. Ben ezelden beridir hür yaşadm,hür yaşarm. Ruhumun senden İlâhî, şudurancakemeli: Hangi çlgn bana zincirvuracakmş? Şaşarm! Değmesin mabedimin göğsünenâmahremeli. Kükremişsel gibiyim,bendimi çiğner, aşarm. Bu ezanlar -ki şehadetleri dinintemeli- Yrtarm dağlar, enginlere sğmam,taşarm. Ebedîyurdumunüstündebeniminlemeli. Garbnâfâknsarmşsa çelikzrhlduvar, O zaman vecdile bin secde eder -varsa- taşm, Benimimandolugöğsümgibiserhaddimvar. Her cerîhamdan İlâhî, boşanp kanlyaşm, Ulusun, korkma! Nasl böyle birimanboğar, Fşkrrruh-mücerretgibiyerdenna’şm; ISBN 978-975-11-4695-3 Medeniyyet dediğin tek dişi kalmşcanavar? O zaman yükselerek arşa değer belki başm. Arkadaş, yurduma alçaklaruğratma sakn; Dalgalan sen de şafaklar gibieyşanlhilâl! Siperetgövdeni, dursunbuhayâszca akn. Olsun artk dökülen kanlarmn hepsihelâl. Doğacaktr sanava’dettiğigünler Hakk’n; Ebediyyensana yok, rkmayokizmihlâl; Kimbilir, belki yarn, belkiyarndan dayakn Hakkdrhüryaşamşbayrağmn hürriyyet; Hakkdr Hakk’a tapanmilletiministiklâl! Millî Eğitim Bakanlığı, Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 25.06.2018 gün ve 12254648 sayılı yazısı ile eğitim aracı olarak kabul edilmiş, Destek Hizmetleri Genel Müdürlüğünün 03.07.2018 Mehmet Âkif Ersoy gün ve 12720204 sayılı yazısı ile birinci defa 83.148 adet basılmıştır. Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak; Bastığın yerleri toprak diyerek geçme, tanı: Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. Düşün altındaki binlerce kefensiz yatanı. O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak; Sen şehit oğlusun, incitme, yazıktır, atanı: O benimdir, o benim milletimindir ancak. Verme, dünyaları alsan da bu cennet vatanı. Çatma, kurban olayım, çehreni ey nazlı hilâl! Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda? Kahraman ırkıma bir gül! Ne bu şiddet, bu celâl? Şüheda fışkıracak toprağı sıksan, şüheda! Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helâl. Cânı, cânânı, bütün varımı alsın da Huda, Hakkıdır Hakk’a tapan milletimin istiklâl. Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüda. Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım. Ruhumun senden İlâhî, şudur ancak emeli: Hangi çılgın bana zincir vuracakmış? Şaşarım! Değmesin mabedimin göğsüne nâmahrem eli. Kükremiş sel gibiyim, bendimi çiğner, aşarım. Bu ezanlar -ki şehadetleri dinin temeli- Yırtarım dağları, enginlere sığmam, taşarım. Ebedî yurdumun üstünde benim inlemeli. Garbın âfâkını sarmışsa çelik zırhlı duvar, O zaman vecd ile bin secde eder -varsa- taşım, Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var. Her cerîhamdan İlâhî, boşanıp kanlı yaşım, Ulusun, korkma! Nasıl böyle bir imanı boğar, Fışkırır ruh-ı mücerret gibi yerden na’şım; Medeniyyet dediğin tek dişi kalmış canavar? O zaman yükselerek arşa değer belki başım. Arkadaş, yurduma alçakları uğratma sakın; Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanlı hilâl! Siper et gövdeni, dursun bu hayâsızca akın. Olsun artık dökülen kanlarımın hepsi helâl. Doğacaktır sana va’dettiği günler Hakk’ın; Ebediyyen sana yok, ırkıma yok izmihlâl; Kim bilir, belki yarın, belki yarından da yakın Hakkıdır hür yaşamış bayrağımın hürriyyet; Hakkıdır Hakk’a tapan milletimin istiklâl! M ehmet Âkif Ersoy GENÇLİĞE HİTABE Ey Türk gençliği! Birinci vazifen, Türk istiklâlini, Türk Cumhuriyetini, ilelebet muhafaza ve müdafaa etmektir. Mevcudiyetinin ve istikbalinin yegâne temeli budur. Bu temel, senin en kıymetli hazinendir. İstikbalde dahi, seni bu hazineden mahrum etmek isteyecek dâhilî ve hâricî bedhahların olacaktır. Bir gün, istiklâl ve cumhuriyeti müdafaa mecburiyetine düşersen, vazifeye atılmak için, içinde bulunacağın vaziyetin imkân ve şeraitini düşünmeyeceksin! Bu imkân ve şerait, çok namüsait bir mahiyette tezahür edebilir. İstiklâl ve cumhuriyetine kastedecek düşmanlar, bütün dünyada emsali görülmemiş bir galibiyetin mümessili olabilirler. Cebren ve hile ile aziz vatanın bütün kaleleri zapt edilmiş, bütün tersanelerine girilmiş, bütün orduları dağıtılmış ve memleketin her köşesi bilfiil işgal edilmiş olabilir. Bütün bu şeraitten daha elîm ve daha vahim olmak üzere, memleketin dâhilinde iktidara sahip olanlar gaflet ve dalâlet ve hattâ hıyanet içinde bulunabilirler. Hattâ bu iktidar sahipleri şahsî menfaatlerini, müstevlîlerin siyasî emelleriyle tevhit edebilirler. Millet, fakr u zaruret içinde harap ve bîtap düşmüş olabilir. Ey Türk istikbalinin evlâdı! İşte, bu ahval ve şerait içinde dahi vazifen, Türk istiklâl ve cumhuriyetini kurtarmaktır. Muhtaç olduğun kudret, damarlarındaki asil kanda mevcuttur. Mustafa Kemal Atatürk KİTABIMIZI TANIYALIM 3. ÜNİTE Konu Başlığı YAŞAMIMIZDAKİ HUKUKİ SORUNLAR Konu başlıkları büyük harfle ve Aşağıdaki resmi inceleyerek çevremizde daha çok hangi hukuki so- runlar yaşandığını açıklayalım. her ünitenin ken- di renginde yazıl- mıştır. HUKUKİ SORUNLARIMIZ Hukuk kuralları toplumsal hayatımızı düzenleyen kurallar olduğundan bir birey olarak diğer bireylerle, toplumla veya devletle olan ilişkilerimizde zaman zaman bazı hukuki sorunlar ortaya çıkabilmektedir. Şiddete Karşı Çaresiz Değiliz “Öfke gelir göz kararır, öfke gider yüz kızarır.” atasözünden ne anladığımızı tartışalım. Gördüğümüzde veya duyduğumuzda bizi en çok üzen ve canımızı sıkan durumlardan biri de şiddet haberleridir. Şiddet, kişilerin bedensel veya ruhsal açıdan zarar görmesine neden olan her türlü güç ve baskı kavramıdır. Birine yumruk atmak, rızası dışında cinsel amaçlı fizik- sel temasta bulunmak, aşağılamak, parasını almak gibi davranışlar şiddet içeren davranışlara örnek olarak verebiliriz. Şiddet evde, okulda veya diğer alanlarda meydana gelebilmektedir. 78 Üni̇te Kapağı Beyin Fırtınası Her ünitenin bir kapak sayfası ve fark- Öğrencilere konuyla ilgili beyin lı bir rengi vardır. Kapakta ünitenin nu- fırtınası yaptırılır. marası, adı ve ünite içeriğine ilişkin bir slogan bulunur. Bilgi Kutusu Gelecek Konuya Hazırlık Öğrencilere konuyla ilgili önemli nok- Öğrencilere bir sonraki konu için talar vurgulanır. ön hazırlık yaptırılır. HUKUKİ SORUNLARIMIZ Hukuka aykırılıklar ve hukuka aykırılıkların ortaya çıkma nedenlerini içe- ren haberleri görsel ve yazılı basın araçlarından araştırıp aşağıdaki tablo- ya yazalım. Ulaştığımız sonuçları arkadaşımızla paylaşalım. Hukuka Aykırılıklar Ortaya Çıkma Nedenleri Kclauarldzaaardynaa f nıkr laabryıaşazarıalnak ra ıa rağççaırlr aypramdraaaklnaiı nnsd üeırlüatkrc.iüsilyelre i lea ryaoçl-- Eihmlanl ieydeet rkeekm aeşrırinı hi ıtza kyampammaakk., hız kurallarını Etkinlik Kutusu Öğrencilere yap- tırılacak etkinlik- ler bulunur. 101 NELER ÖĞRENDİK? HUKUKİ SORUNLARIMIZ Aşağıda verilen griddeki hukukla ilgili bazı kavramlara verilmiştir. Soruları cevaplayalım. Uygulama adımları doğrultusunda etkinlikleri gerçekleştirelim. 1. Mağdur 2. Hakaret 3. Şiddet 4. Mahkeme 5. Ceza 6. Tazminat 7. Delil 8. İcra 9. İstismar 1. Yukarıdaki kutucuklardan hangileri başlıca hukuki yaptırım türlerindendir? Uygun kutucukların numaralarını yazalım. 2. Yukarıdaki kutucuklardan hangileri hukuka aykırılıklara örnek oluşturmaktadır? 111 Ünite Özeti Neler Öğrendik? Her ünitenin sonunda ünite içeri- Her ünitenin sonunda öğrencile- ğinde verilen bilgiler özetlenir. rin o ünitede neler öğrendiği sor- gulanır. Öz Değerlendirme Formu Dinleme Her ünitenin sonunda öğrencile- Öğrencilere dinleme metinlerine rin kendilerini değerlendirebile- dayalı etkinlikler yaptırılır. ceği bir form bulunur. İÇİNDEKİLER ADALETLİ OLMALIYIZ ....................................12 ADALETE DAİR ÖNERİLERİMİZ .....................18 EŞİTSİZLİKLER EŞİTLENİYOR .......................22 ADALET, EŞİTLİK ve HUKUK .........................25 1. ÜNİTE ADALETİN SAĞLANMASINDA YAŞAMIMIZDA HUKUKUN ROLÜ ...........................................27 HUKUK VE ADALET TOPLUMSAL DÜZENİN Yaşam; SAĞLANMASINDA HUKUK ...........................31 Hukukla Daha Adil, Daha Huzurlu ve Daha Güvenli! ÜNİTE ÖZETİ ..................................................35 NELER ÖĞRENDİK? ......................................36 ÖZ DEĞERLENDİRME FORMU .....................37 BİZ BİR BÜTÜNÜZ: HAK VE SORUMLULUK .................................40 HAKLARIMIZIN GÜVENCESİ HUKUKTUR .....47 HAKLI İKEN HAKSIZ DURUMA DÜŞMEYELİM ................................................56 2. ÜNİTE HAKKIMIZI ARIYORUZ ...................................61 HAKLARIMIZ VE YANLIŞLARI GÖRÜYORUZ, SORUMLULUKLARIMIZ MÜDAHALE EDİYORUZ .................................67 ÜNİTE ÖZETİ ..................................................73 NELER ÖĞRENDİK? ......................................74 Hak Varsa, Sorumluluk da Var. ÖZ DEĞERLENDİRME FORMU .....................75 YAŞAMIMIZDAKİ HUKUKİ SORUNLAR .........78 SORUMLULUKLARIMIN FARKINDAYIM, HUKUKUN YANINDAYIM ...............................92 HUKUKA AYKIRILIKLARIN NEDENLERİ ......101 HUKUKA AYKIRILIKLARIN SONUÇLARI .....105 ÜNİTE ÖZETİ ................................................110 NELER ÖĞRENDİK? ....................................111 ÖZ DEĞERLENDİRME FORMU ...................113 BARIŞÇIL YOLLARLA ÇÖZÜM ....................116 UYUŞMAZLIKLARI ÇÖZEN KURUMLAR .....127 ŞİKÂYETÇİYİM! ............................................132 ADALET İÇİN ÇALIŞANLAR .........................135 4. ÜNİTE YARGI SİSTEMİNDEKİ KURUMLAR ............142 HUKUKİ ADALETİN KORUYUCUSU YARGI ...............149 ÇÖZÜMLERİMİZ ÜNİTE ÖZETİ ................................................154 NELER ÖĞRENDİK? ....................................155 ÖZ DEĞERLENDİRME FORMU ...................157 Kırk Düğümün SÖZLÜK .......................................................158 Binbir Çözüm Yolu Vardır. KAYNAKÇA ..................................................163