TARİHİN PEŞİNDE  THE PURSUIT OF HISTORY  ‐ULUSLARARASI TARİH ve SOSYAL ARAŞTIRMALAR DERGİSİ‐  ‐INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY AND SOCIAL RESEARCH‐  Yıl: 2013, Sayı: 9  Year: 2013, Issue: 9   Sayfa: 17‐35  Page: 17‐35         HEYET‐İ TEMSİLYE’NİN SİYASAL YAPILANMASI    Ahmet İLYAS*    Özet  Heyet‐i Temsiliye’nin kurulma fikri, Haziran 1919’da yayımlanan Amasya Genelgesi ile  ortaya çıkmıştır. Millî Mücadele’nin gerekçesi ve yönteminin belirlendiği bu genelgede  yer alan: “milletin içinde bulunduğu durum ve şartların gereğini yerine getirmek ve  haklarını gür sesle cihana duyurmak için her türlü baskı ve kontrolden uzak millî bir  heyetin varlığı zaruridir” maddesi doğrudan Heyet‐i Temsiliye’nin kurulmasına yönelik  bir çağrıdır. Heyet‐i Temsiliye bir siyasi teşekkül olarak Erzurum’da doğmuş daha sonra  tüm yurdu kapsayan bir anlayışla varlığını devam ettirmiştir.  Bu çalışmada Heyet‐i Temsiliye’nin siyasi kültür içerisindeki yeri, önemi ve faaliyetleri  hakkında incelemeler yer alacaktır. Heyet‐i Temsiliye, bugün demokrasi anlayışımızın  doğuşunda ve Cumhuriyet fikrinin beyinlerde yer etmesinde büyük bir öneme sahiptir.  Zira daha Osmanlı Devleti yıkılmadan önce kurulan Heyet‐i Temsiliye çoğunluk esası  içerisinde hareket etmiş ve alınan kararlarda demokrasi kültürüne sadık kalınacağına  dair teminat vermiştir.   Son tahlilde Heyet‐i Temsiliye, milletin temsilcisi konumunda, devlet teşkilatının özünü  oluşturan kuruluşları yapılandırmak ve bu konsensüs içerisinde TBMM’nin açılmasını  hazırlamak gibi önemli çalışmalar yapmış, Cumhuriyet kültürünün önemli bir mihenk  taşı olarak tarihte yer etmiştir.    Anahtar Kelimeler  Heyet‐i Temsiliye, Sivas Kongresi, Mustafa Kemal Paşa, Kongre    THE POLITICAL CONSTRUCTION OF THE REPRESENTATIVE COMMITEE    Abstract  The idea regarding the foundation of the Representative Committee was issued in Amasya Circular  in June 1919. This circular covers the reasons stating the requirements of the Independence War  and its methods. The following item of this circular is directly about the foundation of The Repre‐ sentative Committee: “the existence of a national delegation away from all kinds of oppression and  control, is essential to fulfill the current state of the nation and the necessity of the conditions and to  announce their rights in a strong voice”. The Representative Committee emerged in Erzurum as a  political organization and continued its existence with a mentality including the whole homeland.  * Okutman, Batman Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Öğretim Elemanı, Batman/Türkiye. [email protected] 18 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 5/9 The position and importance of the Representative Committee in the political culture and its activi‐ ties are stated in this study. The Representative Committee is highly important for the emergence of  today’s democracy perception and penetrating the Republican idea to the minds. The Representati‐ ve Committee, founded before the collapse of the Ottoman Empire, kept on its activities based on the  majority rule and declared its loyalty to the cultural democracy while making decisions  As a result, the Representative Committee, as an agent of a nation, configured the institutions that  build up the origin of the state organization and carried out the required studies for the establish‐ ment of the Great National Parliament of Turkey and placed as an important milestone of the  Republican culture in the history..    Key Words  The Representative Committee, Sivas Congress, Mustafa Kemal Pasha, Congress 5/9 • ULUSLARARASI TARİH ve SOSYAL ARAŞTIRMALAR DERGİSİ TARİHİN PEŞİNDE • 19 GİRİŞ  I. Dünya Savaşı’nın sonunda harbin galipleri olan İtilaf Devletleri,  Osmanlı Devleti’ni yok etmek için maddi ve manevi her türlü saldırıya  girişmekten çekinmemişlerdi. 4 Temmuz 1918 tarihinde Sultan Mehmet  Reşat’ın yerine Abdülmecit’in oğlu Vahdettin’in tahta geçişi bir nebze  olsun umutları yeşertse de Anadolu’da daha da özelde İstanbul’da bir  halet‐i ruhiye iflası yaşanıyordu.1 Birinci dünya savaşı sonrası kurulan  yaklaşık on iki hükümetse kısa ömürlü ve etkisizdi. Özellikle Damat  Ferit’in hükümette olduğu dönemlerde bu politika, vatan ve millet aley‐ hine yaratacağı sonuçlar dikkate alınmaksızın uygulandı. İşgallerin kap‐ samı ve derinliği karşısında bir şeyler yapmak isteyenler de; ya bir dev‐ letin güdümü (manda) altına girmeyi düşünmekte, ya da bölgesel kurtu‐ luş  çareleri  üzerinde  düşünmekteydi.2  Mütarekenin  imzalanmasıyla  birlikte Anadolu’nun üzerindeki kara bulutlar İzmir’in işgaliyle beraber  had safhaya ulaştı.3 Ali Fuat Cebesoy’un deyimiyle : “Anadolu’da tam bir  anarşi hakimdi.”4    A.HEYET‐İ TEMSİLİYE’NİN KURULUŞU  Mustafa Kemal Paşa, 13 Kasım 1918 tarihinden 6 Mayıs 1919 tari‐ hinde yeni görevi olan IX. Ordu Müfettişliği’ne atanana kadar ülkenin  siyasi yollardan, özellikle kendisinin Harbiye Nazırı olarak içinde bulu‐ nacağı bir hükümet sayesinde kurtarılabileceğine inancıyla bu uğurda  çalışmalarda bulunmuştur. İstanbul’daki bu çalışmaları bir sonuç ver‐ meyince ve bir süre sonra Samsun’a müfettişlik görevi ile gitti.5 İstanbul  Hükümetleri’nin beceriksizliği ve teslimiyetçi siyasetleri karşısında, millî  iradenin sözcüsü konumuna yükselecek olan Heyet‐i Temsiliye’nin ku‐ ruluş fikri, 21/22 Haziran 1919 gecesi yayınlanan Amasya Genelgesi ile  ortaya konulacaktı.6  Millî Mücadele’nin gerekçesi ve yönteminin belirlendiği bu genelge‐ nin “milletin içinde bulunduğu durum ve şartların gereğini yerine getirmek ve  haklarını gür sesle cihana duyurmak için her türlü baskı ve kontrolden uzak  millî bir heyetin varlığı zarurîdir” maddesi doğrudan Heyet‐i Temsiliye ile  ilgiliydi. Ayrıca böyle bir heyeti oluşturmak için Sivas’ta millî bir kong‐ 1 Standfor J. Shaw- Ezel Kural Shaw, The Rise of Modern Turkey 1808-1975, Volume II, Cambridge, 2005, s. 327. 2 Bekir Sıtkı Baykal, Heyet-i Temsiliye Kararları, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1989, s. 9-10; Kemal Arıburnu, Sivas Kongresi, Ankara 1997, s. 5-6. 3 Sina Akşin, İstanbul Hükümetleri ve Milli Mücadele, C. I, Ankara, 1998, s. 242. 4 Ali Fuat Cebesoy, Milli Mücadele Hatıralarım, İstanbul, 2000, s. 47. 5 Utkan Kocatürk, Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Kronolojisi (1918-1938), Ankara, 1983, s. 7-8. 6 Baykal, Heyet-i Temsiliye Kararları, s. 9; Kemal Arıburnu, Sivas Kongresi, Ankara, 1997, s. 27. 20 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 5/9 renin toplanması kararı da alındı.7 Amasya Genelgesi, Anadolu’da yeni  bir Türk Devleti’nin kuruluşu için atılan ilk adım olarak değerlendirilir.  Mustafa Kemal Paşa ve Rauf Bey, Vilâyat‐ı Şarkîyye Müdafaa‐i Hukuk‐ı  Millîye  Cemiyeti  Erzurum  Şubesi  ile  Trabzon  Muhafaza‐i  Hukuk‐ı  Millîye Cemiyeti’nin Mondros Bırakışması ile gerçekleştirilmek istenen  Ermenistan ve Pontus tehlikesine karşı birlikte düzenlediği Erzurum  Kongresi’ne  katılmışlardır.  Erzurum  Kongresi’nin  son  günü  olan,  7  Ağustos 1919’da, Kongre Genel Kurulu’nca bir Heyet‐i Temsiliye seçil‐ miştir. Heyet‐i Temsiliye’nin oluşumu, Kongre çalışmaları sonucunda  ortaya çıkan Şarkî Anadolu Müdafaa‐ı Hukuk Cemiyeti Nizamname‐ si’nin gereğiydi.8  Cemiyet  Nizamnamesi’nin  Heyet‐i  Temsiliye  başlığını  taşıyan  7.  Maddesi’ne göre, Heyet‐i Temsiliye en az dokuz, en çok on altı üyeden  oluşacak ve içlerinden bir kişi heyete başkanlık edecekti. 7. Madde’nin  eki, Heyet‐i Temsiliye’nin kimlerden ve nasıl seçileceğini düzenlemek‐ teydi. Buna göre, Heyet‐i Temsiliye, Şarkî Anadolu Vilâyetleri ile bağım‐ sız sancakların kongrede hazır bulunan delegeleri tarafından, mensup  oldukları vilâyet ve bağımsız sancak adına, kongre içerisinden veya dı‐ şarısından ve fakat mensup oldukları mahalli hakkıyla temsil edecek  kişilerden vilayetler adına seçilecek en az bir, en çok iki veya bağımsız  sancak adına seçilecek bir temsilciden oluşacaktı.9  Nizamnamenin 7. Maddesi’nde belirtilen en az dokuz, en çok on altı  üyeden kurulacak Heyet‐i Temsiliye, Şarkî Anadolu Vilayetleri ve ba‐ ğımsız sancakları hesabına göre düzenlenmişti. Bunun nedeni ise, Şarkî  Anadolu Vilâyetleri, Vilâyet‐ı Şarkîyye denilen altı vilayet, yani Erzu‐ rum, Sivas, Van, Bitlis, Elaziz ve Diyarbekir ile Trabzon’dan oluşmakta,  Canik, (Samsun) ve Erzincan bağımsız sancaklar olarak görünmektedir‐ ler. Bu demekti ki yedi vilâyet, iki de bağımsız sancak vardır. Buradan  anlaşılmaktadır ki, vilayetlerden en az bir, en çok iki kişi seçilebileceğine  göre, yedi vilayetten yedi ya da on dört kişi Heyet‐i Temsiliye’ye gire‐ cek, iki bağımsız sancaktan birer kişinin katılmasıyla üye sayısı en az  dokuz veya en çok on altı olabilecektir.10  Heyet‐i Temsiliye’nin nasıl seçileceğini yine 7. Madde’nin eki düzen‐ lemiştir. Heyet‐i Temsiliye üyeleri, mensup oldukları vilâyet ve sancak‐ tan, kongrede hazır bulunan delegeleri tarafından yetersayının iki katı  7 M. Tayyib Gökbilgin, Milli Mücadele Başlarken, Ankara, 1959, s. 146. 8 Fahrettin Kırzıoğlu, Bütünü İle Erzurum Kongresi, Ankara, 1993, s. 246. 9 Mahmut Goloğlu, Erzurum Kongresi, Ankara, 1968, s. 194. 10 Dursun Ali Akbulut, “Heyet-i Temsiliye Nasıl Teşekkül Etti”, Atatürk İlke ve İnkılâpları Tarihi Enstitüsü Dergisi, Erzurum, 1990, s. 44-45. 5/9 • ULUSLARARASI TARİH ve SOSYAL ARAŞTIRMALAR DERGİSİ TARİHİN PEŞİNDE • 21 kadar gösterilecektir. Dengeleri kongreye yetişememiş olan vilâyet ve  sancaklar adına veyahut kongre toplanmamış olduğu bir zamanda her  hangi bir sebepten dolayı boşalan üyeliğe seçilecek kişiler, Heyet‐i Tem‐ siliye ile Cemiyet’in ilgili merkez heyetleri arasında haberleşme yapıla‐ rak karara varılacaktır. Bu durumda yine merkez heyetleri, iki katı aday  bildirecekler ve bunlar arasından seçimi, Genel Kongre toplantı halinde  olmadığı için Heyet‐i Temsiliye yapacaktır.11 Erzurum Kongresi Genel  Kurulu,  Cemiyet  Nizamnamesi’ne  uygun  olarak,  7  Ağustos  1919’da  Heyet‐i Temsiliye’sini seçti ve cemiyetler kanunu gereğince üyelerini 24  Ağustos’ta Erzurum Vilâyet Makamı’na iletti. Nitekim Cemiyet Nizam‐ namesi’nin 7. Maddesi’ndeki Heyet‐i Temsiliye’nin en az dokuz kişiden  kurulu olacağı belirtilmişti.12    B. HEYET‐İ TEMSİLİYE’NİN YETKİ VE SORUMLULUĞU  Heyet‐i Temsiliye’nin yetki ve sorumluluğunu nizamname’nin 7.  Maddesi şöyle düzenliyordu: “Şarkî Anadolu Vilâyetleri’nde mevcut teş‐ kilât‐ı millîyemizin esbab‐ı beka ve devamını tahmin ve hususta lazım gelen  tedabiri ittihaz ve bilcümle hey’et‐i müteşekkileyi bir noktada cem ü tevhid ve  temsil ederek teşkilat‐ı mezküre beynindeki âheng‐i irtibatı tesis ve bu suretle  âmâl ve mekasıd‐ı millîyenin sür’at ve suhületi husulünü temin eder. Heyet‐i  Temsiliye, nizamnamenin mevad‐ı esasiyesinde mussarrah olan maksad‐ı kat’i‐i  millînin bir noktasını bile ihmal etmemek şartıyle vatanın tamamiyetini ve mil‐ letimizin istiklâlini temin hususunda her türlü tedabir ve mukarreratı siyasiye  ve icraiyeyi ittihaza mezundur. Ancak mukadderat‐ı memleket ve millet hakkın‐ da mühim ve esaslı mesailde kat’i karar ittihazından evvel heyet‐i merkeziyelerin  re’yini istihsal eder mukadderat‐ı memleket ve milleti kat’iyen tayin ve tespit  edecek vaziyetler için dahi son ve kat’i kararı kongre müzakeresiyle ita edebilir.  Ahval‐i fevkalâde zuhurunda Heyet‐i Temsiliye, umumi kongreyi fevkalâde  olarak ictimaa davet eder. Heyet‐i Temsiliye, umumi kongreye karşı bir senelik  muamelât ve hesabattan mes’uldür’’. 13 Nizamname, kurulun yetki ve so‐ rumluluğunu, özetle Doğu Anadolu’daki illeri temsil etmek ve kongre  kararları uygulamak üzere oluşturulduğunu ifade etmektedir.  Nizamname’nin“Mevadd‐ı  Esasîye”  kısmı  olan  başlığın  Dördüncü  Maddesinde Osmanlı Devleti’nin, bir yabancı devletin baskısı karşısında  buraları terk ve ihmal etmesi durumunda kurulacak “idare‐i muvakka‐ te”den bahsedilmekteydi ki bu husustaki yetki ve sorumluluk da genel  kongre  toplantı  halinde  bulunmadığı  zamanda  Heyet‐i  Temsiliye’ye  11 Akbulut, “Heyet-i Temsiliye Nasıl Teşekkül Etti”, s. 45. 12 Akbulut, “Heyet-i Temsiliye Nasıl Teşekkül Etti”, s. 46. 13 Kırzıoğlu, Bütünü İle Erzurum Kongresi, s. 248-250. 22 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 5/9 verilmiştir. Bu durumda Heyet‐i Temsiliye geçici bir hükümet gibi çalı‐ şacaktı.14 Buradan anlaşılmaktadır ki Heyet‐i Temsiliye’nin yetki ve so‐ rumluluk alanı çok geniş tutulmuştur.    C. HEYET‐İ TEMSİLİYE’YE KİMLER SEÇİLDİ?  Erzurum Kongresi, yeni cemiyetin nizamnamesini yapmış ve çalış‐ malarını sonuç noktasına ulaştırmıştı. Gündemde ise Heyet‐i Temsili‐ ye’nin seçimi vardı. O günlerde ortaya çıkan sorunlardan biri, Mustafa  Kemal Paşa’nın Heyet‐i Temsiliye’ye girip girmemesi idi. Sadece muha‐ lifleri değil, bazı yakın çalışma arkadaşları dahi onun üyeliğini mahzur‐ lu buluyorlardı. Mustafa Kemal Paşa Nutuk’da, bu konuyla ilgili olarak  şunları söylemiştir: “Kongrenin sonunda, iki üç gün önce, diğer bir münaka‐ şada, bahisolmağa başlamıştı. Bazı yakın arkadaşlarım, benim Heyet‐i Temsili‐ ye’ye girerek, açıkçası faaliyetimi, mahzurlu görüyorlardı. Açıklamaları şu nok‐ tada özetlenebilirler. Millî atılım ve faaliyetin, bütün anlamı ile Millet’te oldu‐ ğunu, gerçekten Millî olduğunu göstermek lazımdır. Bu takdirde, girişimler,  daha kuvvetli olur ve kimsenin, kötü yorumuna ve özellikle yabancıların olum‐ suz düşüncelerine, yer bırakmaz. Fakat tanınmış ve özellikle Merkezi Hükü‐ met’e ve Halifelik makamına ve Saltanata karşı başkaldırmış vaziyete düşmüş,  hüküm noktası teşkil eden benim gibi bir adamın, bütün bu Millî atılımların  başında bulunduğu görülürse, faaliyetin, millî gayelere dayanmaktan ziyade,  özel emeller istihsaline yönelik düşünülmesine imkân olur. Bundan dolayı, He‐ yet‐i Temsiliye, Vilayetler, Bağımsız Sancakların seçeceği kişiler olmalıdır. An‐ cak, bu suretle, millî bir kuvvet gösterebilir.15 M. Kemal Paşa, her ne olursa  olsun, ülkenin geleceğiyle ilgili olan bu kurulda yer almayı istemiştir.  Ona göre kuruldaki görev almak istemesinin makamla hiçbir ilgisi yok‐ tur, tek amacının ülkeye bağımsızlık kazandırmak olarak nitelendirmek‐ tir. Böylece oluşturulan Heyet‐i Temsiliye’nin üyelerinin isimleri ve hü‐ viyetleri şöyledir:16    Mustafa Kemal Paşa (ATATÜRK)  Ordu Müfettişliği görevinden ayrılma  Rauf (Orbay ) Bey  Eski Bahriye Nazırı (II. ve VIII. Dö‐ nemlerde Sivas, İstanbul, Kastamonu  Mebusu  14 Goloğlu, Erzurum Kongresi, s. 102. 15 Mazhar Müfit Kansu, Erzurum’dan Ölümüne Kadar Atatürk’le Beraber, C. I, Ankara, 1997, s. 106. 16 Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1973, s. 67. * Süleyman Servet (Orkun) Bey Heyet-i Temsiliye üyeliğine seçilmiştir. Sivas Kongresi kuruluş ve çalışma- larının, Erzurum Kongresince kabul olunan kararlara uygun düşmediği nedeniyle Sivas Kongresi’ne ka- tılmamıştır. 5/9 • ULUSLARARASI TARİH ve SOSYAL ARAŞTIRMALAR DERGİSİ TARİHİN PEŞİNDE • 23 Raif (Dinç) Efendi  Osmanlı Dönemi Mebusu Ayrıca II.  VIII.  Dönemlerde  Erzurum  ve  Rize  Mebusu  İzzet (Eyüpoğlu)Bey  Osmanlı Dönemi Mebusu ( I. Dönem  Trabzon Mebusu. Ankara’ya gelirken  yolda  eşkıyalar  tarafından  öldürül‐ müştür.)  Servet (Orkun ) Bey*  Osmanlı Dönemi Mebusu, Eşrafta  Fevzi ( Baysoy ) Efendi  Erzurum’da  Nakşibendî  Dergâhı  Postnişini (I.Dönem Erzincan Mebu‐ su)  Bekir Sami ( Kunduh) Bey  Eski Beyrut Valisi, Osmanlı Dönemi. I.  Dönem‐Tokat Mebusu  Sadullah ( Eren )Efendi   Osmanlı Dönemi ve I. Dönem Bitlis  Mebusu  Hacı Musa Bey  Aşiret (Mutki ) Reisi    D.HEYET‐İ TEMSİLİYE ÜYELERİNİN SEÇİMİ  Heyet‐i Temsiliye üyelerinin nasıl seçileceği, Şarkî Anadolu Müda‐ faa‐i Hukuk Cemiyeti Nizamnamesi’nin 7. Maddesi’nin eki ile düzen‐ lenmiştir.17 7 Ağustos 335 (1919) Perşembe günü yapılan on üçüncü bir‐ leşimin birinci oturumunda Reis Mustafa Kemal Paşa, Heyet‐i Temsili‐ ye’nin seçimine başlanmasını istediği zaman, Gümüşhane Delegesi Zeki  (Kadirbeyoğlu) Bey, seçimden evvel üç kişilik bir tasnif heyetinin belir‐ lenmesini teklif etmiş ve bu teklif kabul olunmuştur.   Heyet‐i Temsiliye, vilayetlerden ikişer olmak üzere seçildiğine göre  bu “en çok” sayı üzerinden yapılan bir seçimdi ve dolayısıyla on altıyı  bulması gerekiyordu. Nizamnameye göre, Kongre’ye yetişememiş olan  Diyarbekir ve Elâziz Vilâyetleri ile Canik Sancağı’nda, Kongre’de aday  gösterilmemiş Van Vilâyeti’nden üyelerin de Heyet‐i Temsiliye’ye ka‐ tılmaları gerekiyordu. Bunun için Heyet‐i Temsiliye’ye söz konusu vila‐ yetler dörder, Canik Sancağı da iki aday tespit edip bildirmeliydiler.  Bununla birlikte Erzurum Kongresi Nizamnamesi’nde hiçbir değişiklik  yapılmadan, cemiyetler kanununa uygun bir şekilde kuruluş beyanna‐ mesini ilgili makama sunabilmiştir.18 Kongre’nin sonuçları açısından en  önemli kararı, gereğinde geçici bir hükümet olarak çalışacak bir idari  17 Atatürk, Nutuk, C. I, s. 83. 18 Akbulut, “Heyet-i Temsiliye Nasıl Teşekkül Etti”, s. 55. 24 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 5/9 mekanizmanın kurulması idi. Heyet‐i Temsiliye, 23 Temmuz 1919’dan  23 Nisan 1920’ye kadar olan Millî Mücadele Dönemi’nin uygulamaları  için gerekli işlemleri yapan bir hükümet olmuştur.19    E. SİVAS KONGRESİ’NDE HEYET‐İ TEMSİLİYE  Sivas Kongresi, hem Millî Mücadele hem de daha geniş çerçeve  içinde 1919 yılı Eylül ayının en önemli olayıdır. Çünkü artık iki ay önce‐ sine göre şartlar değişmişti. Mustafa Kemal Paşa, Ordu’dan ve III. Ordu  Kıtaat‐ı Müfettişliği’nden istifa etmiş (8/9 Temmuz 1919), Türk Milleti‐ nin sivil bir bireyi olarak mücadelesine devam etmeye başlamıştı.20 Ar‐ tık, Ordu Müfettişi olarak değil sadece Erzurum Kongresi tarafından  seçilmiş olan Heyet‐i Temsiliye’nin başkanı sıfatıyla hareket ediyordu.21  Sivas Kongresi, 4 Eylül 1919’da toplanarak gündeminde bulunan konu‐ ları görüşmeye başladı. Bunlar; Erzurum’da kabul edilen nizamname ve  beyanname ile Mustafa Kemal Paşa’nın Sivas’a gelmeden 25 kadar dele‐ ge tarafından hazırlanan muhtırada bulunan konulardı. Kongre’de He‐ yet‐i Temsiliye’nin yetkilerinin tespiti ve yeni üyelerin seçimi, askeri  teşkilatlanma,  manda  meselesi,  Meclis‐i  Mebusan’ın  toplanması  ve  Anadolu’nun temsili önemli bir yer tutuyordu.22  Sivas Kongresi, genel olarak Erzurum Kongresi kararlarını kabul  etmiş ancak bunlarda, yurdun bütününü göz önünde tutmak açısından  zorunlu görülen bazı değişiklikler yapmıştır. Erzurum’da alınan karar‐ lar yalnız Doğu Anadolu Bölgesi’ni kapsıyordu. Cemiyetin adı başta  olmak üzere bütün kararlar Anadolu ve Rumeli’yi de içine alacak şekil‐ de değiştirildi. Cemiyetin adı Anadolu ve Rumeli müdafaa‐i Hukuk Cemiye‐ ti’ne dönüştürüldü. Heyet‐i Temsiliye’ye ait madde de “Heyet‐i Temsiliye  Şarkî Anadolu’nun heyet‐i umumiyesini temsil eder” cümlesi “Heyet–i Temsi‐ liye vatanın heyet‐i umumiyesini temsil eder” şeklinde değiştirildi.23 Bunlar,  Sivas Kongresi’nde doğu illerimizi temsil edeceklerdi. Ancak, bu üye‐ lerden Hacı Musa Bey ile Eski Bitlis Milletvekili Sadullah ( Eren ) Efendi,  ne Erzurum ne de Sivas Kongrelerine katılmışlar, Trabzonlu iki üye İz‐ zet ( Eyüpoğlu ) ve Servet (Orkun) Beyler ise Sivas Kongresi’ne karşı  olduklarından bu kongreye katılmamışlardır. Bu yüzden Sivas Kongre‐ si’nde üye çoğunluğu sağlamak zorunluluğu ortaya çıkmış ve bir onun‐ cu üye seçmek gerekmiştir. Samsun bölgesi temsilcisi Refet (Bele) Bey’in  19 Atatürk, Nutuk, I, s. 85. 20 Utkan Kocatürk, Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Kronolojisi (1918–1938), Ankara, 1983, s. 66. 21 Cemil Özgül, Heyet-i Temsiliye’nin Ankara’daki Çalışmaları (27 Aralık 1919–23 Nisan 1920), Ankara, 1989, s. 11. 22 Özgül, Heyet-i Temsiliye’nin Ankara’daki Çalışmaları (27 Aralık 1919–23 Nisan 1920), s. 11. 23 Uluğ İğdemir, Sivas Kongresi Tutanakları, Ankara, 1969, s. 120. 5/9 • ULUSLARARASI TARİH ve SOSYAL ARAŞTIRMALAR DERGİSİ TARİHİN PEŞİNDE • 25 Heyet‐i Temsiliye’ce onuncu üye seçilmesiyle Sivas’ta bulunanların sa‐ yısı beşe çıkarılarak çoğunluk sağlanabilmiş ve çalışmalar sürdürülebil‐ miştir. Eski Heyet‐i Temsiliye bütün üyeleri ile olduğu gibi bırakıldı.  Bunlara, tüzüğün verdiği yetkiye dayanılarak kongrenin seçimi ile tem‐ silcileri bulunmayan bölgelerden altı üye daha katılarak kurulun üye  sayısı on altıya çıkarıldı. Erzurum Kongresi’nin kurmuş olduğu Şarkî  Anadolu Müdafaa‐i Hukuk Cemiyeti’nin Heyet‐i Temsiliye’si hiç dokunul‐ madan kalıyor, yurdun öteki bölgelerinden seçilen yeni üyelerle gücü  artırılıyor ve vatanın bütününü kapsayacak şekilde genişletilerek Ana‐ dolu ve Rumeli Müdafaa‐i Hukuk Cemiyeti’nin Heyet‐i Temsiliye’si  haline dönüştürülüyordu. Böylece hem sayı hem de nitelik bakımından  daha rahat çalışmak olanağı yaratılmış oluyordu.24 Geçici Hükümet nite‐ liğini taşıyan Heyet‐i Temsiliye’nin, görevini daha iyi sürdürebilmesi  düşünce ve kararı ile Heyet’in yalnız sayı bakımından değil gerekli ye‐ teneklere sahip kişilerden oluşmasına da özen gösterilmiş ve bu düşün‐ ce ile kongrenin son oturumu olan 11 Eylül’deki toplantısında, Anadolu  ve Rumeli Müdafaa‐i Hukuk Cemiyeti Heyet‐i Temsiliye üyeliği, on altı  kişiye çıkarılmıştır.25 Bu üyeler şunlardır:26  1‐Mustafa Kemal (Atatürk) Paşa. 2‐Hüseyin Rauf (Orbay) Bey: Eski  Bahriye Nazırı, askerlikten ayrılma. 3‐İzzet (Eyüpoğlu) Bey: Trabzon  eski Mebuslarından, Sivas Kongresi’ne gelmemiştir. 4‐Hoca Raif ( Dinç)  Efendi: II. Dönem Erzurum Mebusu. 5‐Hacısalihzade Servet Orkun Bey:  Trabzon eski Mebuslarından, Ne Erzurum ne de Sivas Kongresi’ne gel‐ memiştir. 6‐Sadullah (Eren) Efendi: Bitlis eski Mebuslarından, ne Erzu‐ rum ne de Sivas Kongresi’ne katılmıştır. 7‐Şeyh Hacı Fevzi (Baysoy)  Efendi: Erzincan Nakşibendî Şeyhi. 8‐Hacı Musa Bey: Mutki’de Aşiret  Reisi. Ne Erzurum ne de Sivas Kongresi’ne katılmıştır. 9‐Bekir Sami  (Kunduh) Bey: Beyrut eski Valisi. I Dönem Tokat Mebusu. 10‐Refet (Be‐ le) Bey: III. Ordu Komutanlığı’ndan ayrılma. I. Dönem İstanbul Mebusu.  (Heyet‐i Temsiliye’ce seçilmiştir)   Sivas Kongresi’nce Seçilmiş Olanlar: 1‐Kara Vasıf (Çınar) Bey: Ga‐ ziantep Delegesi. Kurmay Albaylıktan ayrılma. 2‐Mazhar Müfit (Kansu)  Bey: Hakkâri Delegesi. Eski Mutasarrıflardan. 3‐Ömer Mümtaz (Tanbi)  Bey: Ankara Eski Mebuslarından. 4‐Hüsrev Sami (Kızıldoğan) Bey: Es‐ kişehir Delegesi. Askerlikten ayrılma. 5‐Hakkı Behiç (Bayiç) Bey: Denizli  Delegesi. Eski Mutasarrıflardan 6‐Ratipzade Mustafa (Soylu) Bey: Niğde  Delegesi.  24 Baykal, Heyet-i Temsiliye Kararları, s. 9. 25 Arıburnu, Sivas Kongresi, s. 87. 26 Baykal, Heyet-i Temsiliye Kararları, s. 9. 26 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 5/9 Sivas Kongresi sona erdikten sonra, davayı kamuoyuna basın yoluy‐ la da yaymayı başlıca yapılacak işlerden sayan Mustafa Kemal Paşa, bir  gazete çıkarılmasına karar vermiş ve gazetenin adı da 14 Eylül 1919’da  Sivas’ta çıkarılan İrade‐i Millîye olmuş, Kongre ve Heyet‐i Temsiliye  kararlarını yayımlamakta çok yararlı olmuştur. Mustafa Kemal’in Sivas  Kongresi’ni açılış nutku, kongrece padişaha çekilen telgraf ve millete  hitaben bildirisi, Mustafa Kemal’in Havza’dan padişaha çektiği telgraf  ve Kongre ile ilgili haberler çıkmıştır.27 Bu konuda devam eden yazışma‐ lardan bir sonuç elde edilemeyeceğini anlayan İstanbul Hükümeti, Bah‐ riye Nazırı Salih Paşaʹyı, Mustafa Kemal Paşa ile görüşmek üzere Amas‐ ya’ya gönderdi.28 İstanbul Hükümetiʹnin bir bakanını Heyet‐i Temsiliye  ile görüştürme girişimi, millî örgütün açıktan açığa tanınması demekti.  Ekim başından itibaren Heyet‐i Temsiliye ile Hükümet, anlaşma koşul‐ larını karşılıklı olarak birbirlerine bildirmeye başladılar. Heyet‐i Temsi‐ liye’nin istekleri şunlardı:29  1‐Hükümet, Erzurum ve Sivas Kongrelerinde kabul edilen pren‐ siplere saygılı olmalıdır.  2‐Millî Meclis toplanıp fiili denetim başlayıncaya kadar hükümet,  hiçbir resmi ve kesin taahhüde girişmemelidir.  3‐Barış konferansına atanacak olan delegeler Heyet‐i Temsiliye’nin  güvenebileceği kimselerden seçilmelidir.  4‐Milletin  tek  vücut  halinde  sükûn  içinde  meşru  haklarını  sa‐ vunmaya çalıştığını, memlekette asayişsizlik diye bir şey olmadığını,  millî hareketin tamamıyla haklı ve meşru olduğunu, hükümet bir bildiri  ile açıklamalıdır.  5‐Hükümetin yayınlayacağı bildiriyi yayından önce görmeliyiz.  6‐Konya Valisi Cemal, Elâzığ Valisi Ali Galip, Malatya Mutasarrıfı  Halil Beyler ve bunlar gibi hareketleri kesinleşmiş ileri gelen memurlar  mahkemeye verilerek cezalandırılmalıdır.  7‐Trabzon Valisi Galip, Kastamonu eski Valileri İbrahim (Aktan) ve  Ali Rıza Beyler, Ankara Valisi Muhittin (Ulunay) Paşa ve bunlar gibi  millî harekete engel olan ve hayınlık eden valiler devlet hizmetinde bir  daha bulunmamalıdır.  8‐Eski Bakanlardan Ali Kemal (Kuneralp) ve Adil Beyler, Süleyman  Şefik Paşa, Meclis açıldığında Yüce Divan’a verilmeli ve o zamana kadar  bir yere kaçmalarına engel olunmalıdır.  27 Fuat Süreyya Oral, Türk Basın Tarihi, C. II, Ankara, 1973, s. 40-41. 28 Arıburnu, Sivas Kongresi, s. 100; Gotthard Jaeschke, Türk Kurtuluş Savaşı Kronolojisi, Ankara, 1970, s. 71. 29 Arıburnu, Sivas Kongresi, s.100-102.