Het Kinderallergie Formularium Het Kinderallergie Formularium Een praktische leidraad 2e editie Onder redactie van: Dr. H. de Groot Dr. A.P.E. Sachs Met medewerking van: prof. dr. W.M.C. van Aalderen, prof. dr. A.E.J. Dubois, drs. Y.C.M. Duijvestijn, prof. dr. R. Gerth van Wijk, dr. H. de Groot, dr. E.G. Haarman, dr. M.O. Hoekstra, dr. A.J. van Houte, dr. A.C. Knulst, dr. E.H.G. van Leer, drs. Y. Meijer, dr. M.M.H.M. Meinardi, drs. G.N. van der Meulen, dr. J.N.G. Oude Elberink, dr. S.G.M.A. Pasmans, drs. J.G.M. Rijntjes, dr. H. Röckmann, dr. E.A. Roelandse-Koop prof. dr. ir. H.F.J. Savelkoul, dr. A.B. Sprikkelman Houten2011 © 2011 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopie- en of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelij- ke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet j° het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stich- ting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compila- tiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouw- bare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aan- vaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. ISBN 978 90 313 8751 9 NUR 870, 871 Ontwerp omslag: Designworks, Oud Gastel Ontwerp binnenwerk: Studio Bassa, Culemborg Automatische opmaak: Crest Premedia Solutions (P) Ltd, Pune, India De uitgever stelt zich niet verantwoordelijk voor eventuele onjuistheden die in Het Kinderallergie Formularium voorkomen. Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus 246 3990 GA Houten www.bsl.nl Inhoud Redacteuren 7 Voorwoord redactie 10 1 De allergische mars 12 2 Preventie van allergie en astma 25 3 Voedselallergie 37 4 Constitutioneel eczeem 45 5 Astma en beperken van astma-exacerbaties 60 6 Allergische rinitis en conjunctivitis 74 7 Anafylaxie 84 8 Urticaria en angio-oedeem 93 9 Latexallergie 103 10 Insectenallergie 109 11 Geneesmiddelenallergie 121 12 Immunotherapie 132 13 Interpretatie van laboratoriumonderzoek 140 Geneesmiddelenoverzicht 152 6 Het Kinderallergie Formularium Register 160 Redacteuren Dr. H. de Groot allergoloog, Reinier de Graaf Groep, Centrum voor Allergie en Kind, locatie Diaconessenhuis Voorburg Dr. A.P.E. Sachs huisarts, Julius Centrum voor Gezondheidswetenschappen en Eerste- lijns Geneeskunde, Universitair Medisch Centrum Utrecht Medewerkers Prof. dr. W.M.C. van Aalderen kinderarts-pulmonoloog, Emma Kinderziekenhuis, Academisch Me- disch Centrum, Amsterdam Prof. dr. A.E.J. Dubois allergoloog, Universitair Medisch Centrum Groningen Mevr. drs. Y.C.M. Duijvestijn kinderarts, Medisch Centrum Alkmaar Prof. dr. R. Gerth van Wijk internist-allergoloog, Erasmus MC, Rotterdam Dr. H. de Groot allergoloog, RdGG, Centrum voor Allergie en Kind, locatie Diacones- senhuis Voorburg Dr. E.G. Haarman kinderarts, Emma Kinderziekenhuis, Academisch Medisch Centrum, Amsterdam Dr. M.O. Hoekstra 8 Het Kinderallergie Formularium kinderarts, UMC St Radboud, Nijmegen Dr. A.J. van Houte medisch immunoloog, Diakonessenhuis Utrecht/Zeist en St. Antonius Ziekenhuis Nieuwegein/Utrecht Dr. A.C. Knulst dermatoloog, Universitair Medisch Centrum Utrecht Dr. E.H.G. van Leer kinderarts-allergoloog, Groene Hart Ziekenhuis, locatie Jozef, Gouda Mevr. drs. Y. Meijer kinderarts-allergoloog, Universitair Medisch Centrum Utrecht, locatie Wilhelmina Kinderziekenhuis Dr. M.M.H.M. Meinardi dermatoloog, Mauritskliniek, Den Haag Mevr. drs. G.N. van der Meulen kinderarts-allergoloog, Martini Ziekenhuis, Groningen Mevr. dr. J.N.G. Oude Elberink allergoloog, Universitair Medisch Centrum Groningen Mevr. dr. S.G.M.A. Pasmans dermatoloog, Universitair Medisch Centrum Utrecht, locatie Wilhel- mina Kinderziekenhuis Mevr. drs. J.G.M. Rijntjes kinderarts-allergoloog, Emma Kinderziekenhuis AMC, Amsterdam Mevr. dr. H. Röckmann dermatoloog, Universitair Medisch Centrum Utrecht Mevr. dr. E.A. Roelandse-Koop klinisch chemicus, VU Medisch Centrum, Amsterdam Prof. dr. H.F.J. Savelkoul hoogleraar Celbiologie en Immunologie, Wageningen Universiteit Mevr. dr. A.B. Sprikkelman Redacteuren 9 kinderarts, Emma Kinderziekenhuis, Academisch Medisch Centrum, Amsterdam Voorwoord redactie Recente Diagnostische, Etiologische, Prognostische en Therapeutische ‘evidence-based’ bevindingen binnen de allergologie waren, na de eerste editie van 2009, aanleiding voor het schrijven van deze tweede uitgave van het Formularium Kinderallergologie. DEPTh is een acroniem voor deze vier bevindingen, en vormen − ook bijna altijd in deze volg- orde − ‘de vier te betreden traptreden van Ziek naar Beter’, en wel on- afhankelijk van het betreffende specialisme dat de patiënt consulteert: te beginnen met de huisarts en als laatste de patholoog. Allen werken namelijk grotendeels vanuit de klacht naar de (differentiële) diagnose, zoeken vervolgens naar de etiologie (veelal niet eenduidig), maken een inschatting van de prognose en gaan ten slotte over op de eventueel in te stellen therapie. Kennis en ervaring staan hierbij voorop. Wat kennis betreft kan niet genoeg de nadruk worden gelegd op wat Sacket1 in 1996 heeft geschreven: ‘Evidence-Based Medicine’ is geen kookboekgeneeskunde. EBM vervangt nimmer de individuele klini- sche expertise. Het is de expertise van de clinicus die moet beslissen of de betreffende EBM-informatie van toepassing is op deze ene patiënt. Ervaring lijkt mogelijk een pré, maar indien niet geverifieerd, kan het leiden tot een verraderlijke waan en belandt men al gauw in een van de vier DEPTh-valkuilen. Alle hoofdstukken in dit formularium zijn geschreven voor de da- gelijkse praktijk van huisarts, kinderarts, longarts, dermatoloog en kno-arts. Er wordt uitvoerig ingegaan op de bij de desbetreffende spe- cialismen behorende incidenties, a priori-kansen, anamnese, laborato- riumonderzoeken en… wanen! De eerste waan treedt bijna dagelijks bij velen op wanneer wij, routi- nematig zonder verificatie met recente literatuurgegevens, de eerder 1 Sackett DL, Rosenberg WM, Gray JA, Haynes RB, Richardson WS. Evidence based medicine: what it is and what it isn’t. BMJ 1996;312(7023):71-2. Redacteuren 11 genoemde vier ‘traptreden van Ziek naar Beter’ betreden. Eenmaal be- land op de vierde trede, zijn we maar al te vaak in de veronderstelling dat ons handelen op een hoog plan staat… De tweede waan zal ons allen treffen. Het van oorsprong zelfstandige specialisme allergologie wordt anno 2011 waargenomen door acht ‘oude-stijlallergologen’, zestien internist-allergologen en vier kin- derartsen met als aandachtsgebied allergologie. Daarnaast zijn er nu slechts vier internist-allergologen en drie kinderarts-allergologen in opleiding. In een tijd waarin er wereldwijd een significante toename is van al- lergische aandoeningen1, is het een waan om te denken dat zonder het specialisme allergologie een adequaat antwoord gegeven zal kunnen worden op de vele onderzoeksvragen die met deze toename gepaard gaan. Verstand beschermt blijkbaar niet tegen waan… ‘Opdat zij beter worden’2 zou eigenlijk een passende subtitel voor dit formularium zijn. Deze aanhef verwijst namelijk naar de artsen zelf. Vooruitgang in de geneeskunde is alleen mogelijk als artsen na ons beter zullen zijn dan wij. Dit is dan ook een reden te meer dat wij met veel plezier aan de totstandkoming van dit formularium hebben bijgedragen. Wij spreken dan ook, mede namens alle medeauteurs, de wens uit dat dit boekje niet een plaats in uw boekenkast zal vinden, maar wel op uw bureau, in uw dokterstas of jaszak. Dit is niet alleen vanwege het kleine formaat, dat zich hier trouwens bij uitstek voor leent, maar met name vanwege de inhoud. Deze is voor u, naar wij hopen, van groter omvang. Dr. Hans de Groot, allergoloog Dr. Alfred P.E. Sachs, huisarts 1 Groot H de (RdGG), Gommer AM (RIVM). Neemt het aantal mensen met allergie toe of af? In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM. Nationaal Kompas Volksgezondheid\Gezondheid en ziekte\Ziekten en aandoeningen\Allergie, 21 september 2009. http://www.nationaalkompas.nl. 2 Prof. dr. L. Eijsman 1991, ‘Opdat zij beter worden’. Amsterdam: oratie aan de Vrije Universiteit Amsterdam.