Prof. dr. R. Gerth van Wijk Drs. M.H.J. Vaessen Het allergie formularium Onder redactie van: Prof. dr. R. Gerth van Wijk Drs. M.H.J. Vaessen Het allergie formularium Een praktische leidraad 5e druk Houten2013 ISBN 978-90-313-9988-8 © Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media 2013 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet j° het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet, dient men de daar- voor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwba- re uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. NUR 870/871 Ontwerp omslag: Studio Bassa, Culemborg Automatische opmaak: Crest Premedia Solutions (P) Ltd., Pune, India Eerste druk 2001 Tweede druk 2003 Derde druk 2006 Vierde druk 2009 Vijfde druk 2013 Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus 246 3990 GA Houten www.bsl.nl V Voorwoord redactie Voor u ligt Het allergie formularium, een praktische lei- draad. Dit formularium is een nieuwe uitgave en geeft een overzicht van allergische aandoeningen, zoals deze voor- komen in de dagelijkse praktijk. Het formularium is vooral bedoeld voor huisartsen en medisch studenten. Allergie staat volop in de belangstelling. De prevalentie van allergische aandoeningen blijkt toe te nemen. Heden- daags onderzoek is dan ook met name gericht op de ach- tergronden van deze toename. Ook de patiënt zelf, gevoed door de berichten in de lekenpers, heeft meer dan vroeger belangstelling voor allergie. De patiënt zal dan ook eerder een beroep doen op de huisarts als het gaat om allergische ziekten. Patiënten met allergische aandoeningen worden door be- handelaren uit verschillende disciplines gezien. Dit brengt met zich mee dat diagnostiek en behandeling vanuit meer- dere invalshoeken worden toegepast. Tenslotte leven er zowel bij artsen als bij patiënten vele verschillende denk- beelden op allergologisch gebied, sommige reëler dan an- dere. Om deze reden is er behoefte aan enig houvast voor de medicus practicus die patiënten met allergische aandoe- ningen ziet en behandelt. Dit Allergie formularium hoopt dit houvast alsmede een kader te geven. Daarbij pretende- ren we geen volledigheid, wel hopen we voldoende hand- vatten te bieden om te kunnen omgaan met allergologische problemen in de dagelijkse praktijk. De lezer die zich ver- der wil verdiepen in de materie, dient informatie te verga- ren uit uitgebreidere tekstboeken. VI Vo orwoord redactie Wij zijn erin geslaagd een groot aantal deskundigen vanuit de allergologie, dermatologie, kindergeneeskunde, KNO- heelkunde, longziekten en uit het laboratorium bereid te vinden een bijdrage te leveren aan dit formularium. Samen met mevrouw drs. Lydia Nieuwendijk, de coördinator van dit initiatief, hebben zij vorm gegeven aan deze uitgave. De redactie is hen hier zeer erkentelijk voor. Wij hopen u een beknopt en praktisch overzicht te bieden van het brede spectrum van allergische aandoeningen en de behandeling hiervan. Kritische opmerkingen en sugges- ties voor verbeteringen zijn van harte welkom. Zij zullen toekomstige edities alleen maar ten goede komen. Bij de 5e editie Deze editie van Het allergie formularium is geheel herzien. Een aantal nieuwe auteurs heeft bijgedragen aan de tekst. De afgelopen jaren hebben zich belangrijke nieuwe ont- wikkelingen voorgedaan op het gebied van de diagnostiek. De laatste inzichten zijn derhalve in de tekst meegenomen: de hoofdstukken zijn bijgewerkt met betrekking tot allergie zowel bij kinderen als bij volwassenen. De genoemde web- sites zijn beoordeeld op hun actualiteit en de medicatie is bijgewerkt, waarbij uniformiteit tussen de hoofdstukken is nagestreefd. Op- of aanmerkingen van de lezer kunnen de uitgave ver- der verbeteren. Allergie blijft volop in de belangstelling staan. Allergische aandoeningen behoren nog steeds tot de meest prevalente chronische ziekten. De impact van allergische ziekten en de daarmee samenhangende zorgvraag dient niet onder- Voorwoord redactie VII schat te worden. De redactie hoopt wederom met deze uit- gave een compacte leidraad te bieden bij de diagnostiek en behandeling van patiënten met allergische aandoeningen. IX Lijst van redacteuren en auteurs Redacteuren Prof. dr. R. Gerth van Wijk internist-allergoloog, Erasmus MC, Rotterdam Drs. M.H.J. Vaessen arts, Brunssum Auteurs Prof. dr. W.M.C. van Aalderen kinderlongarts, Emma Kinderziekenhuis AMC, Amsterdam Dr. M. van den Berge longarts, Universitair Medisch Centrum Groningen Dr. E. Crone-Kraaijeveld huisarts, Krimpen a/d IJssel Dr. H. de Groot allergoloog, RdGG Delft, locatie Diakonessenhuis, Voorburg Prof. dr. R. Gerth van Wijk internist-allergoloog, Erasmus MC, Rotterdam X Lijst van redacteuren en auteurs Dr. S.H. Kardaun dermatoloog, Universitair Medisch Centrum Groningen Dr. E.F. Knol immunoloog, Universitair Medisch Centrum Utrecht Dr. A.C. Knulst dermatoloog, Universitair Medisch Centrum Utrecht Prof. dr. J-W.J. Lammers longarts, Universitair Medisch Centrum Utrecht Dr. M.M.H.M. Meinardi dermatoloog, Mauritskliniek, Den Haag Prof. dr. J.G.R. de Monchy allergoloog, Universitair Medisch Centrum Groningen Dr. W.M.C. Mulder arts-klinisch farmacoloog, Academisch Medisch Centrum, Amsterdam Prof. dr. A.P. Oranje dermatoloog, Erasmus MC, Rotterdam Drs. M.J.R. Quanjel longarts i.o., Universitair Medisch Centrum Utrecht Dr. A.P.E. Sachs huisarts, universitair hoofddocent Julius Centrum voor Gezondheidswetenschappen en Eerstelijns Geneeskunde, Universitair Medisch Centrum Utrecht XI Inhoud 1 I nleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 R. Gerth van Wijk 2 A llergische reacties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 E.F. Knol 3 A llergologische diagnostiek en allergenen. . . . . . . . . . . . . . 19 J.G.R. de Monchy 4 A llergische conjunctivitis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 E. Crone-Kraaijeveld 5 A llergische en niet-allergische rinitis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49 R. Gerth van Wijk 6 A stma. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 W.M.C. van Aalderen en M. van den Berge 7 E xtrinsieke allergische alveolitis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89 M.J.R. Quanjel en J-W.J. Lammers 8 C onstitutioneel eczeem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95 A.P. Oranje 9 C ontacteczeem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109 M.M.H.M. Meinardi en W.M.C Mulder 10 U rticaria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123 M.M.H.M. Meinardi en W.M.C. Mulder 11 A nafylaxie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135 H. de Groot