T.C. SELÇUK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ GAZETECİLİK ANABİLİM DALI GAZETECİLİK BİLİM DALI HEGEMONİK ERKEKLİĞİN YENİDEN ÜRETİLDİĞİ BİR ALAN OLARAK SPOR MEDYASI: SPOR HABERLERİNDE ERKEKLİK SÖYLEMLERİ ÜZERİNE BİR İNCELEME Cihan ÇAKIR YÜKSEK LİSANS TEZİ Danışman Doç. Dr. Banu TERKAN Konya - 2015 ii ÖNSÖZ VE TEŞEKKÜR Bu çalışma, hegemonik erkekliği yeniden üreten alanlardan biri olan spor med- yasının, spor haberleri yoluyla hegemonik erkekliğin inşasına nasıl katkı sağladığını ortaya koymak amacıyla yapılmıştır. Toplumsal cinsiyet ilişkilerinin üretildiği bir alan olarak spor medyasının ana- lizi, spor, toplumsal cinsiyet ve iktidar arasındaki ilişkilerin çok boyutlu bir okuma- sını yapmak açısından önemlidir. Türkiye’de, spor medyasını temel alarak spor ha- berleri yoluyla hegemonik erkekliğin yeniden üretimini “eleştirel erkeklik çalışmala- rı” perspektifinde değerlendiren yüksek lisans ve doktora çalışmasının olmaması, bu araştırmanın önemini artırmaktadır. Tezin her aşamasında bilgi ve deneyimiyle bana rehber olarak her zaman ya- nımda olan, tez dışı konularda da hiçbir zaman yardımlarını esirgemeyerek beni aile- den biri olarak gören ve bana gerçek bir danışmanın nasıl olması gerektiğini gösteren danışman hocam Doç. Dr. Banu TERKAN’a, lisans ve yüksek lisans sürecinde ve sonrasında kendisinden çok şey öğrendiğim, fakültede odasının kapısı öğrencilerine her zaman açık olan ve aklımdaki sorulara cevap bulmak için her yanına gittiğimde odadan aklımda daha çok soruyla çıkmamı sağlayarak beni araştırmaya teşvik eden hocam Prof. Dr. Ahmet Yalçın KAYA’ya teşekkür ederim. Her zaman yanımda olan ve benim için gösterdikleri çabalar ve yaptıkları fe- dakârlıklar için aileme, tez süresince girdiğim tüm stres dolu anları üzerimden atmak için beni evden çıkarıp nefes almamı sağlayarak kardeşliğin ne demek olduğunu gös- teren, Batuhan ÖZDEL, Burak AKDEMİR, Buğra KAYA, Merve PARLAYAN ve Mihrali KÖSELİÖREN’e, geç tanımış olmama rağmen, lisans-yüksek lisans süreci- nin her aşamasını beraber geçirdiğim arkdaşım Fırat ATA’ya ve hayatımın son altı yılında her zaman yanımda olan, en ihtiyacım olduğu anda yardımıma koşan Tuba LİVBERBER’e teşekkür ediyorum. iii T.C. SELÇUK ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitü Müdürlüğü Adı Soyadı Cihan Çakır Numarası: 124222001002 n i Ana Bilim / Bilim n i Gazetecilik Anabilim Dalı / Gazetecilik Bilim Dalı cn Dalı e r Danışmanı Doç. Dr. Banu TERKAN ğ Ö Programı Tezli Yüksek Lisans Hegemonik Erkekliğin Yeniden Üretildiği Bir Alan Olarak Spor Medyası: Spor Haberlerinde Tez Adı Erkeklik Söylemleri Üzerine Bir İnceleme ÖZET İnsanlık tarihinin başlangıcından beri var olan ve insanlığın yaşam koşullarına göre şekillenen spor, günümüzde sanayileşme ve küreselleşmenin etkisiyle toplumsal yaşamda önemli bir yere sahiptir. Spor olaylarını halka duyurma işlevini yerine geti- ren spor medyası tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de geniş kitleleri etkilemekte- dir. Spor medyası, genel olarak erkeklerin hakim olduğu bir alan olarak görülmekte, okuyuculara spor olayları hakkındaki haberler iletilirken, eril bir dil kullanmaktadır. Spor medyası bu haberler aracılığıyla erkeklik değerlerini topluma yansıtmaktadır. Bu çalışmada hegemonik erkekliğin yeniden üretildiği bir alan olarak spor medyası, çeşitli boyutlarıyla ele alınmıştır. Fanatik, Fotomaç ve Açık Mert Korkusuz gazetele- rindeki haberler 6 ay süreyle incelenmiş ve spor haberlerindeki erkeklik söylemleri ortaya konulmaya çalışılmıştır. Gazetelerde hegemonik erkekliği yeniden üreten te- malar belirlenmiş ve bu belirlenen temalar çerçevesinde gazetelerdeki erkeklik görü- nümleri “eleştirel söylem çözümlemesi” yöntemiyle analiz edilmiştir. Yapılan analiz- lerle spor medyasında hegemonik erkekliğin inşa edilmesinde ön plana çıkan söylem biçimlerini güçlü kılan retoriksel ve ideolojik stratejiler belirlenmiştir. Anahtar Kelimeler: Erkeklik, Hegemonik Erkeklik, Spor, Spor Medyası, Söy- lem, Eleştirel Söylem Çözümlemesi. iv T.C. SELÇUK ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitü Müdürlüğü Adı Soyadı Cihan Çakır Numarası: 124222001002 n i Ana Bilim / Bilim n i Gazetecilik Anabilim Dalı / Gazetecilik Bilim Dalı cn Dalı e r Danışmanı Doç. Dr. Banu TERKAN ğ Ö Programı Tezli Yüksek Lisans Sports Media as a Field Where Hegemonic Mas- Tez Adı culinity is Reproduced: An Examination of Mas- culinity Discourses in Sports News SUMMARY Sport, which has existed and been shaped in accordance with the life conditi- ons for the history of humanity, plays a significant role in social life with the impact of industrialization and globalization. Just like the other countries in the world, sport media which serves the function of announcing sport events has an influence on large masses in our country as well. Sports media is usually seen as a field of which men have a command, and this media prefers a masculine language during the process of informing the readers about the sport-related events. Sports media reflects what the values of manhood are to the society by means of those news pieces. In this study, sport media as a field by which the hegemonic masculinity is re-produced is discus- sed with several dimensions. The news pieces in Fanatik, Fotomaç and Açık Mert Korkusuz papers have been analyzed for six months, and masculine expressions have been tried to be presented. In the papers, themes that re-produce hegemonic masculi- nity have been identified, and under the frame of these specified themes, views of masculinity in the papers have been analyzed via critical discourse analysis. With the analysis done, rhetorical and ideological strategies which become prominent in the construction of hegemonic masculinity in the sports media have been established. Key Words: Masculinity, Hegemonic Masculinity, Sport, Sports Media, Disco- urse, Critical Discourse Analysis. v İÇİNDEKİLER BİLİMSEL ETİK SAYFASI .................................................................................................. i ÖNSÖZ VE TEŞEKKÜR ...................................................................................................... ii ÖZET ..................................................................................................................................... iii SUMMARY ........................................................................................................................... iv GİRİŞ ...................................................................................................................................... 1 BİRİNCİ BÖLÜM SPOR VE SPOR HABERCİLİĞİ ÜZERİNE TEMEL YAKLAŞIMLAR 1.1. Spor Kavramsallaştırması ........................................................................................... 5 1.2. Sporun İşlevleri ............................................................................................................. 8 1.2.1. Sporun Toplumsal İşlevleri ............................................................................... 8 1.2.2. Sporun Kültürel İşlevleri ................................................................................ 12 1.2.3. Sporun Politik İşlevleri .................................................................................... 16 1.2.4. Sporun Ekonomik İşlevleri ............................................................................. 20 1.3. Sporun Dünyadaki Gelişimi ...................................................................................... 24 1.4. Sporun Türkiye’deki Gelişimi ................................................................................... 29 1.5. Spor Medyasının Tanımlanması ............................................................................... 35 1.6. Spor Medyasının Genel Özellikleri ........................................................................... 38 1.7. Spor Haberciliği .......................................................................................................... 40 1.8. Spor Haberciliğinin Toplumsal ve Kültürel Boyutları ............................................ 42 1.9. Spor Haberciliğinin Siyasal ve Ekonomik Boyutları ............................................... 45 vi İKİNCİ BÖLÜM ERKEKLİK ÇALIŞMALARININ KURAMSAL ÇERÇEVESİ VE ERİL DİLİN YENİDEN ÜRETİLDİĞİ BİR ALAN OLARAK SPOR HABERLERİ 2.1. Cinsiyet ve Toplumsal Cinsiyet Kavramsallaştırması ............................................. 49 2.2. Erkeklik Kavramsallaştırması .................................................................................. 55 2.3. Erkekliği Açıklamaya Çalışan Kuramsal Yaklaşımlar ........................................... 61 2.3.1. Özcü (Biyolojik) Yaklaşım .............................................................................. 62 2.3.2. Yapısalcı Yaklaşım .......................................................................................... 64 2.3.3. Psikanalitik Yaklaşım ...................................................................................... 66 2.4. Erkeklik ve İktidar İlişkisi ......................................................................................... 68 2.5. Hegemonik Erkekliğin Tanımlanması ...................................................................... 74 2.6. Erkeklik Çalışmaları .................................................................................................. 78 2.7. Erkeklik Hareketleri .................................................................................................. 82 2.7.1. Erkeklikçilik ..................................................................................................... 83 2.7.2. Erkek Kurtuluşçuluğu ..................................................................................... 86 2.7.3. Profeminizm ..................................................................................................... 88 2.8. Eril Dilin Yeniden Üretildiği Bir Alan Olarak Spor Haberleri .............................. 90 2.8.1. Liberal ve Eleştirel Yaklaşımlarda Haberin Anlamlandırılma Biçimleri .. 90 2.8.2. Haber ve Söylem İlişkisi .................................................................................. 97 2.8.3. Haber Söylemi Yoluyla Üretilen İktidar İlişkileri ...................................... 100 2.8.4. Haber Yoluyla Üretilen Eril Dil .................................................................... 102 2.8.5. Spor ve Spor Haberciliğinin Hegemonik Erkekliğin İnşasındaki Rolü .... 107 vii ÜÇÜNCÜ BÖLÜM SPOR HABERLERİNDE ERKEKLİK SÖYLEMLERİ 3.1. Araştırmanın Yöntemi ............................................................................................. 113 3.1.1. Yöntemin Tanımlanması ............................................................................... 113 3.1.2. Amaç ............................................................................................................... 118 3.1.3. Önem ............................................................................................................... 119 3.1.4. Varsayımlar .................................................................................................... 120 3.1.5. Araştırma Soruları ........................................................................................ 120 3.1.6. Sınırlılıklar ..................................................................................................... 120 3.1.7. Evren ve Örneklem ........................................................................................ 121 3.1.8. Verilerin Elde Edilmesi ve Yapılan Analizler ............................................. 121 3.1.9. Tanımlar ......................................................................................................... 123 3.2. Bulgular ve Yorumlar .............................................................................................. 124 3.2.1. Fanatik Erkeklik ............................................................................................ 125 3.2.2. Eşcinsel Erkeklik ............................................................................................ 133 3.2.3. Modayı ve Teknolojiyi Takip Eden Bakımlı Erkek .................................... 138 3.2.4. Delikanlı ve “Adam” Olarak Erkek ............................................................. 145 3.2.5. İdeal Baba ve İdeal Eş Olarak Erkek .......................................................... 153 3.2.6. Militarist Erkek .............................................................................................. 161 3.2.7. Beden Üzerinden İnşa Edilen Erkeklik: Sert, Dayanıklı, Güçlü Erkek ... 169 3.2.8. Hegemonik Erkekliğin İnşasında Kadının Konumlandırılma Biçimleri .. 176 3.2.8.1. Cinsel Obje Olarak Kadın .................................................................... 176 3.2.8.2. Fedakâr Anne ve İyi Eş Olarak Kadın ................................................ 182 SONUÇ ................................................................................................................................ 187 KAYNAKÇA ...................................................................................................................... 191 ÖZGEÇMİŞ ........................................................................................................................ 214 1 GİRİŞ Toplumsal cinsiyet temelli çalışmaların ağırlık noktası kadın çalışmalarıdır. Bu çalışmalar, toplumda süregelen toplumsal cinsiyete ilişkin kalıp yargıların, özellikle kadını olumsuz yönde etkilediğini, kadını ikincilleştirdiğini ve cinsiyete dayalı ay- rımcılık olgusunun sürekli olarak yeniden ürettiğini ifade etmektedir. Toplumsal cin- siyet bağlamında yapılan araştırmaların büyük bir bölümü kadınlar üzerine odaklan- makla birlikte, erkekler ile ilgili çalışmaların da yapıldığı görülmektedir. Erkeklik ça- lışmaları, erkeklik olgusunun toplumsal yaşam içinde nasıl inşa edildiği, yeni kuşak- lar tarafından nasıl benimsenip içselleştirildiği, kadınların bu içselleştirmede nasıl bir rol oynadığı, toplumdan topluma ve dönemden döneme erkeklik kurgusunun nasıl farklılık gösterdiği, erkeklerin değişen roller karşısında nasıl bir tutum sergiledikleri gibi sorulara cevap bulmaya çalışan bir alandır (Zeybekoğlu, 2013:2-3). Sosyal bilimlerde erkek kimliği ve erkeklik üzerine çalışmalar, toplumsal cin- siyet çalışmalarıyla başlamış, feminizmin ve feminist teorinin etkisiyle gelişmiştir. Erkeklik çalışmalarının kabul görmeye başlamasıyla birlikte, egemen erkeklik değer- lerine uyum sağlamaya çalışan erkeklerin yaşamlarında yarattığı olumsuzluklara dik- kat çekilmeye başlanmış ve toplumdaki farklı erkekliklerin yaşanış ve algılanış tarz- ları anlamlandırılmaya çalışılmıştır (Sancar, 2009:25-26). 1970’li yıllardan bu yana, feminist perspektif içinden erkeklik çalışmaları yürü- tülmektedir. Ancak, erkekliğe ilişkin çalışmaların, özellikle son yirmi yıldan bu yana yoğunlaştığı söylenebilir (Akca ve Tönel, 2011:13-14). Toplumsal cinsiyet ve erkek- lik üzerine yapılan çalışmalarda, genellikle ataerkil sistemin ve eril tahakkümün ka- dınlar üzerinde nasıl kurulduğu ve işlediği tartışılmaktadır. Oysa bu hegemonik süre- ci, yalnızca erkeklerin kadınlar üzerinde kurduğu egemenlikle açıklamak mümkün değildir. Çünkü hegemonik erkeklik, yalnızca kadın ve erkek ilişkilerinde ortaya çıkmaz; toplumsal yapının içindeki her ilişkide kendini gösterebilir. Hegemonik er- keklik, her zaman kadınlarla olduğu kadar, daha alt konumda görülen erkeklik tiple- riyle de ilgili olarak inşa edilmektedir. Farklı erkeklik tipleri arasındaki etkileşim, ataerkil bir toplum düzeninin işleyişini sağlayan parçalardan biridir. Bu yüzden, he- gemonik erkekliğin diğer erkeklik tipleriyle olan ilişkileri üzerinden de eril söylemin