İshak SUNGUROĞLU, 18 Mart 1888 de Harput'ta doğmuştur. Babası Yemen'de şehit düşen mülazim'i evvel Abdülhamit Hamdi Efendi, annesi gene Sun­ guroğlu ailesinden Mümine Hanımdır. İlk eğitimini Kamilzade Hafız Tevfik Efendi mektebinde tamamladıktan sonra Elaziz Askeri Rüştüyesi'nde ve Elaziz Mülkiye idadisinde okuyarak 1907 yılında mezun olmuştur. Daha sonra Kamil Paşa Med­ resesinde Müftü Kemal Efendiden ders alarak bir yıl kadar Medrese eğitimi gör­ müştür. 1908-1914 yıllan arasında Elaziz Adliyesinde ve Vilayet encümen ki­ tabetinde çalışmış, askerlik dönüşü bir süre memuriyete devam ederken, Harput Numune İptidaisinde resim ve beden terbiyesi öğretmenliği yapmıştır. Daha sonra dayısı Hacı Kerim Efendi'nin yönettiği bir şirkette ticaret hayatına atılmış, 1922 yılında istanbul'a yerleşerek kendi adına ticarete başlamıştır. Ancak; büyük bir yangında evinin ve eşyalarının yanması üzerine, 1935 yılında memuriyete dönmüş, 1954 yılına kadar istanbul'da çeşitli kurumlarda çalışarak emekli olmuştur. Bu dönemde kendisinin de büyük katkılarıyla kurulan "Elazığ Lise- si'nden Yetişenler Cemiyeti"nin uzun yıllar başkanlığını yaparak, ihtiyaç içindeki öğrencilerin barınma ve yetişmelerine büyük emek vermiştir. Türk musikisine olan aşinalığına sıla hasretini de katarak Harput şar­ kı ve türkülerinin asıllarına uygun olarak yaşatılmaları için büyük emekler ver­ miş, bunları makamlarına göre guruplandırarak, ses ve usul yönünden devrin üstatları Harput'lu okuyucuların seslerinden teyp bandına aldırarak Rahmetli Vas- fi AKYOL aracılığı ile notaya geçirtmiştir. 1948 yılında yazmağa başladığı Harput Yolları için defalarca Harput ve Elazığ'ı ziyaret etmiş, ayrıca gerekli bilgi ve belgeler için muhtelif şehirler­ deki kütüphane ve arşiv dairelerinde 1977 yılına kadar bıkmadan çalışmıştır. Aynı yıl yaz aylarında bir gün İstanbul'da ziyaret ettiğimde, kendi­ sini masa başında çılışırken buldum, iyice yaşlanmış zorlukla yazıyordu. Bana, "Harput'un hatırı için olsa gerek, Allahım bana arkadaşlarımdan çok daha uzun ömür bahşetti. Bir yıl daha müsaade etse Harput Yolları'nın beşinci cildini tamam- layabilsem görevim bitmiş olacak, fakat bundan sonrası için pek müsaade edile­ ceğe benzemiyor." dedi. Bu konuşmadan üç ay sonra eserinin beşinci cildini tamamlayamadan 5 Ekim 1977 tarihinde 88 yaşında Hakkın Rahmetine kavuştu. Cenazesi istanbul'da bulunan bütün Elazığ'lı hemşehrilerinin ve diğer sevenlerinin elleri üzerindç Feriköy Mezarlığı'nda toprağa verildi. Allahm Rahmeti üzerine olsun. Prof. Kerim SUNGUROĞLU İ S H AK S Ü N G U R O Ğ L IJ H A R P UT Y O L L A R I N DA Portresi, coğrafyası, tarihi, âbideleri, ilim müesseseleri, âlimleri, şairleri, zengin folkloru, aile tarihleri, âdet ve an'aneleriyle eski Harput B İ R İ N Cİ C İ LT Bu ciltte 161 resim ve yazı, bir harita ve bir de kroki vardır. İ S T A N B UL 19 5 8 TAKDİM Elazığ Kültür ve Tanıtma Vakfı olarak bugün, engin bir sevinç ve gururun içerisindeyiz. Zira,"Harput Yollarında"yı eksiksiz sizlere ulaştırmış bulunuyoruz. Sahibolduğunuz bu eser için, birşeyler yazmak bizleri aşar. Çünkü 29 yılda gerçekten geceli gündüzlü, tarifsiz uğraşlar ve sıkıntılarla yazılmış, kalpten duyulmuş, yaşanmış Ve bir karşılık beklenmeden kağıda dökülmüştür. "Harput Yollarında" hemen hemen sayılı bir iki ilimiz hariç, şehrimize nasibolan bir kültür hazinesidir. Türk Tarihi ve yöresel Türkiye araştırmaları için, tartışmasız bir büyük kaynaktır. Bu eserde tarihi ve coğrafyası ile, düğünü derneği ile, gelenekleriyle kendimizi ve geçmişimizi bulacaksınız. Yaşayan değerlerimiz için gururlanacak ve coşacak, kaybolan ve unutulanlar için yanıp tutuşacaksınız. Vakfımıza bağışlamaları ile, bu kültür hazinesinin gün­ celleşmesini sağlayan, ayrıca geliri ile, ihtiyaç içerisindeki Elazığlı Üniversite öğrencilerine büyük destekte bulunan kıy­ metli kızı, Ayten ÖZÇELİK hanımefendiye ve oğlu Prof. Dr. Sayın Imer SUNGUROĞLU'na Vakfımız ve bütün Elazığlılar adına sonsuz sevgi ve saygılar sunuyorum. Harputlu doğup, Harputlu yaşayan ve 1948 senesinde oluşturmaya başladığı bu eseri, tarifsiz zorluklar içerisinde 29 yıl aralıksız bir oya gibi işleyen, son zamanında bile beşinci cildini bitirebilmek için "Yüce Allahından bir yıl daha ömür niyaz eden" memleketimizin değerli evladı merhum ishak SUNGUROĞLU'nun aziz hatırası önünde saygıyla eğiliyorum. Nur içinde yatsın. ^' 7 Prof. Or. Koksal BALOŞ Vakıf Yönetim Kurulu Başkanı Î Ç Î N D E K t L ER B i r i n ci C i lt Sahife Harput hakkında nefis bir şiir ve resimlerle eski Harput şehri V — XVI G i r iş 1 - 8 Şehrin Portresi 9 — 1* Harput'un coğrafi durumu 15 37 Harput tarihi hakkında ilk söz 3 7 — 41 Harput kelimesinin orijin • 42 — 48 Harput ve dolaylarındaki eski eserler 49 — 57 Hurriler idaresinde Harput 58 — 59 Etiler •• " 6 0 — 61 Asûrlar " " 62 — 63 Urartular " " 64—67 Medler " " 6 8 — 69 Persler " 7 0 — 71 Partlar " " 7 2 — 73 Sâsâniler " " 7 4 — 77 Selefküsler " " Î8 Ermeniler " " 7 9 — 84 Rorrta ve Bizans devirleri 85 — 90 Suphane kırallığı 91 îlk İslâm halifeleri devrinde Harput 92 Emeviler devrinde Harput 93 Abbasiler devrinde Harput 94 — 95 Bölg'eye Türk akınları 96 — 101 Harputda Çubuk emareti 102 Selçukiler devrinde Harput 103 — 109 Artuk oğulları devrinde Harput ve Belek Sultan . . 110 — 116 Bölgeye Moğol akınları 117 — 118 Dülkadir oğulları devrinde Harput 119 — 121 Akkoyunlular devrinde Harput 122 — 131 Osmanlılar devri ve bunların menşe'leri 132 — 133 Yavuz Sultan Selim devri 134 — 138 Kanunî Sultan Süleyman devri 139—142 IV. üncü Murad devri 143 — 154 İki buçuk asırlık perdeli bir devir 155 — 157 II. nci Sultan Abdülhamid devri 158 — 162 V. inci Sultan Mehmed Reşad devri 163 — 181 VI. ncı Mehmed Vahdettin devri 182 — 189 Harput ve Elâzığın nüfusu 190 — 197 Harput - Elâzığ; vilâyetinin idarî cephesi: Yavuz Sultan Selim devrinden bu güne kadar 198 — 238 Harputün mahalleleri 239 - 242 Askerî durum 243 - 246 Harputun kazaya tahvili ve Kaymakamlar 247 - 252 Sıhhat işleri ve içtima! yardım 253 - 257 I>isan 258 Harputun tarihî âbideleri... Süt Kalesi 259 - - 269 Harputun camileri: Alacalı cami 270 - • 273 Ağa. camii 273 - • 276 Ahmed bey camii 276 - • 277 Esadiye - Arslâniye camii 278 Kale camii 279 Kurşunlu camii 280 -— 282 Meydan Camii 282 -— 284 Sarahatun camii 285 -— 302 Ulu camii 302 -— 309 Mescitler: Âlâca mescit ve türbesi 310 • — 315 Ahi Musa mescidi ve türbesi 315 -— 316 Bekir çavuş mescidi 316 -— 317 Hoca, Hacı, Kara Sofu mescitleri 317 • — 318 Kökçü zade. Müderris mescitleri 318 Mehmed aga, Meydan mescid-i cedidi, Ortak mescitleri . . 319 — 320 Peygamber, Tahiriye mescitleri . . . . . . . . .. 320 • Zahri baba mescidi ve türbesi 321 — 321 Zaviye ve ziyaretgâhlar: Ankuzu baba . 322 Seyyid Ahmed Kürdi türbesi 323 — 323 Beşik baba, Ceiâl baba ve altı nefer arkadaşlarına ait türbeleri 324- Fatih Ahmed türbesi 325 • — 325 İbrahim baba türbesi 330 • — 330 Mansur baba türbesi 331 — 331 Nadir baba türbesi ve Nazır baba türbe ve tckycsi . . .. 333 — 333 Şeyh Hacı Osman Bedreddin türbesi . 334 — 334 Şeyh Şerafettin türbesi 335 — 335 Üryan baba türbesi 336 — 336 Civar köylerdeki ziyaretgâhlar 340 — 340 Kiliseler: Sürp Agop, İğdeli kilise 343 — 342 Katolik, Sürp Karabet kiliseleri 344 — 344 Protistan kilisesi 347 — 347 Süryani ve Sinabut kiliseleri 348 — 348 Mar Şemûn ve Yakubi kiliseleri 349 — 356 Hamamlar : Hoca hamamı 357 — 362 Paşa ve Cimşit hamamları 362 — 363 Hacı Yunus hamamı 363 — 364 Kale hamamı 364 — 365 Dere hamamı . 365 — 366 Arslâniye, Eski ^cale altı, Şehroz hamamları 366 Çeşmeler : 367 — 376 H ARPU T A SESLENİŞ O yıkık âbidelerden okunur her kederin, Nerde âvâze - i tekbirle dolan kubbelerin? Kal'e burcundan asırlar uyanırken sesine. Biz unuttuk seni bir lâhzada nankörcesine.. Seslenir maziye hasretle bakıp yaşlı çınar, Kayalardan süzülür gönlüme dem dem mayalar, Evliya toprağı Harput, ulema meşheridir, Seni takdirle gören gözleri öpsek yeridir (1). (1) Bu nefis parça. Haydar Dumanın en son çiirlerindendir, kitabımın başına koymakla büyük haz duymaktayım.