Handleiding Driedaagse opvoedingscursus over tieners en tabak, alcohol en drugs Tussen december 2013 en mei 2015 coördineerde VAD in samenwerking met VIGeZ een Vlaams project rond opvoedingsondersteuning voor Etnisch-Culturele Minderheden (ECM) over de thema’s alcohol, tabak en drugs. Dit preventieproject voor ouders kreeg concreet vorm door de hand van 6 pilootregio’s, telkens bestaande uit een TAD-preventiewerker en intermediair uit de ECM-sector (vb. integratiedienst, zelforganisatie, …). Het resultaat van deze samenwerkingen, is een aanbod van 6 lokaal uitgewerkte en geëvalueerde methodieken (met bijhorende materialen) waarmee de opvoedingsvaardigheden van ouders versterkt kunnen worden om TAD-gebruik van hun kinderen te voorkomen of uit te stellen. De methodieken zijn geschikt voor diverse ECM-groepen en nemen als vertrekpunt de diversiteit binnen het gezinsleven in Vlaanderen. Een volledig overzicht van de methodieken vindt u onder het materiaal op www.vad.be, via de zoekterm ‘ECM’. Colofon Auteur Christoph Cambré, TAD-preventiewerker, CGG VAGGA Projectpartners An Belmans, deskundige maatschappelijke projecten, OCMW Antwerpen Verantwoordelijke uitgever F. Matthys, Vanderlindenstraat 15, 1030 Brussel wettelijk depotnummer: D/2015/6030/7 VAD, Vereniging voor Alcohol- en andere Drugproblemen vzw Vanderlindenstraat 15, 1030 Brussel T 02 423 03 33 | F 02 423 03 34 | [email protected] | www.vad.be Het gebruik van (delen van) deze publicatie is toegestaan mits behoud van visie en doelstellingen van de publicatie, mits duidelijke bronvermelding en mits er geen financiële winst mee beoogd wordt. INTRODUCTIE Doelgroep  Ouders met kinderen van 12 tot 16 jaar.  Ouders met diverse etnisch-culturele achtergronden.  De tieners worden niet rechtstreeks betrokken. Toegangspoort/Modaliteiten Het team Verslavingspreventie van CGG VAGGA werkte tijdens het pilootproject samen met het OCMW van Antwerpen, namelijk de deelwerking Kansen voor Kinderen. Ze begeleiden OCMW- klanten, organiseren opvoedingscursussen, geven medewerkers informatie en overleggen met partners die rond dezelfde thema’s werken. Het team Verslavingspreventie draagt bij door de expertise op het gebied van tabak, alcohol en drugs. Kansen voor Kinderen ondersteunt ouders bij de opvoeding van hun kind(eren). Samen met ouders gaan ze op zoek naar de precieze vraag of het probleem en begeleiden hen daarna bij het vinden van gepaste hulp. Tijdens opvoedingscursussen kunnen ouders stilstaan bij de eigen kindertijd, nadenken over hoe zij hun kinderen willen opvoeden, tips en informatie opdoen, vaardigheden inoefenen maar vooral ook ervaringen uitwisselen met andere ouders. Het resultaat van deze samenwerking is de ‘opvoedingscursus over tieners en tabak, alcohol en drugs’, met aanvullende inspiratie uit het pakket ‘Als kleine kinderen groot worden’ (VAD) en de aanpak van het positief opvoeden (Triple P).  De methodiek is apart bruikbaar, los van andere methodieken.  De rol van de opvoeding is het uitgangspunt.  Samenwerking met een partner is noodzakelijk om de doelgroep te bereiken. Een partner kan zowel een professionele organisatie met een groot bereik aan diverse ouders zijn, als rechtstreeks één of meerdere etnisch-culturele organisaties. Doelstellingen Ouders voelen zich gesterkt om het thema tabak, alcohol en drugs te bespreken met hun tieners. Ouders zijn zich bewust van hun preventieve mogelijkheden inzake tabak-, alcohol- en ander druggebruik bij hun kinderen. Dit doen we door samen te zoeken naar antwoorden op volgende vragen:  Wat zijn tabak, alcohol en drugs?  Hoe kan je praten met je tiener over tabak, alcohol en drugs?  Hoe kan je grenzen en regels afspreken?  Hoe kan jij je tiener leren omgaan met de druk van vrienden?  Hoe is je eigen gedrag als ouder een voorbeeld?  Waar kan je terecht met vragen over tabak, alcohol en drugs? Middelen Personeel  1 of 2 vormingswerkers voor 3 halve dagen plus voorbereidingstijd. Deelnemers  Minimaal 8 ouders (zowel moeders als vaders zijn welkom).  Deelnemers zijn de Nederlandse taal machtig.  Deelname is gratis. UITVOEREN OPVOEDINGSCURSUS Begeleiders  De begeleiding bestaat uit 1 of 2 vormingswerkers.  Deze vormingswerkers zijn vertrouwd met het drugthema of met opvoedingsondersteuning of met beide. De vormingswerkers hebben ervaring in het werken met ouders en/of groepen. Praktisch  Voorzie 3 halve dagen voor deze opvoedingscursus (3 x 3uur), bijvoorbeeld gespreid over 3 weken. Indien minder tijd voorhanden is kan een selectie gemaakt worden uit de slides.  Vormingslokaal met voorzieningen (laptop/beamer/internet/boxen).  Drukwerk (deelnemersmap/werkbladen/folders over tabak, alcohol en drugs in verschillende talen).  PowerPointpresentatie, te downloaden vanop www.vad.be. Zoek bij het materiaal op trefwoord ‘ECM’. Bij de notities in de PowerPoint staat bijkomende uitleg voor de vormingswerker. Op maat  Zoals hier omschreven gaat het om een generieke methodiek: ouders met diverse etnisch- culturele achtergronden kunnen deelnemen.  Werken met een specifieke groep ouders van éénzelfde etnisch-culturele achtergrond lijkt eveneens haalbaar. Selecteer hiervoor relevante voorbeelden, filmfragmenten, folders die passen bij de doelgroep. (Zoek bijvoorbeeld op ‘ECM’ in de materialen op www.vad.be)  Voorzie ruim de tijd om vraaggericht te kunnen werken. Ingaan op vragen uit de groep zorgt ervoor dat je meer op maat van de doelgroep werkt, ook al wordt je voorbereiding hierdoor soms door elkaar gehaald. Durf ook regelmatig te herhalen. Het voorzien van 3 halve dagen helpt dit te bereiken. WERVING OUDERS Materiaal  Flyers, maillijst en telefoonronde. Kanalen  Tijdens het pilootproject was het kanaal van Kansen voor Kinderen belangrijk. Het OCMW van Antwerpen bereikt zeer veel klanten. De deelwerking Kansen voor Kinderen maakt deze opvoedingscursus bekend bij de collega OCMW-medewerkers. Voldoen de ouders aan het profiel, dan spreken zij kandidaat ouders rechtstreeks aan.  Professionele organisaties die werken met de doelgroep zoals een Centrum voor Algemeen Welzijnswerk (CAW), Sociale Adviseurs/Tuppercare/Homeparties, de Opvoedingswinkel, Samenlevingsopbouw, …  Etnisch-culturele organisaties en koepelorganisaties zoals de Unie van Turkse Verenigingen (UTV), de Federatie van Marokkaanse Verenigingen (FMV), het Platform van Afrikaanse gemeenschappen (PAG), the Federation of Anglophone Africans Belgium (FAAB), het Intercultureel Vrouwencentrum Antwerpen (IVCA), … Tips  Vergroot je netwerk bij de bekendmaking door je eigen netwerk te combineren met dit van de partnerorganisatie(s).  Leg het concept goed uit aan intermediairs. Zo kunnen zij enerzijds zelf goed ouders selecteren en anderzijds ook de aankondiging gerichter verspreiden.  Gebruik “opvoeden” als insteek: dat treft elke ouder.  Sluit aan bij bestaande initiatieven omtrent opvoeding.  Benadruk het preventieve karakter: ouders met kinderen die nog geen tabak, alcohol of drugs gebruiken of hooguit eens geprobeerd hebben.  Plan de opvoedingscursus op momenten dat ouders van schoolgaande kinderen zich makkelijk vrij kunnen maken. OVERZICHT VAN DE METHODIEK Kort overzicht van wat aan bod komt in de opvoedingscursus: DAG 1 (3 uur) – PowerPoint: slides 1-41 – deelnemersmap: 1.1-1.3 Verwelkoming: 45 minuten – PowerPoint slides 1-5 Kennismaking. Verduidelijken verwachtingen van de aanwezige ouders aan de hand van de methodiek ‘Drugs ingeblikt’ (bijlage 2). Een selectie foto’s zonder de bijhorende stelling ligt verspreid doorheen het lokaal waarbij elke ouder 1 exemplaar uitkiest. In groep geeft elke ouder een toelichting waarom deze foto gekozen werd. Elke ouder krijgt zo de kans aan het woord te komen. Voor deze methodiek kan je ook eigen foto’s voorzien, op maat van de doelgroep. Waarden en normen: 45 minuten – PowerPoint slides 6-13 ‘Mijn gedacht!’: een oefening over waarden en normen (bijlage 3) en een manier om te komen tot het model Mens – Middel – Milieu. Er is geen juiste oplossing voor deze oefening. Vraag de ouders naar de reden waarom ze een cijfer gekoppeld hebben aan een bepaalde situatie. Probeer zoveel mogelijk verschillende argumenten aan bod te laten komen. Elk argument zal passen in het model Mens – Middel – Milieu (bijlage 3). Pauze: 15 minuten Wat je als ouder moet weten over drugs: 60 minuten – PowerPoint slides 14-38 Voorstelling van de soorten drugs en hun effecten aan de hand van veel foto’s, een oefening om de juiste uitspraken bij de juiste drug te plaatsen, een toelichting bij geestelijke en lichamelijke verslaving en een brochure met productinfo. Evaluatie: 15 minuten – PowerPoint slides 39-41 Evaluatieoefening aan de hand van striptekeningen: elke ouder kiest een prentje en geeft aan wat dit vertelt over de voorbije dag. DAG 2 (3 uur) – PowerPoint: slides 42-94 – deelnemersmap: 1.4-2.2 Verwelkoming en herhaling: 45 minuten – PowerPoint slides 42-53 Overlopen programma vorige week en deze week. Herhalingsoefening productinfo aan de hand van selectie uit ‘Feit of Fabel’ (VAD). Puberteit: 15 minuten – PowerPoint slides 54-60 Drang om te experimenteren en de motieven om wel/niet alcohol en drugs te gebruiken. Praten met je tiener: 15 minuten – PowerPoint slides 61-74 Wat kan je doen voordat je tiener drugs gebruikt? Merk het belang van het uitstellen van de beginleeftijd. Pauze: 15 minuten Herken je druggebruik?: 30 minuten – PowerPoint slides 75-82 Overzicht van signalen van tabak-, alcohol- of ander druggebruik die je als ouder kan opmerken bij je kind. Praten met je tiener: 45 minuten – PowerPoint slides 83-91 Wat doe je als je tiener (af en toe) drugs gebruikt? Een oefening met duplofiguurtjes helpt om dit in te oefenen. In groepjes van twee speelt de ene het kind en de andere de ouder. Een oefening met voorbeeldsituaties leert om een ik-boodschap te geven. Evaluatie: 15 minuten – PowerPoint slides 92-94 Mondelinge evaluatie in groep. DAG 3 (3 uur) – PowerPoint: slides 95-126 – deelnemersmap: 3.1-6.2 Verwelkoming en herhaling: 30 minuten – PowerPoint slides 95-97 Overlopen programma vorige week en deze week. Vraag of iemand sinds vorige week een gesprek met zoon of dochter heeft gehad over tabak, alcohol of drugs en hoe dit is verlopen. Grenzen stellen als ouder: 45 minuten – PowerPoint slides 98-112 Het verschil tussen een afspraak, een regel en een wet. Toelichting bij de wetgeving over tabak, alcohol en cannabis. Pauze: 15 minuten Omgaan met druk van vrienden: 30 minuten – PowerPoint slides 113-117 Hoe je kind leren weerbaar te zijn. Help je zoon of dochter om gezonde keuzes te maken ondanks de mogelijke druk van vrienden om drugs te gebruiken. Ouders als voorbeeld: 15 minuten – PowerPoint slides 118-119 Ouders zijn zich bewust van hun voorbeeldfunctie. Ouders weten dat hun voorbeeldfunctie belangrijk blijft, ook al roken ze, drinken ze of gebruiken ze zelf drugs. Hulp van je omgeving en deskundigen: 15 minuten – PowerPoint slides 120-124 Durf als ouder je omgeving (familie, andere ouders, vrienden, buren, …) om raad te vragen bij vragen over de opvoeding van je kinderen. Weet waar je professionele hulp kan vinden bij vragen over opvoeding en tabak, alcohol en drugs. Evaluatie: 30 minuten – PowerPoint slides 125-126 Mondelinge en schriftelijke evaluatie van de ganse opvoedingscursus. BESCHRIJVING VAN METHODIEK Specifiek voor deze opvoedingscursus komt de inspiratie uit het pakket ‘Als kleine kinderen groot worden: een vorming over alcohol, tabak en drugs voor ouders van tieners’ (VAD) en uit de aanpak van het positief opvoeden (Triple P). Een aanpassing aan de doelgroep (nl. ouders van etnisch- culturele minderheden) vormde een bijkomende uitdaging. Hierbij werd ook een beroep gedaan op Verbal Vision: een communicatiecentrum voor de non-profit. Je kan gebruikmaken van de PowerPointpresentatie (bijlage 4). Deze presentatie vormt de rode draad doorheen de opvoedingscursus gedurende 3 halve dagen. De presentatie is voorzien van verschillende oefeningen: nieuwe oefeningen of aanpassingen van bestaand materiaal aan de doelgroep (bijlagen 2 en 3). De notities bij bepaalde slides in de PowerPointpresentatie geven je meer informatie. De hoeveelheid theorie is eerder beperkt gehouden. Je kan gebruikmaken van de deelnemersmap (bijlage 5). Deze deelnemersmap geeft de ouders een schriftelijke neerslag van de ganse cursus. Die bevat enerzijds meer theorie, en anderzijds ook ruimte voor eigen notities van de ouders tijdens de opvoedingscursus. Uitspraken van andere ouders doorheen de deelnemersmap maken het geheel nog meer herkenbaar. BIJLAGEN Bijlage 1: Flyer voor de werving van ouders Bijlage 2: Oefening ‘Drugs ingeblikt’ Bijlage 3: Oefening ‘Mijn gedacht!’, model Mens – Middel – Milieu als leidraad voor de nabespreking Bijlage 4: Zie PowerPoint ‘Opvoedingscursus over tieners en tabak, alcohol en drugs’ Bijlage 5: Zie deelnemersmap ‘Opvoedingscursus over tieners en tabak, alcohol en drugs’