HALİL AÇIKGÖZ ARMAĞANI TÜRK DÜNYASINDAN -HALİL AÇIKGÖZ’E ARMAĞAN- Hazırlayan Hayri Ataş 1 TÜRK DÜNYASINDAN HALİL AÇIKGÖZ’E ARMAĞAN Doğu Kitabevi - ? Sosoyologca Kitapları Dizisi - ? T.C Kült ür ve Tur izm Bak anl ığı Sert i(cid:976) ik a No: 16997 Gen el Yay ın Yön etm en i: ? ? Kapak Tasarım: Aysun Parlak Sayfa Düzeni: Atilla Ceylan B askı-Cilt Kayhan Matbaacılık San. ve Tic. Ltd.Şti. Davutpaşa Cad. Güven San. Sit. C Blok No: 244 Topkapı/İSTANBUL Tel: 0212 576 01 36 1. Baskı: Temmuz 2013 Bu kit ab ın tüm yay ın hakl ar ı Doğ u Kit ab ev i’ne aitt ir. Tan ıt ım için yap ıl ac ak alınt ıl ar dışınd a tüm alınt ıl ar ve görseller Kült ür Bak anl ığı Tel if Hakl ar ı Sözl eşm es i ger eğ i yay ınev in in izn in i ger ekt ir ir. ISBN: ? Doğu Kitabevi Cağaloğlu Yokuşu, Narlıbahçe Sokak, No: 6 Cağaloğlu İstanbul Tel: 0212 527 29 26 Faks: 0212 527 29 26 www.dogukitabevi.com 2 TÜRK DÜNYASINDAN HALİL AÇIKGÖZ’E ARMAĞAN HAKEM HEYETİ Prof. Dr. Namık Açıkgöz (Muğla Üniversitesi – Türkiye) Prof. Dr. Muhammet Yelten (Arel Üniversitesi – Türkiye) Prof. Dr. El(cid:980)ine Sibgatullina (Moskova Devlet Üniversitesi – Rusya) Prof. Dr. Vagif Sultanlı (Bakü Devlet Üniversitesi – Azerbaycan) Doç Dr. Şerife Yalçınkaya (Ege Üniversitesi – Türkiye) Doç. Dr. A. Cüney Issı (Muğla Üniversitesi – Türkiye) Doç. Dr. Sebahattin Şimşir (Balıkesir Üniversitesi – Türkiye) 3 TÜRK DÜNYASINDAN HALİL AÇIKGÖZ’E ARMAĞAN 4 TÜRK DÜNYASINDAN HALİL AÇIKGÖZ’E ARMAĞAN İÇİNDEKİLER Sunuş Niyetine................................................................................................................................... Halil Açıkgöz Öz Geçmişi ............................................................................................................... I. BÖLÜM: Dost Gözüyle, Dost Sözüyle HALİL AGA Halilürrahman Olmuş / Yılmaz Soyyer ........................................................................ İstanbul’da Bir Münzevî / Nâmık Açıkgöz .................................................................. Aga-Demi / Yasemin Akkuş ........................................................................................... Üsküp ve Halil Açıkgöz Hoca / Cemal Aksu................................................................. Bozkırdaki Ağaç / Kemâl Y. Aren .................................................................................. Halil Aga / Hayri Ataş....................................................................................................... “Aarı, Vız Vız Vız!..” / İbrahim Başer ............................................................................. Yalnız Akıncı... / Sait Başer ............................................................................................. Halil Açıkgöz Hoca İçin / Aydil Erol .............................................................................. Төркия Хәтирәләрем / Нәзифә Кәримова (Мәскәү) .......................................... (Türkiye Hatıralarım– Nezife Kerimova) Halil Begke Bitidim / Selçuk Kırbaç ............................................................................. Kadim Dost Halil Abim / El(cid:976)ine Sibgatullina .............................................................. Aga’nın Zaman Tüneli’nde Göz ve Gönül Yordamıyla / A. Yağmur Tunalı............ II. BÖLÜM: “İlm bir kıyl ü kal imiş ancak” İştip “Gotse Delçev” Üniversitesi Filoloji Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümüne Sayın Halil Açıkgöz’ün Katkısı / Mariya Leontiç .................................... Hüsn ü Aşk’ı “Gotik Okumak” / Nâmık Açıkgöz ......................................................... “Мөхәммәдия”Нең Татарчага Тәрҗемәсе Турында / Рифкать Әхмәтҗанов Gurbette Bir Meydan Şâiri: Cesârî / Yasemin Akkuş ................................................ Üsküp Çarşısı’nda Maziyi ve Şimdiki Hali Adımlarken / Ayşe Aksu ....................... Aşk, Kıskançlık ve Merhamet Üçgeninde Yusuf u Zeliha Hikâyesi / Ramazan Arı ........................................................................ Hun Sanatı’nın Bir Şaheseri: Kargalı Diademi / Prof. Dr. Yaşar Çoruhlu ............. Taşpınar (Aksaray) Halılarının İç Anadolu Bölgesi Halıları Arasındaki Yeri / Bekir Deniz ......................................................................... 5 TÜRK DÜNYASINDAN HALİL AÇIKGÖZ’E ARMAĞAN Doğa-Kültür Karşıtlığı Bağlamında Dirse Han Oğlu Boğaç Han Anlatısı / Ümral Deveci ............................................................................... Dîvânu Lügâti’t-Türk’teki Manzum Parçalar Üzerinden Sevgili İmajının Oluşumu / Umut Düşgün ................................................................................ Methodical Forms And Receptions Of Studying Of The Russıan Literature Of XVIII Century On National Branches Of High Schools (Work With A Literary Translation In Formatıon Of Representatıons About Russıan Sentımentalısm) / A. F. Galimullina .............................................................. Ali Kemal ve Romanları / Faruk Gezgin ....................................................................... Лексический Способ Передачи Значения Множественности В Татарском Языке / Латфуллина Ландыш Гиниятовна ................................ Kavramlaştırma Hatasına Maruz Kalan İki Gramer Terimi: Dil Bilgisi, Eylem / Sezai Güneş ..................................................................................... İlk Müslüman Türk Devleti Hangisidir? / Ferit Hakimcan ...................................... Folklor ve Klasik Edebiyat / Nizami Halilov ............................................................... Azerbaycan Muhacirlerinin Dünya Folkloruyla İlgili Araştırmaları / Almaz Hasankızı......................................................................... Ankara Hukuk’lu Gençlerin Çıkardığı 3 Sayılık Bir Dergi: Hep Gençlik / Ahmet Cüneyt Issı .................................................................................. Mehmed’in Işk-Nâme’sinde Aşk ve Vak’anın Kuruluşuna Etkisi / Fahri Kaplan ................................................................................. 1960–2000 Еллар Татар Балалар Шигъриятендә «Образ» Мәсьәләсе / Л. И. Минһаҗева .................................................................... Types Of Tatar-Fınn-Ugor Language Contacts In The Volga-Kama Regıon / I. S. Nasypov................................................................................ Диалог Между Татарской И Русской Культурой Как Основа Творческой Индивидуальности Рустема Кутуя / М. Небольсина .................. Asya Hunları Dönemi’nde Dövme Mumyaların Yer Aldığı Kurganlar / J. Özlem Oktay .......................................................................... Татарская Средневековая Литература Сибири / Ф.С. Сайфулина .................. Gurbetten Görünen Vatan / Vagif Sultanlı .................................................................. Birleşik Türk-Tatar devleti Yaratmak Uğrunda Şehit Olan Bekir Sıtkı Çobanzade / Ali Şamil .................................................................................. Emel (1930-1938) ve Azerbaycan Yurt Bilgisi (1932-1934) Dergilerindeki Kırım Hanlığı’na Dair Makalelerin Tahlili / Nahide Şimşir .......... V. Vasiloviç Dubrovsky’nin Türkoloji’ye Hizmetleri ve Osman Akçokraklı / Sebahattin Şimşir ....................................................................... İsmail Habip Sevük’ün Yayınlanmamış “Edebiyat Tarihi Ders Notları” Hakkında / Rasih Selçuk Uysal ..................................................................................... Aruzun Türkçede İşleyiş Sistemi Üzerine Bazı Notlar - Nev’î Dîvânı Örneği / Şerife Yalçınkaya 6 TÜRK DÜNYASINDAN HALİL AÇIKGÖZ’E ARMAĞAN SUNUŞ NİYETİNE… Halil Açıkgöz Hocamla 1990 yılının sonlarında, üniversite bi- rinci sınıfta iken tanıştım. O, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nde Türk Dili Okutmanı, ben de Türk Dili ve Edebiya- tı Bölümü birinci sınıfında öğrenciydim. Halil Hocam benim hiç dersime girmedi fakat ben öğrendiklerimin çok büyük bir kıs- mını kendisinden öğrendim. Onun yönlendirmesiyle, elime ka- lem tutuşturmasıyla yazmaya başladım, eğer biraz yol yordam biliyorsam onun sayesinde oldu. Meselelere etra(cid:976)lıca bakmayı da onda gördüm. İlimde az beğenir olmam da hocamdan kalmadır. Türk dünyasıyla tanışmam da Halil Hocamın sayesindedir. Ken- disi, benim için bir Hocadan öte bir baba, ağabey, arkadaş, sırdaş, dert ortağı da olmuştur. Halen de öyledir. Teklifsizce, haber ver- meden kapısını çalabildiğim, evine girebildiğim iki kişiden birisi- dir. Yanında kendimi rahat hissettiğim nadir insanlardandır. Benim için çok ayrı bir yeri olan Halil Hocamın 60. yaşı için bir sürpriz yapayım diye düşünürken aklıma kendisine bir ar- mağan kitap hazırlamak geldi. Bu (cid:976)ikrimi Halil Hocamın kardeşi Prof. Dr. Namık Açıkgöz ağabeyime açtığımda kendisinden hem müspet cevap hem de yazı toplamada yardım sözü aldım. Na- mık ağabey Türkiye’den ben de diğer Türk bölgelerinden yazı istedim. En çok yardımı da Halil Hocamın sevgili dostu benim de sevgili ablacığım El(cid:976)ine Sigatullina’dan aldım. El(cid:976)ine abla Ka- zan’dan ve Moskova’dan yazılar gönderdi. Namık ağabeye ve El- (cid:976)ine ablama buradan bir daha tekrar tekrar teşekkür ediyorum. Kitabı Hocamın 60. yaşına girdiği 2012 yılına yetiştirmek, hatta aynı yılın temmuzunda, dostlarının da katılacağı çaylı kahveli küçük bir cemiyetle kendisine takdim etmek niyetin- deydik. Fakat bazı aksilikler buna engel oldu. Kitabın basımı 2013’e sarktı. İşte elinizdeki bu armağan kitap o düşüncenin müşahhas halidir. Kitapta Halil Hocamın dostlarının kendisiyle 7 TÜRK DÜNYASINDAN HALİL AÇIKGÖZ’E ARMAĞAN ilgili yazdıkları müşahedeleri, hatıralarıyla bir çok ilim adamı- nın bu kitaba vermiş olduğu akademik yazılar var. Nev’i şahsı- na münhasır birisi olan Halil Hocama daha değişik, onun her zaman bizi şaşırttığı gibi bir kitap takdim edebilmeyi çok ister- dim fakat elimden şimdilik bu kadarı geldi. Eminim ki bu kitabı gördüğünde bana biraz kızacak, sonra da “Ne yaptın yahu…” deyip sarılacak. O ânı sabırsızlıkla bekliyorum. Böylece yıllar- dır her zaman biz dostlarını taltif eden Halil Hocama naçizane bir armağan sunabilmiş olacağız. Kitapta yer alan yazıları yazarların soyadlarına göre alfa- betik olarak sıraladık, sadece ikinci bölümde Mariya Leontiç’in Halil Hocanın Makedonya’da yaptığı çalışmaları anlatan yazısını ikinci bölümün ilk yazısı olarak koyduk, bazı yazıların tashihle- rin yapan aziz dostlarım Fatma Türkan hanımefendi ve Rasim Babayev kardeşime teşekkür ediyorum. Halil Hocama uzun ve bereketli bir ömür temenni ediyor, el- lerinden öpüyorum… Hayri ATAŞ Bakü – Mart 2013 8 TÜRK DÜNYASINDAN HALİL AÇIKGÖZ’E ARMAĞAN HALİL AÇIKGÖZ ÖZGEÇMİŞİ 1952 yılında Manisa’nın Turgutlu ilçesine bağlı Osmancık Köyü’nde doğdu. İlk okulu köyde, orta okul ve liseyi Turgutlu’da bitirdi. Yüksek öğrenimini 1977 yı- lında İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü’nde ta- mamladı. “Fuat Köprülü’nün Hayat ve Ülkü Mecmualarındaki Fikrî-İçtimaî Yazıları” tezi ile mezun oldu. 1977 yılında başladığı doktorasını çeşitli sebeplerle bitiremedi. Yeni dönemde doktora kaydını açtırmış bulunmaktadır. Doktora çalışmasına devam ediyor. 1977 yılından 1983 yılına kadar İstanbul’un çeşitli liselerinde edebiyat öğret- menliği yaptı. 1983 yılından itibaren İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü’nde Türk Dili Okutmanlığı yapmaktadır. 1989-1998 yılları arasında Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı bünyesinde Türk dünyasının bir çok yerinde, başta Azerbaycan, Tataristan, Kazakistan Kırgızistan vs. olmak üzere Türkiye Türkçesi kursları düzenledi, dersler verdi. Ayrıca yine Vakıf bünyesinde Türk dünyasından gelen ilim adamlarına, öğretmenlere, iş adamlarına Türkiye Türkçesi kursları ve Türk kültürü seminerleri düzenleyip bu kurs ve semi- nerlerin plan ve programlarını hazırladı, dersler verdi. Bu kurslar ve seminerler için ders materyalleri hazırladı. Yurt dışında ve bilhassa eski Sovyetler birliği ülkeleri üniversitelerinde Türk Dili ve Edebiyatı Bölümleri’nin kurulması için çalıştı. O bölgelerde dersler verdi. Türk dili kursları düzenledi. Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı’nın Türk dünyasında açtığı okulların protokol- lerini hazırlayıp, programlarını yaptı. Buradaki görev alacak öğretmenlere seminer- ler verdi. 1989 yılından itibaren Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı’nın Türk dünyasına düzenlediği gezilerle, yurt içinde ve yurt dışında düzenlediği seminerlerin, konfe- ransların, toplantıların koordinatörlüğünü yaptı. 1983’ten 1998 yılına kadar Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı’nda Vakfın yayınladığı dergilerle (Türk Dünyası Araştır- maları ve Türk Dünyası Tarih Dergisi) kitapların editörlüğünü ve redaktörlüğünü de yürüttü. Yunus Emre Enstitüsü tarafından Ekim 2011-Temmuz 2012 tarihleri arasında Üsküp’te, Eylül 2012-Ocak 2013 tarihleri arasında ise Kazan’da görevlendirildi, Tür- koloji Projesi kapsamında yurt dışında çeşitli üniversitelerde okutmanlık yaptı. 9 TÜRK DÜNYASINDAN HALİL AÇIKGÖZ’E ARMAĞAN Yazıları Yeni Turgutlu Gazetesi, Tercüman Gazetesi, Türk Dili Araştırmaları Yıl- lığı Belleten, Türk Dünyası Araştırmaları, Türk Dünyası Tarih Dergisi, Yahya Kemal Enstitüsü Mecmuası, Türk Edebiyatı Dergisi, Doğuş Edebiyat Dergisi, Töre Dergisi, Kubbealtı Akademi Mecmuası, Denizin Sesi, Image of Turkey’de yayınlanmıştır. Yurt dışında da bilimsel yayınlarda yayınlanmış bir çok makaleleri vardır. Yazı hayatına 1969 yılında; Yeni Turgutlu Gazetesi’nde şiir, hikâye, haber, makale ve fıkralar yazmak sûretiyle başladı. 1983-1998 yılları arasında Türk Dünyası Araş- tırmaları Vakfı’nda da görevlendirildi. Millî ölçüde ve milletler arası çeşitli kongre ve ilmî toplantılar düzenledi. Bir çoğuna tebliğleri ile katıldı. Ayrıca Türk dünyası ve İdil havzasının çeşitli bölgelerinde saha araştırmaları yaptı. Bu araştırmaları halen devam etmektedir. TRT ve bazı özel televizyonlarda senaryo, kaynak metin yazarlığı ve program da- nışmanlığı yaptı. Bu çalışmaları hâlen devam etmektedir. İlgi ve inceleme alanı; dar plânda Türkiye Türkçesi ve Türk dilinin eski (Göktürk, Uygur, Karahanlı) devreleri ile çağdaş Türk lehçe ve şiveleri; geniş plânda ise Türk dünyası ve Avrasya halklarının dili, folkloru, edebiyatı, sanatı, ilim ve (cid:976)ikir hayatıdır. Bu araştırmaların yanında Türk dili öğretim metodu konusunda da çalışmaları ve uygulamaları vardır. Bilgisayar teknolojisini Türkoloji alanında kullanmak için de çeşitli programlar geliştirdi. YAYINLARI A. Kitaplar 1. İlmî Araştırma Yazılarında Uyulacak Esaslar, İstanbul, 1988. 2. Oğuz Eli Azerbaycan, İstanbul, 1989, 1990. 3. Türkistan İllerinden Özbekistan, İstanbul, 1990. 4. Cemil Meriç İle Sohbetler, İstanbul, 1993. 5. Temel Türkçe Sözlük I-IV (Müşterek), İstanbul, 1985. 6. Urallar’dan Altaylar’a, Altaylar’dan Sakalar’a Türk Toplulukları, İstanbul, 1992. 7. Tatarca Türkçe Sözlük, (Ri(cid:976)kat Ahmetcanov ile birlikte), Kazan-Moskova, 1997. 8. Türk Dünyası İçin Alfabe (Okuma-Yazma) Kitabı, (Müşterek), İstanbul, 1992. 9. Kelime Grupları, (Muhammet Yelten ile birlikte), İstanbul, 2005. B. Yayına Hazırladığı Kitapları 10. Peyami Safa’nın Bütün Hikayeler’i, İstanbul, 1980. 11. Mehmed İzzet’in Milliyet Nazariyeleri ve Millî Hayat’ı, İstanbul, 1981. 12. Âşık Deryamî Hayatı ve Şiirleri, İstanbul, 1987. 13. Kamil Veliyev’in Destan Poetikası, İstanbul, 1989. 14. Azize Caferzade’nin Anamın Masalları (Müşterek), İstanbul, 1990. 10