HALEPLİ BİR OSMANLI MELLAHZÂDE MEHMED MER’İ PAŞA HAYATI VE HATIRLATTIKLARI Yazar : Murat Dursun TOSUN Düzeltmeler : Murat Dursun TOSUN Yayıma Hazırlayan : Murat Dursun TOSUN Kapak Tasarımı : Murat Dursun TOSUN 1.Baskı : Ocak 2016 1.Baskı olarak 100 adet basılmıştır. ISBN : 978-605-65187-8-2 Sertifika No : 29474 Yayın Hakları : Murat Dursun TOSUN Haberleşme : Murat Dursun TOSUN [email protected] Baskı : RIHTIM Dijital Matbaa Osmanağa Mah. Kırtasiyeci Sok. No: 17 Kadıköy / İstanbul TLF: 0 216 346 07 45- 46 FAKS: 0 216 346 07 06 [email protected] HALEPLİ BİR OSMANLI MELLAHZÂDE MEHMED MER’İ PAŞA HAYATI VE HATIRLATTIKLARI SAYFA NO İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ…………………………………………………………………………………… 2 GİRİŞ……………………………………………………………………………………… 3 AMAÇ VE KAPSAM………………………………………………………………… 4 METODOLOJİ………………………………………………………………………… 4 ÖZET ……………………………………………………………………………………. 5 1.BÖLÜM MELLAHZÂDE MEHMED MER’i PAŞA……………………………………. 6 2.BÖLÜM MER’İ PAŞA’NIN SİCİL-İ AHVAL’DE ANLATILAN SECERESİ……… 8 3.BÖLÜM SİCİL-İ AHVAL’İ DESTEKLEYEN DİĞER BELGELER……………………. 21 4.BÖLÜM MUHTELİF BELGELERDE OLAYLARIN AKIŞI……………………………. 34 Mellahzâde Mehmed Mer’i Efendi’nin taltifi………………………….. 34 Mellahzâde Mehmed Mer’i Efendi’nin taltifi………………………….. 35 Mellahzâde Mehmed Mer’i Efendi’nin taltifi………………………….. 37 Halepli tüccarların Mer’i Efendi’nin terfisinden dolayı memnuniyet telgrafı göndermesi………………………………………….. 38 Mehmed Mer’i Efendi aleyhindeki şikâyetin dikkate alınmaması talebiyle Sadâret’e yazı yazılması……………………… 40 Mehmet Mer’i Efendi’nin desteklenmesi…………………………….. 41 Kolizade Receb'in Mehmed Mer’i Efendi hakkındaki şikayetlerinin tahkiki…………………………………………………………… 42 Mehmed Mer’i Efendi hakkındaki şikayetlerinin devam ettiği 44 Mahkeme üyelerinin Mehmed Mer’i Efendi’ye destek olması 45 Musa Menşi ve arkadaşları tarafından yollanan destek telgrafı 46 Kilis’in Karamel köyü halkından bazılarının şikâyeti……………….. 47 Şeyho bin Haso’nun şikâyeti………………………………………………… 49 I Mehmed Mer’i Efendi hakkındaki şikâyetin tahkiki……………… 50 Mehmed Mer’i Efendi’nin Bağdad’a tayini……………………………. 52 Bağdad ve Haleb Ticaret Mahkemeleri Reisleri Sabri ve Mer'i Efendilerin becayişleri Karşılıklı yer değiştirmeleri)………………. 56 Mellahzâde Mehmed Mer’i Efendi’nin terfii………………………….. 57 Mellahzâde Mehmed Mer’i Efendi’nin mal sandığına bıraktığı emanet akçesi…………………………………………………………. 58 Mellahzâde Mehmed Mer’i Efendi’nin mal sandığına bıraktığı emanet akçenin ödenmesi………………………………………. 63 Mellahzâde Mehmed Mer’i Efendi’nin emanet akçenin ödenmesi için mahkeme kararı alınması……………………………….. 66 Milli Aşireti Reisi İbrahim Paşa soruşturması…………………………. 68 Milli Aşireti Reisi İbrahim Paşa soruşturması için harcirah ödenmesi………………………………………………………………………………. 69 Milli Aşireti Reisi İbrahim Paşa soruşturması için mahalline hareket edilmesi tebliği…………………………………………………………. 72 Mellahzâde Mehmed Mer’i Efendi’nin Paşa olması……………….. 74 Mer’i Paşa’nın İskenderun bataklığı meselesinde soruşturma komisyonu üyesi olarak atanması…………………………………………. 75 Mer’i Paşa’nın İskenderun bataklığı meselesinde soruşturma komisyonu üyesi olmasının sorun olması………………………………. 77 Mer’i Paşa’nın İskenderun bataklığı meselesinde komisyon üyeliğiyle birlikte diğer görevde bulunmasının sorun olması… 80 Mer’i Paşa’nın Urfa mutasarrıf vekilliği…………………………………. 83 Mer’i Paşa Urfa mutasarrıflığı’na atanmaz ise Siirt eski mutasarrıfının atanmasının önerilmesi…………………………………. 85 Mellahzâde Mehmed Mer’i Efendi’nin taltifi………………………… 86 Mellahzâde Mehmed Mer’i Efendi’nin taltifi………………………… 92 Necid mutasarrıfı tarafından Mer’i Paşa’nın övülmesi………….. 88 Mer’i Efendi’nin Meclis çalışmasına bir örnekler………………….. 94 Mellahzâde Mehmed Mer’i Efendi’nin mal sandığına bıraktığı emanet akçesini alamadığı..……………………………………. 95 Mehmed Mer’ Paşa’nın mebusluktan istifa etmesi……………….. 101 Mer’i Paşa’nın Antep’de bulunan Kavlık Suyu meselesiyle İlgilenmesi……………………………………………………………………………. 106 II Mer’i Paşa’nın Kudüs’de soruşturma komisyonunda görevlendirilmesi………………………………………………………………… 112 Mer’i Paşa’nın işsizlik maaşı talep etmesi……………………………. 116 Halep'den Zor'a gelen Şerif Nasır b. Ali'nin icraatı hakkında Mer’i Paşa’nın şikayeti………………………………………… 133 5.BÖLÜM MEHMED MER’İ PAŞA’NIN OĞLU ABDÜLKADİR NASİH BEY… 136 Sicil-i Ahval’de Abdülkadir Nasih Bey…………………………………. 137 Ziraat Bankası çalışanı Abdülkadir Nasih Bey……………………… 140 Haleb Vilayeti Tahsilat Müdüriyeti'ne Nasih Bey’in tayini…… 142 Abdülkadir Nasih Efendi’nin İstanbul müsakkafat komisyonu azalığından istifa etmesi………………………………….. 145 Abdülkadir Nasih Bey’in jandarma tarafından dövülmesi…… 152 Abdülkadir Nasih Bey’in gazeteciliği…………………………………… 155 Sultan Mehmed Reşad’ın Çanakkale Gazeli ve Abdülkadir Nasih Bey’in yazdığı tahmis………………………………………………… 155 6.BÖLÜM BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞIYLA BİRLİKTE SURİYENİN DURUMU… 159 Şerif Hüseyin’in yayınladığı beyanname…………………………….. 161 Türklerde ay ve yıldızın anlamı………………………………………….. 169 Hazreti Ali’ye hizmet ettiği için Ermeni cerrah’ın akrabalarına vergi muafiyeti tanınması………………………………………………….. 172 Şerif Hüseyin Paşa'nın Mekke Emiri olarak tayini………………. 175 Şerif Nasır Paşa’nın terfisi………………………………………………….. 177 Şerif Nasır bin Hamid'in damadı Şerif Ahmed Mendili Efendi'nin maaşına zam yapılması……………………………………………………… 178 Hindistan'ı dolaşarak Batavya'ya giden Şerif Nasır Bey'in İngiliz siyaset adamlarıyla olan münasebeti………………………. 179 Şerif Nasır Efendi'nin maaşının artırılması talebi……………….. 181 Şerif Mendil b. Şerif Nasır El-Mendili’nin elbise parası………. 182 Şerif Hüseyin'in Mekke Emiri olarak tayin olabileceği……….. 184 Şerif Hüseyin Paşa'nın padişahın huzuruna kabulü.…………… 186 Şerif Hüseyin'in Padişah huzuruna kabulü…………………………. 187 Şerif Nasır Bey'in Der-saadet'e gönderilmesi……………………… 188 Ayandan Şerif Nasır’ın huzura kabulü için davet edilmesi….. 189 III Şerif Nasır Efendi’nin Mecidi Nişanı'yla taltifi…………………….. 190 Şerif Nasır Paşa'nın Babıali'ye daveti………………………………… 191 Şerif Nasır Bey'in ayan azalığına tayini esnasında kesilen şerafet maaşının oğullarına bağlanması talebi…………………… 193 Şerif Abdülmuttalib'in biraderzadesi Muhammed Nasır'ın Mekke Emiri Şerif Hüseyin Paşa hakkındaki şikayeti………….. 195 Şerif Nasır Bey ile Mekke Emirinin uzlaştırılması……………….. 198 Ayandan Şerif Nasır Bey'in, oğullarına tahsisini evvelce talep etmiş olduğu maaş hakkında verdiği arzuhal………………………. 200 Şerif Nasır Bey'e birinci ve mahdumu Cemil Bey'e ikinci rütbeden Mecidi Nişanı itası……………………………………………….. 202 Mekke Emiri Şerif Hüseyin Paşa’nın kızından boşalan maaşın diğerlerine tahsisi………………………………………………………………… 204 Müteveffa Şerif Nasır Bey'den münhal maaşın ailesine tahsisi 206 Şerif Ali Paşa'nın kızından boşalan maaşın biraderi Şerif Nasır Bey’e tahsisine dair…………………………………………….. 209 Şerif Nasır Bey'e ikinci rütbeden Nişan-ı Mecidi ihsanı…………. 212 Şerif Ali Paşa'nın mahdumu (oğlu) Şerif Nasır Bey'in terfii……. 215 Şerif ailesine ait soy ağacı…………………………………………………….. 216 Bahriye Nazırı Cemal Paşa’nın Suriye ve garbi Arabistan ordu grubu kumandanlığına tayini……………………………………….. 219 Suriye havalisinde isyan eden Arapların vaziyeti hakkında…… 220 Cemal Paşa hakkında bilgiler……………………………………………….. 223 Arapların durumu hakkında………………………………………………… 227 Mellahzâde Mehmed Mer’i Paşa’nın durumu……………………… 242 Mellahzâde Mehmed Mer’i Paşa’nın madalyaları……………….. 257 SONUÇ……………………………………………………………………………….. 259 KAYNAKÇA………………………………………………………………………….. 261 DİZİN…………………………………………………………………………………… 266 IV KISALTMALAR a.g.e : Adı Geçen Eser BOA. : Başbakanlık Osmanlı Arşivi DH.SAİD.d. : Dahiliye Sicill-i Ahval İdare-i Umumiyesi İ..DH.. : İrade Dahiliye İ..HUS. : İrade Hususi HR.TO. : Hariciye Nezaret Tercüme Odası DH.MKT. : Dahiliye Mektûbî Kalemi BEO. : Bâb-ı Âlî Evrak Odası ŞD. : Şûrâ-yı Devlet İ..ML.. : İrade Maliye İ.TAL. : İrade Taltifat İ..MMS. : İrade Meclis-i Mahsus DH.KMS. : Dahiliye Nezâreti Kalem-i Mahsus Müdüriyeti DH.MUİ. : Dahiliye Muhaberat-ı Umumiye Dairesi Y.EE.KP. : Yıldız Esas Kâmil Paşa Evrakı MF.MKT. : Maarif Nezâreti Meclis-i Kebir-i Maarif HR. SYS. : Hariciye Nezâreti Siyasi Kısım Y..A...HUS. : Yıldız-Sadaret Hususi Maruzat Hû : Belgelerde geçen Hû, Allah’ın zâtına delâlet eden ve ism-i a’zam ve ism-i celâl de denen Allah isminin kısaltılmış şeklidir. V VI HALEPLİ BİR OSMANLI MELLAHZÂDE MEHMED MER’İ PAŞA HAYATI VE HATIRLATTIKLARI HALEPLİ BİR OSMANLI MELLAHZÂDE MEHMED MER’İ PAŞA HAYATI VE HATIRLATTIKLARI 1 HALEPLİ BİR OSMANLI MELLAHZÂDE MEHMED MER’İ PAŞA HAYATI VE HATIRLATTIKLARI ÖNSÖZ Birkaç ay önce Mehmed Mer’i Paşa’nın torunlarından Amr Mallah’ın benimle İnternet ortamında bağlantı kurarak dedesine ait birkaç belgeyi okumamı rica etmesiyle başlayan çalışma, nihayetinde bir kitaba dönüştü. Sürecin bu şekilde işlemesindeki başlıca etken Mehmed Mer’i Paşa’nın çalışkan, dürüst ve görev üstlenmekten çekinmeyen, üstlendiği görevi de layıkıyla yapmaya çalışan bir kişiliğe sahip olmasının beni etkilemiş olmasıdır. Mehmed Mer’i Paşa’nın hayatını incelerken okuduğum son belge başka bir konunun da araştırılmasına vesile oldu. Bu konu da Arabistan’ın ve Suriye’nin kaybıyla ilgili olarak Şerif Hüseyin merkezli olarak Osmanlıya karşı takınılan tavrın işleyen sürecidir. Bu itibarla Mehmed Mer’i Paşa’nın belgelerinden sonra bahsedilen hususlara ait belgeler incelenecek ve o günlerde yaşananlar anlanmaya ve anlatılmaya çalışılacaktır. Bu nedenle kitabın yazılmasına vesileyle olan Mehmed Mer’i Paşa’nın torunu Amr Mallah’a ve belgelerin okunmasındaki katkılarından dolayı Osmanlıca Tarih Edebiyat Grubu üyelerinden Hüseyin Dağ, Zafer Şık, Mehmet Kahramanoğlu, Mustafa Demirel, Aşiyan Sahaf Etem Çoşkun, Abdülkerim Satuk Buğra Karahan, Turan Kılıçaslan, Ersin Üçdemir, Ömer Faruk Gedik, Zeki Özkan, Fırat Çağlayan, Yılmaz Akçaalan, Yunus Emre Yıldız, Süleyman Köse, Muhammed Özler, Nihat Özyılmaz, İnci Abaroğlu, Nazan Olgun, Melek Uzun, Hafize Bozkurt, Mahire Yazar Kiremitçi, Ayşe Kaviloğlu, Şule İyigönül Atasagun ve Rümeysa Odabaş’a ve Osmanlı Arşivi’nde görev yapan dostlarım Dursun Kayabaşı ile Ali Toköz’e çok teşekkür ederim. Murat Dursun Tosun 23 Aralık 2015 2 HALEPLİ BİR OSMANLI MELLAHZÂDE MEHMED MER’İ PAŞA HAYATI VE HATIRLATTIKLARI Halep Meb’usu Mer’i Paşa (Müstafi) GİRİŞ Mehmed Mer’i Paşa’nın hayatı, aldığı eğitimine bağlı olarak liyakatli, dürüst ve çalışkan olmasının katkısıyla önünün nasıl açıldığını ve vezaret sahibi yapılarak daha önemli mevilerde kendisinden istifade edilmeye çalışıldığını göstermektedir. Mehmed Mer’i Paşa, bu konuda sadece bir örnektir. Osmanlı’nın kontrolünde olan bölgelerde bulunan ve ayan diye de tabir edilen yörenin ileri gelenlerini verdikleri görevlerle denedikleri başarılı olanları ise taltif ederek, ödüllendirerek terfi ettirdikleri ve başka şekillerde hizmetlerinden istifade yoluna gidildiği bilinmektedir. Mehmed Meri Paşa’da bu nevi bir şahsiyettir. Küçük çaplı bir memuriyetle başladığı memuriyet görevinden Paşalığa yükselmiş, Meclis- i Mebusan’da görev yapmış, bunun yanında sayısız görev icra etmiş birisidir. Bu nedenle hayatı incelenmeğe ve anlatılmaya değer bulunmuştur. 3