T.C. ĠNÖNÜ ÜNĠVERSĠTESĠ EĞĠTĠM BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ TEMEL EĞĠTĠM ANA BĠLĠM DALI SINIF ÖĞRETMENLĠĞĠ BĠLĠM DALI ÖRGÜTLEME STRATEJĠLERĠNĠN ANA FĠKĠR VE YARDIMCI FĠKĠR BULMAYA ETKĠSĠ DOKTORA TEZĠ Dilek KIRNIK Malatya-2017 T.C. ĠNÖNÜ ÜNĠVERSĠTESĠ EĞĠTĠM BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ TEMEL EĞĠTĠM ANA BĠLĠM DALI SINIF ÖĞRETMENLĠĞĠ BĠLĠM DALI ÖRGÜTLEME STRATEJĠLERĠNĠN ANA FĠKĠR VE YARDIMCI FĠKĠR BULMAYA ETKĠSĠ DOKTORA TEZĠ Dilek KIRNIK DanıĢmanlar: Prof. Dr. Nevzat BATTAL Doç. Dr Ġlhan ERDEM Malatya-2017 ii iii ONUR SÖZÜ Prof. Dr. Nevzat BATTAL ve Doç. Dr. Ġlhan ERDEM‘in danıĢmanlığında doktora tezi olarak hazırladığım Örgütleme Stratejilerinin Ana Fikir ve Yardımcı Fikir Bulmaya Etkisi baĢlıklı bu çalıĢmanın bilimsel ahlak ve geleneklere aykırı düĢecek bir yardıma baĢvurmaksızın tarafımdan yazıldığını ve yararlandığım bütün yapıtların hem metin içinde hem de kaynakçada yöntemine uygun biçimde gösterilenlerden oluĢtuğunu belirtir, bunu onurumla doğrularım. Dilek KIRNIK iv ÖN SÖZ Ġnsanlar eğitimin hangi kademesinde olursa olsun okuma ve okuduğunu anlama ile her zaman karĢılaĢır. Bazen çok kolay hatta sıradan olarak görülen ve geliĢigüzel yapılan ana fikir ve yardımcı fikir bulma aslında çok önemli bir anlama adımıdır. Metni anlamak, metinden bir sonuç çıkarmak sanıldığı kadar kolay bir durum değildir. Daha üst düĢünmeyi gerekli kılar. Bu amaçla örgütleme stratejileri (Not alma, Özetleme, Metinin Ana Hatlarını Çıkarma, Kavram Haritası Hazırlama ve SQ4R) öğrencilerin üst düzey düĢünme becerilerine olumlu bir katkı sağlayacağı düĢünülerek bu stratejilerin ana fikir ve yardımcı fikir bulmaya etkisi araĢtırılmıĢtır. AraĢtırmada emeği olan öncelikle değerli görüĢ ve önerileri ile doktora eğitimimin baĢlangıcından beri bana destek olan tez danıĢmanlarım Sayın Prof. Dr. Nevzat BATTAL‘a ve Doç. Dr. Ġlhan ERDEM‘e sonsuz saygı ve Ģükranlarımı sunarım. GörüĢ ve önerileri ile araĢtırmayı Ģekillendiren tez izleme kurulundaki hocalarım Sayın Prof. Dr. Feridun MERTER‘e ve Doç. Dr. Nesrin SĠS‘e en içten duygularımla teĢekkür ederim. AraĢtırmanın her aĢamasında büyük yardımlarını gördüğüm değerli hocalarım Prof. Dr. Sedat SEVER‘e, Doç. Dr. Ġbrahim COġKUN‘a, Yrd. Doç. Dr. Hasan AYDEMĠR‘e ve Yrd. Doç. Dr. BaĢak KASA‘ya teĢekkürü bir borç bilirim. Tez fikrinin ilk çıktığı andan son Ģeklini alana kadar süreçte bana yardım eden, görüĢleriyle araĢtırmaya destek veren, katkı sağlayan tüm hocalarıma ve arkadaĢlarıma teĢekkür ederim. AraĢtırmanın uygulama adımlarını planlamama yardım eden ve öğrenci çalıĢma kağıtlarını benimle birlikte inceleyen kadim dostum Türkçe Öğretmeni Aysun ÇAKIR‘a, Türkçe Öğretmeni Ġbrahim ÇAKIR‘a ve akrabası olmaktan büyük gurur duyduğum amcam Süleyman KIRNIK‘a büyük katkılarından dolayı tüm içtenliğimle teĢekkür ederim. AraĢtırmanın yürütüldüğü okulun tüm personeline ve 4. sınıf öğrencilerine sonsuz teĢekkürlerimi sunarım. Son olarak bana maddî ve manevî olarak her zaman destek olan üzerimdeki hakkını asla ödeyemeyeceğim canım aileme ve kendini zaman zaman ihmal ettiğim, yeĢeren dalım, yeğenim Hidayet Zehra DEMĠR‘e teĢekkürlerimi sunarım. Malatya, 2017 Dilek KIRNIK v ÖZET ÖRGÜTLEME STRATEJĠLERĠNĠN ANA FĠKĠR VE YARDIMCI FĠKĠR BULMAYA ETKĠSĠ KIRNIK, Dilek Doktora, Ġnönü Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Temel Eğitim Ana Bilim Dalı Sınıf Öğretmenliği Bilim Dalı 1. Tez DanıĢmanı: Prof. Dr. Nevzat BATTAL 2. Tez DanıĢmanı: Doç. Dr. Ġlhan ERDEM 2017, xxi+ 327 sayfa Bu araĢtırmanın amacı, örgütleme stratejilerinin ana fikir ve yardımcı fikir bulmaya etkisini belirlemektir. Ana fikri belirlemek için metinden sonuç çıkarmak, dikkatli okuma yapmak, detaylı incelemek ve okuduğunu anlamak gerekir. Bu nedenle ana fikir belirlenirken örgütleme stratejilerini kullanmak önemli bir yer tutabilir. Bu araĢtırma, 2015-2016 Eğitim-Öğretim yılı güz döneminde Malatya il merkezinde yer alan bir ilkokulun 4. sınıfında eğitim gören öğrenciler üzerinde yapılmıĢtır. Örgütleme stratejilerinin ana fikir ve yardımcı fikir bulmaya etkisini belirlemeye yönelik olan bu çalıĢmada araĢtırmacı, 4. sınıfta örgütleme stratejilerinin ana fikir ve yardımcı fikir bulmaya etkisinin ne olduğuna yönelik bütüncül bir yaklaĢımla araĢtırmayı amaçladığı ve söz konusu durumdan öğrencilerin nasıl etkilendiği üzerinde, derinlemesine inceleme yapmak istediği için karma desen modelini kullanmıĢtır. Bu çalıĢmada araĢtırmacı, uygulamada ortaya çıkan olası sorun alanlarını, bu sorunlara neden olan olası etmenleri ve olası müdahale yollarını saptama amacında olduğu, uygulamayı geliĢtirmeye yönelik hem nicel hem de nitel verileri kullanacağı için karma deseni tercih etmiĢtir. AraĢtırmanın kuramsal temelinin oluĢturulması için yerli ve yabancı kaynaklar incelenmiĢtir. UlaĢılan bilgilerle konu uzmanlarının da görüĢleri alınarak araĢtırmanın literatür kısmı oluĢturulmuĢtur. AraĢtırma, sorunun tespiti ve çözüm yollarının bulunması olarak iki aĢamada gerçekleĢtirilmiĢ ve her aĢamada öyküleyici ve bilgi verici metinler kullanılmıĢtır. vi AraĢtırmanın veri toplama araçlarını araĢtırmacı tarafından geliĢtirilen ders planları, ders notları, sınıf içi etkinlikler için öğretim materyalleri, öğrencilerin örgütleme stratejilerini ne kadar doğru kullandığını belirlemeye yönelik yapılandırılmıĢ gözlem formları ve yapılan etkinliklerin öğrenci açısından etkilerini belirlemeye yönelik yarı yapılandırılmıĢ görüĢme formları oluĢturmaktadır. AraĢtırmada öğrencilerin ödevleri, günlükleri ve araĢtırma notları da incelenmiĢtir. Öğrencilere ait tüm dokümanlar (öğrenci video kayıtları, eğitim raporları) toplanmıĢtır. AraĢtırma kapsamına giren çalıĢma grubu ile ilgili ölçümler tamamlandıktan sonra verilerin çözümlenmesine geçilmiĢtir. Elde edilen nitel verileri değerlendirmede, betimsel analiz ve içerik analizi teknikleri kullanılmıĢtır. Elde edilen nicel veriler ise SPSS 15 programına göre analiz edilmiĢtir. AraĢtırma sonucunda, Türkçe derslerinde örgütleme stratejilerine yönelik yapılan çalıĢmaların ana fikir ve yardımcı fikir bulmaya etkisi belirlenmiĢtir. AraĢtırmadan elde edilen veriler doğrultusunda araĢtırma bulgularına dayalı elde edilen sonuçlar Ģöyle sıralanmıĢtır:  Ġlkokul 4. sınıf öğrencilerinin, uygulanan ders planları ile ana fikir ve yardımcı fikir bulma düzeylerinde ilerleme olmuĢtur.  Öğrencilerin öyküleyici metinlerde metnin ana fikrini bulma düzeylerinin daha yüksek olduğu görülmüĢtür.  Öğrencilerin bilgilendirici metinlerde hem daha çok sayıda yardımcı fikir ürettikleri hem de metnin konusunu bulma düzeylerinin daha yüksek olduğu görülmüĢtür.  Öğrencilerin hem bilgilendirici hem de öyküleyici metinlerde en çok konu, ana fikir, yardımcı fikir ve neden sonuç iliĢkisi sorulan soruları düzeltmek istedikleri görülmüĢtür.  Öğrencilerin not alma stratejisini bilgilendirici metinlerde daha etkili kullandıkları tespit edilmiĢtir.  Öğrencilerin metnin ana hatlarını çıkarma stratejisini öyküleyici metinlerde daha etkili kullandıkları tespit edilmiĢtir.  Öğrencilerin özetleme stratejisini öyküleyici metinlerde daha etkili kullandıkları tespit edilmiĢtir. vii  Öğrencilerin kavram haritası oluĢturma (önemli fikirlerle) stratejisini öyküleyici metinlerde daha etkili kullandıkları tespit edilmiĢtir.  Öğrencilerin anlamını bilmediği kelimelerin öyküleyici metinlerde daha fazla olduğu görülmüĢtür.  Öğrencilerin öyküleyici metinlerde metnin bölümlerini daha isabetli tespit ettikleri görülmektedir.  Ana fikir ve yardımcı fikir bulmaya yönelik hazırlanan akademik baĢarı testinin ön test son test düzeyleri karĢılaĢtırıldığında uygulama yapılan sınıfta anlamlı bir farklılık tespit edilmiĢtir.  Uygulanan cevabı açık uçlu olan bilgilendirici metindeki ana fikir puanlarının ön test- son test puanları arasında anlamlı bir farklılık bulunmuĢtur.  Uygulanan cevabı açık uçlu olan öyküleyici metindeki ana fikir puanlarının ön test- son test puanları anlamlı bir farklılık bulunmuĢtur.  Ana fikir puanlarına yönelik cevabı açık uçlu soruları olan bilgilendirici metne ait ön test ve son test arasındaki fark ile cevabı açık uçlu soruları olan öyküleyici metne ait ön test ve son test arasındaki farklar (eriĢi puanları) arasındaki anlamlık durumuna bakılmıĢ ancak anlamlı bir farklılık bulunmamıĢtır.  Yapılan analiz sonucunda görsel olan ve olmayan metinlerde ana fikir bulma düzeyleri arasında anlamlı bir farklılık bulunmuĢtur. Görsel olmayan metinlerde öğrencilerin ana fikir bulma düzeylerinin daha yüksek olduğu tespit edilmiĢtir.  Uygulama sürecinde bilgilendirici ve öyküleyici metinlerdeki görsel çalıĢmalara iliĢkin öğrenci, öğretmen ve uzmanların görüĢleri alınmıĢ metinler ile görseller arasında çeĢitli çeliĢkilerin (görsellerin ile ana fikri desteklememesi, görseller ile metnin akıĢının uyumsuzluğu, görseller ile metnin içeriğinin tutarsızlığı) olduğu görülmüĢtür.  Öğrenciler süreçle ilgili olarak örgütleme stratejilerinden hem en etkili hem de en zor strateji olarak özetleme stratejisini, en eğlenceli strateji olarak kavram haritası oluĢturma stratejisinin seçmiĢlerdir. Öğrenciler bütün stratejileri yararlı görmüĢtür.  Uygulama öncesi yapılan görüĢmelerde ana fikir ve yardımcı fikir bulma konusunda zorlandıklarını ifade eden öğrenciler uygulama arası ve sonrası viii yapılan görüĢmelerde ana fikir ve yardımcı fikir bulma konusunda kendilerini baĢarılı bulduklarını ifade etmiĢlerdir. Bu sonuçlarla Türkçe dersinde ana fikir bulma konusunda yaĢanan zorluklara kolaylaĢtırıcı yollar önerilmiĢtir. Anahtar Sözcükler: Örgütleme Stratejileri, Ana Fikir, Yardımcı Fikir, Bilgi Verici Metin, Öyküleyici Metin ix ABSTRACT THE EFFECT OF ORGANIZING STRATEGIES ON FINDING THE MAIN AND SUPPORTING IDEA KIRNIK, Dilek Doctorate, Ġnönü University Institute of Education Sciences Department of Primary Education Department of School-Teaching 1. Doctoral Advisor: Professor Nevzat BATTAL 2. Doctoral Advisor: Phd. Ġlhan ERDEM 2017, xxi+ 327 pages The purpose of this research is to determine the effect of organizing strategies on finding the main and the supporting idea. In order to define the main idea, one has to be able to deduct a conclusion from the text, read carefully, and comprehend what had been read. Therefore, using organizing strategies might take an important role while defining the main idea. This research has been done on 4th grade students which are studying in an elementary school located in Malatya city center during 2015-216 Academic Year. In this research on defining the effect of organizing strategies on finding the main and the supporting idea, the researcher used the mixed pattern method, for she aimed to make an in-depth investigation with an integrated approach on the effect of organizing strategies on finding the main and the supporting idea in 4th grade, and how the students are effected regarding the relevant subject. In this research, the researcher preferred the mixed pattern in order to use both quantitative and qualitative data for she aims to define the problematic areas which might rise during the implementation, the factors which causes these problems, the intervention methods, and for it to be an approach which aims to improve the implementation. The data collection tools of the researcher are; the lesson plans which have been improved by the researcher, teaching materials for in-class activates, observations forms which are configured to define how accurate the organizing strategies of the students are used, and interview forms which are half-configured to define the effects of the activities fulfilled in the students‘ eyes. The homework, diaries and the research notes of the students have been analysed while carrying out the research. All the documents which belong to the students (video recordings of students, education reports) are gathered. x