Gemeentescan Capelle aan den IJssel Rotterdam Mei 2013 Inhoud 1 Inleiding 1 2 Ontwikkelingen in de gezondheidszorg 3 2.1 Landelijke ontwikkelingen 3 2.2 Regionale ontwikkelingen 5 3 Gemeente in beeld 9 3.1 Kenmerken gemeente Capelle aan den IJssel 9 3.2 Ontwikkeling van de gemeente 16 4 Gezondheid en zorgvraag inwoners gemeente 19 4.1 Ervaren gezondheid inwoners Capelle aan den IJssel 19 4.1.1 Algemene gezondheid 19 4.1.2 Psychische gezondheid 20 4.1.3 Overgewicht 20 4.1.4 Roken 21 4.1.5 Alcoholgebruik 21 4.1.6 Drugsgebruik 22 4.2 Ontwikkeling (eerstelijns) zorgvraag 22 4.3 Prognose eerstelijns zorgvraag 10-30 jaar 24 5 Zorgvraag en aanbod 25 5.1 Bestaand en benodigd (eerstelijns) zorgaanbod 25 5.2 Eerstelijns zorgaanbieders in beeld 30 5.2.1 Ontwikkelingen op het gebied van eerstelijns centra 37 5.3 Andere zorgvoorzieningen in het werkgebied 37 6 Conclusies en aanbevelingen 39 6.1 Conclusies gemeentescan Capelle aan den IJssel 39 6.1.1 Ontwikkelingen in de gezondheidszorg 39 6.1.2 Kenmerken gemeente Capelle aan den IJssel 39 6.1.3 Gezondheid en zorgvraag inwoners gemeente 39 6.1.4 Zorgaanbod in de gemeente 39 6.2 Conclusies zorgverleners Capelle aan den IJssel 40 6.2.1 Reactie zorgverleners op gemeentescan 40 6.3 Aanbevelingen 40 6.3.1 Ontwikkelingen in de gezondheidszorg 40 6.3.2 Kenmerken gemeente Capelle aan den IJssel 40 6.3.3 Gezondheid en zorgvraag inwoners gemeente 40 6.3.4 Zorgaanbod in de gemeente 41 Referenties 42 BIJLAGE I Eerstelijns zorgverleners werkgebied 43 BIJLAGE II Tweedelijns en AWBZ zorg werkgebied 47 BIJLAGE III Publieke zorg werkgebied 49 BIJLAGE IV Aanbod Analyse Monitor 50 BIJLAGE V Verslag wijkbijeenkomst 52 BIJLAGE VI Methode 54 BIJLAGE VII Beschrijving bronnen 55 1 Inleiding ZorgImpuls heeft in opdracht van de GGD Rotterdam-Rijnmond en op verzoek van OBR in 2008-2010 voor iedere deelgemeente een deelgemeentescan gemaakt. Aanvullend zijn scans gerealiseerd voor gemeente Lansingerland, deelgemeente Rozenburg en gemeente Zuidplas. Onderliggend treft u de gemeentescan van Capelle aan den IJssel aan. De gemeentescan geeft inzicht in de ontwikkeling van de zorgvraag en het zorgaanbod in de gemeente. Welke aandachtspunten (qua capaciteit, huisvesting, inhoud en organisatie van de zorg) doen zich voor als we de huidige en toekomstige vraag in de gemeente afzetten tegen het huidige en toekomstige lokale aanbod van zorg? De scan is daarmee een startpunt om toekomstige wijkgerichte eerstelijnszorg te bevorderen in de gemeente. Zowel voor beleidsmakers als voor zorgverleners biedt de scan inzicht en handvatten voor integrale zorg op wijkniveau. En de mogelijkheid om dit in samenhang met andere sectoren als wonen, welzijn, werk, onderwijs en veiligheid te brengen. Er is gebruik gemaakt van de aanwezige bronnen zoals de beleidsstukken van de gemeente Capelle aan den IJssel, de Vraag Aanbod Analyse Monitor (Nivel), de Gezondheidsenquête van de GGD Rotterdam-Rijnmond en en documenten van ZorgImpuls. Gezocht is naar samenhang en consistentie. Dit rapport bestaat uit zes hoofdstukken. Hoofdstuk 2 geeft een overzicht van de landelijke en regionale ontwikkelingen op het gebied van de gezondheidszorg. In hoofdstuk 3 worden de huidige en toekomstige kenmerken van gemeente Capelle aan den IJssel in kaart gebracht. Hoofdstuk 4 geeft inzicht in de ervaren gezondheid door de inwoners van Capelle aan den IJssel en de ontwikkelingen op het gebied van de gezondheid. De tweede helft van hoofdstuk 4 geeft aan hoe de zorgvraag zich ontwikkelt. Vervolgens wordt in hoofdstuk 5 het huidige zorgaanbod besproken. Tot slot wordt in hoofdstuk 6 ingegaan op de conclusies en aanbevelingen voor het realiseren van een toekomstbestendige eerstelijnszorg in Capelle aan den IJssel. Gemeentescan Capelle aan den IJssel / ZorgImpuls 1 Gemeentescan Capelle aan den IJssel / ZorgImpuls 2 2 Ontwikkelingen in de gezondheidszorg In dit hoofdstuk worden trends op landelijk en regionaal niveau besproken die van invloed zijn op de eerstelijns gezondheidszorg in Capelle aan den IJssel. 2.1 Landelijke ontwikkelingen Toename (complexe) chronische zorgvragen In de (eerstelijns) zorg zullen - naast enkelvoudige zorgvragen - steeds meer complexe vragen worden behandeld. Daarbij verandert de samenstelling van de zorgvraag. Het aandeel ouderen stijgt en men leeft gemiddeld genomen langer. Door de groei en vergrijzing van de Nederlandse bevolking, maar ook de ontwikkeling in leefstijl (onder andere toename overgewicht) en de verbeteringen van medische technologieën zal het aantal chronisch zieken de komende twintig jaar sterk toenemen. Daarnaast hebben mensen vaker meerdere chronische aandoeningen tegelijk, wat de zorgvraag complexer maakt. Geïntegreerde benadering van zorg De zorg wordt samenhangend rondom de zorgvraag van de chronische patiënt georganiseerd en daarmee wordt ingezet op een zo hoog mogelijke kwaliteit van leven. Dit vraagt een multidisciplinaire samenwerking van zorgverleners. Geïntegreerde eerstelijnszorg Onder ‘integrale zorg’ wordt in het kader van chronisch zieken verstaan: de zoveel mogelijk sluitende keten van vroegtijdige onderkenning, (geïndiceerde of zorggerelateerde) preventie, zelfmanagement en goede zorg. De meningen zijn verdeeld over de inrichting van ketenzorg (zorggroep, centra, solo, HOED) en over de uitvoering hiervan (Diagnose Behandel Combinatie (DBC), Geïntegreerde EerstelijnsZorg (GEZ), koptarief). Zorg voor Diabetes Mellitus II, COPD en cardiovasculair risico worden ingekocht via een Diagnose Behandel Combinatie. Vanaf 2009 is de Besluit Subsidiëring Gezondheidscentra (BSG) volledig vervallen en bekostigt de zorgverzekeraar samenwerkingsverbanden voor 100% via de Wet Marktordening Gezondheidszorg. Hiervoor in de plaats is een prestatiemodule met een vrij tarief gekomen. Het principe van de prestatiemodule is dat de bekostiging afhankelijk is van gemaakte afspraken en de behaalde resultaten. Op basis van het zorgaanbodplan en inkoopcriteria maakt de zorgverzekeraar afspraken met het samenwerkingsverband over het uitvoeren van multidisciplinaire zorgprogramma’s gericht op specifieke doelgroepen (zoals diabetes en COPD), doelmatig voorschrijf- en/of afleverbeleid en het leveren van specifieke serviceverlening aan de patiënt. Deze resultaten worden getoetst op basis van Prestatie Indicatoren Gezondheidscentra (PIG) die Achmea Zorg in samenwerking met de Erasmus Universiteit en de Gezondheidscentra Rotterdam ontwikkeld heeft. Vervaging van grenzen tussen de eerste en tweedelijns zorg Specialisatie van huisartsen in de eerste lijn in combinatie met een geïntegreerde aanpak kan verwijzing naar de tweede lijn voorkomen. Naast deze zogenaamde substitutie van zorg kan ook de tweedelijnszorg bij de eerste lijn betrokken worden, waardoor de scheidslijn tussen tweedelijnszorg en eerstelijnszorg vervaagt. Niet alleen in termen van bekostiging, maar ook in zijn algemeenheid is de tendens dat zorgorganisaties minder gedomineerd worden door een benadering in ‘lijnen’, ‘disciplines’ of ‘schotten’. Van ziekte naar gezond leven Zorgverleners zijn opgeleid voor curatie. Preventie vraagt van zorgverleners een andere attitude. Bij gezondheidsbeleving wordt van de patiënt een actieve positie gevraagd. Naast de rol van behandelaar zal de eerstelijns zorgverlener steeds meer een motiverende coach in gedragsverandering worden. In de eerstelijns zorgverlening is hiervoor een bekend instrument de methodiek van ‘motivational interviewing’. Hierbij wordt ingezet op het door burgers laten uitspreken welke gezondheidsdoelen zij willen bereiken en welke steun zij daarbij nodig hebben (zelfmanagement). Door de focus op gezond leven te leggen, komt er ook meer aandacht Gemeentescan Capelle aan den IJssel / ZorgImpuls 3 voor het voorkomen van chronische en/of maatschappelijke aandoeningen en de noodzaak van geprotocolleerde en evidence-based interventies. Deze interventies zullen steeds vaker door ondersteunend personeel in de eerste lijn worden uitgevoerd. Functiedifferentiatie in de huisartsenpraktijk De ontwikkeling naar functionele bekostiging in de eerstelijnszorg vraagt om een nieuwe ‘vormgeving’ van de zorg. Bij een toekomstige functionele bekostiging van zorg wordt de bekostiging gebaseerd op de zorgvraag van de patiënt en niet op wie de zorg levert. Dit betekent dat bijvoorbeeld in de huisartspraktijk praktijkondersteuners, physician assistants en nurse practitioners in de toekomst uit de functionele tarieven kunnen worden bekostigd, indien zij een bijdrage leveren aan de zorg voor de relevante functies [Klink, 2009]. Op deze manier zou de werkdruk op de huisarts kunnen afnemen, omdat een deel van de zorgvraag kan worden gedelegeerd naar de ondersteunende zorgverleners in de huisartspraktijk. Dit biedt voor de huisartsen onder andere een mogelijkheid om meer patiënten aan te nemen in hun praktijk. Huisvesting in de eerstelijnszorg Vestiging van nieuwe groepspraktijken biedt de mogelijkheid om op geïntegreerde wijze zorg aan te bieden, doordat er sprake is van samenwerking tussen diverse eerstelijns voorzieningen. Hierbij kunnen andere sectoren buiten de zorg betrokken worden, zoals gemeentelijke diensten, AWBZ-instellingen en welzijn. Het voordeel van een geïntegreerd zorgaanbod is dat inwoners in hun eigen wijk bij een centrum of verband terecht kunnen waar alle basiszorgvoorzieningen aanwezig zijn. Er wordt multidisciplinair en sectoroverstijgend samengewerkt, de communicatielijnen tussen de zorgverleners zijn kort en het is mogelijk het gewenste effect/resultaat bij cliënten te monitoren. De mate waarin de verschillende zorgdisciplines nodig zijn in de basisvoorziening is afhankelijk van de zorgvraag in de wijk. Voor zorg- en dienstverleners bieden centra/samenwerkingsverbanden een goede mogelijkheid voor samenwerking, flexibilisering van arbeidstijden en werkruimte en een veilige werkomgeving. Voor de huisvesting van groepspraktijken met een geïntegreerd zorgaanbod zijn de locaties van de huidige solopraktijken vaak niet geschikt. Geschikte locaties zullen veelal gevonden moeten worden in renovatie en nieuwe huisvestingsplannen. Trends in huisvesting In de gezondheidscentra zie je steeds vaker dat poliklinieken van ziekenhuizen een plek krijgen, zogeheten buitenpoli’s. Voorbeelden van specialismen die in deze buitenpoli’s gesitueerd zijn, zijn dermatologie, radiologie, chirurgie en kindergeneeskunde. eHealth wordt steeds belangrijker in de zorg. Zorg-op-afstand, telemedicine, zelfmanagement, Gezondheid 2.0, online therapie en preventie: in alle sectoren van gezondheid, zorg en welzijn worden ICT en internet steeds intensiever ingezet. Geïntegreerde eerstelijnszorg vanuit patiëntenperspectief De Nederlandse Patiënten Consumenten Federatie (NPCF) is een samenwerkingsverband van (koepels van) patiënten die zich inzet voor het realiseren van vraaggestuurde zorg voor patiënten en consumenten vanuit het patiëntenperspectief, waarbij wordt uitgegaan van solidariteit, keuzevrijheid en het behoud van persoonlijke autonomie. De NPCF heeft een programma van eisen opgesteld om de eerstelijns gezondheidszorg te versterken, waarbij aan een aantal voorwaarden zou moeten worden voldaan [NPCF, 2007]:  Versterken van de eerstelijnszorg via substitutie: binnen de eerste lijn en van tweede naar eerste lijn.  Regionale overheden verantwoordelijk maken en toerusten voor het bevorderen van geïntegreerde eerstelijns gezondheidscentra.  Hanteren van een financieringsregeling die de samenwerking binnen de eerste lijn stimuleert en beloont.  Ontwikkelen van richtlijnen en standaarden binnen de eerstelijns gezondheidszorg gericht op samenwerking.  Opleidingen en bij- en nascholingen aanpassen aan nieuwe ontwikkelingen zoals: samenwerking, communicatie en transparantie.  Snel en zorgvuldig invoeren van het Elektronisch Patiënten Dossier.  Rechtstreekse toegang tot eerstelijns zorgverleners realiseren, inclusief wettelijke waarborgen voor het beleggen van de ketenverantwoordelijkheid.  Oprichten van een fonds voor primaire preventie en opnemen van secundaire en tertiaire preventie als aanspraak in de zorgverzekeringswet. Gemeentescan Capelle aan den IJssel / ZorgImpuls 4