DANIËL ERMENS Functie en gebruiker Een studie over het construeren van gebruiksprofielen van meerteksthandschriften met Middelnederlandse teksten Functie en gebruiker Een studie over het construeren van gebruiksprofielen van meerteksthandschriften met Middelnederlandse teksten FUNCTION AND USER A STUDY ON THE CONSTRUCTION OF FUNCTION/USER PROFILES OF MULTI-TEXT CODICES CONTAINING MIDDLE DUTCH TEXTS (with a summary in English) Proefschrift ter verkrijging van de graad van doctor aan de Universiteit Utrecht op gezag van de rector magnificus prof. dr. G.J. van der Zwaan, ingevolge het besluit van het college voor promoties in het openbaar te verdedigen op dinsdag 9 juni 2015 des avonds te 6.00 uur door Hendrikus Cornelis Daniël Ermens geboren op 25 mei 1974 te Roosendaal Promotor: Prof. dr. P.W.M. Wackers Copromotor: Dr. A.A.M. Besamusca Deze publicatie is een resultaat van het project ‘The Dynamics of the Medieval Manuscript: Text Collections from a European Perspective’ (www.dynamicsofthemedievalmanuscript.eu), dat financieel is onder- steund door het HERA Joint Research Programme (www.heranet.info) en de Europese Unie FP7 2007-2013. Voor Theo en Corry Stefan en Sanne Adriënne en Luuk en zijn zusje versie 2.1 (mei 2015) Stel dat ik mij bij de nadering van het jaar 2000 zou vermeten, een beeld te willen schetsen van de dyna- miek van de Middelnederlandse letterkunde van zes eeuwen geleden [...]. Een van de lastigste problemen die daarbij om een oplossing vragen lijkt mij gele- gen te zijn in het fragmentarische karakter van onze kennis. Hoe (of waarmee) vul je de gaten in een ga- tenkaas? Wim Gerritsen (1998, 183) Materiality in manuscript studies and book history matters. Its study not only contributes to our know- ledge of manuscript production, but also allows us to construct informed hypotheses as to who read manu- scripts and why. Orietta da Rold (2011, 13) INHOUDSOPGAVE HOOFDSTUK 1: INTRODUCTIE 13 1.1 Meertekstcodices in de medioneerlandistiek 13 1.2 De onderzoeksvraag en de werkwijze 15 1.3 Meertekstcodices 19 1.4 Volkstalige meertekstcodices: een beknopte historische inkadering 22 1.5 Het interpreteren van meertekstcodices: enkele aanknopingspunten 23 HOOFDSTUK 2: GEBRUIKSPROFIELEN 29 2.1 De codex, een schrijfproduct 29 2.2 De bedenker 34 2.3 De uitvoerder 36 2.4 De gebruiker 41 2.5 De inhoud 44 2.6 Definities 50 HOOFDSTUK 3: CA. 1300: HET OUDENAARDSE RIJMBOEK 53 3.1 Introductie 53 3.2 De ontdekking 54 3.3 Codicologische beschrijving 57 a. Bindsporen 58 b. Materiaal en katernopbouw 58 c. Opmaak 62 d. Schrift 66 e. Decoratie en tekstgeleding 73 f. Gebruikssporen 76 3.4 Inhoud 77 a. Van der zielen ende van den lichame 77 b. Van sente Caterinen 80 c. Van den levene ons heren 83 d. Van sente Eustaes 89 e. Van sente Aechte 91 f. Van sente Waerneer 94 g. Van sente Marie Egyptiake ende Zosimus 97 h. Van der biechten – Martijn van Torhout 101 i. Dietsche Catoen 103 j. Dat boec van seden 109 k. Van onser vrouwen lof 113 l. Van onser vrouwen geslachte 114 m. Reconstructie van de inhoud van het Oudenaardse Rijmboek 116 • 9 • 3.5 Lokalisering en datering 116 3.6 Bestaande hypothesen over het Oudenaardse Rijmboek 119 3.7 Een boek voor een gemeenschap? 124 HOOFDSTUK 4: CA. 1375 – HET OXFORDSE BOENDALE-HANDSCHRIFT 143 4.1 Introductie 143 4.2 Codicologische beschrijving 144 a. Band en binding 144 b. Materiaal en katernopbouw 146 c. Opmaak 147 d. Schrift 147 e. Decoratie en tekstgeleding 153 f. Gebruikssporen en bezittersinscripties 157 g. De kapittellijsten en de inhoudstafel 158 4.3 Inhoud 163 4.3.1 Inhoud Boek I: 163 a. Melibeus – Jan van Boendale? 163 4.3.2 Inhoud Boek II: 170 a. Jans teesteye – Jan van Boendale 171 b. Van der wiven wonderlijcheit 174 c. Van ghevene 177 4.3.3 Inhoud Boek III: 178 a. Dat boec van der wraken – Jan van Boendale? 178 4.3.4 Inhoud Boek IV : 184 a. Van Maskeroen 184 b. Van den coninc Saladijn ende van Hughen van Tabaryen – Hein van Aken 187 c. Dit sijn die X plaghen ende die X ghebode (incl. Dit sijn noch die X ghebode) 192 d. Noch van Salladine 195 4.4 Lokalisering en datering 196 4.5 Bestaande hypothesen over het Oxfordse Boendale-handschrift 197 4.6 Een commercieel product vervaardigd door beroepskopiisten 199 HOOFDSTUK 5: CA. 1450: HET HANDSCHRIFT-VANDEN STOCK 211 5.1 Introductie 211 5.2 Codicologische beschrijving 211 a. Band 212 b. Materiaal en katernopbouw 214 c. Opmaak 217 d. Schrift 218 e. Decoratie en tekstgeleding 221 f. Gebruikssporen 222 5.3 Inhoud 223 5.3.1 Inhoud codicologische eenheid I: 223 a. Rijmspreuken D 223 b. Seghelijn van Jherusalem – Loy Latewaert (excerpt) 224 c. Tafelmanieren 226 d. Van der hogher salen 227 e. Vers-Lucidarius (excerpten) 229 f. De voorzegging van Bulskamp 232 g. Rijmspreuken E 236 h. Rijmspreuken F 237 i. Rijmspreuken X 239 j. Rijmspreuken G 239 k. Van tijtverlies – Boudewijn van der Lore 241 • 10 •