Nynorsk grammatikk Ordklasser og setningar SUBSTANTIV..................................................................................................................2 Særnamn og samnamn ........................................................................................2 Kjønn......................................................................................................................4 Eintal og fleirtal.....................................................................................................6 Ubestemt og bestemt form...................................................................................9 Oppsummering av substantivbøying................................................................13 Uteljelege substantiv..........................................................................................16 Samansette substantiv.......................................................................................19 Genitiv..................................................................................................................22 Bruk av ordbok eller ordliste..............................................................................23 1 Nynorsk grammatikk Ordklasser og setningar SUBSTANTIV Alt har eit namn. Desse namna plasserer vi i ordklassa substantiv. Substantiv er namn på personar, stader, dyr og ting. Substantiva blir også kalla namnord. Konkrete substantiv er namn på det vi kan sjå eller ta på, f.eks. hest, eple, mor Abstrakte substantiv er namn på noko vi ikkje kan sjå eller ta på, f.eks. tid, helse, tanke 1 Skriv ned fem konkrete og fem abstrakte substantiv. _____________________________ _________________________________ _____________________________ _________________________________ _____________________________ _________________________________ _____________________________ _________________________________ _____________________________ _________________________________ Særnamn og samnamn Særnamn kan vere namn på ein bestemt person: Carmen, eit bestemt land: Noreg eller ei bestemt gate: Storgata. Desse substantiva kallar vi for særnamn. Vi skriv dei med stor forbokstav. Samnamn er namn på mange av den same sorten: Både Noreg, Cuba og Russland er land, og både Carmen, Irina og Luisa er kvinner. Katt er eit samnamn. Alle kattar kan vi kalle katt. Men Prikken er namnet på ein bestemt katt. Prikken er eit særnamn. 2 Nynorsk grammatikk Ordklasser og setningar 2 Fyll ut. Kva heiter du? __________________________________________________________ Har du sysken? Kva heiter dei? ____________________________________________ Kvar kjem du frå? _______________________________________________________ Kvar bur du? ___________________________________________________________ Kva er adressa di? ______________________________________________________ Kva kommune bur du i? __________________________________________________ Kva fylke bur du i? _______________________________________________________ Kva heiter læraren din? ___________________________________________________ Kva heiter skulen du går på? ______________________________________________ Nokre substantiv fortel kva land ein person kjem frå: tyskar, nordmann, kubanar, europear. Dei skriv vi med liten bokstav. Namn på månader: juni, juli, august, og dagar: måndag, tysdag, onsdag, skriv vi også med liten bokstav. 3 Spør dei andre i klassa: Kvar kjem du frå? Kva månad fyller du år? Arne er nordmann. Han fyller år i juni. _____________ er _____________. _______ fyller år _____________. _____________ er _____________. _______ fyller år _____________. _____________ er _____________. _______ fyller år _____________. _____________ er _____________. _______ fyller år _____________. _____________ er _____________. _______ fyller år _____________. _____________ er _____________. _______ fyller år _____________. _____________ er _____________. _______ fyller år _____________. _____________ er _____________. _______ fyller år _____________. 3 Nynorsk grammatikk Ordklasser og setningar 4 Set strek under alle substantiva under. Skal det vere stor eller liten forbokstav? Eg kjenner ei kvinne. Ho heiter carmen og kjem frå cuba. På cuba budde ho i hovudstaden, havanna. Ho kom til noreg i juni 2004. Det var ein tysdag morgon. Ho hugsar det godt. Ho kom saman med dei to borna sine. No bur ho på flø i ulstein. Kjønn Substantiva på norsk har tre kjønn: hokjønn, hankjønn og inkjekjønn. Vi set ei framfor hokjønnsord, ein framfor hankjønnsord og eit framfor inkjekjønnsord. Ei, ein og eit kallar vi for artiklar. Vi kan ikkje sjå av substantivet kva kjønn det er. Derfor er det ein god regel å lære artikkelen saman med substantivet. Hokjønn: ei jente, ei bok, ei jakke, ei sol Hankjønn: ein gut, ein skule, ein lærar, ein bil Inkjekjønn: eit barn, eit hus, eit land, eit eple 5 Set inn ei, ein eller eit. Hei! Eg heiter Arne. Eg er gift med Carmen. Ho har _________ son, og _________ dotter. Sonen heiter Leo, og dottera heiter Luisa. Dei kjem frå _______ land i Latin- Amerika som heiter Cuba. På Cuba budde dei i Havanna. Havanna er _________ stor by. Carmen arbeidde på ___________ sjukehus i sentrum. Leo gjekk på _________ stor barneskule utanfor byen, men Luisa gjekk på ___________ vidaregåande skule inne i byen. I Noreg bur vi i __________ lita bygd. Vi bur i _________ gult hus. Det ligg utanfor sentrum. No er eg i ________ fin blomebutikk. Eg skal kjøpe ___________ stor blomebukett til kona mi, Carmen. Ho blir 40 år i dag. Barna har laga ____________ fin gåve til Carmen. Vi skal feire dagen saman med vener. Carmen har laga ___________ god kake. 4 Nynorsk grammatikk Ordklasser og setningar 6 Kor mange ting kan du namnet på? Skal vi skrive ei, ein eller eit framfor ordet? Set inn ord på rett stad. Hokjønn (ei) Hankjønn (ein) Inkjekjønn (eit) 5 Nynorsk grammatikk Ordklasser og setningar Eintal og fleirtal Leo har ein mobiltelefon. Luisa har to mobiltelefonar. Når eit ord fortel om éin ting, står ordet i eintal. Når eit ord fortel om fleire av den same tingen, står det i fleirtal. I fleirtal endrar substantivet seg: Hokjønnsord får endinga -er. Hankjønnsord får endinga -ar. Inkjekjønnsorda får inga ending. Eintal Fleirtal Hokjønn ei jente to jenter Hankjønn ein gut to gutar Inkjekjønn eit eple to eple Vi må alltid bruke fleirtal etter talord: to, tre, fire, og etter ord som mange, nokre, alle. 7 Set inn substantiv i fleirtal. eit språk Han kan snakke tre _____________________________________. ein gut Han har to ____________________________________________. ei jente Det er tre ___________________________________ i familien vår. ein iranar Det bur tre _______________________________________ i huset. eit hus Ho eig mange __________________________________________. ein elev Det er mange __________________________________ på skulen. 6 Nynorsk grammatikk Ordklasser og setningar ei krone Norskboka kostar hundre _________________________________. ein datamaskin Eg har kjøpt meg to nye __________________________________. eit land Elevane kjem frå mange _________________________________. ein flyktning Fire nye ____________________________ skal flytte til bygda vår. ein asylsøkjar Vi har to _____________________________________ i klassa vår. ei kake Arne baker tre store ___________________________________. eit troll I skogen bur det mange __________________________________. 8 I ei norskklasse er det tre elevar frå Iran, to frå Irak, fire frå Afghanistan, to frå Somalia, tre frå Tyskland og fem frå Thailand. Fortel om elevane i denne klassa. Det er tre iranarar i klassa. ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ Korleis er det i klassa di? ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ 7 Nynorsk grammatikk Ordklasser og setningar 9 Eintal eller fleirtal? Set inn rett form av substantiva. jente Ei ______ frå Cuba og mange ___________ frå Russland skal gå på kurs. krone Ho har berre ei ____________, men sjokoladen kostar ti _____________. land Nokre __________ har mange store byar, men i eit __________ i Europa, Island, er det berre små byar. gut Mange ________________________ liker å spele fotball. Men eg kjenner ein ___________ frå Volda. Han liker handball best. eple Eit raudt _____________ og mange grøne _____________ ligg på fatet. mobiltelefon Eg har kjøpt ein ny_____________. Per har mange _________________. seng Det stod ei ____________ på det eine rommet. På det andre rommet stod det mange _____________. bygd Ei _________ er oftast mindre enn ein by. Men nokre ______________ er store. elev Ein _________ må gjere lekser kvar dag. Det må alle ________________. hus Mange ________________ er kvite, men eitt _________________ er raudt. dyr Det finst mange ville __________ i Noreg, men her i Ørsta har eg sett berre eitt vilt ____________. 10 Kva heiter dei utheva orda i eintal? Artikkel Substantiv Det ligg mange båtar i hamna. ___________ ______________________ Ser du mange gutar her? ___________ ______________________ Det er mange høge fjell på Vestlandet. ___________ ______________________ Vi må ha fleire teppe i stova. ___________ ______________________ Ho kjøpte to kåper på sal. ___________ ______________________ Familien har berre to senger. ___________ ______________________ Leo knuste tre glas. ___________ ______________________ Vi treng fleire oppgåver. ___________ ______________________ Det er to tyskarar i klassa. ___________ ______________________ 8 Nynorsk grammatikk Ordklasser og setningar Ubestemt og bestemt form Bestemt form eintal Vi får bestemt form eintal av substantivet ved å leggje til desse endingane: Hokjønnsord får endinga -a. Hankjønnsord får endinga -en. Inkjekjønnsord får endinga -et. Eintal ubestemt form bestemt form Hokjønn ei dør døra ei jente jenta Hankjønn ein gut guten ein konge kongen Inkjekjønn eit hus huset eit bilete biletet Merk! Vi får ikkje trykklett e i slutten av ordet når vi legg til ending, f.eks. jente– jenta 11 Set inn substantiv i bestemt form eintal. eit viskelêr Kan eg låne _______________________________ ditt? ei norskbok Kven har gløymt ____________________________ si? ein vikar I dag kjem den nye ____________________________. ei tavle Læraren skriv mykje på _________________________. eit krit Læraren finn ikkje _____________________________. ein penn Denne _________________________________ er min. ein lærar I dag er __________________________________ sjuk. ei dør Kan du late att ________________________________? eit bibliotek Elevane skal gå på __________________ og låne bøker. ein pause I _____________________ snakka elevane berre norsk. ein pult Per sit ved __________________ sin og les i norskboka. eit bilete På veggen heng _______________________ av klassa. ei lampe _________________________________ står på bordet. 9 Nynorsk grammatikk Ordklasser og setningar Bestemt form fleirtal Vi får bestemt form fleirtal av substantivet ved å leggje til desse endingane: Hokjønnsord får endinga -ene. Hankjønnsord får endinga -ane. Inkjekjønnsorda får endinga -a. Eintal Fleirtal ubestemt form ubestemt form bestemt form Hokjønn ei dør dører dørene ei jente jenter jentene Hankjønn ein gut gutar gutane ein konge kongar kongane Inkjekjønn eit hus hus husa eit bilete bilete bileta Merk! Vi får ikkje trykklett e i slutten av ordet når vi legg til ending, f.eks. jente – jenter 12 Gjenta setningane med substantivet i bestemt form fleirtal. Studenten kjem frå Cuba. _______________________________________________ Læraren underviser i norsk. _______________________________________________ Kan du lukke vindauget? _______________________________________________ Jenta liker å sparke fotball. _______________________________________________ Dette er veninna til Luisa. _______________________________________________ 13 Gjer om substantiva til bestemt form eintal eller bestemt form fleirtal. ei adresse Skriv ____________________________________________ di her! adresser Læraren vil ha alle ______________________________________. ei lekse Kva er______________________________________ til i morgon? lekser Luisa vil gjere _____________________________________i helga. ein elev ____________________________ synest norsk er eit enkelt språk. elevar Vi har snakka med mange av ______________________________. ein lærar Eleven fekk hjelp av _____________________________________. lærarar Nokre av __________________________ hjelper oss med leksene. 10